Баққожа Мұқай - драматург диплом жұмысы
М А З М Ұ Н Ы
КIРIСПЕ ----------------------------------------------------------------3-9
І тарау
Драма арқауы, заман сыры, адам тағдыры ----------------- 10-37
ІІ тарау
Күлкісіз күн бар ма …. ------------------------------------------- 38-44
ҚОРЫТЫНДЫ ----------------------------------------------------- 45-46
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ------------------------------ 47
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 46 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
М А З М Ұ Н Ы
КIРIСПЕ ----------------------------------------------------------------3-9
І тарау
Драма арқауы, заман сыры, адам тағдыры ----------------- 10-37
ІІ тарау
Күлкісіз күн бар ма …. ------------------------------------------- 38-44
ҚОРЫТЫНДЫ ----------------------------------------------------- 45-46
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ------------------------------ 47
К І Р І С П Е
Қазақ әдебиетін жанрға бөліп сөз еткенде революцияға дейін поэзиядан
Драма (грекше drama – қимыл-әрекет) – сахнаға арналған, уақиғаны,
Драмалық шығармаларда кейіпкер өздерінің айтатын сөзі арқылы, сонымен бірге
Драматургия өте қиын жанр. Оның даму жолы да күрделi.
Драматуригяның басқа жанрдан ерешелігінің ең бастысы оның тууы, дамуы,
соңғы жылдары қазақ әдебиеті біраз жаңа есімдермен толықты. Өзіндік
Соңғы жылдары ауыз толтырып айтуға болатындай жақсы шығармалардың жазылғанын
Қаламгерлер драмалық структураны өзгерту арқылы пьесалардың әлеуметтiк-адамгершiлiк проблематикасын өткiрлей
Жазушы драматургтарымыз жасампаз еңбектің республикадағы шалқар майдандарына белсенді араласып
Б.Мұқай – осы бағытта шарқ ұрып мол ізденіспен еңбек
Баққожа Мұқай талантты, бейнетқор жазушыларымыздың бірі. Ол сахна өнерінің
Жазушы – драматург Баққожа Мұқай шығармаларына тоқталмастан бұрын ол
1965-1966 жылдары Райымбек аудандық «Коммунизм нұры», «Советтік шекара» газеттерінде,
Баққожа Мұқайдың алғашқы туындылары алпысыншы жылдардың бас кезінде жарық
Баққожа Седінұлы Мұқайдың «Жаңбыр жауып тұр», «Жалғыз жаяу», «Өмір
Баққожа Мұқай жұртшылыққа кең танылған драматург. Оның қаламынан оннан
Драматург шығармалары өткірлігімен ерекшеленеді. Оның М.Әуезов, Ғ.Мүсрепов атындағы және
Б.Мұқай Колесниковтың деректі материалдар негізiнде жазылған «Рихард Зорге» атты
Қазақ әдебиетінде өзіндік қырымен көрініп жүрген Б.Мұқайдың драматургиясын жұмысымыздың
І ТАРАУ
ДРАМА АРҚАУЫ – ЗАМАН СЫРЫ, АДАМ ТАҒДЫРЫ
«Б.Мұқаев өз халқының бойындағы
адамгершілік қасиеттерді Совет
адамының рухани кемелдігімен
ұштастыра білген.»
В.Столяров
Бүгінгі әдебиетімізде тарихи кезеңдер туралы түрлі тұрғыдан ой толғайтын
Б.Мұқай – талантты бейнетқор жазушы-драматург. Бұл кісі өзінің тұңғыш
Баққожа Мұқай – жұртшылыққа танылған драматург. Бұл кісінің шығармалары
Драматург өмірдің осы жағын тереңірек үңілуді парыз көреді. Тіксінген
Баққожа Мұқай ақын Олжас Сүлейменовпен бірігіп жазған «Заманақыры» бұған
Б.Мұқайдың «Заманақыр», «Тоят түні», «Өмірзая», «Қош бол менің,
Баққожа Мұқайдың «Қош бол, менің ертегім» пьесасы 1977 жылы
Пьесаның авторы бұл дүниесінде қоғамдық, әлеуметтік үлкен мәселе көтерген.
Неліктен пьеса өмірден жоғары баға алды? Мұндағы ата, бала,
Пьесада символдық бейнеге айналдырған кәрі бәйтерек маңындағы бас кейіпкер
Барлық оқиға аға ұрпақтың өкілі орманшы қарт Әли, оның
Пьесада басынан бастап біз мақсат–мұраты тоғысқан ,арман-мүддесі түйіскен екі
«Адам өмірге келеді, жәй келмей – өзінен кейінгілерге бір
Тіпті әке мен бала арасындағы орман жайлы пікір-таласы үлкен
Әли қарт пен баласы Нұрбектің арасын жалғайтын үшінші ұрпақ
Мұрат бейнесін өзіндей арманшыл , пәк сезім иесі Маржанмен
Басқаша айтқанда, ертек пен ертегінің ертеңге жалғасқан ертектің ұштасқаны
Пьесада адамдар арасындағы қақтығыстан туындап оқырман зердесіне ұялайтын бір
Пьесадағы Әлиге қарама-қарсы бейне – омарташы Қожабек. Екеуінің өскен
Айжан ана – кеңпейілді, мейірімді жан. Оның қартқа деген
Айжан ананың өмiрге деген шын көңiлден шыққан пiкiрi әдемi
Қарт Әлидiң ұлы Нұрбек бойында адамдық, жылылық, ата-ана, балаға
Папам: “Неғұрлым қатал адам соғұрлым сыйлы” дегендi жиi айтады”2,
Баққожа Мұқай «Қош бол, менің ертегім» атты пьесада Асан
Автор ойына қарап отырсақ мұндай әпербақан жандардың дүниені
Театр шығармасына қойылатын бір үлкен талап бар. Ол –
Пікір түйе сөйлесек, Баққожа Мұқайдың “Қош бол, менiң ертегiм”
«Заманақыр»
Қалың елім, қазағым! Сенің тарихыңда өзекті өртер қайғылы қара
Ұзақ жылдар бойы коммунистiк идеология идеялары бiзде ешқандай “трагедия
Пьесадағы Сарыжал тұрғындарының аяулы да мүшкіл халдері өмірлік шындықтың
Авторлар дерекке мол фактілерді көркем шындыққа айналдыру арқылы идеялық
«Ей, Жер–Ана, бiзге сен неге сонша тасбауыр болдың? Мейірімің
Күллі шығарманың архитектоникасын жымдастырып, қиюластырып тұрған Салиханың сөзі, халық
«Ядролық жырылыс халықтың болашағы үшін жасалып жатқан игі іс»,
Құнарлы сөз құнарлы ойдан туады. Ойы нәрсіздің білім де
Сарыжал өңірі тым-тырыс. Адамдар да тыныш. Күйкі тірліктің күйбеңінде.
Қызы Мәлике, ұлы Әли де есейіп ер жетсе
Саржалға қаптаған әскер келгенде Дастан да, Мәлике де ойына
Саржал тұрғындарының ұйыған тыныштығының ұйытқыған желдей әр күннің ішінде
Тіпті күдік алған Оспанның күмәнді сөзі Нұрбекке ұнап тұрған
Салиха ананың ақ жүрегі туған жеріне деген ыстық махаббатымен
Парторг Нарбек партия үкімет тапсырмасы десе жанын салатын адам.
«Мына сұмдықты партия біле ме?» дегенге: Барлық істің ұйымдастырушысы
Сарыжалда қалған ел тойға кіріскен. Офицер де парторг Нарбек
Екінші бөлімде оқырман мамыржай әлемді, жасыл жайлауды, қаймағы бұзылмаған
Пьеса соңында төрт адам қалады. Ол – генерал Власов
Семей қасіреті бүгін де, ертең де жазылмайды. Ол жердегі
«Өмірзая»
Халқымызда «Даудың түбін қыз бекітеді, судың түбін шым бекітеді,
Сонау әрідегi жаулау соғыстар, қырғын-қырқыстар, берідегі 30-шы жылдардың ойраны
Баққожа Мұқайдың “Өмiрзая” атты трагедиясы осынау мәңгiлiк тақырыпты
Оқиға бастан-аяқ жындыхана торы ішінде өтедi. Алабажақ киінген адамдар
Жоқ, бұлар тегін кісілер емес, бірі – Цезарь, ендігі
Пьесадағы бас кейiпкер 77 жастағы шал Ес қария –
Бұған да кінәлі баяғы қара күштер – күні кешеге
Жындыханада тоғысқан тағдырлардың әрқайсысын жеке-жеке танып-бiлуге қаншама тырысқанымызбен, оларды
Исаның: “Ағайында өсектен басқа ештеңе жоқ. Маған жаныңыз ашыса,
Бұл жындыхананың ішінде кімдер жоқ дейсіз. Сонау 37-нің қара
Шыңғысхан сияқты ақылдан азап шеккендердiң жындыханада рухани жанышталуы жаныңа
Әрі беріден соң жындыханадағы темір тәртіптің қақпақылына түскен қарапайым
Жындыханадағылар өздерін шетқақпай жасап, алыстаған ортамен байланыстарын үзгісі келмейді.
Қоғамдағы әділетсіздiктер қыспағына түсіп, жан-дүниесі жараланғандар жындыханаға түскенде саналы
Пьесада жүйелі оқиға желісі жоқ деуге болады. Өйткені Ес
Пьеса соңында жындыхана тіршілігінде алып-ұшып бара жатқан оң өзгерістердің
Жалпы «Өмірзая» дегеніміздің өзі естіп білуімізше көктемде құлпырып шығатын
«Тоят түні»
Оқиға дегеніміз – іс-әрекет. Күндегі өміріміздегі қимыл-қозғалыстың тізбегі. “Тоят
Сөз еткелі отырған пьсаның тақырыбы өте актуальды. Шығармадағы көтерілген
Асан кім еді? Талапты жас маман былай қарағанда бір
Кейіпкер үш бірдей хал-күй кешетін секілді. Олар – арман,
Асанның әйелi Баян өте сұлу, өз өмiрiне шүкiршiлiк
қолтығына қысып, Жолдастың қабылдауына барады. Қалидың қорлығы мен мазағына
Қалидың бойында Жантықтың «Қорғансыздың күніндегі» серінің қолшоқпарының “қасиеттері” бар.
Сұлу келіншекті көрген соң алғашында қарсылық көрсеткен, саяжайында жалғыз
Пьесаның шарықтау шегіне жетуі – Баянның өзі бұрын сыйлап,
Халықтың тiлек-мүддесiн, үмiтiн мойындарына артқан кейбiр ел ағаларының олардың
«Тоят түнінде» кезеңге ортақ адам тағдыры, сана-сезім қарама-қайшылықтары,
Баққожа Мұқайдың «Тоят түнінiң» түн жамылып отырып айтар ақтық
Сөзімді жинақтай келе Б.Мұқайдың «Тоят түні» пьесасы негізінен заман,
ІІ тарау
КҮЛКIСIЗ КҮН БАР МА...
Комедия «Сергелдең болған серілер»
Б.Мұқаев жас кейіпкерлерінің
ойлылығына сүйсіне отырып,
сол ойды жалғандықтан, жалаңдықтан
сақтайтын авторлық позициясының
күш-қайраты мол жазушы.
Дара-дара тұлғалы мінездерге бай, жасандылықтан аулақ, табиғи әрі уытты
Дегенмен биыл премьерасы қойылып, келер жылы репертуардан шығып
Комедия жанрының мұраты – көрермендi мақсатсыз күлдiре беру емес.
Тереңге үңiле бiлсек, мынау ғажап өмiрiмiзде күлкi болар жайлар,
Оның бұл комедиясы бүгінгі күн тақырыбына арналған. Автор
Шығарманың кейіпкерлері көктен түсе қалған «періштелер» емес. Ет пен
Сайраға сөз салатын ақын Жан, заң қызметкері Байбол, аспирант
Жанның тілі де, мінезі де өзгелерден оқшау. Шамадан тыс
Байбол өзін үлкен мәдениет иесі, ақылды, маңғаз адам ретінде
Сайрашқа үйленсе қайын атасы атағынының арқасында-ақ өсемін, жоғарылаймын деп
Автордың шығармасына қарағанда аспирант Нұрбай жетекке бас иетін, біреу
Әр кеудеде – бір арман. Әйтсе де ең өкініштісі,
Өздері көрінбесе де пьесада белгілі роль атқаратын Сайраның әкесі
Ғашық жүрек, адал сезім, тұрақты махаббат иесін іздеген жас
Жанды – арсыз, Байболды – мансапқор, Нұрбайды – робот
Сырт адамдарға ізетті, мәдениетті, парасатты көрiнетiн Жан, Байбол, Нұрбайлар
Сайра пьеса финалында үнемі телефон арқылы сөйлесетін, жүрек түкпіріне
Қорыта айтқанда автор оқырман алдына қандай сауал қойды дегенде
Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы
Жанарымен бірге жаны сәулеленген, көзімен бірге көңілі нұрланған тұлға
Түйсіктің түйсікке, түсініктің ұғымға, ұғымның пайымдаға, одан толғанысқа бастаған
Сөз соңында, сөз орайы келген соң айтуды тілейтін жәйт
Баққожа Мұқай драмамызға не әкелді дегенге біз ең алдымен
Өмірдегі қайшылықтар, адамдар арасындағы ар-ождан, адамгершілік қасиеттер, тағдырлар тартысы,
Жазушы-драматург Баққожа Мұқай барлық шығармасын мен бұл арада толық
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Мұхаметжанов Қ «Қазақ драматургиясының даму жолдары»
Мұқаев Б «Тоят түні» пьесалары Алматы «Өнер» 1994ж
Нұрғалиев Р «Трагедия табиғаты» Алматы, 1968ж «Жазушы» баспасы
Ғабдуллин Н «Ғ.Мүсіреповтың драматургиясы»
Ордалиев С «Қазақ драматургиясының очерктері»
Тәжібаев Ә «Өмір және драматургия»
«Әдебиеттану терминдерінің сөздігі» Ана тілі, 1996
Б.Мұқай. “Ертегiдей ертеңiм” (толғаулар мен эсселер) Ана тiлi, 2003ж
Сыздықов М «Сергелдең сеңін бұзғандай» Қазақ әдебиеті. 10.02.1984.
. Қ.Ысқақов «Жас леп – жаңа леп». Қазақ әдебиеті
Мұрат Мұқанов. «Заманақыр ақиқаты» «Әділет»1993.27.01. №4
Әбілдаұлы Б «Тоят түні орыс сахнасында» «Ақ жол»
Елеусізов С «Қош бол, менің ертегім» Оңтүстік Қазақстан. 1979ж
Ыбырайымов Б «Уақыт және қаламгер» Жазушы» 1978ж
Оразалиева Г «Әділет үшін күрескім келеді» Тоят түні туралы
Тоғысбаев Б «Өмір зая ма?» Мәдениет 1994 ж
Әлімбек Қ «Шын жынды кім?» Жас алаш 1994ж
Дәуренбеков Ж «Мазалайды шабыт шырағы» Жас алаш 1994ж
Қ.Мұхамеджанов.Қазақ драматургиясының даму жолдары
1 Әдебиеттану терминдерiнiң сөздiгi, 1996ж
2 Б.Мұқай. Ертегiдей ертеңiм. 53-бет
3 Қ.Мұхамеджанов.Қазақ драматургиясының даму жолдары
1 Ә.Сығаев. Сахнаға сапар.
1 Б.Мұқай. Ертегiдей ертеңiм. (толғаулар мен эсселер) 54-бет
1 Ж.Дәуренбеков «Мазалайды шабыт шырағы». Жас алаш. 1994ж. ақпан
1 Тоят түнi. 141-бет
2 Тоят түнi. 162-бет
1 Б.Ыбырайымов «Уақыт және қаламгер.» Жазушы баспасы 1978ж
1 Қош бол менiң ертегiм. 28-бет
2 Сонда. 37-бет
1 Қош бол менiң ертегiм. 27-бет
2 Сонда. 10-бет
1 Қош бол, менiң ертегiм. 30-бет
1 Заманақыр. 240-бет.
1 Заманақыр. 226-бет
1 Заманақыр 231 бет
2 Сонда. 236-бет
1 Заманақыр. 233-бет
2 Сонда. 233-бет
2 Сонда. 238-бет
1 Өмiрзая. 338-бет.
2 Сонда. 333-бет
3 Сонда. 316-бет
4 Сонда. 318-бет
1 Тоят түнi.140-бет.
1 Тоят түнi,. 182-бет
1 Тоят түнi. 169-бет
1 Тоят түнi. 178-бет
1 Сергелдең болған серiлер. 134-бет.
2 Сонда. 114-бет.
46
