TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар



Жоспар - www.topreferat.com.kz

1. КІРІСПЕ

2. НЕГІЗГІ Б¤ЛІМ

I ТАРАУ

1.1 А.Тоќмаѓамбетов лирикасыныњ таќырыптары

1.2 А.Тоќмаѓамбетов лирикасыныњ таќырыптыќ-идеялыќ ерекшеліктері.

II ТАРАУ

2.1 А.Тоќмаѓамбетов – сатирик аќын.

2.2 “Єке мен бала” романыныњ таќырыптыќ ерекшелігі

3. ЌОРЫТЫНДЫ

4. ПАЙДАЛАНЫЛЃАН ЄДЕБИЕТТЕР

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 39 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

Асќар Тоќмаѓамбетовтыњ басты µлењдер жинаќтары мен поэма, сатиралары ондаѓан
Асќар Тоќмаѓамбетовтыњ басты µлењдер жинаќтары мен поэма, сатиралары ондаѓан
1

SamLab.ws

38

ЌАЗАЌСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫЊ БІЛІМ ЖЄНЕ ЃЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ДИПЛОМДЫЌ Ж¦МЫС

Таќырыбы: “А.Тоќмаѓамбетов шыѓармаларыныњ ерекшеліктері”

ЖОСПАР

1. КІРІСПЕ

2. НЕГІЗГІ Б¤ЛІМ

I ТАРАУ

1.1 А.Тоќмаѓамбетов лирикасыныњ таќырыптары

1.2 А.Тоќмаѓамбетов лирикасыныњ таќырыптыќ-идеялыќ ерекшеліктері.

II ТАРАУ

2.1 А.Тоќмаѓамбетов – сатирик аќын.

2.2 “Єке мен бала” романыныњ таќырыптыќ ерекшелігі

3. ЌОРЫТЫНДЫ

4. ПАЙДАЛАНЫЛЃАН ЄДЕБИЕТТЕР

Кiрiспе

Дипломдыќ ж±мыстыњ таќырыбы:

“А.Тоќмаѓамбетов шыѓармаларыныњ ерекшелігі”

Мєселенiњ µзектiлiгi: Асќар Тоќмаѓамбетов ќазаќ даласындаѓы социализм идеясын, б‰гінгі
Зерттеу обьектiсiне А.Тоќмаѓамбетовтіњ алѓашќы µлењдер жинаѓын, сатиралыќ шыѓармаларын, “Єке
Зерттеу ж±мысыныњ маќсаты: Ќазаќ єдебиетiнде µзiндiк орны бар А.Тоќмаѓамбетов
Зерттеу ж±мысында ќолданылѓан єдiстер: талдау, жинаќтау, ж‰йелеу, салыстыру
А.Тоќмаѓамбетовтіњ µмірі мен жазушылыќ ќызметі.

А.Тоќмаѓамбетов 1905 жылы ќазіргі Ќызылорда облысыныњ Терењµзек ауданында кедей
Жазушылыќ ж±мысына араласа бастаѓаннан бері Асќар кµптеген республикалыќ газет-журнал
¤лењ-жырѓа жастайынан єуес ол ел аќындарыныњ ‰лгісімен айтысќа т‰сіп,
Поэзиялыќ шыѓармаларымен ќатар Асќар проза, драматургия, балалар єдебиеті саласында
Драматургия саласындаѓы Асќар ењбегі 1928 жылы басылѓан єйел тењдігі
Асќар балалар ‰шін де кµп шыѓармалар жазѓан. Оныњ б±л
Асќар шыѓармалары бірнеше рет жиналып, тањдамалылар к‰йінде (1939, 1945,
Асќар 1931 жылдан КПСС м‰шесі, ‰ш рет Ењбек Ќызыл
Асќар Тоќмаѓамбетовтіњ басты µлењдер жинаќтары мен поэма, сатиралары ондаѓан
Асќар 1947 жылдан бастап мысал жанрымен айналыса бастады. Содан
Аќын мерекесі екі рет µткізілді. Бірі 1935 жылы, екіншісі
А.Тоќмаѓамбетов лирикасыныњ таќырыптары.

Асќардыњ жырлаѓан таќырыбы, жанрлыќ ерекшеліктері, кµркемдік стилі жаѓынан єр
Асќар творчествосы туралы ењ алѓаш жазылѓан сындардыњ ішіндегі кµлемді
“Асќар пролетариат єдебиетіне ќандай жолмен келді? Асќар коммунистер партиясы
“Ќазан революциясы болѓанда завод, фабрика ќожайындары мен ж±мысшылар тартыста
Асќар ќазаќ даласындаѓы социализм идеясын, б‰гінгі заман таќырыбын жырлады.
Жања заман таќырыбын игеру Асќар лирикасында Ќазан тµњкерісініњ мањызын,
“Егінші”, “Мойын ќос”, “Бізде алайыќ трактор”, “Наурыз” µлењдерінен жања
Б±л жылдардаѓы Асќар лирикасыныњ басты таќырыптарыныњ бірі –єйел тењдігі
Саттар ќазаќ поэзиясына жєне Асќар поэзиясына мынадай талаптар ќойды:
1934 жылы жєне 1937 жылы жарыќ кµрген Ѓ.Тоѓжановтыњ, Ќ.Бекќожинніњ
З.Шашкинніњ, Ќ.¤теповтіњ, Б.Кенжебаевтіњ, Е.Исмайыловтыњ сол т±ста жазѓан сын маќалаларында
Егер XX ѓасырдыњ басындаѓы жєне ќазаќ єдебиетініњ алѓашќы дєуіріндегі
Ќазаќ єдебиетінде єлі дамып жетілмеген сатиралыќ поэзияныњ єр алуан
А.Тоќмаѓамбетов лирикасыныњ таќырыптыќ-идеялыќ ерекшеліктері.

Асќардыњ ќазаќ єдебиетінде алар орны, аќындыќ ерекшелігі, µмірі мен
Асќардыњ аќындыќ шеберлігі жµніндегі жєн ‰гіт сарындаѓы µлењ-жырларды жазудаѓы
Ѓ.М‰сірепов: “Асќар… творчествосы газетпен астасып жатќандыќтан, ол кµбіне µлењді
Асќар творчествосы туралы осындай єр т‰рлі маќалалар бола т±рса
Асќар туралы б±рын жазылѓан маќаланыњ бєрінде де аќынныњ лирикалары
Аќын творчествосы туралы жалпы айтуды ќойып, аќын поэзиясына кµшейік.
Жиырмасыншы жылдардыњ ортасынан бастап ќалам ±стаѓан аќын содан бергі
Асќардыњ творчествосындаѓы басты таќырып – жасампаз ењбек адамын жыр
Автор кешегі ќой соњында ж‰рген Шойынќараныњ кµњіл-к‰й, арманын, оныњ
Байќасам азыќ та сол, дєулет те сол,

Лайыќ адамдыќќа сєлет те сол.

¦мтылып ілім-білім жемісінен,

Созатын дер кезім-ау нєубетке ќол.

Аттанды ќуанышпен Шойынќара,

Ауылѓа ќайырып сап ќойын ѓана.

Жасынан бай ‰йінде ќойшы болѓан,

Жетімніњ Шойынќара ойын ќара,-деп автор кешегі ќорлыќта ж‰рген Шойынќараныњ
Аќын творчествосынан біздіњ кµретініміз ењбек адамыныњ ойы мен арманын,
Ќоѓамдыќ жања ќ±былыстар, елді индустрияландыру таќырыбы Асќар поэзиясыныњ жања
Ќырдан асып, белді басып,

Жолды салѓан ќандай ер?

- ол ќайратты, ол ќажырлы,

Ќайтпас ќайсар – ж±мыскер.

Ал, ендеше Ќазаќстан,

Т‰йіскенде Т‰рксиб.

Ќалыњ ќайрат ер ењбекпен,

Ќаћарлана ќайта шыќ!

Аќын µз творчествосымен адамзаттыњ Отанѓа деген с‰йсіпеншілігі, ел патриоттарыныњ
Ол шынында да сол дєуірдегі ерекше мањызы бар саяси
Ќабаѓым ќатулы,

Жанѓа дерт батулы.

Ата-анам аямай,

Тек білді сатуды.

. . .

Оќиын, білейін,

Ойнайын к‰лейін.

Ќор болмай тоќал боп,

Тењімен ж‰рейін – деп кешегі ќазаќ єйелініњ басында болѓан
Асќар єнге арнап µлењ жазѓан алѓашќы ќазаќ аќындарыныњ бірі
А.Тоќмаѓамбетов жазѓан толѓаулар мен поэмалар да аз емес. “Ќаскелењ”
Асќар поэзиясыныњ мєнділігі оныњ к‰делікті µмір талабына сайма-сай келіп
Отызыншы жылдар біздіњ халќымыз ‰шін д‰ниеж‰зілік рекордтар мен тамаша
Соѓыс жылдарында фашистік агрессорларды єшкерелемеген, кењес адамдарыныњ жауѓа ќарсы
А.Тоќмаѓамбетов – сатирик аќын

Асќар Тоќмаѓамбетов творчествосындаѓы негізгі орын алатын жанр б±л –
Орыстыњ атаќты жазушысы Н.В.Гоголь: “халќымды ќатты ќадірлегендіктен де, оныњ
“Ќошќары ќоздап, айѓыры ќ±лындаѓандар”, “Тыѓынбаев Тыѓындайды да, Ќалдашбаев мыѓымдайды”,
¦лы Отан соѓысы жылдарында жазылѓан фельетондарында аќын халќына деген
Асќардыњ сол кездегі фельетондары досымызды с‰йсіндіріп, д±шпандарымызды к‰йіндіріп отырарлыќтай
Біртелеп зырѓып шыѓысќа келеміз.

Мылтыќтыњ аузы ќылышта келеміз.

Солдатымызды ќойша ќырып та келеміз.

‡сініп, тоњып суыќтан да µлеміз.

Арыѓан етті, бит жеп те келеміз.

Амал не, шыдап кµніп-аќ келеміз.

М±нда аќын азып, тозѓан неміс фашистерініњ сырќы сиќы
Ќазаќ єдебиетіндегі мысал памфле жанрын дамытуда Асќар Тоќмаѓамбетов ерекше
Ќазаќ єдебиетініњ дамуына Асќар прозада да µзініњ ќабілеті бар
Асќар Тоќмаѓамбетов б‰кіл µмір жолын, кіммен кездесті, кімнен тєрбие
Міне сол бірінші µлењім басылѓан газетті алып єкеме барѓанымда
- Сєбит кµп жасап, бала-шаѓасыныњ рахатын кµрсін, меніњ кµзімніњ
- Айналайын, Асќаржан, ќашан келдіњ, єкелген µлењіњ бар ма?-деп
А.Тоќмаѓамбетовтыњ “Жыр к‰мбезі” (1969-1973 ж.ж.), “Ќарбаласта” сияќты романдары, бірнеше
Тебіренген ойдыњ т‰бі

терењ жатсын,

Єр шумаќ µзіне сай

тењеу тапсын.

¦йќастары ±йќы-т±йќы

бола салмай,

Єр ырѓаќ µз орнында

бебеу ќаќсын,-

деп жырласа, біз де аќынмен
Аќынныњ адам мінезін суреттейтін, єсіресе µркµкірек, тєкаппар жандар жайлы
“Мен!”, “Мен!” деп ќаќпа тµсіњді,

Менмендік жатыр ќасыњда.

“Мен!” бастап кетсе кµшіњді,

Ешкім де ќалмас ќасыњда,-*(9.15.)

деген жолдары кез-келген жанды да тєубасына келтіретіндей.

К‰пі киген ќазаќтыњ

ќара µлењін,

Шекпен жауып µзіне

Ќайтарамын,-

деп аќын М±ќаѓали жырлаѓандай, Асќар да µз халќыныњ тµл
Асќар Тоќмаѓамбетов халќымыздыњ игі жаќсыларымен, дос-туыстарымен кездескен, кµрген-білгендерін ќаѓаз
М±збалаќ тегеурінді м±ќалмаѓан,

Ќаймаѓы асыл сµздіњ ж±ќармаѓан.

Ќазына халыќќа арналѓан т±рѓан бойы,

Ашылѓан алтын сандыќ М±хањ маѓан.

Аќын жайлы Ѓабит М‰сірепов те ќалам тартыпты: “Отыз жылдыќ
Ќалыпты ќаз да келіп, ќу да келіп,

‡йрек ж‰р кµлењкесін суда керіп.

Ш±бырып ‰йір-‰йір ќырдыњ єні,

Тењізге келіп жатыр мыњдап µріп.* (11. 55.)

Шындап зер салсаќ, аќындарымыз ‰шін Асќардан ‰йренетін кµп нєрселер
Жаны жомарт, кµкірегі шуаќ А.Тоќмаѓамбетов аќќудай таза, ќырандай
Дабылын жања тапќан дауыл ±йќас,

Басылып тына ќалды бєрі бір пєс.

Шумаќтар шарт ‰зілді аркауынан,

‡стіне ойда жоќта т‰сті зіл тас,-

деп Аќын толѓаѓандай, іштей тебіреніп µлењін жазып ж‰рген аќынды
Асќар Тоќмаѓамбетовтыњ тµрт томдыќ шыѓармалар жинаѓына алѓы сµз жазѓан
Бір кездері ±лы жазушы М±хтар Єуезов Асќардыњ шыѓармашылыѓына с‰йсініп:
“Сол “Ењбекшіні” еміп µскен Асќар Тоќмаѓамбет баласы бертін келе
¤зіне деген осыншалыќ інілік ілтипатымызды ањѓаратын аѓамыз бізді ќорашсынбай,
Кейін Єбілда аѓа Тєжібаевќа Асекењніњ сол єњгімесін айтќанымда: “Иє,
Ауылымыз іргелес болѓандыќтан ба екен, кім білсін, Асќар аѓаны
Бірінші дєрежелі Отан соѓысы орденімен марапатталуына ќараѓанда, Асекењ кешегі
Кешегі µткен с±рапыл соѓыс жылдарында ел басына тµнген ќатер
Бірі баласын, бірі аѓасын, енді бірі ќ±дай ќосќан ќосаѓын
Соѓыстан єлдеќайда б±рын жазѓан “Батиманыњ хатында” да Асекењ
Елі не кµрсе Асќар аќын да соны кµрді, соны
Асќар к‰нгейімізге ќоса кµлењкелі жаќтарымызды да к‰н тєртібінен т‰сірмеген
Асекењ ірі аќындыѓына ќоса парасатты прозик, дарынды драматург те
Асќар кімді жазса да, нені жазса да барынша беріле,
Шынын айтќанда, к‰рішті кєрістен артыќ ешкім екпейді, біраќ Сыр
¤міріміздіњ , т±рмысымыздыњ сєніне ќылыќтары теріс келіп ќалатын тоѓышар
- Сіз колохоздыњ кімі боласы?

- Бастыѓыныњ бірі боламыз!

- Егіске ќалайсыз?

- Несін с±райсыз?

- Дайындыѓыњыз ќалай?

- Дайындыѓымыз сондай?

Лап десе, тап бергелі т±рмыз,

Соќаѓа шап бергелі т±рмыз,

Кµлікті жиыстырып жатырмыз,

Баѓуѓа ±йыстырып жатырмыз…

Арыќты ќазѓалы жатырмыз,

Рапортты жазѓалы жатырмыз,

Ремонтты бастаѓалы отырмыз,

Жарамсызын тастаѓалы отырмыз…*(8.36.)

-деп лепірген бастыќ (“Мылжыњныњ бет-аузы”, 1932) аќырында ешбір ж±мыстыњ
Сµйтіп біздіњ Ќозыбаќ

Оны кµрсе – оѓан саќ,

М±ны кµрсе – б±ѓан саќ,

Бір к‰ндері бакенбарды жасатты,

Екі самайды єкеліп аузына асатты.

Самай шаш салбырап т‰сіп кетті,

Танау астындаѓы м±рт ±шып кетті…

Б±л екі ‰зінді Асќар – сатириктіњ аяќ алысын бірден
А.Тоќмаѓамбетовтыњ алѓашыќ сыќаќа µлењдерініњ бірі – “Тоќалдыњ назында”:

- Ей, немене, ќабаѓыњды т‰йіп,

Кеткендей д‰ниењ к‰йіп?

Кµп сандалмай бер жылдам,

Кµжењ болса ќ±йып!

деп салатын ашыќ єжуалы сыќаќта тоќалдыњ ж±мысќа ќыры жоќтыѓы,
- Тамаќтан басќа нем бар?

Тамаќтан табатын сен бар!

Киім-тамаќ таппасањ,

Екі ќаында нењ бар?!

-деген сµздермен ашып айтылады. ¤лењді оќыѓанда сатира уытына, шындыќты
Аќынныњ сыќаќ µлењдері кµркемдік жаѓынан аќсап жатады, тым тік
А.Тоќмаѓамбетовтіњ єзіл-сыќаќ µлењдерінде, мысалдарында, єњгімелерінде сєнді к‰лкі, мєнді к‰лкі,
Ия, “к‰лкі сµздіњ шатысынан тумайды”. Ќазір біздіњ кейбір жас
“Єке мен бала” романыныњ таќырыптыќ ерекшелігі

А.Тоќамаѓамбетов – ќазаќ єдебиетімен бірге жасасып келе жатќан жазушылармыздыњ
Романныњ бірінші бµлімінде сарањ Жайымбай байдыњ кесірлігінен ќазаѓа ±шыраѓан
Асќардыњ кейіпкерлері кеше ѓана байдыњ есігінде ж‰рген жалшы, малшылар.
Аманжол 15 жыл бойы Жайымбай есігінде µмірін жалшылыќпен µткізген.
Аманжол адал, сенгіш, ањќаулыѓы надандыѓымен ±штасып жатќан адам. Станция
Біраќ табиѓат та бар ќаћарын аямай тігіп, жол ‰стінде,
Алдаѓы жылдар алыс ќалып, шашына аќ т‰сіп, бетке єжім
Ал енді Хадиша бейнесіне келер болсаќ, автор м±ны жалшылыќтан
Жазушы Аманжол бейнесі арќылы ќала µмірі, соѓыс жайын кµрсетсе,
Жазушы роман желісінен де бабымен ширата білген. Олай дейтініміз
Жайымбай байдан бастап, Степан Сафронович, Жорабай жєне шайхана иесіне
Жастайынан ењбекті жанындай с‰йетін Аманжолѓа, µз елін ќорѓау ‰шін
Олардыњ µмірдегі атќаратын ќызметі мен ќылыѓына сыртќы м‰сіндері астасып
Осындай т‰йдек образдар жасауда жазушыныњ ірі сатиралыќ ќабілетініњ орнын
Балалар ‰йінде ќалѓан Мењдіќараныњ фамилиясы да, аты да µзгеріп
Сонымен бірге романныњ тілі кењ т‰рде арнаулы
Жазушы жаѓымды кейіпкерлерініњ бейнесін жып-жылы,
Романныњ таѓы бір ерекшелігі тарихи зањдылыѓында. Кењес µкіметі алѓашќы
Б±рын поэзия жанрында ерекше танылып келген А.Тоќмаѓамбетов жања роман
Асќар творчествосы туралы єрт‰рлі маќалалар бола т±рса да, аќынныњ
Асќар туралы зерттеу жазѓандар аќын поэмасын бастан-аяќ сынап µте
А.Тоќмаѓамбетовтіњ лирикасыныњ ерекшелігі сатиралыќ тілмен беруінде. Аќын лирикасыныњ
ПАЙДАЛАНЫЛЃАН ЄДЕБИЕТТЕР

1. Егемен Ќазаќстан// 8.10. 2005 жыл., 3-бет

2. Исмаилова Е. Асќар Тоќмаѓамбетов. -Алматы, 1995 ж.

3. Кєкішев Т. Ќазаќ єдебиетініњ тарихы. – Алматы, 3-том,
4. Ќаратаев М. Ќазаќ єдебиеті. – Алматы, 1971 ж.,
5. Ќирабаев С. Октябрь жєне ќазаќ єдебиеті. – Алматы,
6. Ќирабаев С. Халыќтыќ дарын. – Алматы, 1970 ж.,
7. Ќирабаев С. Ќазаќ совет єдебиеті. – Алматы, 1973
8. Тоќмаѓамбетов А. Жазѓы жапыраќтар. – Алматы, 1958 ж.,
9. Тоќмаѓамбетов А. Шыѓармалар. – Алматы, 1-2 том, 1962
10. Ленин жолы// 18.03. 1962 жыл., 3-б

11. Шєкіров Є. Ќазіргі дєуір жєне ќазаќ єдебиетініњ даму