Мүсірепов шығармаларының поэтикалық тілі мен сөз шеберлігі курстық жұмыс
Мазмұны
Кіріспе................3
І тарау. Ғ. Мүсірепов – көркем сөз шебері.................4
1.1. «Ұлпан» романының көркемдік желісі................7
1.2. «Оянған өлке» романының идеялық түйіні, образдық жүйесі................16
ІІ тарау. Жазушы шығармаларының поэтикалық тілі мен сөз шеберлігі
2.1. Ғ.Мүсірепов романдарындағы образ жасаудың алуан түрлі сыры........19
ІІІ.Қорытынды.....................31 Пайдаланған әдебиеттер тізімі..............32
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 33 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Мазмұны
Кіріспе................3
І тарау. Ғ. Мүсірепов – көркем сөз шебері.................4
1.1. «Ұлпан» романының көркемдік желісі................7
1.2. «Оянған өлке» романының идеялық түйіні, образдық жүйесі................16
ІІ тарау. Жазушы шығармаларының поэтикалық тілі мен сөз шеберлігі
2.1. Ғ.Мүсірепов романдарындағы образ жасаудың алуан түрлі сыры........19
ІІІ.Қорытынды.....................31 Пайдаланған әдебиеттер тізімі..............32
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Ұлттық әдебиетіміздің көркемдік, шеберлік деңгейін арттыруда өлшеусіз
Ғ.Мүсіреповтің повесть жанрындағы туындыларының кейбіреулері аяқталмай да қалды. Себебі,
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Курстық жұмыстың негізгі мақсаты суреткер
-қаламгер повестеріндегі идеялық нысанаға жету жолындағы көркемдік ізденістері талданады;
-суреткер шығармаларының жазулуына әсер еткен қоғамдағы әралуан ішкі-сыртқы факторлар,
-кейіпкер сомдаудағы суреткердің ерекшелігіне: қаһарманының портреттік кескінін, түр-тұрпатын, бітім-болмасын
-жазушы шығармаларының көркемдік-эстетикалық ерекшеліктері, ондағы юмор мен сатира табиғаты
Зерттеу жұмысының құрылымы. Кіріспеден, екі бөлімнен және қорытындыдан тұрады.
І тарау. Мүсірепов – көркем сөз шебері
Суреткер Ғ.Мүсіреповтің әдеби шығармашылығына үңіле отырып, кеңестік кезең саясаты
Ғабит Мүсіреповтің суреткерлік ғұмырындағы ең алғашқы әрі көлемді туындысы
Жазушының келесі бір белді шығармасы – қазақ еліндегі ұжымдастырудың
ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетінің аса көрнекті өкілдерінің бірі Ғабит
Ғабең ең алдымен, жазушы. Оның қаламынан шыққан «Оянған өлке»,
Ғ. Мүсірепов-дарынды драматург. Күні бүгінге дейін қазақ театрларының сахнасынан
Ғ. Мүсірепов-алмастай өткір алымды сыншы. Жиырмасыншы ғасырдағы қазақ әдебиетінде
Ғ. Мүсірепов-шебер аудармашы да. Ол М.Горькийдің, М. Шолоховтың, О.Генридің,
Ғ. Мүсірепов-көркем очерктің майталманы. Жазушы-«Аттың сыны», «Жапон әсерлері», «Кездесулер»
Ғ. Мүсірепов-киносценарист. Ол «Амангелді» (Б. Майлинмен В.Ивановпен бірге), «Қыз
Ең бастысы, ол –еліне абыройлы азамат болды. «Ақын болмасаң
Қазақ кеңес әдебиетінің көрнекті өкілдерінің бірі Ғабит Махмұтұлы мүсірепов
Екі кластық орыс мектебін бітірген соң ол Б.Өтетілеуовтің тікелей
Төңкерістен кейінгі қазақ даласындағы әлеуметтік өмір дүмпулі болатын. Ғабит
Жұмысшылар факультетін бітірген соң ол Омбы қаласындағы ауылшаруашылық академиясында
1927 – 1928 жылдары Шортандыдағы (Щучинск) орман шаруашылығы техникумында
Ғ.Мүсірепов 1938 жылдан 1955 жылға дейін бірыңғай жазушылық жұмыспен
Ғ. Мүсіреповтің тырнақалды туындыларында төңкерістен кейінгі қазақ даласында
«Тулаған толқында» қазақ ағартушы-демократтарының тікелей әсерімен жазылған. Мұнда да
Ғ.Мүсіреповтің алғашқы туындысында-ақ суреткерлікке тән таланты өзіндік ерекшеліктерімен айқын
«Ұзамады, ұзын астауға салынып балқыған бағланның еті келді. Бүгілген
Дегенмен де жазушының тырнақ алды туындысында арқауының солғындау түскен
1.1. «Ұлпан» романының көркемдік желісі
Ғ.Мүсіреповтің әңгімелерінен шеберлік жолының өрлеу сатылары көрінеді. Суреткр шығармашылығына
Жазушының ана тақырыбына арнап жазған шығармаларының ішіндегі көлемдісі де,
Ұлпандар - өз заманынан ерте туған жандар. Ұлпан тек
Сөз зергері атанған Ғ. Мүсіреповтің інжумаржандай құлпырған көркем шығармаларды
Өткен ғасырдың жетпісінші жылдарындағы қазақ әдебиетінің соны табыстары туралы
Ендеше сол тілеулес қауымға өзінің мол-мол көркемдік сырларымен, ғажайып
Жазушы өмірдің қай белесін ойып алып, тарихтың қай бетін
Біздің алдымызда бұдан бір жарым ғасыр бұрынғы қазақ қауымының
Шығарманы оқып болып, көз алдыңнан өң мен түстей өте
Өмірге өз заманынан бұрын келіп, тағдыр талқысына түскен, тарих
Қазақ тарихында ондайлар қатарына жататындар - әрегіректе «от ауызды,
Ал енді Ғабит Мүсіреповтің аталмыш шығармасындағы басты кейіпкер -
Қазақ халқының әлеуметтік тарихында да, көркем әдебиетінде де осындай
Тіпті басқаны былай қойғанда, әйел теңдігі деген дәстүр түгіл,
Ал енді одан кейінгіде, бертіндегі жаңа заманда, біздің білетініміз-қазақ
Сонда осы екі буынның, екі түрлі күрескерлер легінің арасын
Халық тарихының арғы- бергі белестеріне көз салып, оның тағдырын
Бұл, біздіңше, «Ұлпан» повесі арқылы ашып берген Ғабит Мүсіреповтің
Міне, осы жаңалыққа барар жолдағы жазушы тәжірибесін тереңрек ұғыну
Оқиға бұдан бір жарым ғасыр бұрын болған дедік. Ол
Бірақ адам қанша әділ, қаншама қайырымды болғанымен, екінің бірі,
Ұлпан- осы мағынада нағыз қайраткер, қаракетшіл істің адамы. Ұлпанның
Ол кешегі халық тағдырын сан саққа жүгіртіп, көшпелі өмірдің
Қазақ даласы осындай бір саябыр, қазіргі тілмен айтсақ, реалистік
Ұлпан- сол кездегі соны өмірдің жаңалығын түсіне қабылдап, болашағын
Ол алдымен әлеуметтік теңсіздікке қарсы. Ол өз тегі кедей
Елді отырықшылыққа бастайды. Жұртқа қыстау салғызады, егін ектіреді. Өзі
Ұлпан қайраткерлігі осындай ауыл өміріндегі күнкөріс мәселелерімен де шектеліп
Бұл – тарихи шындық. Жазушының біз үшін үлкен жаңалығы,
Ұлпан бейнесі- жазушы жүрегінің терең тебіренісінен туған, үлкен жүректің
Есенейдің қырық жылқысын базарға айдатып, қаладан жасау алғызғанда да
Ұлпан характерінің алғашқы арна тауып, өз зандығылымен өріс алуы-
Бірақ бұл да түбегейлі шешім емес. Бір күндік ішер
Ұлпан характерінің алғашқы бір шоқтығы көтерілген тұса да, оның
Бұл – автордың еңбегі, жазушы тапқырлығының жеміс, шын
Естеріңізде ме, Есенейдің құдалық жөніндегі қатал да кесімді тілегін
«...Ағаңның есінде болсын- Ұлпан арзанға түспейтін қыз», - демеп
Ұлпанның тоқал қатын болып босағада отырып қалмайтынын да, бәйбішенің
Осыны істетіп отырған Есенейдің кендігі, жомарттығы басым ба, жоқ
«Тоқтай тұр әлі, біраз көрейін,көрмегеніме көзім үйренсін, білмегенімді біліп
Әрине, мұның барлығы феодалдық-патриархалдық тәртіптің көбесі сөгілмей, тұтасып тұрған
Ал Ұлпан үшін жеткіліксіз екен. Ұлпанның ұлпандығын танытатын әліде
Біздің кәміл сенуімізше, бұл авторлық тәсіл ғана. Есенейдің сөзі
Ұлпан бейнесіндегі бүкіл характер дамуының ең асуылы биігі, кейіпкердің
Сонымен Ұлпан бейнесіні байлйнысты айтарлып пікірінді түйінін мұнадай: осынша
Ұлпан бейнесі ұлылығы, ол тындырған істердің мәнділігі-оның қай заманда
Халықтың рухани өмірінде өшпес із қалдырған сол ардаргерлермен қапталдас
Біз сөзіміздің басында, «қайраткер әйелдер» деген бір сөзді айтық.
Біздіңше, артық емес. Ілім болмаса да іс- әрекет жүзінде
Қазақ әдибиетінде ҒабитМүсіреповтің қаламынан тұған қазақ әйелдерінің талай тамаша
Повестегі Есеней, Мүсіре, Шынар секілді өзге кейіпкерлер
Енесей-өте күрделі бейне. Ол ел ішінде қанша әділ атанса,
Қатал еді, озбыр еді, енді жан- жүрегі жібиін дегені
Бұл- қыз әкесі, кәрі ьатыр Артықбай сөзі.
«Мырза келін- ай, сен келдің де көзіміз ашылды ғой».-Бұл
«Жатсырап кеткен екенмін. Ұлпан өз еліме өзімді қайта табыстырыпжүр».-Бұл
«Елге ең керегі Есенейдің бұғау-тұсауынан босану екен. Ұлпан сол
Бұл – автор емеуріні.
Осының барлығында да Есеней характерінің белгілі бір қырлары бар.
Елді отырықшылыққа бейімдеу, басқа біраз жайларда да жаңа өмір
«Қазақта он бес жиырма болыс елдерді басқарған әйелдер болған.
Повестің аяғы Ұлпанның қайғылы халін, қасіретті өлімін суреттеумен аяқталады.
Ұлпан Сибан жорығында өз қалымен өзінің отын көсетіп Байдалы
Бірақ ел аүызында аныс болып Ұлпанның есімі қалды, ісі
Сонымен, қорыта келгенде, аса көрнекті жазушы, шебер сүреткер Ғ.Мүсіреповтың
Ұлпан бейнесі- тұтас бір дәуірдің, тарихи үлкен кеңістіктің
Ендеше Ұлпан бейнесін жазушы сүйіспеншілілігінен туған арман аңсауындай жалқы
1.2. «Оянған өлке» романының идеялық түйіні, образдық жүйесі
Әдебиеттің талай жанрына жауап беретін суреткер Ғабит Мүсіреповтың
Бүкіл бір халық тағдырында үлкен тарихи оқиға, ұлы бебұрыс
«Оянған өлке» романында Ғ.Мүсірепов сол мезгілдегі қазақ қоғамы туралы
Қазақ тарихының өте бір маңызды және қызықты кезеңі алғаш
Өткен ХІХ ғасырдың орта тұсында, 1856 жылы орыс капиталистері
Енді олар жатпады Қарағандыға «қара қазақ сары
Жаңа өмірдің тартыс- керіссіз болуы мүмкін емес. Романда Қарағанды
Сейітке ат жектіріп бер, қасына бір- екі жігіт қос,
Сен менімен бұлай сөйлесуді қой енді, білдің бе? Жетер!
Сондағы есікте жүрген бір қыз ба, әй?- деп Омар
Жазушының үлкен жетістігінің бірі- Кенжеғара бейнесі. Өзінің көптеген ойланып
Қызық енді басталды. Әлімсақтан бері маңқиған маң далаға
«Оянған өлке» халық өмірін бейнелейтін өзінше кесте төкті. Олай
«Оянған өлкенің» ең маңызды көркемдік ерекшеліктерінің бірі -
Ғ.Мүсірепов романында таптық ынтымақ көріністеріне көп орын беріледі. Ондағы
«Оянған өлке»- тағылымы үлкен шығарма. «Тағылым» деген сөз бұл
ІІ тарау. Жазушы шығармаларының поэтикалық тілі мен сөз шеберлігі
2.1. Ғ.Мүсірепов романдарындағы образ жасаудың алуан түрлі сыры
Қазақ кеңес әдебиетінің көрнекі өкілі Ғ.Мүсірепов сөз қолдану
Жазушы қаламынан туған қайталамалар, кейіпкер тілі, сатиралық тіл
Көркем шығарманың бітім- болысын айтып, таза сын-теориялық жайларды негізгі
... Біріне- бірі көлеңкесін түсіріп тұратын сөздер өз мағынасын
Тілге, ана тіліне тікелей қатысты жайларды Ғ.Мүсірепов, «мәңгіліктің мәңгілік
«Ұлпан» романында төмендегідей шағын деталь бар. «Екі келіншек киініп
Қадағаласаңыз, мұнда сарказмның элементі бар, өйткені, тіл мамандарының кейбіреулері
Жазушы Ғабит Мүсіреповтің қойын дәптерінде қысқа данұсқа әрі зор
Академик-жазушы М.Әуезов «Мүсіреповтің тіліндегі мөлдір түсініктіліктің,
Тегінде , Ғ.Мүсірепов шығармаларының лингвистикалық- стилистикалық даралығы, тек автордың
Ғ.Мүсіреповтің халық даналығы - мақал- мәтелді пайдалану өнегесі көзге
Жұртшылықтың қолданысында жиі ұшырасып жүрген мақал- мәтелдерді жұмсағанда әйгілі
Әрдайым бұлай бола бермейді, демек, халық мақал- мәтелдерін сол
«Бала кейде бір қонып кеткен қонаққа да тарта
Қанатты сөз халық үстіне қалықтайды». Ғ.Мүсіреповтің туындыларында мұндай
Теңеуді қолдану ыңғайында Мүсіреповтің ерекшелігін байқау қиын емес. Дәлірек
Кей ретте теңеу мен эпитеттерді ажырату оңайлыққа түспейді: ондай
Ғ.Мүсіреповтің прозасындағы кейіптеудің көптеген түрлері қолданылып отырады. Мәселен, самаурын
Осы жай- сөйлем мүшелеріне әсіресе, бастауыш пен баяндауыштың тұлғаларына
Бастауыштардың мұндай тұлғаларда келуінен көзге түсетін тағы бір жай
«Оянған өлке» және «Жат қолында» романдарындағы баяндауыштардың жасалу тұлғалары
Жазушы Ғ.Мүсіреповтің өз әріптестерінен ең басты ерекшеліктерінің бірі –
Бүкіс болса, бүкіш немесе бүкір мағынасында жұмсалған: « Кең
Бозалаңдау- дың қыландау, ақшылдау, бозғылттау, сондай- ақ таңсәріде, ертемен
Тескіндік сөзі диалектілік сипаттағы сөз болып отыр. Оның мағынасы-
Басқа стильдік тәсілдермен салыстырғанда, Ғ.Мүсірепов дамытуды сирегірек пайдаланады.
Бұл мысалдардың дамытуға жататын себебі- мұнда сәтсіз қимыл- әрекеттерді
Ғабит Мүсірепов шығармаларының барлығында дерлік, әсіресе, көлемді және шағын
Қазақ әдебиет тілі жайлы сөз болғанда, Ғабит Мүсіреповтің есімі
Қазақ тілі стилистикасының тұңғыш оқулығында жазушы
Жазуы сатирасында әсірелеу (гипербола) жиі пайдалаылады. Ол , әсіресе,
Сатиралық шығармаларда сөйлем мүшелерінің қолдану жөнінен Ғ.Мүсіреповтің өзіне
Ғабит Мүсірепов сияқты сөз зергерінің өз халқына, оның
Қазақ романының тағдыры ауыр болғанымен әдебиеттің басқа жанрларына қарағанда
Қазақ романының тууы да қазақ халқы өміріндегі елеулі тарихи
Алғашқы шығармашылық жолын прозаның шағын жанрларынан бастап, кейін драматургияда
1945 жылы Ғ.Мүсіреповтың «Қазақ батыры» деген повесі басылды.
Соғыс кезінде де , одан кейінгі дәуірде де Ұлы
Жазушы Қайрошты майдан батыры есебінде танып қана қоймай, оның
Романда суреттелеін ұрыс суреттері соғыс майданының шындығын алға
«Қазақ солдатының» көркемдік табыстары қазақ романынң жаңа дәуірдегі ізденістерін
«Қазақ солдаты» Мүсіреповтың эпиктік талантын мойындатты. Оның табысы прозаның
«Оянған өлке» Ғ.Мүсіреповтың эпиктік талантын әйгілеп қана қойған
Бұл- өлкенің оянуына себеп болған алғашқы өзгеріс нышанынң суреттері.
Ғ.Мүсіреповтың негізгі кейіпкерлері оыс топтың әр саласынан шығып, шығарманың
Қазақ даласына кіре бастаған капиталистік қарым- қатынастардың шындығы романда
Романда қазақ даласында туып келе жатқан жаңа күштің ,
Романдағы жарқын кейіпкердің бірі- байжан. Аң аулап жүріп суырдың
Жазушының даласының оянуы туралы идеясын ашуда Қарағандыға келген орыс
Әдебиет теориясында «романное мышление» деген ұғым бар. Ол өмір
Жазушы образдырының жарқындығы да осы жағдайлардан туындайды. Ол
Мүсіреповтың суреткерлік өнері оның адамның ішкі сырын, ой жүйесін
Ғ.Мүсірепов- қазақ көркем сөзінің айтулы шебері. Оның тіл
Ғ.Мүсірепов- ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетінің ірі өкілдерінің бірі. Оның
Қорытынды
Түйіп айтар болсақ, Ғ Мүсірепов сияқты алып тұлғаның әлем
Қайғы үстінде Ғ.Мүсірепов кім- кімді де ойландырар, жігерлендірер,
Жазушының тырнақ алды туындысында арқауының солғындау түскен тұстары да
Ғ.Мүсірепов романында таптық ынтымақ көріністеріне көп орын беріледі. Ондағы
«Оянған өлке» шығармасына тоқталар болсақ, оянған, көркейген Қазақстан тарихы
Сонымен қатар , жазушы көркем шығарманың бітім- болысын айтып,
Жазушы халық қадірлісі саналған, әдебиет майданындағы ерекше таланттарға
Ұлы тұлғалардың адамгершілік тұлғасын дөп басып айтқанның өзінде
Екінші немесе үшінші кезектегі міндет деп қарастырмай Ғ.Мүсіреповтің
Ең бастысы- Ғ.Мүсіреповтің сөздері мыңдарға мазмұнымен әсер етіп көпшіліктің
Ғабит Мүсірепов сияқты сөз зергерінің өз халқына, оның
Пікіріміздің басталуына оралар болсақ, Ғ.Мүсірепов шешендігінің бір қыры өзгелерге
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет: әдебиет туралы
Мүсірепов Ғ. Қазақ солдаты. Роман. – Алматы: Жазушы,
Мүсірепов Ғ. Оянған өлке. Роман. (екінші басылуы). Алматы.
Мүсірепов Ғ. Суреткер парызы. Мақалалар жинағы. Алматы. 1970
Ғ. Мүсіреповтің «Оянған өлке», «Жат қолында» романдары: аударылуы, әдеби
«Оянған өлке». кеше, бүгін ⁄ ⁄ Заман-Қазақстан. 1998. 17
34. Қазақ мұңы. Әзірлеген К. Сопыбекова//Қазақ әдебиеті, 1995 жыл,
Мырзахметов М. Отаршыддық дәуірдегі әдебиет. Қазақ әдебиеті тарихын дәуірлеу
Бекенұлы Е. Ұлт қозғалысы жана ұлтшылдық әдебиет. - Қызылорда:
Ысқақұлы Д. Әдебиет алыптары – Астана: Фомат, 2002.
Бердібаев Р. Қазақ романы. Алматы, 1975.
«Қазақ батыры»: (Ғ. Мүсірепов -100). ⁄ ⁄
Кенжебаев Б. Қазақ халқының ХХ ғасыр басындағы демократ жазушылары.
Ұлт мерейін өсірген тұлға: (Ғ. Мүсірепов -100). ⁄
Мүсірепов туралы сөз. ⁄ ⁄ З.
Ғабеңнің туған жерінде. (Мәтін): (: Мүсірепов). ⁄
Мұқанұлы С XX ғасырдағы қазак әдебиеті. I бөлім (ұлтшылдық,
Егіз толғам: (Ғ. Мүүсірепов - 100). ⁄ ⁄
Қирабаев С. Қазақ романы 40-50 жылдарда. ⁄ ⁄
«Қазақ солдаты» қалай жазылды? ⁄ ⁄ Қазақ тілі
Мүсірепов туралы сөз. ⁄ ⁄ З.
Ғ.Мүсірепов повестеріндегі тақырыптық-идеялық ізденістер: автореферат. ⁄ ⁄ Әбдікерімова
3
3
