Абай жолы роман-эпопеясындағы образдар жүйесі курстық жұмыс
Жоспар :
І. Кіріспе.................
1. Ғасырлық туынды – «Абай жолы»...........
1.1 « Абай жолы» роман-эпопеясы - әлемдік әдебиеттің озық туындысы........................
1.2 «Абай жолының» эпопеялық сипаты
ІІ. «Абай жолы» роман-эпопеясындағы образдар жүйесі
2.1 Роман-эпопеяның басты тұлғасы - Абай.......
2.2 Абай және кедей жатақтар.....................
2.3 Эпопеядағы Құнанбай характері
2.4 Эпопеядағы әйелдер образы..................
ІІІ. Қорытынды.....................
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.........
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 53 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Жоспар :
І. Кіріспе...........................................................................................................
1. Ғасырлық туынды – «Абай жолы»...............................................
1.1 « Абай жолы» роман-эпопеясы - әлемдік әдебиеттің озық
1.2 «Абай жолының» эпопеялық сипаты
ІІ. «Абай жолы» роман-эпопеясындағы образдар жүйесі
2.1 Роман-эпопеяның басты тұлғасы - Абай...........................................
2.2 Абай және кедей жатақтар...........................................................................
2.3 Эпопеядағы Құнанбай характері
2.4 Эпопеядағы әйелдер образы........................................................................
ІІІ. Қорытынды.............................................................................................
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...............................................................
Кіріспе
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеті: курстық жұмыстың негізгі мақсаты
Автордың жиырмасыншы жылдардағы шығармалары оның қаламының жылма -
Курстық жұмысты жазудағы мақсат: М. Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясын
Курстық жұмыстың құрылымы: Кіріспеден, екі тараудан, алты тақырыпшадан, қорытынды
Әуезов Мұхтар Омарханұлы (1897-1961) – 1897 жылы 28
1.1.« Абай жолы» роман-эпопеясы - әлемдік әдебиеттің озық туындысы.
Алаш қайраткерлері ішінде коммунистік террордан тірі қалған жалғыз қазақ
« Абай жолы » роман-эпопеясы жазушының ұзақ жылғы ғылыми
Алғашқы екі кітаптан тұратын « Абай » романы үшін
Әлем әдебиеті қазынасына ерекше қымбат көркемдік-эстетикалық игілік болып қосылған
Мұның үстіне жазушы көптомдық шығарма тудыруға бел байлаған соң,
Негізінен, өмірде өткен адамдардың басында болған оқиғалардың жалпы сорабын
Бір адамның, бір шаңырақтың, бір тайпаның, бір халықтың іштей
Жазушы алғашқы шығармаларында-ақ өмір мен өлімді қатар-егіз алып, екеуін
Осы сарынның тереңдеген тасқыны « Абай жолы »эпопеясының басынан
Ұлы жазушының бас шығармасында бейнеленген негізгі тартыс-әділет пен зорлық,
2.2. «Абай жолының» эпопеялық сипаты.
«Абай жолы»- қазақ әдебиетіндегі тұңғыш роман-эпопея. Реализмнің
нағыз жетілген кезеңінде туатын роман-эпопея жанрының қазақ әдебиетінде
пайда болуы республикамыздағы аса елеулі мәдени-көркемдік құбылыс болды. «Абай
Эпопеяның желілерін тұтастырып тұрған негізгі арна -Абайдың және оған
құбылыстар мәніне терең енуі арқылы ғылыми зерделілік пен көркемдік
танымды шеберлікпен ұштастырады. « Абай жолы » жай ғана
Қазақ әдебиетінің тарихындағы дала тағдырын мұхит тектес тереңдікпен толғаған
Жазушы бір рулы ел жайлаған ортаны бейнелеу арқылы қазақ
Көшпелі өмірдің көбесі сөгіліп, қазақ елі патша өкіметінің отарлық
Кейіпкерлердің қазіргі өміріне тікелей қатысы жоқ, бұрын өткен бірен-саран
Роман бірінші бетінен бастап соңғы жолына дейін сұсты өмірдің
шындығына суарылған. Әдемі, таза шаһарда үлкен ұстаздардан білім алып
жатқан он үш жасар шәкірттің оқуын еріксіз үзіп, қырдағы
салмақшы әке әрекеті зорлық емей немене? Ауылға деген сағыныш
бар. Қодар-Қамқа трагедиясының үстінен шыққан соң, екіұдай көңілдегі
Абайдың мұрттай ұшуы тән жарасы ғана емес, жан жарасы
бейнеленеді. Жас жүректі отқа қарығандай болған осы қанды өлімнен
бала көңіл айнала қоршаған ортаға, үлкендер әрекетіне шошынған көзбен
қарап, бірте-бірте суық та қатал шындықтарды сезіп қана қоймай,
әлеуметтік, философиялық астарлы мәндерін ұға бастайды.
Содан барып, әуелгі үнсіз қарсылық, ішкі наразылық ұлғая келіп,
күрес жолына қарай беттетеді. Абайдың азамат, қайраткер ретіндегі өсіп-
толығуы ақындық дарынының түйін тастап, бүршік атып, гүл шашып,
жапырақ жаюымен қатар егіз отырады. Көне жыр, ескі әңгіме,
жадында тұтып, көңілге тоқып; Шығыс, Батыс әдебиеттері теңіздеріне
құлаш ұрып барып, поэзияның ұлы айдынына шыққан Абай талантының
небір тылсым сырларын, шығармашылық психологиясын терең бейнелеген
Әуезов өнегесі – әлемдік прозадағы жаңа бір дәстүрлерге мұрындық
болғанын, оны өз тәжірибелерінде пайдаланғанын көптеген қаламгерлер айтқан.Кейіпкерлерін бір
поэтикасындағы ерекше шебер қолданылатын өнімді көркемдік тәсілдердің бірі екенін,
Кеше ғана тізе қосып, ел тізгінін қатар ұстаған Құнанбай
Мұхтар Әуезов осындай планеталық мән-мағынаға ие, қауымдар, мәдениеттер ауысуы
Абай бейнесін жасауда ақын өмірінің белгілі оқиғалары кеңінен суреттеледі,
Абайдың аналарына (Зере, Ұлжан), бауырларына (Оспан, Шәке, Кәкітай), достарына
Түптеп келгенде, Тоғжан тазалығы, сұлулығы, пәктігі Абайдың әсемдік мұратының
Әуезовтің үлкен суреткерлік шеберлігінің терең ашылып көрінетін айқын тұсы
Өмір сахнасына бір буын келіп, өсіп, жетіліп, күресіп, шайқасып,
ІІ. Негізгі бөлім: «Абай жолы» роман-эпопеясындағы образдар жүйесі.
2.1.Роман-эпопеяның басты тұлғасы – Абай.
Эпопеядағы орталық тұлға, типтік характер — Абай. Ол —
халықтың, рухани адамгершілік келбетін елестете алатын бейне. Абай сөзі
мен ісі соншалық нақты, әрбір
мен халық қамын терең толғайтын үлкен ойшыл,
көрінеді. Абайдың, көркем бейнесін жасауға ақынның өз өлеңдерінің көп
көмегі болғанын жазушы ризалықпен еске алады. Суреткер ұлы ақынның,
шығармаларын туғызған жағдай мен себептер табиғатына терең бойлау
арқылы оның өмір жолына қанығады. Абай халық қиялында қаншалық
сатыда тұрса, роман оның, көркем бейнесін соншалық жоғары деңгейде
Адамдардың арақатынасы ғана емес-ау, тіпті табиғат құбылыстарының өзін Абай
көзқарасы айқын танылады. Шала молдалардың халық қамымен ісі
жоқтығы, өз құлқынын ғана көздейтін, елдің мәдени дамуына тосқауыл
екені нанымды әшкереленген.«Абай жолының» төртінші кітабындағы ең шырқау, шоқтықты
19 ғасырдың 2-жартысындағы қазақ өмірінің бұл төрт кітаптан тыс
2.2. Абай және кедей жатақтар. Б
«Абай жолында» еңбекшіл халық өкілдерінің жарқын бейнелері бар.
Бұлардың іс-әрекетін, үміт-арманын, қоғамдағы орнын көрсету — романда
жетекші сарындардың бірі. Қарапайым халықтың қайнаған ортасын
таныстыру, мұңы мен сырын сездіру, жүрек түкпіріндегі тілек-талабын айту
эпопеяның бір жарқын сипаты. Халықтың шынайы өкілдері Дәркембай
мен Базаралы тұлғалары неғұрлым толыққанды бейнелер қатарына
жатады. Абайдың халықпен тығыз байланысы осы секілді адамдармен
тілектес, пікірлес болуынан да айқын көрініс береді. «Абай жолында»
көтерілген тақырыптың бірі өнер адамдарының тағдыры, өнердің қоғамдық
қызмет, мұратын көрсету мәселесі. Жасында Барлас, Шөже секілді
ақындардың өткір шыншыл сөздеріне, тапқырлығына, батылдығына қатты
қызығып, өшпес тағылым алған Абайдың солардың дәстүрін құрмет
өткен шығарманың көп тарауларында жанды көрініс береді. Кейіннен орыс
әдебиетінің асыл үлгілерін оқып, еркін нәрленген кезде Абайдың сөз
қоғамдағы орны мен міндеті туралы түсінігі тереңдей түседі. Ол
шығармаларында ақын-суреткердің алдына қойылатын биік талаптарды
мүлде жаңаша көтерді. Халықтың мұңын шақпағын, үмітін айтпаған,
шындықты көрсетпеген өнер тұл деп білді. Осы саладағы көп
болашақ өнерлі жастар орындар деп сенді. Романда Абай үлгісімен
жолын құрған жастардың қызықты бейнелері жасалған. Бұл қатарда, Әбіш,
Дәрмен, Мағаш, Кәкітай, Мұхаметжан тұлғалары көзге түседі. Дарынды
ақын Дәрмен Абай дәстүрін дамытып, қатал заманның қайырымсыз
билерін әшкерелейтін, жастардың бас бостандығын мадақ ететін дастан
жазады. Абайдың балалары Мағаш пен Әбіш те халықтың перзенті
талаптанған ақылды, тәрбиелі, талантты жастар тобында шоқтықтанып
көрінеді. Олар - орыстың демократиялық мәдениетін ұлт тұтқан, халқына
қызмет етуді мұрат еткен жастар. Әбіштің де, Мағаштың да
ақтарлықтай жақсы қасиеттері ашылған.Әбіш бейнесі романның соңғы
кітабында көп толысып, нақтылы істер үстінде көрінеді. Әсіресе, ол
мен Дәрменді озбыр күштердің ұлы тырнағынан айыруға көп күш,
жұмсайды. Әкенің жақсы тағылымын санасына сіңірген Әбіш өзі де
үшін қандай қиын сайысқа да тайсалмай шығатынын байқатады. Мәкен
қыздың дауы кезінде қорқытпақ болған Оразбайға ол: «Мен пәле
Бірақ, пәле тудырам деушімін алысуға шықтым. Біліп қойыңыз, ардан,
аяныштан аттаған жыртқыш жауыз болса, оған қарсы мен де
аламын. Аянбастан, өкінбестен алыса білемін» [16;174] деп жігерлі
Жалпы XIX ғасырдың соңғы елу жылындағы қазақ өмірінің көркем
Дәркембай - кедей. Малы жоқтың халі жоқ, соры көп,
Ал, Базаралының үстемдермен сілкісуі, қалың бұқараның қанаушыларына қарсы күш
2.3.Эпопеядағы Құнанбай характері.
Құнанбай тұлғасының жасалу шеберлігі бүкіл дүниежүзілік әдебиет тарихында сирек
Құнанбай - тек өзі билеп отырған қазақ сахарасын ғана
Ендігі бір орайда Құнанбай атақты ру басыларды жинап алып,
отырған жерінде көрінеді. «Түсі суық, Қарасұр жүзіне бозғылданып түгі
шығып алыпты. Жалғыз өзі ұзақ сөйлеп отыр. Зор даусында
Кейде Абайға қызық көрінетін бір мақалдар, мәтелдер айтылып кетеді».
жерін тартып алу.Құнанбайдың ру жағынан Қодарға жақынырақ Сүйіндікке қарата
жан берейік. Ақтайық. Ақыретте айыбын өз мойнымызға алайық. Бірақ,
менің екі бірдей жаным жоқ. Майысар болсаң, жаныңды да
Беремісің жаныңды» [20;57], - деп қадалады ол Сүйіндікке. Құнанбайдың,
алғыр сөздері, көздеген нысанасына жетпей тынбайтын табандылығы
қаншама қырғын таластың себепшісі болады. Үстем тап қауымының өкіліне
тән жалпы озбырлық. Құнанбайдың жеке басының, ерекшелігімен ұштаса
келіп, нанымды сурет болып шығады.
Өз дәуірінің ел билеушілік айла-амалын толық білетін, сөзге жүйрік,
қарсыластарының шама-шарқын есептеп, дегеніне жетіп үйренген
Құнанбайдың кедей Қодарды шариғат «атымен» айыптап жазалатуы, ол
үкімді елдегі ру атқамінерлердің атынан шығаруы, ақырында талай қоныс,
жайылымдарды тартып алуы оның ерекше қаталдығын айқындайды. Оның
бейнесінен сахарадағы елді емін-еркін билеп-төстеп үйренген үстем тап
өкілдерінің жиынтық, типтік белгілері танылады. Бірақ, соншама қаһарлы
Дөң басында ауыр оймен жалғыз отырып қалған Құнанбай қиналған
күйде. Тағы жеңілді. Баладан ғана жеңілген жоқ. Ендігі өліермендігі
барады. «Әлсіредің, тозарлық, шағыңа жеттің» деп тықсырып келіп, шетке
қағып барады.Өз баласының аузынан естіген үн — сол бір
Эпопеяда үстем таптың басқа да өкілдерінің іс-әрекеттері көрсетіледі.
Құнанбайдың замандас, тұрғыластары, талай тартысқан ру басылары да өз
ерекшеліктерімен нанымды елестейді. Олардың тұр-келбетін, бар болмысын жазушы портреттік
тамырын терең жайған зұлымдықтарды тыя алмай, тыныштықтан айрылып, шер
«Абай жолында» кешегі қазақтардың тұрмысы, әдет-ғұрпы ғана емес, күллі
19 ғасырдың 2-жартысындағы қазақ өмірінің бұл төрт кітаптан тыс
2.4. Эпопеядағы әйелдер образы.
Қазақтың сөз өнеріндегі «Әуезов әйелдері» деп атауға болатын айрықша
Әйел-ана ма, жар-жұбай ма, бұла-бойжеткен бе... Әйтеуір, қияпаты
« - Әруақ қолдасын, жолың болсын, Абайжаным!» — деп
« - Балам, үлкендер бірде тату, бірде араз бола
Бұл әулеттің тілінің өткірлігі сондай "Шаншардың қулары келе жатыр",
Құнанбайдың екінші әйелі Ұлжанмен тағдырлас болуы да Алланың жасаған
- Мен аруақты сыйлап келдім. Екі жыл тұрдым, енді
Сонда ақсақалдар әрі ойлап, бері ойлап, ақырында рұқсат беріпті.
Құнанбай мен Бөжейдің арасы ашылып кеткен кезде Бөжей дүние
Арғы атасы Ырғызбай,
Айыпқа берді бір қызды-ай.
Жүйріктігі құландай
Шұбарлығы жыландай, -
деген жоқтау өлеңді салғанда, осы Сары апаң:
Мына да қарлар не дейді,
Жақсыдан жаман көбейді.
Асыл туған ұрпағын
Ұрлап та көмдің Бөжейді, -
деп сөз қарымын қайтарған екен.
Жігітектің ішінде Қожыкен деген көксау шал дөңнің басында отырып
Қожыкен деген көксауың,
Кісіден өлгенге ұқсауын.
Апиын беріп өлтіріп
Екі де қардың қақсауын, -
деп жауап қайтарыпты. Тобықты ішіне сіңген ноғай Ысқақ бай
Қазаннан келген пұшығым,
Қаңғырып келген күшігім.
Қаңғырғаның құт болып,
Түлкіден болды ішігің, -
депті. Сонда Ысқақ:
- Апатай, ар жағын айтпай-ақ қой, - деп, иығына
Асыл сөздері кейінгі ұрпаққа әлсін-әлсін жеткен дала аналары арысы
Қорытынды.
Осы курстық жұмысты қорытындылай келе, Мұхтар Әуезовтің «Абай
«Абай жолы» бүкіл тарихи романшылар алдында тұрған идеялық-көркемдік міндетін
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Серік Қирабаев «Революция және әдебиет» Алматы «Жазушы»
2. Нұрқатова А. «М.Әуезов шығармашылығы» 1965 жыл.
3. Қаратаев М. «Мұхтар Әуезов» 1967 жыл.
4. Бердібаев Р. «Қазақ тарихи романы».1979 жыл. 3-136 беттер.
5. Бес ғасыр жырлайды. І том. – Алматы,
6. Бес томдық шығармалар жинағы. І том. –
7.Бейімбет Майлин / / Қаратаев М. Дала жұлдызы ,
8. Жұмалиев Қ. Жайсаң жандар. – Алматы, «Жазушы» баспасы,
9. Қаратаев М., Нұртазин Т., Қирабаев С. Қазақ совет
10.Қазақ поэзиясының Құлагері. / / Қаратаев М. Әдебиет және
11. Қирабаев С. Әдебиет және дәуір талабы. – Алматы,
12. Осы жүйрік ақын. / / Дербісалин Ә. Мезгіл
13. Соғайын сөзімнен бір сұлу сарай. / / Нұрғалиев
14. Мүсірепов Ғ. Суреткер парызы. - А., 1970, 164-
15. Мүсірепов Ғ. Суреткер парызы. - А., 1970, 163-6.
16. Мүсірепов Ғ. Суреткер парызы. - А., 1970, 166-6.
17. Мүсірепов Ғ. Суреткер парызы. - А., 1970, 167-6.
18. Әуезов М. Абай жолы.- А., 1961, 1-т., 383-
19. Әуезов М. Абай жолы. - А., 1961, 1-т.,
20. Әуезов М. Абай жолы. - А., 1961, 1-т.,
21. Нұрқатов А. Мұхтар Әуезов творчествосы.- А., 1965
22. Қаратаев М. Эпостан эпопеяға.- А., 1968
23. Қабдолов 3. Мұхтар Әуезов және оның әсемдік әлемі,-
24. Абай. Энциклопедия. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы,
25.Әуезов М. Абайды білмек парыз ойлы жасқа. -Алматы: Санат,
рделі ерекшелік - осынау кең құлашты халықтық эпопея бастан-аяқ
