TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар



МАЗМҰНЫ

Кіріспе 4

1. Қазіргі танда интернационалды сөздер мәселесі 7

1.1 Жалпы интернационалды лексикалық қордың қалыптасуы 7

1.2 «Интернационализм» түсінігі мен терминінің мағынасын анықтау 15

1.3 Интернационалды лексиканы қазақ тіліне аудару мәселесі 26

2. Жалпы ғылыми интернационалды сөздерді ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару ерекшеліктері 34

2.1 Жалпы ғылыми мәтіндердегі интернационалды сөздер 34

2.2 Интернационалды сөздерді аудару тәсілдері 43

2.3 Интернационалды сөздерді аудару кезінде кездесетін қателіктер 51

Қорытынды 57

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 59

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 58 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ


МАЗМҰНЫ

Кіріспе 4

1. Қазіргі танда интернационалды сөздер мәселесі 7

1.1 Жалпы интернационалды лексикалық қордың қалыптасуы 7

1.2 «Интернационализм» түсінігі мен терминінің мағынасын анықтау 15
1.3 Интернационалды лексиканы қазақ тіліне аудару мәселесі 26
2. Жалпы ғылыми интернационалды сөздерді ағылшын тілінен қазақ тіліне
2.1 Жалпы ғылыми мәтіндердегі интернационалды сөздер 34

2.2 Интернационалды сөздерді аудару тәсілдері 43

2.3 Интернационалды сөздерді аудару кезінде кездесетін қателіктер 51
Қорытынды 57

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 59

Кіріспе

Қазіргі қолданысымыздағы қазақ лексикасы, ғылым тілі бір күнде қалыптаса
Жаһандану кезеңі қоғамдық өмірдің әртүрлі салаларында халықаралық байланыстар арқылы
Ғылым саласына тән белгілі бір интернационалды сөзде шындықтың көрінісі
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Кірме сөздер қазіргі қазақ тіліндегі динамикалық
Дипломдық жұмыстың тақырыбы. Жалпы ғылыми интернационалды сөздерді ағылшын тілінен
Дипломдық жұмыстың мақсаты – «интернационалды лексиканы» зерттеу мен талдау,
- «Интернационализм» немесе «халықаралық сөздер» түсініктердің мағынасын аңықтау және
- жалпы ғылыми интернационалды сөздердің аудару ерекшеліктерін қарастыру;

- ғылыми мәтіндер негізінде интернационалды сөздердің аударылу мәселелері.

Зерттеу жұмысының нысаны – интернационалды лексикасы бар ғылым саласына
Дипломдық жұмыстың пәні ретінде ғылыми жаңалықтар мәтіндерінде кездесетін интернационалды
Дипломдық жұмыста қолданылған зерттеу әдістері. Зерттелетін тілдік құбылыстардың ерекшеліктерін
Зерттеу жұмысының жаңалығы қазақ және ағылшын тілдерінің ғылыми интерлексемалар
Дипломдық жұмыстың болжамы. Мақсатқа сәйкес келесі болжам жасалды: интернационалды
Зерттеудің теориялық маңызы. Интернационалды сөздерді қарастыру нәтижесінде лексикалық семантиканың
Зерттеудің практикалық құндылығы. Берілген дипломдық жұмыстың нәтижелерін лексикографиялық практикада
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Бұл дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен,
1. Қазіргі танда интернационалды сөздер мәселесі

1.1 Жалпы интернационалды лексикалық қордың қалыптасуы

Мәдени және экономикалық қоғамда ұлттар мен халықтардың жанасу үрдістері
Интернационалды сөздер қорының құрылуына әртүрлі оқиғалар әсер еткен: діндердің
Жалпы лексикалық қордың негізін сипаттамасы мен шегі туралы бірегей
Кеңес өкіметі тұсында ұлттық терминологиямыз интернационалистік принциппен дамыды. Түбірі
Ал өзге тілдегі нұсқасы қабылданып алынған интернационалды сөздер қазақ
Бір мән берерлігі – осы кезеңдегі шығарылған басқа сөздіктердегі
Басым көпшілігі интернационалды сөздердің ежелгі грек пен латын шығу
Орта ғасырларда латын тілі халықаралық тіл болып саналды. Сонымен
Латын сөздері орыс тіліне басқа тілдер (француз, ағылшын, неміс)
Латын мен ежелгі грек тідер мәліметі арқылы қазіргі кезде
Грек-латын тегіндегі сөздерден басқа, интернационалды терминологияға математика, астрономия, химиямен
Музыкалық терминологияда көптеген итальян сөздері бар: альт, баркаролла, виолончель,интермеццо,
Интернационалды лексика қазақ тілінде мығым орынға ие. Ол қазіргі
Орыс тілінің интернационалды терминологиясын әртүрлі авторлар әртүрлі топтастырады. Мысалы,
Берілген топтардың әрбіреуі ғылым, пән, мамандық белгіленген жүйеге сәйкес
Қазіргі тілдің қызметі мен толық дамуына әсерін тигізетін интернационалды
1925-1927 жылдары шығарылған терминография тарихындағы маңызды еңбектердің бірі –
Орыс тілі интернационалды лексиканың таратушысы ғана емес, сонамен қатар
Революциядан кейін КСРО-да пайда болған техникалық жаңалықтар, сонымен қатар
Орыс тілі интернационалды лексика мен терминологиясының тарауына улкен әсерін
Көптеген интернационалды сөздер орыс тілі арқылы КСРО халықтарының тілдеріне
Жалпы лексикалық қордың дамуына үлесін қосқан ұлттық тілдердің рөлі
Алайда негізгі сөздік қордан алынған сөздің фономорфологиялық қалпы барлық
Басқа жағынан, жалпы лексикалық қор әртүрлі тілдерде бірдей көрсетілмейді.
Жалпы лексикалық қор дамуының заңдылықтарына сәйкес – даму мен
Тілдік құрылыс пен өзара байыту Кеңес үкіметі жылдары кезінде
Ішкі сапасына сәйкес дамыған және дамымаған тілдер жоқ. Мысалы,
Тіл дамуының басқа көрсеткіші – стилистикалық дифференциация. Мысалы, дамымаған
Көптеген жаңа сөздер басқа тілдерден енеді. Оларды әртүрлі атайды,
Тіларалық қарым-қатынас идеясы 18 ғасырда пайда болды, бірақ бұл
Лексика тілдің ең құбылмалы табы болып саналады. Алайда «уақыттардың
Бір уақытта бірнеше халықтарға тән ерекшеліктер мен сипаттамалар туралы
Қоғам өмірі – үздіксіз қозғалыс. Бұл үлкен, кішкентай және
Шет тілдер лексика бұл басқа тілден алынған сөздер деп
Шет тілі лексикасы, негізінен, басқа тілдерге халықтардың тікелей қарым-қатынасы
Кірме сөздер есебімен айналысатын ғалымдар қызықты деректерге тап болды.
Көптеген ғасырлар бойы халықаралық ғылыми тілі латын тілі еді.
Интернационалды сөздердің орыс тіліне белсенді енуі XVIII ғасырда байқалады.
Шет тілдер сөздерінің ену үрдісі өте күрделі еді. Басында,
Петр уақытында орыс тілінің құрамында болған шет тілі сөздерінің
Ғылыми жетістіктерді қарапайым халыққа жетімді ету орыс ғылыми тілдің
Терминтану жеке ғылым саласы ретінде өткен ғасырдың 30-шы жылдарында
Интернационалды сөздердің енуі 90 жылдарда жоғарлады. Бұл қоғамның саяси
Қай тілдің болса да, сөздік құрамы өзінің даму барысында
1.2 «Интернационализм» түсінігі мен терминінің мағынасын анықтау

Кез-келген этностық ұлттық-мәдени байлықтарының ерекшеліктерін зерттеу екі немесе одан
Осы орайда әр алуан кірмелердің, әсіресе, лексикалық, әсіресе, лексикалық
Бұл мәселені шешуде ұлттық-мәдени және елтану сипатындағы экстралингвистикалық мәліметтерді
Мұндай мәліметке назар аудару лингвистика ғылымының аясынан шығу деп
Тарихи тіл білімінің дамуының барлық кезеңдерінде тіларалық қарым-қатынас әрқашан
Бір дерек көзден алынған интернационалды сөздер графикалық және дыбыстық
Осыдан, «кірме лексика» бұл «бір тілден екінші тілге енген
Интернационализмдерді морфемдік деңгейде ішкі жүйе ретінде қалыптастыру үрдісі келесі
интернационалды сөздердің құрылымды-семантикалық қасиеті негізінде элементтердің инвентарлы жиынтығын анықтау;

интернационалды сөзде элементтердің дистрибутивті жиынтығын ерекшелеу;

интернационализм элементтерінің жеке функционалдық қасиеттерін анықтау;

кірме сөздер жүйесіне қарағанда интернационалды сөздер ішкі жүйесінің
Интернационалды сөздердің құрылымды-семантикалық қасиеті негізінде элементтердің инвентарлы жиынтығын анықтау
Сәтті балама табылмай жүрген сөздердің бірі раздел –
Оған қоса жекелеген аудармашылар, тілшілер тарапынан қолдану қалпына еніп
Яғни, тілді дамытудың басы-қасында жүрген көрнекі ғалымдарымыз мысқалды
Сондай-ақ акциз, аукцион, демпинг, сертификат, субсидия, тариф, лицензия тағы
Қазіргі қазақ тілінде интернационалды сөздердің негізгі қызметі – коммуникативтік
Кірме сөздердің ішкі жүйесі ретінде интернационалды сөздердің ерекше қасиеті
Ағылшын, француз, неміс сияқты еуропа халықтары тілдерінің сөздері терминқорда
Халықаралық сөздер дегеннің екінші аты – интернационализмдер, яғни интернационалдық
Сонда осы пікірлердің қайсысы дұрыс?

Біздің ойымызша, халықаралық терминдер дегенді «жер жүзі халықтарының бәрі
«Дәлірегі» деп отырған себебіміз олар «Интернационалды сөздер көптеген тілдерде
Біздің ойымызша, түркі тілдерінің Еуропа тілдерімен ортақтығының сыры көпшілікке
Бір сәт ойланып көрелікші. Егер халықаралық сөздер бүкіл дүниежүзі
Ортақ терминдердің болуы жағынан Еуропа, Азия тілдерін шартты түрде
Олардың бұлай бөлінуінде белгілі бір заңдылық бар. Ол заңдылықты
Тіл арқылы ойын жарыққа шығаратын адам, әдетте, жаңа сөз
Интернационалды сөздер жалған балама сөз тіркесімен тығыз байланысты. Жалған
Жалпы ғылыми әдебиет стилі қоғамда кейіннен пайдаланыла бастады. Бұл
Ғылым тілі бойынша кейінгі кезеңдерде жүргізілген зерттеулердің негізінде қалыптасқан
Бірінші қарама-қарсылық: «жалпы лексика – арнулы лексика». Жалпы лексика
Екінші қарама-қарсылық: «әдеби тілде термин – арнайы мақсатта қолданылатын
Қазір тіл-тілдің бір-біріне әсері күшейіп тұрған уақытта аудармада бұл
Интернационалды сөздер ғылыми, техникалық, өнер және т.б. салалардағы ұғымды
Халықаралық сөздер, біріншіден, еуропа тілдерінің сөздері болуы керек, екіншіден,
Мысалға «базар» сөзін келтірелік. Бұл сөз түп төркіні жағына
Егер халықаралық термин болуы үшін, белгілі бір тілдің сөздері
Себебі біреу ғана. Ол – жоғарыда аталған сөздер шовинизм
Интернационализм (лат.интер – арасында+нэйшн-тайпа,халық+изм) Интернационалды лексика; бірнеше тілдің ортақ
Халықаралық сөздер деп – бір топ тілдерге ортақ (қандай
Дүниежүзі халықтарының бәрі интернационализмдер деп бірінші көзқарасты жақтайды. Тек
Елден ерекше болатындай, біздің басқалардан көп білетіндігіміз бе, жоқ,
Академик В.В.Виноградовтың айтуына қарағанда екінші дүниежүзілік соғысқа дейінгі орыс
Ал осы ортақ интернационализмдердің ішіндегі грек, латын сөздерінің саны
Егер біздің кейбір ғалымдарымыз айтып жүргендей: «тіліміздегі интернационалдық сөздерді
Әрбір кірме сөзде ассоциацияның тұтас кешені бар. Сондықтан кез-келген
Кірме сөздер, яғни шығу төркіні жағынан басқа тілдік сөздер,
Басқа тілден енген терминдерді кірме терминдер деп атайды. Қазақ
Қарым-қатынас құралы ретінде тіл қоғамдық-саяси, ғылыми, мәдени өмірдің барлық
Интернационалды сөздерді қолданудың тағы да бір себебі – тілдік
Ғылым – бұл әлеуметтік коммуникацияда ерекше орын алатын функционалды
Жалпы алғанда, ғылыми мәтін ғылыми зерттеулер мен зерттеулерге байланысты
Ғылым саласында коммуникация қатысушылардың өзін-өзі ұстау стратегиясы коммуникациялық оптималды
Әлеуметтік беделдің стратегиясы ғылыми мәтіннің әр түрлі дәрежелерінде жүзеге
Ғылым саласында мәдениетаралық коммуникацияның тірегі ретінде болатын факторларға: мамандандырылған
Шет тілден енген сөздердің басым көпшілігі өздерінің мағынасын сақтап,
Басқа тілдік сөздердің грамматикалық жақтан игерілуі деп, ол сөздерге
Шет тілден сөз қабылданғанда, сөздің ішкі формасы, дәлелдемесі ұмытылады.
Кірме сөздер үрдісінің басты шарты сөйлеушілердің билингвизмі (екі тілді)
Кірме сөз үрдісі екі жолмен жүзеге асады: ауызша және
Кірме сөздер үрдісі халықтардың және тілдермен байланысын сақтайтын табиғи
1.3 Интернационалды лексиканы қазақ тіліне аудару мәселесі

Қазақ тілінiң терминдерi мен интернационалдық ұғымдарының орнықтылығын қамтамасыз ету,
Халықаралық лексика бүгінгі күні ең күрделі және мәселесі көп
Енді, нақты интернационалды сөздер мәселесін қозғамас бұрын ХХ ғасырдың
Ғылым саласында қолданылатын терминдер мен халықаралық ұғымдардың жеткiлiктiлiгiн қамтамасыз
Халықаралық сөздерді:

а) жаппай аударуға болмайды;

ә) қазақ тілінде даусыз, сол интернационалды сөздің мағынасын дәл
б) қолданудың төмендегідей өзіндік реттілігі болады:

- түбір сақталып, жалғау қазақ тілінде жалғанады;

- сөз қазақ тілінің сингармониялық заңына икемделеді;

- орыс, ағылшын және т.б. халықаралық тілдеріндегі нұсқасы қабылданады.

в) жасау немесе аудару қажет болғанда термин:

- алдымен қазақ тілінің өзінің лексикалық қорынан;

- одан ыңғайлы сөз табылмаса, көне қазақ (қыпшақ, шағатай)
- олардан ыңғайлы сөз табылмаса ретімен: туысқан халықтар -
- олардан ыңғайлы сөз табылмаса, араб, парсы тілдерінен алынуы
«Аударуды қажет етпейтін интернационалды сөздерді қазақшалаймыз деп қателіктерге ұрыну
Қорыта айтқанда, кейбір интернационалды сөздердің мағынасы, қолданысы, ұғымы тұрғысынан
Бұл мәселеге келгенде филология ғылымдарының докторы, профессор Байынқол Қалиұлының
Халықаралық терминдер дегеніміз – сайып келгенде, латын, грек сөздері.
Егер халықаралық терминдерді аударуға болмайды десек, онда академик В.В.Виноградов
Тілдің тағы бір қасиеті қолданысқа жиі түсетін, әрі орынды
Тіл атаулыда басқа тілден сөз, термин алмаған тілді кездестіру
Халықтардың арасындағы қарым-қатынас дамымаған кезеңде де сөз алмасу болатынын
Сондай-ақ қазіргі қазақ тілінің құрамындағы заң, шай, шанақ сөздерінің
Кірме сөздерді аудару мәселесіне келетін болсақ, орыс тілінен енген
Қайбір басылымдар сөзжасамның неше түрлі нұсқаларын ұсынып жүр. Олардың
Қазақстан Республикасы парламенті мәжілісінің төрағасы Орал Мұхамеджановтың сөзінен: Халықаралық
Қазақ лингвистикасында термин жасаудың толып жатқан жолдары бар. Соның
1998 жылғы 2 шiлдеде «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес
«Коррупцияның» латын сөзінен шыққанын белгілі. Ол лауазым иелерінің, қоғам
«Коррупция» терминін қазақ тіліне аударғанда оның өзінің негізгі ұғымына
Ә. Бөкейханов термин жасауда қазақ тілінің өз ішкі мүмкіндігі
Тілдер арасындағы өзара сөзалмасу, терминалмасу – қашанда болып отыратын
Өзге тілдерден енген сөздерді төл сөздеріміздей көрмей, оларды бөтенсініп
Шетелдерде оқытылғанына ондаған жыл болған, біздің жоғары оқу орындарымызға
«Социологияның» түп-төркіні латын тіліндегі soci(еtас) - қоғам деген сөзден
Жаңаша ойлауға жетелеген бүгінгі дәуірдің өткенге баға берумен сабақтастықта
Интернационалды терминдерді қазақшаға аударайық десеңіз, ол, ең біріншіден, қазақ
Түйіндей айтқанда, бүгінгі саяси-құқықтық, әлеуметтік-экономикалық, ғылыми, жалпы қоғамдық өмірдің
2. Жалпы ғылыми интернационалды сөздерді ағылшын тілінен қазақ тіліне
2.1 Жалпы ғылыми мәтіндердегі интернационалды сөздер

Қазіргі кезде ғылымның нақты отаны Ежелгі Греция болып табылады..
Өндіргіш күштердің тарихи өркендеуінің нәтижесі қазіргі ғылыми техникалық прогресс.
- ғылыми- техникалық прогресс кең ауқымды, әмбебап сипатқа ие
- ғылым мен өндірістің интергациялық қатынасы жоғары дәрежеге жетті.
- жаңа принципті техника мен технология жасалып өндіріске енгізілуде.
- қазіргі ғылыми -техникалық прогрестің ерекшеліктерінің бірі- микроэлектрониканың жедел
- ғылыми-техникалық прогрестің қарқынды дамуы қоғамдық өндірісті алға бастыруда
- қалдықты аз қалдыратын немесе тіпті қалдықсыз технология өмірге
Ғылыми техникалық революция жұмыс күшінің сапасын жақсартуға жол ашады.
«Аудармашының жалған достары» мәселесі ғылыми мәтіндерді аударуда өзіндік сипаттауыш
Интернационалды сөздер бұл фонетикалық, грамматикалық және семантикалық жағынан жақын
Ғылыми мәтіндерді аудармада интернационалды терминдер мен интернационалды ғылыми сөздерді
Интернационалды сөзі бар минималды контекст:

adequate pressure, candidate fumer compositions, ideal delivery promise'date, is
Аудармашы нұсқасы:

Адекватты қысым, кандидатты газ түзуші құрам, өнім шығарудың идеалды
Тексеруші нұсқасы:

Қысымды дұрыс таңдау, қызығушылыққа ие газ түзуші құрам, өнім
Осы мысалдарға қарасақ, оның сөзбе-сөз аудармасы стилистикалық жағынан дұрыс
Ұсынылған мысалдардың көбісі жалпы ғылыми интернационалды сөздерге ие және
Аnalysis, candidate, scenario, critical, originally, history, pioneer, revolutionary, practical,
Интернационалды терминологияға келетін болсақ, интернационалды терминдер мағынасы түрлі тілдерде
Ғылыми мәтіндерді аудару кезінде ғылыми аударманың ерекшелігін сипаттайтын факторларды
Интернационалды лексиканың мамандандырылуы – ағылшын-қазақ ғылыми аудармаларға тән болып
Көп жағдайларда, аудармада интернационалды сөздерді қолдану тілдің стилистикалық нормалары
Мысалы, ағылшын-қазақ аудармаларда келесі сөз тіркестерін кездестіруге болады:
Өзінің қазақша аналогтардан көптеген интернационалды сөздер ғылыми мәтіндерде сапалы
has opened new horizons for exploration – зерттеуде жаңа
optimistic және pessimistic сөздері ғылыми мәтіндерде «аса көтерілген» және
Олар жаңа байланыстарға молаяды, жаңа тіркестерге енеді, қазақша интернационалды
Кейде аудармашылар аударма кезінде ағылшын тілінің түсінігін қазақ тіліндегі
bonus – бонус, сыйақы;

correlation – корреляция, сәйкестік, арақатынас;

contract - контракт; келісім-шарт;

standard – стандарт, норма.

Интернационалды сөздер-дублеттерге амортизация қазақ термині жатады, ол ағылшын amortization
Белгісіз терминдерді аудару әдістері жаңа терминдердің құрылу әдістеріне негізделеді.
Интернационалды сөздің ішкі формасының енуі де қызықты да, көп
Ғылыми мәтіндерді аудару кезінде терминологиялық мәселесіне тікелей тіреледі. Терминдер
Ғылыми аударма – бұл ғылыми жетістіктер мен зерттеулер жөнінде
Қазақ тілі құрамында мыңдаған интернационалды сөздер бар. Бұл лексиканы
1) Бұл топқа бірде-бір адамды қиындатпайтын сөздер жатады, яғни
2) Бұл топқа, біз, ағылшын тілін білуді талап ететін
Белгіленген сөздер тобына талдау жасағаннан кейін, біз олардың қазақ
Қазақ тілі терминологиясының құрамы қазір кеңес кезіндегіден өзге тіл
Осындай жағдай терминологияның басқа салаларында да баршылық. Мәселен, географияны
Common Usage: anesthetic, bomb, electricity, magnetic, microscope, neutron, organism,
Technical List: allotropy, endothelium, hemocyanin, isomorphism, phylogeny, tropism;

Physics - Chemistry: absorption, beaker, buoyancy, charge, circuit, clip,
Geology: accessory, birefringence, cast, cave, clay, cleavage, contour, desert,
Mathematics and Mechanics: acceleration, amplitude, approximation, arbitrary, circumference, congruent,
Biology: abdomen, appendage, bark, beak, bud, cartilage, cavity, claw,
Бұл жағдайлардың бәрі алмасқан терминдер жөнінде әлі де ойланатын
Chemistry

Creation of zeolites with improved catalytic properties

According to researches of scientists in the Netherlands, Belgium
Zeolites are class of porous crystalline aluminosilicates, which is
The main problem is that in zeolites short internal
For providing more molecular bandwidth, scientists invented ways of
Such kind of producing pores, based on the template
Ағылшын тіліндегі химия ғылымының мәтінін аудару көп есе қиынға
Химия

Жетілдірілген каталитикалық қасиеттерге ие цеолиттердің құрылуы

Нидерланды, Бельгия және Франция ғалымдар тобының зерттеулеріне сәйкес, стандартты
Цеолиттер мұнай өндеуде және мұнай химиялық синтезде катализатор ретінде
Мұндағы қиын мәселе – бұл цеолиттердегі қысқа ішкі каналдар
Жоғары молекулалық өткізу қасиетін қамтамасыз ету үшін, ғалымдар диаметрде
Үлгі синтез бен келесі синтетикалық модификацияланған әдістер негізінде жасалған
Бұл аудармада көптеген шетел сөздері сол қалпында қалды. Бұл
Бұдан шығатын қорытынды термин алмасу – заңды құбылыс. Өмірде,
2.2 Интернационалды сөздерді аудару тәсілдері

Бірақ бүгінгі ұрпақ үшін бүкіл ғылым Батыстан келген сияқты
Әлем ғылымына қатысты шындық, тіпті де олар ойлағандай емес.
Көп жағдайда интернационалды сөздер:

транскрипция, транслитерация;

сипаттау (түсіндірмелі) аударма;

Калькалау.

Осы әдіс-тәсілдердің пратика жүзінде қолданғанын қарастырайық.

Транскрипция (транслитерация) әдісі аударма кезінде шектеліп қолданады. Өйткені ол
Интернационалды сөздерді аудару кезінде калька әдісі де қолданылады: temporary
dilutive effect – көбейту эффектісі (сөз табының өзгерісі: сын
translation risk – трансляциялық тәуекел (сөз табының ауыстырылуы: зат
Ағылшын және қазақ тілдерінде таралу деңгейі бойынша интернационалды лексика
Mathematics

Scientists have developed an algorithm that allows in a
Growing up of foster children have no clue about
Recently, an international group of programmers, mathematicians and biologists,
To demonstrate the experiment, scientists used genetic informations from
Knowing your genetic structure is important to identify the
«When we compared our results with existing facts, only
Математика-ғылым патшасы. Математика (грекше: ғылым, білім, оқу; білуге құштарлық)
Математика

Ғалымдар бірнеше минут ішінде мыңдаған адамдардың генетикалық бұтағын анықтайтын
Есейген асыранды бала өзінің мәдени және генетикалық шығу тегін
Жақында программисттерден, математиктерден және биологтардан тұратын халықаралық топ ДНҚ-ның
Тәжірибені көрсету үшін ғалымдар HapMap халықаралық консорциумның адам геномының
Өзінің генетикалық құрылымын білу күрделі аурулардың генетикалық негізін анықтауға
Болған мәліметтермен бірге берілген нәтижелерді салыстырған кезде, тек бір
Мәтінде интернационалды сөздерді қазақ тіліне аударуда транскрипция көбінесе қолданылдық.
Өзге тілдерден сөз қабылдамай, сөз алмасу, термин алмасу процесіне
Ғылымды игеру сол ғылым тілінің негізгі кілті болып табылатын
Жоғарыда көрсетілгендей, интернационалды лексикаға өзара әсер ету мен кездейсоқ
Интернационалды лексиканы аудару қиыншылығы бұл аудармашының, әсересе тәжірибесіз, «сөздің
Алайда, интернационалды сөздерді аудару кезінде сөзбе-сөз әдісті қолданбау да
Сөз немесе сөз тіркесі
Сөзбе-сөз аударма
code point кодтық нүкте кодтық нүкте

colour correction түсті коррекция түсті коррекция

correlator коррелятор коррелятор

Алайда, сөзбе-сөз аударманы интернационалды сөздер мен терминдерде қолдануда да
сөздердің және грамматикалық формалардың дара екендігінде сенімді болу;

сөздің графикалық қалпының араласуы;

аналогтардың (сәйкестіктердің) қате қолданылуы;

сөздер аудармасын нақты сөздермен белгілеу;

ағылшын сөздер және лексикалық пен грамматикалық үйлесімдердің аудармасы үшін
ағылшын ғылыми материалы мен оны қазақ тіліне аудару әдістерінің
Осы үлгіде біз А.Л.Пумпянский белгілеген екі себеп бұл қателіктер
«сателлит», «спутник»;

«жасанды спутник»;

«нөкер мүшесі», «салтанатты кортеж қатысушысы»;

«атарман», «жақтаушы»;

«мемлекет-сателлит»;

«қала-спутник»;

«спутник» (хромосома).

Формасы жағынан ұқсас сөздер кейде басқа түрлі мағынада
Интернационалды лексиканы аудару кезінде көптеген әдістер қолданыла алады, алайда
транскрипция мен сипаттама аударма арасындағы таңдау (tachograph - тахограф/
Транскрипция мен қазақша балама арасындағы таңдау (radiation - радиация/
Әдістерді таңдау белгілі бір контексттегі нақты сөзді аудару аудармашы
Басқа тілден сөз алу тіл дамуында айтарлықтай орын алатын
Кірме сөздер дегеніміз - өзіндік сөзжасам тәсілімен емес, басқа
Кірме сөздер – 1) тілдер арасындағы ұзақ немесе қысқа
Сонымен, интернационалды терминдерді ағылшын қазақ тіліне аударылуы келесі әдістер
транскрипция, транслитерация;

сипаттама аударма (түсіндірме).

Интернационалды сөздер – ұқсас (дыбыстық немесе графикалық) және бірдей
Қиындық тудыратын жағдай – интернационалды сөздердің қазақ тілінде синонимдердің
injection – иньекция - укол

concensus - консенсус - келісім

Соңғы кезде ағылшын тілінен кірме сөздердің саны – мониторинг,
Псевдоинтернационалды сөздер – түрлі тілдерде сыртқы қалпы жағынан ұқсас,
Псевдоинтернационалды сөздер мағынасының айырмашылықтары әртүрлі жағдайда болады:

1. Қазақ тілі сөзі ағылшын тілінің сөзімен әкес
Record – «рекорд» ғана емес, сонымен қатар, «протокол», «жазба»,
Meeting – «митинг» ғана емес, сонымен қатар «кездесу», «жиналыс»
Қазақ тіліндегі бұл сөз мағынасының ағылшын баламасы жоқ (сирек
аудитория - 1) лекция жүргізуге арналған бөлме 2) доклад,
3. Сыртқы формасы жағынан ұқсас қазақ және ағылшын сөздері
complexion – «комплекция» емес, «бет түсі»

magazine – «дүкен» емес, «журнал»

decade – «декада» емес, «онжылдық»

fabric –«фабрика» емес, «мата»

replica – «реплика» емес, «көшірме»

compositor – «композитор» емес, «теруші»

balloon – «баллон» емес, «әуе шары» деп аударылады [27,
Интернационалды сөздер, интернационализмдер - туыстас емес тілдерде өзінің
Интернационалды сөздер құрамына калька мен жартылай калькалар қосылады, яғни
Ғылым – адамның табиғат пен қоғам туралы объективті білімін
Қазіргі тілдерде нтернационализация үрдістерінің қарқындылығы нәтижесінде, әрбір тілде интернационалды
2.3 Интернационалды сөздерді аудару кезінде кездесетін қателіктер

Берілген жұмыс интернационалды лексиканың талдауы мен ғылыми мәтіндердегі интернационалды
Интернационалды лексиканы аудару мәселесі, бүгінгіге, өзекті мәселелердің бірі болып
Соңғы он жылдың ішінде ақпараттың халықаралық алмасу үрдісінде интернационалды
Мағынасы жағынан толық сәйкес келетін интернационалдық сөздер жиі кездеспейді.
Семантикалық сәйкес келмеушіліктер, көбінесе, бір тілде сөз жалпы мағынаға
Тарихи интернационалды сөздер белгілі бір тарихи уақытта тілдердің өзара
Сәкессіздіктердің тағы да бір түрі – стиль саласы. Интернационалды
Таңдаған тақырыпқа байланысты біз аудармашы-студенттер арасында интернационалды сөздер бар
Ең біріншіден біз ұсынылған мәтін құрамындағы интернационалды лексика үлесіне
Интернационалды сөздері бар күрделі сөйлем құрылысымен ғылыми мәтін ағылшын
Молекулалық биология – биологиялық ғылымдардың жиынтығы. Молекулалық биологияда көптеген
«The protein suppressing development of prostate cancer are found
Oncologists of Great Britain have found out protein which
The prostate cancer is one of the most widespread
During the researches of scientists from Royal college of
Authors have studied proteins FUS received from an organism
Бұл мәтінді аудару кезінде қателіктер жібермес үшін интернационалды сөздер
«Простата обырының дамуына жол бермейтін ақуыз табылды»

Ұлы Британия онкологтары простата обырының дамуына жол бермейтін және
Простата обыры – бұл Ұлы Британияда тұратын ер адамдар
Зерттеулер жүргізу кезінде Лондонның Корольдік колледжінің зерттеушілері FUS деп
Авторлар простата обырынан азап шегетін пациенттер ағзасынан алынған FUS
Ұсынылған аударма мағынасы жағынан жақын. «Онколог, пациент, диагноз,орган, ағза
Ғылым адамға өз өмірін сақтап калу үшін қажетті білім
Azimuth (geogr.) - азимут (геогр.) – анықталған бағыт, курс.

Academician – академик

Axiom (Math.) – аксиома

Acoustics (Physics) - акустика

Algebra (Arabic Math.) - алгебра

Algorithm (Arabic Math.) - алгоритм

Amps - ампер

Amplitude - амплитуда

Analysis - анализ

Anomalous - аномалды

Arithmetic - арифметика

Architecture – архитектура, сәулет

Apogee (astr.) - апогей

Archipelago (geogr.) – архипелаг – таулар тізбегі

Asynchronous – асинхронды – «келісілмеген»

Astronomy - астрономия

Atlas (geogr.) – атлас, карталар, схемалар, суреттер тігіндісі

Aphelion (astr.) –афелий сияқты жалпы ғылыми интернационалды сөздер баршаға
Көпшілік талқысына салынбай, тасқа басылып, кітаптарға еніп кеткен терминдердің
Дегенмен әлі де ойласуды, бірте бірте ауыстыруды қажет ететін
Сондай-ақ кәдімгі мех сөзі бірде – тері деп, (мәселен
Ғалым, лингвист С.С.Маслова-Лашанская ағылшын human, humane, humanitarian және орыс
Ағылшын және қазақ тіліндегі бірдей, ұқсас мағынаға ие интернационалды
Ғылыми тілде көп қолданылатын ағылшын және қазақ тіліндегі «деградациялау»
Деградациялау – азу; болу; деградациялау; деградация; деградацияға ұшырау; кері
Degrade - To reduce in grade, rank, or status;
Алайда семантикасындағы ерекшеліктерге орай, «аудармашының жалған достары» функциясы жүзеге
Қорытынды

Халықаралық байланыстардың дамуынан қазақ тілінің интернационалды лексикасы да әрқашан
«Өзге тiлдiң бәрiн бiл, өз тiлiңдi құрметте» демекшi бiздiң
Интернационалды сөздер елдер арасындағы әр түрлі қарым-қатынастың, мәдени алмасулардың
Заманауи тілге деген талаптар көбейіп жатыр. Шынында да, ағылшын
Бұл жұмыс барысында, қойылған міндеттерді орындадық. Соның ішінде, интернационалды
Тiлдердiң өрелi бiр биiкке көтерiлген, дамыған сәтiнде бой көрсететiн
Егемендiк еркiндiк бергелi тiлiмiздiң осы бiр орасан зор арнасында
Практикалық бөлімінің талдауы бойынша, жалпы ғылыми интерлексемалар қазақ тілінде
Дипломдық жұмыста көрсетілгендей, ағылшын интернационалды сөздерді қазақ тіліне аудару
Интернационалды лексика қазақ тілінде мығым орынға ие. Ол қазіргі
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1 Байынқол Қ. Қазақ терминтанымның өзекті мәселелері. 2008. –
2 Жексенбаева Ғ. Х.Досмұхамедұлы еңбектерінің сөз мәдениеті дамуына ықпалы.
3 Құрманбайұлы Ш. Терминқор қалыптастыру көздері мен терминжасам тәсілдері.
4 Рүстемов Л.З. Қазіргі қазақ тіліндегі араб-парсы кірме сөздері.
5 Тер-Минасова С.Г. Язык и межкультурная коммуникация. - М.,
6 Айтбаев Ө. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы:
627б.

7 Ванников Ю.В. Типы научных и технических текстов и
8 Бархударов Л.С., Рецкер Я.И. Курс лекций по теории
9 Федоров А.В. Основы общей теории перевода (лингвистический очерк).-М.,
10 Щерба Л.В. Опыт общей теории лексикографии// Щерба Л.В.
11 Пумпянский А.Л. Введение в практику перевода научной и
12 А. Қыдырниязова «Қазақ тілінің кірме сөздері» - Астана:Фолиант,
13 Мұсабаев Ғ. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы:
14 Бельчиков Ю.А. Интернациональная терминология в русском языке. М.:
15 Филатова Л.А. О явлениях универсализации в научном стиле
16 Акуленко В.В. «Вопросы изучения лексических интернационализмов и
17 Григорьев В.П. Так называемые интернациональные сложные слова в
18 Бархударов Л.С. Язык и перевод: Вопросы общей и
19 Комарова З.И. Русская отраслевая терминология и терминография (рекомендации
20 Бреус Е.В. Теория и практика перевода с английского
21 Комиссаров В.Н. Общая теория перевода. Проблемы переводоведения в
22 Борисова Л.И. Лексические трудности перевода научно-технической литературы с
23 Акуленко В.В. «Об интернациональных словах в современном русском
24 Латышев Л.К. Курс перевода: Эквивалентность перевода и способы
25 Комиссаров В.Н. Теория перевода (лингвистические аспекты). М.: Высшая
26 Борисова Л.И. Лексико-стилистические трансформации в англо-русских научно-технических переводах.
27 Акуленко В.В. «О «ложных друзьях переводчика»». - М.,
28 Лотте Д.С. Основы построения научно-технической терминологии. –М., 1961.
29 Андрианов С.Н. Некоторые вопросы построения словарей специальной терминологии//
30 Бреус Е.В. Основы теории и практики перевода с
31 Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. энциклопедия, 1966. –
32 Боброва Т.А. О заимствовании и литературной норме Русский
33 Крысин Л.П. К определению терминов «заимствование» и «заимствованное
3