TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

ЖОСПАР

І. КІРІСПЕ..............................3-4

ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Ғ.Мүсіреповтің сырбаз суреткерлігі

2.1. Дәуір үні – суреткер сыры.........5-17

2.2. «Жат қолында» романындағы портрет пен монологтың көркемдік қызметі .........................18-40

ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ................41-42

ІҮ. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.....................43-44

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 43 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
ЖОСПАР

І. КІРІСПЕ..............................3-4

ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Ғ.Мүсіреповтің сырбаз суреткерлігі

2.1. Дәуір үні – суреткер сыры.........5-17

2.2. «Жат қолында» романындағы портрет пен монологтың
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ................41-42

ІҮ. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.....................43-44

КІРІСПЕ

Қазақ әдебиетіндегі «алыптар тобы» санатындағы қаламгерлердің бірі
Ғ.Мүсіреповтың шығармашылығы қазақ әдебиеттануында кең тұрғыда
Бұдан басқа қазақ прозасы, қазақ романдары туралы жазылған М.Қаратаев,
Осы орайда белгілі ғалым М.Серғалиевтің
Ал заңғар жазушының драматургия саласындағы ерен
Жұмыстың өзектілігі. Ғ.Мүсірепов шығармашылығы сан алуан, әр
Жұмыстың нысаны. Ғабит Мүсіреповтің «Жат қолында» романынының
Жұмыстың мақсаты мен міндеті. Басты мақсатымыз – қазақ әдебиетіндегі
Осы мақсаттарға жету үшін төмендегі міндеттер туындады:

Ғ.Мүсірепов шығармашылығына толық шолу жасау;

Жазушы жайлы жазылған зерттеу жұмыстарын
Роман мәтінінен портрет пен монологқа картотека жасап, көркемдік
Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, іштей екі тармаққа
Ғ.Мүсіреповтің сырбаз суреткерлігі

2.1. Дәуір үні – суреткер сыры

Ұлттық әдебиетімізде тарихи тақырыпты арқау ету кеңінен қанат
Көркем шығарманың негізгі өзегі – өмір шындығы.Жазушы өмір шындығының
Жан-жақты талаптарға жауап беретін халықтық туындыны дүниеге әкелу
Айтылған ойларды ескере отырып қаламгердің сіңірген
Туған халқының мерейі үшін тұла бойындағы өнер-дарыны
Сондай ел ағаларының бірі ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетінің
Мүсірепов ең алдымен, жазушы. Оның қаламынан шыққан
Сонымен қатар Ғ.Мүсірепов – дарынды драматург. Күні бүгінге дейін
Ғ.Мүсірепов – алмастай өткір алымды сыншы. Жиырмасыншы ғасырдағы қазақ
Ғ. Мүсірепов – шебер аудармашы да. Ол М.Горькийдің,
Ғ. Мүсірепов – көркем очерктің майталманы. Жазушы – «Аттың
Ең бастысы, ол – еліне абыройлы азамат болды,
Қазақ әдебиетінің көрнекті өкілдерінің бірі Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов
Төңкерістен кейінгі қазақ даласындағы әлеуметтік өмір дүмпулі
1927-1928 жылдары Шортандыдағы (Щучье) орман шаруашылығы техникумында оқытушылық
1938 жылдан 1955 жылға дейін қаламгер
Социалистік Еңбек Ері, КСРО және Қазақ ССР
Ғ.Мүсіреповтің тырнақалды туындыларында төңкерістен кейінгі қазақ
Жазушының проза саласындағы елеулі табысына «Қазақ солдаты»
Қос романда он тоғызыншы ғасырдың екінші жартысынан
Романда қазақ ауылының өткен ғасырдағы тұрмыс-тіршілігі, салт-санасы, әдет-ғұрпы,
«Жат қолында» – «Оянған өлкенің» тікелей жалғасы іспеттес. Романда
Романда тұтасқан қалың қауым – шахтерлер ауылы пайда
Романдағы әсіресе көзге түсетін жаңашыл топ – әуелі
Жазушы уақыт мөлшерінен ілгерілеп кетпей, кешегісі мен бүгінгісін
Әлбетте, кен көздерінің шетелдіктерге сатылуы
Оның күңіреніп тұрғаны – жатқа кетіп бара жатқан
Әр нәрсені алыстан болжап, тереңіне қапысыз көз жеткізе
Енді сол райынан қайтып, қолындағы барлық тасымал
Ал болыстықтан Кенжеғара бас тартқан жоқ. Оның да
Болыстыққа бекігеннің ертеңіне Кенжеғара Қарағандының басқарушысы
Одан кейінгі сөз болған мәселе жұмысшылардың
Өндіріс саласындағы жағдай бірсыдырғы анықталғаннан кейін
Романдағы оқиғалар ары қарай былайша өрбиді. Күндердің күнінде
Арада аз күн өткеннен кейін ояз бастығы Кенжеғараны
Сондықтан Ресей жеріне келген ағылшын алпауыттары
« – Мен үшін өте қызықты жер, өте қызықты
Жаңа қожалардың компанияның ішкі өмірі
Осындай тығырыққа қамалған өмір өз бетімен жүріп
Романда қазақтың жері мен елі тек
Қазақ жеріндегі саяси-әлеуметтік өзгерістер, қозғалыстар, жаңалық нышандары, қазақ
Романның композициясы да анық. Бірінші бөлім – Қарағанды,
Бұланбай, Сүгірәлі, Байжан, сияқты жаны таза, намысты
Жаңа өмір нышандарының ескі қоғам қойнауында пайда
Автор үшін ұлттық характер – тарихи категория, уақытына
Романның ең маңызды көркемдік ерекшеліктерінің бірі –
2.2. «Жат қолында» романындағы портрет пен монологтың
Әдебиеттің басты мұраттарының бірі – адам баласының
Қалай болғанда да, әдебиеттің ең басты өлшемі
Көркемдік – шығармашылық еңбек нәтижелерінің өнер
Көркемдік қуаты көркем туындыдағы шығармашылық ізденістердің
Көркемдік шындық көркем образ арқылы жасалады. Ендеше,
Кең ауқымда алып қарасақ, көркем образ –
Өмір құбылыстарының көркем шығармада бейнелену ерекшеліктері – көркемдік
Өнер туындысын жарататын және одан эстетикалық
Әдеби шығармадағы мазмұн, мағыналық ондағы ой-сезім байлығының
Жалпы алғанда, көркемділік – өнер шығармаларының
Мысалы:

Бір күнде жас көңілім судай тастың,

Тасқындап, кемеріңнен шалқып астың.

Төрт бұрыштан дүниенің көрмей болжап,

Қиялмен көк қақпасын барып аштың.

Шәңгерей Бөкеевтің осы өлеңінде бұл шақта бұрқыраған
Көркем әдебиетке тән көркемдік ойлаудың өзгешелігіне
Әдебиетте портрет ұғымы былайша түсіндіріледі: «Портрет (франц. рortrait –
М.Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясында Тоғжанның портреті де
Портрет кейіпкер бітімін сомдау үшін
«Жат қолында» – Ғ.Мүсіреповтің көлемді соңғы туындысы екенін
Көркем әдебиет те – адамзат қауымы тәрізді,
«Жат қолында» романында өткен ғасыр аяғынан кейінгі
Ескінің өшіп, жаңаның өсіп келе жатқан заманында күрсекерлік
Игілік бидің баласы Кенжеғара былай мінезделеді:
Игіліктің сенімін осылай ақтайтын Кенжеғарамен
Кенжеғараның өсіп-жетілуі, қалыптасуы – романның өзекті желісі.
Аралықтың ар жағында Игілік, Жұмабек, Рязанов, Ушаков,
Кенжеғара үміт артып жүргендер – кісінің көңілі
Романда аналар бейнесі айтарлықтай жарқын да әсерлі. Игіліктің
«Наргөзден туған ұлы Кенжеғара мен қызы Гүлбәденді
Гүлбәден бой жетіп оқу бітіргеннен кейін, көз
Кенжеғараның анасы Наргөз ұлының Анарға қосылуын іштей тілеп
Игілік байдың бәйбішесі Айғанша ері
– Қонақтарымның үлкені Жабай қарағым сенсін.Сөзімді аяқсыз қалдырмассың. Сыйлығым
Келесі көркемдік деталь Назыкешті
«Назыкеш қос етек қызыл шұбар ситса көйлекті
Кенжеғараның репликасы арқылы Назыкештің бейнесі
«– Назыкеш апа! – деді Кенжеғара, – Сейіт ағамыз
Кенжеғараның болашақ жары Анарды жазушы
«Кенжеғара қарындасын жерге түсіре беріп, қыз әдебімен тұра
Кенжеғараның болашақ жары Анарды автор барынша
«Әйел көркі – шүберек» – кеше ғана Кенжеғара
«Басында алтын оқалы сәукеле, сұңғақ бойлы, жеңіл
– Добро пожаловать!

– Анар Алшагировна! Құдай-ау, көрген сайын сұлулана
Әйелдер бейнесін суреттеуде автор аса шебер оған келесі
Ойпырым-ай, Қараөткелде бір қатын көрдім! – деді
Қараөткелде бір-ақ қатын қалып па?

Қатын болғанда қандай! Ойпырым-айды ңөзі! Көзін-ай кәпірдің, көзін
Жалпы әйел затына деген қаламгер көзқарасы
Еркелей сөйлеу әйелдің ең қол жетпес жоғарғы қасиеті. Оны
«Екі күннен кейін кешке қарай Кенжеғара Бурцев екеуі Найман
«Жат қолында» романында жазушы портрет
Келесі үзіндіде Игілік байдың түр-тұлғасын, амал-әрекетін
Игілік іштей қызыға, қызғана қарап жүрген Ушаковтың түр-тұлғасын автор
Басқарушылықтың қамшысын ұстап жүрген Сикорскийдің Кенжеғараға қатысты
Романның екінші бөлімінде жарқ еткен ағылшын алпауыттарын
«Сол күні Қарағанды өндірістерінің жаңа бастығы Павлович та келіп
– Сізде менің бір-ақ жұмысым бар: сіз біздің
– Сізде менің де бір-ақ жұмысым бар: сіз
Алпауыт аждаһадай әлем тең жартысын мысы басып
Бақайесеп, қарапайым халықты тауардың құнын өсіріп Портрет Ғали-Хайдар
Қарапайым жұмысшы халықпен Кенжеғара тығыз қарым-қатынасқа түседі.
Игілік байдың інісі Байжан романда бауырмал, әділ, жомарт адам
Жұмыскер Жабайдың кәрі әкесі Талтаяқты автор
Адамның сырт келбетін кескіндеуде жазушы қаламы
«Жабайда бір өзгермейтін кісілік бар. Жайдарлылық па,
«Оянған өлке» романынан жақсы таныс Бұланбай ақсақалдың жүрекжарды
« – Шырағым, Кенжеғара, – деді Тұрсынбай, – айтқан
Қарағанды жұмысшыларының тағы бір белді өкіліне жазушы
Жаңашыл жас буын өкілдері өз өрліктерімен, қайсарлықтарымен Кенжеғараны қатты
Кенжеғараға үзеңгілес досы Шаяхметтің отбасына көңіл
ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында мешеу
«Семинарияны бітіргеннен кейін, мен осы кім боламын деген
Семинариядан әрі оқуға жібермеген де сол кісі.
Мен Гамлет те емеспін. Менің орнымда Гамлет те
Қазақ даласында мен білетін екі-ақ өнеге бар:
Игілік ұлын шақырып алып оған өзге ұлмен қатар
«Кенжеғара өз ойларымен жастығына қисайды. Ауыр ойлар. Бұл
Кенжеғараның ішкі тебіреніс-толқуларынан құралған роман желісі Ф.Достоевскийдің «Қылмыс
«Дала жолдас-жорасының азып-тозғаны сонша, Кенжеғара содан
«Ояздан келген пакеттерді оқып отырып Кенжеғараның
«Кенжеғараның ойлары өзіне үш тармақ болып
Кенжеғара халық арасына өндіріс ортасына барып тірліктерін шүкірлік
« – Игілік сенің жатың ба, жақының ба? –
Осы ой келесі үзіндіде жалғасын тапқан:

«Игіліктің бел балаларының ішінде Игілік болары
«Әр елдің, әр халықтың есі кіріп, есейер кезі бар.
Талай-талай терең-ақ ойлар келген екен де, өсу орнына өшіп
«Арабтардың жауынгер – отаршыл кезінде туды ма,
«Жат қолында»деген романның тақырыбы осы үзіндіде
«Иә, жай осылай болды. Ойламаған жерден болыс болып ел
Ең қызығы менің жанашыр туысқан бауырым кім? Қалай ойласам
Алпауыт ағылшындықтар келгенде, Кенжеғараны болыстықтан түсіреді. Осы кезде
«Бұған дейін де жан аяспас дос
Ауыл адамдары көңілсіз еді. Қалай көшеді, қашан көшеді, кім
«Ойы Жабайдың үйіне қайта оралды. Әлгі бір орыс
Ағылшындықтардың түпкі мақсатын әбден түсінген Кенжеғара дүние
«Жат арманы қашан да, қайда да сол ғой. Сенің
Жұмыскерлер жиналысында Кенжеғара Англия жайлы ойын айтып
«Қарағандыдан ұзаңқырап шыққан соң аттың тізгінін
Романның үшінші бөлімінде жұмысшылар құқын қорғайтын ұйымға Кенжеғара мүше
Сол кездегі әке сөзі осындай еді: «Әкенің айтайын дегені
Автор қамауда жатқан шағындағы Кенженің ойын да
«Түрмеде бұл ауаны сағынбаған кім бар еді!
Патша үкіметі құлап, Кенжеғара, Зуев, Жабай, Нартай, Әлішер түрмеден
Жоғарыда Кенжеғара монологтарын, оған қатысты үзінділерді көп келтірдік.
Өзін көптен бері ойлантып-толғантып жүрген ой-пікірлердің денін
Біз білетін Игілік ақылды, қарекетшіл, айналада болып жатқан
Кенжеғара Игілікке қарағанда, шын мәнінде, ақылды, ойлы, іскер,
Кенжеғара төрт мың жұмысшысы бар Қарағандының
«Ғ.Мүсірепов романы тұтастай алғанда осындай ескі
Осы арада біз ұлы суреткер
ҚОРЫТЫНДЫ

Әрбір халық, әрбір этнос өзін қоршаған әлемге өз көзімен
«Жат қолында» романының соңғы бетін жапқанда «Өкімет Советтердікі»
Ғ.Мүсірепов роман жанрының кең мүмкіншіліктерін пайдалана
Қорыта келгенде, роман – қазақ әдебиетін байытқан, үлкен
Диплом жұмысында:

– жазушы көзқарасы мен қолтаңбасы, ізденіс мұраттары,
– Ғабит Мүсіреповтің «Жат қолында» романындағы көркемдік
– ұлттық прозадағы дәстүр мен сабақтастық мәселесі,
Ғабит Мүсірепов қалдырған дәстүр, мұра – бай. Ең
Мұра, дәстүр жайын айтқанда осындай өне бойы
«Сөз өнері – дертпен тең» деген ұғымға ден
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

Мүсірепов Ғ. Жат қолында. Роман. – Алматы: Жазушы, 1984.–
Серғалиев М. Ғ.Мүсірепов және тіл мәдениеті. Зерттеу. –
Ысмағұлов Ж. Ғ.Мүсірепов туралы тоғыз толғам. – Алматы: ЖШС
Ғабдуллин Н. Ғабит Мүсірепов – драматург: монография. – Алматы:
Майтанов Б. Қазақ романы және психологиялық талдау. Алматы, 1996,
Ибраева А. Ғ.Мүсіреповтің «Оянған өлке», «Жат қолында» роман-дилогиясының
Жұмабек С. Таңдамалы шығармалары. – Алматы: «Ан Арыс» баспасы,
Бекбергенов М. Ғабит Мүсіреповттің прозасы. – Алматы: Рауан, 1990.–151
Жұмабеков С. Ғабит Мүсірепов – Алматы: Мектеп, 1989. –
Құлыбекова Ж.С. Ғ.Мүсіреповтің «Оянған өлке, «Жат қолында» романдары:
Ысқақұлы Д. Әдебиет алыптары. – Астана: «Фолиант», 2004. –304
Тарази Ә., Мұсалы Л. Көркемдік құпиясы. – Алматы: санат,
Ахметов К. Әдебиеттануға кіріспе. Оқу құралы. – Қарағанды: «Арко»
Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. – Алматы: Аруна, 2005. –
Сәрсеке М. Мен білетін Ер Ғабең. // Ақиқат. –
Досанов С. Үш үзік сыр.// Қазақ әдебиеті. – 2004.
Айжақсина Н. Көркем сөздің зергері.// Қазақ тілі мен
Әбдешев З. Көз көріп, құлақ естіген.// Жұлдыз. – 2010
Бітібаева Қ. Ғ. Мүсірепов шығармашылығы.// Қазақ тілі мен
Байтұрсынов А. Әдебиет танытқыш. – Алматы: Атамұра, 2003. –
Әуезов М. Әдебиет тарихы. – Алматы: Ана тілі, 1991.
Қирабаев С. Кеңес дәуіріндегі қазақ әдебиеті. – Алматы:
Т.Кәкішев. Қазақ әдебиеті сынының тарихы. – Алматы: Санат,
Базарбаев М. Көрікті ойдан – көркем сөз. – Алматы:
Ахтанов Т. Көкейкесті. Әдебиет туралы ойлар. – Алматы, 1980.

Бердібаев Р. Әдебиет және өмір. – Алматы, 1973.
Ғабдуллин Н. Уақыт сыры. – Алматы, 1981.

43