Заң терминдерінің аудармада берілу ерекшеліктері диплом жұмысы
Дипломдық жұмыс тақырыбы:
Заң терминдерінің аудармада берілу ерекшеліктері(ағылшын және қазақ тілдер негізінде)
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
КІРІСПЕ 3
І БӨЛІМ ЗАҢ МӘТІНДЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 7
1.1 Қазақ тіліндегі заң мәтіндерінің ерекшеліктері 7
1.2 Ағылшын тіліндегі заң мәтіндерінің ерекшеліктері 19
ІІ БӨЛІМ ЗАҢ МӘТІНДЕРІНІҢ АҒЫЛШЫН ТІЛІНЕН ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ АУДАРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 29
2.1 Жалпы аудармадағы теориялық және әдістемелік негіздері 29
2.2 Заң мәтіндерін аударудың лингво-мәдени факторлары 33
2.3 Заң терминдерін аударудағы әдістемелер 36
3 Заң мәтіндерін аударудағы баламалық мәселелері 48
Қорытынды 58
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 60
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 63 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Дипломдық жұмыс тақырыбы:
Заң терминдерінің аудармада берілу ерекшеліктері(ағылшын және қазақ тілдер негізінде)
Мазмұны
КІРІСПЕ 3
І БӨЛІМ ЗАҢ МӘТІНДЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 7
1.1 Қазақ тіліндегі заң мәтіндерінің ерекшеліктері 7
1.2 Ағылшын тіліндегі заң мәтіндерінің ерекшеліктері 19
ІІ БӨЛІМ ЗАҢ МӘТІНДЕРІНІҢ АҒЫЛШЫН ТІЛІНЕН ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ АУДАРУ
2.1 Жалпы аудармадағы теориялық және әдістемелік негіздері 29
2.2 Заң мәтіндерін аударудың лингво-мәдени факторлары 33
2.3 Заң терминдерін аударудағы әдістемелер 36
3 Заң мәтіндерін аударудағы баламалық мәселелері 48
Қорытынды 58
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 60
Кіріспе
Аударма – мәдениетаралық қатынастың маңызды құралы, өйткені ол бір
Заң аудармалары тіл мен айтылудың стильіне арнайы талаптар қойылады,
Қоғам дамуының жаңа кезеңіне көтерілгенде, халық тұрмысына, ғылымға, салалық
Республикамызда заң мамандарын дайындау XX ғасырдың 20-жылдарының аяғында басталды.
Ғылым мен мәдениттің шарықтай өскен заманында басқа терминдер
Заң терминдерінің негізін халықтың әдет-ғұрыптарынан, заңдарынан, жол-жолдарынан, қазақ әдет-ғұрып
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Елбасымыз өз жолдауында атап айтқандай, Қазақстан
Дипломдық жұмыстың мақсаты қазақ және ағылшын тілдеріндегі заң терминдерінің
қазақ тіліндегі заң мәтіндерінің ерекшеліктерін қарастыру;
ағылшын тіліндегі заң мәтіндерінің ерекшеліктерін қарастыру;
заң мәиіндерінің жалпы аудармадағы теориялық және әдістемелік негіздерін анықтау;
заң мәтіндерін аударудағы әдістемелерді меңгеру;
заң мәтіндерін аударудағы баламалық мәселелерді талқылау.
Зерттеу нысаны. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі заң терминдерінің мағынасы
Зерттеу жұмысының материалы ретінде қазақ және ағылшын тілдеріндегі заң
Зерттеудің дереккөздері. Қазақ тілінде осы кезге дейін аударма теориясы
Зерттеу әдістері. Зерттеу барысында алға қойған мақсат-міндеттерді орындау үшін
– негізгі дереккөздерді жинау барысында жаппай сұрыптау, жүйелеу,
– заң терминдерінің лексика-семантикалық және уәжділік ерекшеліктерін баяндауда
Зерттеудің теориялық құндылығы. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі терминологиялық жүйе
Зерттеу барысында қол жеткен ғылыми нәтижелер мен тұжырымдар заң
Зерттеудің тәжірибелік құндылығы. Сонымен жұмыс нəтижелерінің аударма саласында маңызы
Дипломдық жұмыстың негізгі материалдары мен теориялық тұжырымдарын жоғары оқу
Дипломдық жұмыстың теориялық негіздемесі болып қазақ тілінде осы кезге
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспе, үш тарау, қорытындыдан тұрады.
І Бөлім Заң мәтіндері және олардың ерекшеліктері
1.1 Қазақ тіліндегі заң мәтіндерінің ерекшеліктері
“Тіл туралы” Заңның 4-бабында “Мемлекеттік тіл – мемлекеттің бүкіл
Үкімет мыңдаған заң жобаларының бірде-біреуін мемлекеттік тілде ұсына алмады.
Ресми құжаттарды әзірлеу ісінде кеңес дәуірінен қалған тәртіп, яғни
Уақыт өте ресми құжаттың, оның ішінде заңнаманың өзіне тән
90-шы жылдардың одан кейінгі жартысын қамтыған екінші кезеңде аударманың
Қазіргі кезеңді ресми аударма дамуының үшінші кезеңі деп айтуға
Осы жерде тағы бір тоқтала кететін маңызды мәселе: бізде
Қоғамдық қатынастардың бір немесе бірнеше ұқсас саласын реттейтін заңдық
Тезаурусты былай қойғанда, мемлекеттік тілдегі заң мәтіндерінде терминдер мен
Бұл мәселені қозғағанда біз терминдерді ұлттық заңнама терминологиясы шеңберінде
Ұлттық заңнама терминологиясында шешілмей жүрген бірқатар өзекті проблемалар бар.
Мәселенің түйіні нормативтік құқықтық актілер жобаларын қазақ тілінде әзірлеуде
Кеңес өкіметі тұсында ұлттық терминологиямыз интернационалистік принциппен дамыды. Түбірі
Осы орайда Терминкомға мемлекеттік мәртебе берілсе, біздің жұртшылыққа тарап,
Тіліміздегі, оның ішінде ұлттық заңнамадағы терминдерді бір ізге түсіруіміз
Үлкен қиындық туғызып жүрген проблеманың бірі – мемлекеттік тілдегі
Терминология бүгінгі күні ең күрделі және проблемасы көп сала.
М. Ізімұлының 1999 жылы шыққан “Заңи терминдердің түсіндірме сөздігі”
Соңғы қабылданған заңдарда “недоимка” сөзі “бересі” деп алынып жүрсе,
М. Ізімұлының сөздігінде “доказательство” сөзі “дәлелдеме” деп алынған (115-бет).
Енді “осмотр”, “обследование”, “проверка”, “расследование” сөздері жөнінде. “Юриспруденция –
“Юриспруденция – Заңтану” сөздігінің 322-бетінде “соучастие” деген сөз “қатысу”
Ал “процесс” сөзінің, қарап отырсақ, кездеспейтін саласы жоқ. Жаратылыстану
Құрылыс саласындағы “строительство”, “сооружение”, “строение”, “постройка” сөздері көбінесе “құрылыс”
Мұндай жағдай заң мәтінінің аудармасы немесе терминдері жөнінде дау
Бұл жерде де Терминкомның рөлі жөнінде айтпай кете алмаймыз.
Екіншіден, мемлекеттік мәртебе алған Терминком сөздіктер мәселесін мықтап қолға
Ұлттық заңнама тілінің өзекті проблемалары деуге болатын жоғарыдағы мәселелер
Қазіргі уақытта заң терминдерінің басқа тілдерден қазақшаға дұрыс аударылмауы
Қылмыстық кодекстің орысша нұсқасында «деяние» деген термин жиі кездеседі.
Енді әр кодекс бойынша орын алған қате аудармаларға тоқталып
Екінші, ҚР Қылмыстық-атқару кодексінде де жекелеген терминдердің дұрыс аударылмауынан
Үшінші, ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексіндегі қате аудармалар түзетіліп,
1998 жылғы 2 шiлдеде «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес
«Коррупцияның» латын сөзінен шыққанын белгілі. Ол лауазым иелерінің, қоғам
Көріп отырғанымыздай, қазақша сөйлемнің құқықтық және лингвистикалық жағынан шұбалаңқы,
«Коррупция» терминін қазақ тіліне аударғанда оның өзінің негізгі ұғымына
1.2 Ағылшын тіліндегі заң мәтіндерінің ерекшеліктері
Білімнің қай саласы болмасын қазіргі таңда өз мамандығыңыздың шыңына
Атақты пікір: «A word is the skin of a
Ағылшын тіліндегі құқықтық (заң) түсініктерді зерттеуде алдымыздан екі аспект
Заңнамалық сөздік бұл-заңтану саласында қолданылатын терминдер туралы мағлұмат беретін
Ағылшын тіліндегі заң терминдері мен түсініктерін зерттеудің маңыздылығы
Заңнамалық терминдер мен түсініктердің ағылшын тілі мен қазақ тілдерінде
Ағылшын тіліндегі заң мәтіндері мен терминдеріне, терминологиясының қалыптасуында латын
Біріншіден, құқықтық лексиканы талдауда ыңғайлылық үшін түсініктерді номинациялау әдістерін
Екіншіден, белгілі бір сөздің құқықтың қай саласына жататындығын, айқындап
Үшіншіден, арнайы лексикаларды жіктеуде топонимдер, антропонимдер және фразологизмдердің маңыздылығын
-Old Baily – Олд-Бейли, Орталықтанған қылмыстық сот, Лондондағы көшенің
-Miranda warning–күдіктіге өз құқықтарын арнайы жариялануы, әйгілі «Миранда Аризона
pocket veto - «қалталық вето», АҚШ президентінің қосымша
Сондай-ақ американдық және британдық үлгідегі ағылшын тіліндегі заңнамалық мәтіндер
Бірнеше мысалдар келтірейік:
- сыртқы істер министрлігі: State Department (USA)
Foreign and Commonwealth Office (UK)
-қаржы минстрлігі : Treasury Department (USA)
Treasury (UK)
-әділет минстрлігі : Department of Justice (USA)
Department for Constitutional Affairs
- білім беру минстрлігі : Department of Education (USA)
Department for Educational Skills (UK)
- Attorney General: әділет минстрлігі (США), бас прокурор (Ұлыбритания).
Жоғарыдағыларды ескере отырып көптеген зерттеушілер мен аудармашылар аудару барысындағы
Құқықтық терминдер мен мәтіндерді жіктеу жүйесі алғашында бір-біріне сәйкес
Ескі жіктеуге сәйкес микрополде felony терминімен туыстас ретінде treason
Құқықтық мәдениеттің жаңа үлгісіне сәйкес терминдер микрополяға
Қазіргі американ құқықтық терминологиясында ескі ағылшын құқықтық жіктеуден сақталып
Ағылшын терминімен салыстырғанда американдық тума термин offence термині емес,
Сонымен қатыра американ құқықтық жүйесінде қылмыстың ауырлығына қарай жіктелу
-халықаралық құқық-International Law;
-келісімді құқық -Law of Contracts;
-жеке меншік құқығы-Law of Property;
-салықтық құқығы -Tax Law;
-азаматтық процесс-Civil Procedure;
- жаулап алу құқығы-Law of Conflict of Laws;
-қылмыстық құқық-Criminal Law;
-административті құқық-Administrative Law;
-отбасы құқығы-Family Law;
Ағылшын және британ үлгілеріндегі ағылшын тілдеріндегі осы қиындықтар аударма
Құрылықтағы құқықтың жүйенің өзі ағылшын-американ жүйесінен ерекшеленеді. Мысал келтірейік,
Құқық-қоғамдағы ең негізгі және маңызды қатынастарды реттейтін, қоғамға пайдалы,
Адамдар жаратылысында тең жаратылған, белгілі, бұлжымас құқықты иеленген, олар:
Терминология бүгінгі күні ең күрделі және проблемасы көп сала.
Көптеген тарихи және мәдени себептерге байланысты ағылшын тіліндегі заң
Бірте-бірте екеулендіру заң тілінің салтына айнала бастады. Қазіргі ағылшын
Заң мәтіндерінің келесі ерекшелігі –құрамдас сөзқұрауды қолдану болып табылады.
Мысалы : The parties were in complete agreement with
Қайта оқысақ былай дыбысталуы мүмкін: The parties were in
Заң контекстіндегі ағылшын сөйлемдері бірлік форматының көптігімен ерекшеленеді (200
Бұл сөйлем 86 сөзден және 5 блоктан құралған, бір
Шет тілдегі заң мәтіндерінің стилистикалық ерекшеліктерін білу –тілдік компентацияны
Қорыта айтқанда, кейбір терминдер мағынасы, қолданысы, ұғымы тұрғысынан еш
ІІ Бөлім Заң мәтіндерінің ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару
2.1 Жалпы аудармадағы теориялық және әдістемелік негіздері
Аударма аясында аудрманы мәдениет пен тілдің өзрар әрекетінің өзегі
Заң мәтіндерінің аудармасы-бұл келісімдер, шарттар, нормативті-құқықтық актілер, сенімхаттар, лицензиялар,
Экономикалық аудармалармен салыстырғанда заң аудармалары едәуір дәлдігімен ерекшеленеді. Дегенімен
Заң мәтіндерін аудару қиындығы мол іс. Аудармашы әрбір заң
Заң аудармаларының аудармашы дәлме-дәл және анық аудармаса бұл адамға
Құқықтық қатынастардың ерекшелігі-құжаттардағы кез-келген қателік күрделі заңдық нәтижелермен аяқталуы
Заң аудармалары тіл мен айтылудың стильіне арнайы талаптар қойылады,
Заң аудармаларында тіл мен стильден басқа кездесетін тағы бір
Заң құжаттарын аударуда ең көп қиындық туғызатыны-терминдер. Бұл заң
Терминдерден басқа құқықтық мәнге ие-құқықтық әңгімелер де бар.
Сонымен заң мәтіндерінің аудармасы көптеген қиыншылықтарға тола болып, маманның
Заң мәтіндерін ағылшын тіліне немесе ағылшын тіліндегі заң мәтіндерін
Ағылшын тілінде заң мәтіндерін аудару барысында мәтіннің түп-нұсқасы басқа
Заңдық келісімдердің аудармасы дәл жеткізуді және бірізділікті талап етеді.
Заң мәтіндерінің аудармасы аударылып жатқан тілдің толық, әрі жан-жақты
Дұрыс айтылған заң мәтіні аударылған құжатқа сөзбе-сөз дұрыс таңдалынып
Заң мәтіндерін өз тілімізде жаза білуде диалект біліміне тең
Ағылшын тілінен аударылатын заң мәтіндерінің өзіндік қиыншылықтары бар. «Туманного
Ағылшын, неміс және тағы басқа кез-келген тілден аударылатын заң
2.2 Заң мәтіндерін аударудың лингво-мәдени факторлары
Қазіргі уақытта мәдениетпен өзара байланыс салаларын зерттеу өзекті мәселе
Қандай да бір мәтіннің аудармасын қарастыру үшін тілдік мәдениеттің
Зерттеулер бойынша шындықтың кейбір үзінділері, байланыстар мен қатынастар қоғамдық
Американдық азаматтар өздерінің құқық қорғау жүйесінің «шыншылдығына және тұрақтылығына»
Чех лингвситтері В. Матезиус пен В. Прохазкидің пікірлері бойынша
Мәдениеттің қарым-қатынасы түсінігінің өзі лингво-мәдени қатынастарды басқалардан ажырататын жалпы/
Түрлітілдік коммуниканттар арасындағы толық қатынастар аударылып жатқан мәтіннің түп-нұсқаға
Мәтіннің «Коммуникативті теңдік» түсінігі шетелдік материалды аудару механизмін түсіндіру
Айтылғандарды заң дискусіне сәйкес елдің сот-процессуалды жүйесінің көптүрлілігін ескере
Қазіргі таңда европалықтар үшін «Адам құқықтары туралы Хартия» қызмет
Article 3
Everyone has the right to life, liberty and security
Әрбір адам өмір сүруге, тәуелсіздікке құқықлы.
Article 17
Everyone has the right to own property alone as
No one shall be arbitrarily deprived of his property.
Әрбір адам жеке меншік иеленуге құқылы, компанияда да басқалармен.
Ешкім рұқсатсыз оның меншігін айыруға құқығы жоқ.
Article 24
Everyone has the right to rest and leisure, including
Әркім дем алуға және тынығуға құқылы, жұмыс уақытымен төленетін
Аталған ереже өте маңызды, оны бұзуға болмайды, бұл жағдайдағы
Жұп аудармашылық әрекеттің көптеген түрлері аудармаға жақындығын сақтайды, сәйкесінше
«Екі тілді коммуникация біртілді аударылған коммуникацияға аудару аудармашының шеберлігіне
Заң мәтіндерін аудара отырып аудармашы құрылымдық және мәндік сәйкес
Сөйтіп, заң мәтіндері-құқықты бейнелейтін маңыз өмірлік форма. Заң құжаттары-заң
Осы арада еске түсіретініміз–құқық дегеніміз индивидтер мен топтарының қоғамдағы
2.3 Заң терминдерін аударудағы әдістемелер
Терминдер мен сөзқұрауды аударудың аса бір қиыншылығы жоқ. Сөзқұраудың
«Сөзқұрау-терминдерін аударуда-зат есімнен басталады, ол негізгі компонент болып табылады,
Қазақ тілінде аударылып жатқан бірліктердің сәйкестігі жоқтығына сүйене отырып,
Әрбір терминнің де аударма барысында жалғыз үлгісі болмайтынды белгілі
Ең бастысы терминдерді аудару барысында ол терминнің негізгі компонентін
Қазақ тілімен ағылшын тілдеріндегі тілдік жүйенің әр-түрлі болуына байланысты
Р. Ф. Пронина көпкомпонентті терминдерді аударуда бес негізгі тәсілді
1. ағылшын тіліндегі сөздермен терминдерді қазақ тіліндегі сөздер мен
2. ілік септігін пайдалану арқылы аудару.
3. көптеген жұрнақтарды пайдалана отырып аудару.
4. сөзқұрауыштардың біреуін көптеген анықтауыш сөздер тобы арқылы аудару.
5. атрибутты топтың бірқатар бөлшектерін өзгерту арқылы аудару.
Барлық көрсетілген мағлұматтарды жаппай талдай отырып, бірнеше қорытындылар жасай
Біздің жұмысымыздың бірінші тарауында «аударма» түсінігіне анықтама беруге тырыстық.
Екінші тарауда біз қарастырған «термин» түсінігі де бірізділікпен ерекшеленбейді
Термин-сөзқұрауыштарды аудару басты компоненттерінен басталады, осыдан сөздің және терминнің
Дипломдық жұмыстың осы бөлімінде терминдерді аударуда көп қолданылатын әдістер
Көпкомпонентті заң терминдерін аударуды тәжірибелік зерттеу. Осы тарауда заң
Лингвисттердің назарын аударма мәселесіне аударуда аударма ісінің сапалық өзгеруі
Менің ойымша бұл мәселелер аудармашы мен лингвист үшін шешілетін
Жоғарыда аталғандарды қарастыра келе, біздің мақсатымыз заң терминдерін қазіргі
Төменде табылған терминдердің тәртіптік талдамаларына талдау жасаймыз. [34-109б]
Терминологияық бірліктерді аударуға кіріспеден бұрын біз оның құрамдас бөліктерін
Схеманы төрт пунктке ажыратайық:
Термин кеомпоненттерінің қандай сөз табына жататындығын анықтайық;
Қандай сөздікке жататындығын белгілейік: жалпы қолданыстағы лексикаға немесе арнайы
Басты компоненттер мен анықтайтын сөздерді ерекшелейміз;
Көпкомпонентті термин түрін анықтаймыз;
Осыдан кейін ғана аудармағы көшеміз. Компонентті термин-сөзқұрауышты аударуды бастауыштан
1. The Home Office, Home-сын есім; Office –
Екі құрамдас термин, жалпыға қолданбалы сын еміс мен зат
«Home» сөзін аударғанда басқаша мән береді, өсткені ол басты
The Home Office-ішкі істер (ненің?) ←министрлігі
«Home» сөзін біз көптеген анықтауыш сөздермен аударамыз. Осыдан сөзқұрау
2. Trial of Offences (стр.33) Trial – зат есім,
Trial – сот ісі, Offences – қылмыс. Екі
Trial – анықтауыш компонент, Offences – анықтауыш сөз.
Екі құрамды термин, оның компоненттері бір-бірімен жұрнақтың көмегімен байланысқан.
«Trial» сөзі «сот» немесе анығырақ айтсақ «сот ісі» деп
Trial of Offences - соттың қылмысты іс қарауы
Бұл терминді ілік септігінің көмегімен аударып түпнұсқадағы сөз тәртібін
Trial of Offences-қылмысты (құқық бұзушылықты) соттың іс қарауы.
3. Grand of Bail, Grand-зат есім, Bail-зат есім.
Grand-өтініш, Bail- кепілдеме. Екі сөз де термин болып табылады.
Термин-өзара шылау арқылы байланысқан екі бөліктен құралған сөзжасам.
Аудармада «Bail» сөзінің мағынасы бірнеше анықтама сөздер арқылы былайша
Grand of Bail- өтініш (не туралы?)→ кепілге алу жайлы
Біз шылау арқылы аударып, түпнұсқаның бірқатар компоненттерін сақтадық.
4. Suspended sentence (стр.124) Suspended – үстеу, Sentence –
Екі сөз де жаппай колданбалы лексикалық сөздікке жатады. Sentence-басты
Екі құрамды термин-екі компоненті де жаппай қолданбалы лексикада термин
Аталған терминологиялық бірлікті аудару үшін біз калькиляциялау әдісін қолдандық.
Suspended sentence-шартты үкім.
5. Supervising officer (стр.132) Supervising – сын есім, Officer
Көпқолдыналытын (жаппай) лексика сөздері. Officer-анықталған сөз, Supervising-анықтауыш сөз.
Көпкомпоненттері сөзқұрауышқа арнайы терминологиялық мән беретін екі компонентті сөз.
Supervising officer -бақылау жүргізетін офицер.
6. Public Order Act-1. Public -сын есім, Order-зат есім,
Аталған күрделі терминнің аудармасын екі кезеңге бөлу қажет. Алғашында
Public Order -қоғамдық тәртіп (ненің?) ←жарлық
Ілік септігі қолданылған келесі айдармаларда ПЯ жүйесіне байланысты бірнеше
Public Order Act -қоғамдық тәртіптің жарлығы [39-269б]
7. Criminal Justice Act
1. Criminal -сын есім, Justice -зат есім.
2. Criminal -қылмыстық-өзіндік мәні бар сын есім; Justice-сот өндірісі-термин;
3. Act-басты компонент, Criminal және Justice -анықтауыш сөздер.
4. Бір компоненті ғана терминологиялық бірлік болып табылатын үшқұрамды
Бірнеше мәндік топ Criminal Justice аудармасында бірнеше қатар сөзді
Criminal Justice -қылмыстық (қандай?) ←сот ісі
Толық терминді аудару барысында ілік септігін қолдандық.
Criminal Justice Act –сот ісінің (ненің?)-жарлығы.
Нәтижесінде түрпұсқа компоненттерінің орналасу тәртібі өзгереді.
Criminal Justice Act -қылмыстық сот ісінің жарлығы
8. Independent Public Prosecutor (стр.45) Independent -сын есім,
Public -сын есім, Prosecutor -зат есім. Independent-тәуелсіз, Public -халықтық.
Жаппай қолданыстық лексикадағы сөз. Prosecutor -прокурор-термин. Prosecutor -басты сөз,
Үш сөзден құралып, олардың біреуі ғана термин болған көпкомпонентті
Аталған терминде екі анықтайтын сөз де басты клмпонентке жатады.
Аталған терминологиялық ірлікке ең ыңғайлы аудару әдісі-калькалау әдісі, түпнұсқадағы
Independent Public Prosecutor -тәуелсіз халықаралық тергеуші. 40-187б]
9. Crime prevention strategy (стр.29) Crime -зат есім, Prevention
Құрамдас сөздері жаппай қолданбалы лексикаға жатса да, бірігуі терминологиялық
Аударма екі кезеңмен жүзеге асырылады (екі мәндік топтың болуына
а. crime prevention -қылмыс (ненің?)←ескерту.
Аталған сөзқұрауыш ілік септігінің көмегімен, сөз тәртібінің бұзылуымен аударылған.
Аударманың ендігі басқа үлгісі ретінде «құқықбұзу профилактикасы» болуы мүмкін.
б. Crime prevention strategy
Келесі сөздерді аударуда жұрнақты пайдаланамыз.
Crime prevention strategy -құқық бұзуды ескерту стратегиясы немесе құқық
Police discipline code 1. Police-зат есім, discipline
Аталған терминді аударуда қолданған әдісіміз калькиляциялау, түпнұсқа сөздің тәртібі
11. Criminal Record Office (стр.61) Criminal-сын есім, Record -зат
Criminal-қылмыстық, Record-баспа, Office-бөлім. Барлық сөздер жаппай қолданбалы лексикаға тән.
Бір-біріне грамматикалық байланысқан үшкомпонентті термин. Барлық сөздер жаппай қолданбалы
Аталған термин екі мәндік топқа ие, яғни екі кезеңде
criminal record
criminal record -сөзі-қылмыстық баспа болып аударылады.
б. criminal record office-қылмыстық (жазба) баспа (ненің ?)←бөлімшесі. Біз
Criminal Record Office -қылмыстық басылым бөлімшесі. [41-75б]
12. Drug Trafficking Offences Act -барлық бөліктері зат есім.
Жаппай қолданыстағы лексика сөзі: Offence-қылмыс-терминологиялық бірлік, Act -басты компонент,
Бұл көпқұрамды термин, төрт компоненттен құралған. Drug и Trafficking
Бұл термин төрт сөзден құралғандықтан, үш мәндік топтан құралған,
а. Drug Trafficking
Бұл сөзқұрауыштағы анықтауыш сөз Trafficking, анықтауыш сөз- Drug.
DrugTrafficking -нашалармен (немен ?) ←сауда
Аударма әдісі калькалау, бірақ компонентттердің орналасу тәртібін өзгерттік.
б. Drug Trafficking Offences
басты компонент Trafficking, Drug - сөзі, Offences - анықтауыш
Offences. Түпнұсқадағы компоненттер орналасуын өзгерте отырып, Drug Trafficking Offences-қылмыстық
Drug Trafficking Offences Act
Мұнда сөздің басты компоненті ауыстырылған, бұл Act сөзі,
Offences -қылмыстық наша саудасы туралы жарлық.
13. Criminal Injuries Compensation Scheme , Criminal-сын есім, Injuries
Injuries -зардап (залал), Compensation-компенсация, Scheme -схема. Жаппай қолданбалы сөздіктің
Төрт компоненттен құралған, компоненттері жаппай қолданбалы сөздер болғанымен, біріккенде
Аталған көпқұрамды терминнің аудармасы үш кезеңнен өтеді.
а. Criminal Injuries -қылмыспен көрсеткен←залал
бұл жағдайда калькалау әдісі арқылы аудару дұрыс емес екенін
Бірнеше сөз орындарын ауыстырып: қылмыс төндірген залал мағынасын аламыз.
б. Criminal Injuries Compensation Scheme
Бұл мәндік топта анықтауыш компонент «Compensation» сөзі болып табылады.
Басты сөзден сөзқұрауыш Criminal Injuries-сұрақ қойсақ: өтемақы не үшін?→көрсеткен
Аталған мәндік топты жұрнақ арқылы және сөз орындарын ауыстыру
Аударманың тағы басқа бір түрі ілік септігін пайдалану арқылы
с) Criminal Injuries Compensation Scheme -көрсеткен залалы үшін (неге?)-схема.
Аталған термин ілік септігінің көмегімен аударылады. Қазақ тілінің жүйесіне
Criminal Injuries Compensation Scheme - көрсеткен (тигізген) залалы үшін
14. National Drugs Intelligence Unit , National-сын есім, Drugs
National -ұлттық, Drugs-нашалық, Intelligence-барлаушылық, Unit -ұйым.
Барлық сөздер жаппай қолданбалы лексикаға жатады. unit -анықтаушы клмпонент,
Аталған терминдегі ең қызықтысы екі мәндік топтың басты компоненттері
а. National unit -калькалауды пайдаланып National unit -ұлттық ұйым
б. Drug Intelligence Unit. бұл топтың аудармасында көптеген қиындықтарға
15. Preliminary inquiry on the authenticity of the grievance
1. Preliminary-сын есім, Inquiry-зат есім, Authenticity-зат есім, Grievance -зат
2. Preliminary-тұжырымдама, Inquiry-зерттеу, Authenticity-шыншылдық, Grievance -арыз. Жаппай қолданыстағы
3. Терминнің басты компоненті «inquiry» сөзі болып табылады, бірақ
Preliminary, authenticity и grievance -терминнің анықтауыш компоненттері.
Төрт сөзден құралған, көпкомпонентті термин.
Барлығы жаппай қолданбалы лексикаға жатса да, бірге терминді қалыптасрады.
Аталған термин үш мәндік топтан құралғандықтан, аударма үш кезеңнен
а. preliminary inquiry- алдын-ала (қандай?) ←зерттеу.
Сөздің орналастыру тәртібін бұзбаған күйде, калькалау әдісі арқылы аудардық.
б. authenticity of the grievance –арыз-шағымның (ненің →түпнұсқасы
бұл жағдайдағы анықтауыш компонент «authenticity» сөзі болып табылады.
Ілік сепітігін пайдалану арқылы аудардық. Нәтижесінде түпнұсқадағы сөз тәртібі
с) preliminary inquiry on the authenticity of the grievance.
Ілік септігінің көмегімен аударылған соң, алдыңғы жағдайдағыдай терминдерді байланыстырып
Preliminary inquiry on the authenticity of the grievance-арыздың тұпнұсқасын
Қорытындылай келе төмендегідей түйіндер шығаруға болады:
Зерттелініп жатқан заң терминдерінің көпшілігі екі немесе одан да
Заң терминдерінің ерекшелігі сонда, олардың көпшілігі термин болмайтын
Зерттелінген терминдердің көпшілігі, яғни 70% калькалау арқылы немесе ілік
3 Заң мәтіндерін аударудағы баламалық мәселелері
Қазіргі кезде ғылыми тұрмыста «баламалық», «барабарлық», «теңдік», «тепе-теңдік», синонимдік
Егер баламалық ұғымын бір объектінің (мәтін аудармасы) екіншіге (мәтін
Біріншіден, абсолюттік баламалықты (теепе-теңдік) аудармада көптеген себептер бойынша табу
1) әртүрлі тілдердегі семантикалық тілдік белгілердің ерекшелігі:
2) тілдермен жасалған «әлем картасының» сыйымсыздығы;
3) ақиқаттың өзіндегі, мәдениет пен әр алуан тілдердің тасымалдаушы
Екіншіден, аударма ісінің барлық объективті қиыншылықтарында, оларды жеңудің принципті
Үшіншіден, баламалық ұғым, ең алдымен мәтінге толық ықпал етеді
Аударманың қалған басқа түрлері мен сипаттамалары мағыналық ақпаратты қайта
Бұл, аудармашылық ісінің әр-түрлі аспектілерін, атап айтқанда мәдениеттер
Аударма эвивалентінің келесі мәселелері, толықтыру негізі тұрғысынан қарағанымыз
Білетініміздей, заң – қоғам облыстарының бірі, жеке
Заң мәтіндері жазу түрінде аударылғанда, аудармашы уақытпен шектелмеген
Көрсетілген тақырыптық бағыттағы заң тақырыбына жүгіну қазіргі
Барлық осы жағдай салдарлары, бір жағынан, заң мәтіндерінің
Лингвистикалық зерттеудің лексико-семантикалық дәрежесінде «Заң мәтіні» терминін жалпы
Қазіргі заман заң мәтіндерінің лексикасы, лингвистикалық саралау мен аударма
Қазіргі ағылшын тілінің американдық вариантында, құқық тақырабында лексикалық
Өзінің өмірінде орташа есеппен алғанда, американдық бірнеше
Төменде аудармашы ағылшын заң мәтіндерін аударуда кәсіби қызметінде
1. Сөздіктерде мағынасы заң тақырыбына қатысы жоқ, лексико-
2. Қазақ заң мәдениетіне тән емес, бірақ шындаққа
Ағылшын тілінде «өлтіру» мағынасын білдіретін бірнеше зат есім бар,
Қазақ аудармасы мен заң сөздігінде felony, термин
Ю.А.Сорокин, аударма мәтінінің экзотикалар мен транслитерациялық сөздермен толтыру, заң
3. Аудармашының егжей-тегжейлі түсіндіруін талап ететін, сөз тіркесінің
Мынадай аударманың сөз тіркестерін қарастырайық, limited divorce, indeterminate sentence,
Department of the interior- Ішкі істер департаменті (министрлік) сөзі
Crime index – бұл, арасында жеке адамға қарсы қылмыстың
Эквивленттік аударманың мынадай сөз тіркесі sensibility training немесе
Терминологиялық сөз тіркестері, қазақ тілді заң практикасына тән емес
4. Терминологиялық сөз тіркесі - фразеологиясын аудару, мәдениеттану компоненті
Аударма үшін, қазіргі ағылшын сөздіктерінде көрсетілмеген, фразеоматикалық көрініс қызықты,
5. Сөз тіркесінің ұзын аудармасы, граматикалық және семантикалық
Аудармашының кері жағдаймен қақтығысуы мүмкін екенін ескеру қажет, ағылшын
6. Осы кәсіби ортада қолданылып жүрген қысқартылған сөздердің аудармасы.
7. Британ және американ вариантындағы ағылшын тіліндегі түрлі мағыналы
Заң мәтіндерін аударуда балмалықтың жетістіктері, заң құжаттарына қарағанда
Қорытынды
Заң терминдерінің ерекшеліктерін, ағылшын тілінен қазақ-тіліне аудару тәсілдерін зерттей
Қазақ тіліндегі заң терминдерінің пайда болып, арнайы ұғымдарды
Қазан революциясына дейінгі тіліміздегі құқықтық атаулардың жай-күйі;
Кеңес дәуірінде тіліміздегі заң терминдерің жай-күйі;
Заң терминдерінің лексика-грамматикалық ерекшеліктері туралы оған қатысты бірқатар мәселелерді
Заң терминдері де тіліміздің лексикалық құрамындағы кез-келген сөздер сияқты
Қазіргі заң терминдерінің негізгі үш түрлі жолмен жасалғандығын көруге
Шет тілдегі заң мәтіндерінің стилистикалық ерекшеліктерін білу –тілдік компентацияны
Ағылшын тіліндегі құқықтық (заң) түсініктерді зерттеуде алдымыздан екі аспект
Заң мәтіндерінің аудармасы-бұл келісімдер, шарттар, нормативті-құқықтық актілер, сенімхаттар, лицензиялар,
Заң құжаттарын аударуда ең көп қиындық туғызатыны-терминдер. Бұл заң
Заң мәтіндерін аудара отырып аудармашы құрылымдық және мәндік сәйкес
Зерттелініп жатқан заң терминдерінің көпшілігі екі немесе одан да
Заң терминдерінің ерекшелігі сонда, олардың көпшілігі термин болмайтын
Зерттелінген терминдердің көпшілігі, яғни 70% калькалау арқылы немесе ілік
Үшінші бөлімде заң мәтіндерін аударуда балмалық мәселелері қарастырылды. Қазіргі
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
"Қазақстан Республикасындағы тiл туралы" Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 11
Сыздық Р. Қазақ әдеби тілінің тарихы. Алматы. 1995. 196
Құрманбайұлы Ш. Қазақ терминологиясы дамуының кезеңдік сипаты. - Астана:
Қазіргі қазақ тілі. –Алматы, 1999. – 561б.
Томанов М. Қазақ тілінің тарихи грамматикасы. Фонетика, морфология. –
Мырзабектен С. Қазақ тілінің фонетикасы: Оқу құралы. – Алматы:
Томанов М. Тіл тарихы туралы зерттеулер. – Алматы: Ғылым,
Заңи терминдердiң түсiндiрме сөздiгi [мәтін] = толковый словарь юридических
Заң терминдерінің сөздігі [мәтін] = словарь терминов законодательства :
ҚР Қылмыстық Кодексі 1997 жылы 16 шілде (№167-I); 2007
1959 жылы 22 шілдеде қабылданған Қазақ КСР Қылмыстық кодексі
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы. Қазақстан Республикасының 1998 ж.
Құрманбайұлы, Ш. Заң мәтіндерін сараптауға арналған құрал [Мәтін] /
Ткачева Л.Б. Основные закономерности английской терминологии. Томск,
Фридман, Лауренс. Введение в Американское право. Из: Прогресс,Универc,1993
Пыж A.M. Терминология права в юридическом тексте: особенности пе¬ревода
Лотте Д.С. Вопросы заимствования и упорядочения иноязычных терминов и
Алимов В.В. Юридический перевод: практический курс. - М.: Юрист,
Арнольд И.В. Стилистика современного английского языка.-М.: Книга, 2003 -
Аудару процесін талдау барысында қолданылатын терминдік ұғымдағы атаулар //
Аударматану терминдері жайында бірер сөз // ҚР ҰҒА Хабарлары.
Терминнің когнитивті-менталды сипаты // Мемлекеттік тілде аграрлық маман даярлау:
Аударматану концептуалды-терминологиялық аппаратының мәселесі // ҚР ҰҒА Хабарлары. Тіл,
Когнитивтік зерттеулердегі термин мәселесі // Тілтаным, №3(23). – Алматы,
Алимов В. В. Юридический перевод. Практический курс. Английский язык.
Базылев В.Н., Сорокин Ю.А. Интерпретативное переводоведение/ В.Н. Базылев, Ю.А.
Власенко С. В. Перевод юридического текста: когнитивные особенности номинации
Власенко С. В. Договорное право: практика профессионального перевода в
Гамзатов М. Г. Техника и специфика юридического перевода: Сб.
Құрманбайұлы Ш. Терминологияны стандарттау мен реттеу туралы // Терминологиялық
Ілеспе аударма [Мәтін]. Алматы: «Ғылым» баспасы, 2007 ж.
Тарақов, Әнуар Сауатұлы. Аударма психологиясы және мәдениеті. Алматы: «Қазақ
Тарақов, Әнуар Сауатұлы. Аударма әлемі Алматы: «Қазақ университеті» баспасы
Иманасова Ж. Аударма - астарлы өнер немесе қос тілді
Королева Н.Н. Лингвопереводческий анализ Англоязычнях неологизмов. Алматы: 2002 ж.
Аударматанудың пәнаралық ғылым ретіндегі зерттеу аспектілері // Профессор Қ.Тасболатұлының
Крысин Л.П. К определению терминов «заимствование» и «заимствованное слово»
Мамай В. И. Юридический справочник для населения.основы земельного и
Юридические понятия и термины:пособие по разъяснению юридических и административно-управленческих
Большой юридический словарь..М.:Инфра-м ,1998-796с.
Англо-русско-казахский словарь юридических терминов: более 3000 терминов..А.:Жеті жарғы ,1999-304с.
Заң терминдерiнiң қазақша-орысша және орысша-қазақша сөздiгi-казахско-русский и руско-казахский словарь
4
