TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz

Кiрiспе

Бөлiм 1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлермен есеп айырысудың экономикалық мазмұны және оның есебiнiң қазiргi жағдайдағы жетiлдiру жолдары........................................................

Нарық жағдайындағы сатып алушылар және тапсырыс берушiлермен есеп – айырысудың экономикалық мазмұны мен мәнi.............................................................................................

Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлер есеп – айырысуының жетiлдiру жолдарын қазiргi заманғы ғалымдар мен тәжiрибешiлердiң еңбектерiнде қарастыру..................................................................................

Сатып алушылар және тапсырыс берушiлердің есебінің міндеті

Бөлім 2. “АйМар” ЖШС-ң ұйымдық-экономикалық сипаттамасы, есеп және қаржы жұмысын ұйымдастыру................................................................................

2.1. Кәсіпорынның ұйымдық-экономикалық сипаттамасы.................

2.2. “АйМар” ЖШС-ң есеп және қаржы жұмысын ұйымдастыру...................

Бөлiм 3. “АйМар” ЖШС –да қазiргi жағдайдағы сатып алушылар мен тапсырыс берушiлердiң есеп – айырысу есебiн ұйымдастыру.......................................................................

3.1. Алынуға тиісті шоттардың аналитикалық және синтетикалық есебі...................................................................................

3.2. Факторингтiк операциялардың және талап қою құқықтарын табыстау келiсiм шарты бойынша операциялардың ерекшеліктері.................................

3.3.Алынған вексельдердің синтетикалық және аналитикалық есебі

3.4.Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлермен басқалай есеп айырысулар.............................................................................

3.5.Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлердiң есеп – айырысуларының есебiнiң компьютерлендiрiлуi.............................

3.6.Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлердiң есеп – айырысуының аудитi.................................................................

Қортынды мен ұсыныстар............................................................

Қолданылған әдебиеттер............................................................

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 79 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

Мазмұны

Кiрiспе

Бөлiм 1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлермен есеп
Нарық жағдайындағы сатып алушылар және тапсырыс берушiлермен есеп –
Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлер есеп – айырысуының жетiлдiру
Сатып алушылар және тапсырыс берушiлердің есебінің міндеті

Бөлім 2. “АйМар” ЖШС-ң ұйымдық-экономикалық сипаттамасы,
2.1. Кәсіпорынның ұйымдық-экономикалық сипаттамасы.................

2.2. “АйМар” ЖШС-ң есеп және қаржы жұмысын ұйымдастыру...................
Бөлiм 3. “АйМар” ЖШС –да қазiргi жағдайдағы
3.1. Алынуға тиісті шоттардың аналитикалық және синтетикалық есебі...................................................................................

3.2. Факторингтiк операциялардың және талап қою құқықтарын табыстау келiсiм
3.3.Алынған вексельдердің синтетикалық және аналитикалық есебі
3.4.Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлермен басқалай
3.5.Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлердiң есеп – айырысуларының есебiнiң
3.6.Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлердiң есеп – айырысуының аудитi.................................................................
Қортынды мен ұсыныстар............................................................
Қолданылған әдебиеттер............................................................

Кiрiспе

Бухгалтерлік есеп бүгінгі күні басқару жүйесінде ең басты орын
Дебиторлық бережақ қаржылық есеп берудің негізгі көрсеткіші болып табылады
Қазiргi кәсiпкерлiктi дамытуды қолға алу жағдайында дебиторлық бережақтарда азайту
Осы диплом жұмысының зерттеу объектiсi болып “ АйМар ”
Бұл алынған кәсiпорын, негiзiнен, алып-сату, жөндеу, көмек көрсету қызметiмен
Диплом жұмысын жазу барысында мынадай мiндеттер қойылды:

Сатып-алушылар және тапсырыс берушiлердiң мазмұнын анықтау.

Жетiлдiру мақсатындағы ғалымдар мен тәжрибешiлердiң еңбектерiне шолу жасау .

-“АйМар” ЖШС -ның экономикалық үйымдастыру жағдайына зерттеу жасау.

-“ АйМар” ЖШС -да сатып алушылар мен тапсырыс берушiлердiң
-“ АйМар ” ЖШС ішкi бақылау жағдайларына тоқталу.

Кәсiпорынның есебiн жүргiзудегi кемшiлiктер мен жетiспеушiлiктерiн тауып өз ұсыныстарымды
Осы диплом жұмысын жазу барысында салыстыру, айырмашылықты табу, калькуляциялау
Дипломдық жұмыс 3 бөлімнен 78 беттен, 8 кестеден және
Бөлiм 1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлердiң есеп айырысуының
Нарық жағдайындағы сатып алушылармен және тапсырыс берушiлеррмен есеп айырысудың
Қазiргi нарықық экономика жағдайында сатып алушылар мен тапсырыс берушiлердiң
Сатып алушы немесе тапсырыс берушi әр түрлi кәсiпорындар, ұйымдар,физикалық
“Бухгалтерлiк баланс және қаржы есептерiндегi негiзгi ашылымдар” атты 2
ағымдағы активтердi сатып алғаны үшiн аванстық төлемдер;

алынуға тиiс шоттар;

негiзгi шаруашылық серiктестiгi мен оның еншiлес серiктестiктерi арасындағы iшкi
акционерлiк қоғамның лауазымды тұлғаларының дебиторлық бережағы;

өзге де дебиторлық бережақтар жатады.

Алынуға тиiс шоттар бойынша дебиторлық бережақтың туындауы табысты табыстың
Қазақстан эканомикасының шаруашылық қызметiнiң нарық жағдайына көшуiне байланысты коммерциялық
Бүгiнгi таңда өнiм өндiретiн және сататын бiрде -бiр кәсiпорын
Бұл орайда дебиторлық борыш керi талап қою құқығымен не
1. Дебиторлар борышты белгiленген уақытта өтемесе;

2. Мерзiмнен бұрын төлесе;

3.Аударылған дебиторлық борыштың қолайсыз болуы
Кредитор құқықтарының басқа тұлғаға ауысуы туралы ережелер керi қойылатын
Дебиторлық бережақты керi талап қою құқығынсыз сатқан кезде сатып
Керi талап қою құқығымен дебиторлық борышты сатқан кезде:

дебитор борышты өтемеген жағдайда, сатушы сатып алушыға ақы төлеуге
тараптардан әр қайсысы осы операция кезiнде операция жасал -
Таза түсiмдер айқындалады - бұл, пайда болған мiндеттеме -
нәтижесiнде сатудан болған зиян анықталады.

Сондай - ақ қазiргi нарықтық жағдайда сатып алушылармен, тап
Векселдердiң шығарылу тәртiбi мен айналысы “Қазақстан Республикасындағы вексель айналысытуралы”
Вексельде мынадай деректемелер болуға тиiс:

-құжат мәтiнiнiң өзiне енгiзiлген және осы құжат жасалған тiлде
-белгiлi бiр ақша сомасын төлеуге ешқандай шарт қойылмаған бұйрық
-төлем төлеуге тиiс тұлғаның (аударым векселiь бойынша төлеушiнiң) атауы;

-төлем мерзiмiн көрсету;

-төлем жасалуға тиiс орынды көрсету;

-кiмге немесе кiмнiң бұйрығымен төлен төлеуге тиiс тұлғаның атауы;

-вексель жасалатын уақыт пен орынды көрсету;

-құжат беретiн тұлғаның (вексель берушiнiң)қолы.
Қорыта айтқанда, вексель тауар жеткiзу туралы мәмiлелер
Тауарлар мен қызыметтердi сату - айналым құралдарының соңғы және
Қазiргi кезде шаруашылық тәжiрибеде дебиторлық бережақты есептеу және бақылауда
Дебиторлық бережақтың айналымдылығы (ДБА) – белгiленген мерзiм iшiнде дебиторлық
ДБА ( несиеге сату / дебиторлық бережақ

Бұл көрсеткiштiң өсуi дебиторлық бережақ сферасындағы оңды тенденциялардың болуын
Дебиторлық бережақтың айналым периоды (ДБАП) шот фактура ұсынылған және
ДБАП ( Дебиторлықбережақ / күндiк несиеге сату

Бұл көрсеткiштiң төмендеуi оңды нәтижелер бередi. Ол кезде сату
1.2. Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлер есеп – айырысуының
Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлер есеп – айырысуының жетiлдiру
Келесі қазіргі кездегі аудитор З.П.Дружинина (9)
Тараз Мемлекеттiк Университетiнiң “ Бухгалтерлiк есеп және
-биржа арқылы өткiзiлетiн, сатылатын өнiмдердiң сұранысы мен ұсыныстарын талдау
-биржадағы өнiмдердi айырбастау, сату немесе сатып алуларға дәнекерлiк;

-биржаның өз қажеттiлiгiне өнiмдердi сатып алу;

-жасалған келiсiмдер бойынша құжаттарды толтыру.

Тараз қаласындағы “Әулие – ата”агробиржасында және Шымкент қаласындағы “Жiбек
Өнiм өндiрушiлер мен тапсырыс берушiлердi қандай да бiр өнiм
Брокерлер сатып алу, сату келiсiмдерiн жасап, қызмет көрсетедi. Олар
Қазiргi кезде брокерлiк қызметтерге тиiстi дәрежеде көңiл ауда рылмай
“Хегай и К” фирмасының директоры (Өскемен қаласы И.В.Хегай “Шетелдiк
Шетелдiк валютадағы дебиторлық бережақ шетелдiк әрiптестермен мәмлелер жасағанда :экспорттық
Экспорттық операцияларға салық салу механизiмiнiң өзiндiк ерек шелiктерi бар:

- салық салудың тәртiбi келiсiлген халықаралық шарттар бар жағдайларды
- Қазақстан республикасымен халықаралық шарттар жасасқан
- нөлдiк ставка бойынша қосымша құнсалығын (ққс) салуды көздейтiн
Валюталық операцияларды бухгалтерлiк есепте көрсетудiң ерекшелiгi “ Шетелдiк валютадағы
тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi ) жеткiзу күнi;

ол бойынша есеп айырысу күнi.

Кедендiк рәсiмдеу күнi, тауарларды жеткiзу күнi, ал субъектiнiң валюталық
Бағамдық айырмашылық оң немесе терiс болуы мүмкiн. Оң бағамдық
“ Фондовый Дом “ президентi Нұрымбетов Б.М. “ Дебиторлық
Алматы қаласындағы “ ВДО Қазақстан аудит “ жабық акционерлiк
Дебиторлық борыштың ауқымына байланысты кәсiп орында айналымнан қаржыларды өқшауландыру,
Мiндеттемелердi орындамау жағдайларының жиiлеп кетуiне байланысты “Вексельдiк айналым туралы
КАЗНАУ – дың “ бухгалтерлiк есеп және аудит
Егер сатып алушылар ақыр соңында өздерiнiң мiндеттемелерiнiң толық сомасын
Бiшкек Мемлекеттiк Университетiнiң проректоры Құрманбеков Оралбек “Өнiмдi сатудың есебi”
Тауарды сатудың кең тараған түрi сатып алушыларға комерциялық несие
Сатып алушылар және тапсырыс берушiлердің есебінің міндеті

Өнімді шығару мен сатудың есебі - оны басқаруға қажетті
Бұл есептің мақсаты болып өнімді шығарудың өндірістік бағдарламасын орындауын
Өнімді өндіру, жіберу және сатуға қатысты дұрыс басқарушылық шешімдерді
Есептік ақпарат кәсіпорынның сыртқы есеп берушілігін жасау үшін өте
Есептік ақпараттың ұйымдастырушысы және оны қалыптастыру процедурасын атқарушы болып
Дайын өнім есебінің, оны өндіру, өткізу және сатудың салдарынан
-өнім қозғалысының уақытында құжаттық рәсімделуін қамтамасыз ету, қоймаға түсуі
- пайда болған дебиторлық бережақтарды тиісті ашылғансатып алушылардың түрі
- дебиторлық бережақтарды төлеу мерзімдеріне байланысты дұрыс топтау;

-материалды жауапты адамдармен өнімнің толық және уақытында кірістелуін, сонымен
-тиеу мерзімі, өнімнің ассортименті және түрлері бойынша сатып алушылармен
-төлем құжаттарын толтыру және сатып алушылардан ақшаның уақытында түсуін
-өнімді шығару, тиеу және сату операцияларын ағымдағы есеп регистрларында
-өнімді өткізумен байланысты өндірістік емес шығындарды бейнелеу және олардың
-өнімді сату жоспарының орындалуын бақылау;

-кәсіпорынның сыртқы есеп берушілігнің көрсеткіштерін және оларды есептеу үшін
Осы мәселелерді дұрыс орындау үшін есепті тиімді ұйымдастыру қажет.

Бөлім 2. «АйМар» жаупкершілігі шектеулі серіктестігінің экономикалық сипаттамасы
2. 1 Кәсіпорының ұйымдық – экономикалық сипатамасы.

«АйМар» Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі БҚО, Шыңғырлау ауданы, Шыңғырлау
Меншік формасы – жеке меншік. Кәсіпорын заңды тұлға болып
Жауапкершілігі шектелуі серіктігінің жеке балансы, банкте есеп айырысу шоты,
«АйМар» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қызметтінің негізгі мақсаты – пайда
Негізгі қызмет түрлері болып;

тауарлы мұнай өнімдерін сатып алу, сақтау және АЗС-р арқылы
халық тұтыну тауарларын өндіру, сатып алу және сату;

сауда- саттық қызметі;

ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру, сатып алу, сақтау, өңдеу және
ауыл тұрғындарына тұрмыстық қызметтер көрсетук;( шаштараз, жөндеу, транспорттықь қызметтер,
сыртқы экономикалық қызметтер.

ЖШС «АйМар» ойын және шоу-бизнесімен айналысуға құқығы жоқ. ЖШС
Кәсіпорының негізгі іс-әрекет көрсеткіштерін төмендегі бірінші кестеден көруге болады;
Кесте 1

«АйМар» жауапкершілігі шектеулі серіктестінің көлемі, мың тенге

№

Көрсеткіштер жылдар Өсу қарқыны, %

2004 2005 2006

1 Негізгі құралдар 461 403,2 354,3 76

2 Ағымдағы активтер 4802 3954,4 2542,3 53

3 Тауарлы өнім 9547 9726 10739 64,5

4 Жалпы өнім 9547 9726 10739 64,5

5 Өзіндік капитал 3080 3206 1573,6 88,8

6 Жарғылық капитал 77,5 77,5 77,5 100

7 Жұмысшылар саны, адам 10 10 12
8 Таза табыс 265 289 368 139

Жоғарыда келтірілген кестеден қорытында шығатын болсақ, онда мынадай тұжырымға
Жұмысшылар саны жыл сайын өсіп отыр 20 пайызға .
«АйМар» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2004 жылдары өзініңшаруашылық қызметін
Ендігі жерде тұрган мәселе, ол кәсіпорының қызмет көлемін ұлғайтып
«АйМар» жауапкершілігі шектеулі серіктестілігінің негізгі қызметі мұнай өнімдерін сату,
Кесте 2

«АйМар» ЖШС-ң ағымдағы активтердің көлемі мен құрылымы.

№

Ағымдағы активтер түрлері жылдар

2004 2005 2006

Мың тг Құрылымы,% Мың тг Құрылымы, % Мың тг
1 Дебиторлық бережақ 511 10,6 529,2 13,3 393,9
2 ТМҚ 1016 21,1 0,4 0,01 2,5 0,09

3 Ақшалай қаражаттар 2808 58,4 2874 72,6 2130
4 Басқалай активтер 467 9,7 550,8 13,9 15,9
5 Барлығы 4802 100 3954,4 100 2542,3 100

Бұл кестеден көріп отырғанымыздай, «АйМар» ЖШС –нің ағымдағы активтердің
Кесте 3

«АйМар» ЖШС- нің қаржылық іс- әрекет нәтижесі.

№ Көрсеткіштер Жылдар Ауыткуы, %

2004 2005 2006

1 Көрсетілген қызмет, өнім өндіруден кіріс, мың тг.
2 Сатылған өнімнің өзіндік құны, мың тг 7963
3 Жалпы табыс, мың тг 1633 1341 1783
4 Кезеңдік шығындар, мың тг 971 938 1186 122

5 Салық салынғанға дейінгі табыс, мың тг 662 403
6 Корпоративтік табыс салығы, мың тг 198,6 120,9
7 Таза табыс , мың тг 463,4 283 368
Кәсіпорының Қаржылық іс-әрекет кәтижесі кесте көріп отырғанымыздай сонғы 2004-
Ендігі жерде тұрған мәселе шығындадың деңгейін неғұлым төменгі деңгейге
2. 2 «АйМар» ЖШС – нің есеп- қаржы жұмысын
«АйМар» ЖШС өзінің есеп жұмысын Қазақстан Республикасы президентінің
Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің негізгі міндеттері болып;

Субъектіні, тағы да басқа қызығушы тұлғаларды кәсіпорынның шаруашылық қызметі
Субъектілердің шаруашылық қызметтерін Қазақстан Республикасының заңдылықтарына сай жүргізілуін бақылау
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп- есептеу, үздіксіздік, түсініктілік, қажеттілік, маңыздылық, шыңдық,
Бухгалтелік қызметті ұйымдатыру өткізілетін шаруашылық операцияларға ішкі және алдынала
Бұл үшін бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және жүргізу мақсатында бухгалтерлік
Бас бухгалтердің орынбасарының міндеттері; бухгалтерлік операцияларды нормативтік құжаттар мен
Материалдық стол бухгалтері келесідей қызметтерді атқарады; орталық қойма шоттары
Есеп айырысу столының бухгалтері – қоймашының дайын өнім тұрған
Кассир касаға нақты ақшаны қабылдау, беру есеп айырысу шотына
Кәсіпорынның қаржы жұмысынның негізгі бөлімдері мыналар;

Қаржылық жоспарлау. Бұл жерде қаржылық жоспардың баланстық жоспары, кіріс
Жабдықтаушылармен есеп айырысу. Бүл жерде жабдықтаушылармен келісім шарт жасалып,
Қаржы органдармен есептесу. Бұл жерде бюджетпен есеп айырысу бойынша,
Айналым қаражаттары. Бұл жерде айналым қаражатынпайдалану тиімділігі мен айналымдылығын
Несиелендіру. Мұнда несиені алу және қайтаруға байланысты еспетеулер жүргізіліп,
Кассалар операциялар. Кәсіпорындағы қаржы жұмысының дұрыс ұйымдастырылуына оның қаржылық
Кәсіпорынның таңдаған бухгалтерлік есептегі шаруашылық іс- әрекеттінің ағымдағы топтастырылуы
Есеп саясатын қалыптастыру – бухгалтерлік есепті жүргізудің белгілі бір
Бухгалтерлік есеп жүйесінің жалпы ұстамдырын кәсіпорынның есеп саясятында іске
Кәсіпорынның мүліктік жағдайы;

Кәсіпорын қызметінің үздіксіздігі;

Есеп саясатын жүргізген кезде шараушылық операциясын көрсетудің қабылданған әдісінің
Есеп саясатының басты тапсырмасы – шаруашылқ қызметін жоғары деңгейін
«АйМар» ЖШС -ң қаржылық қызметінің алдыңда
Кірісті өсірумен рентабельділікті көтерудің жорлдарын іздестіру;

Кәсіпорын қызметін қажетті қаржы ресурстары мен қамтамасыз ету;

Қаржы органдарды мен кредиторлардың алдындағы міндеттемелерді толық және уақытында
Қаржылындару, несиелендіру мақсатында алынған қаражаттарды мақсаты пайдалану;

Айналым қаражатын тиімді пайдалануды қамтамасыз ету;

Қаржылық және кассалық операцияларды құжжаттандырудың белгіленген тәртібін сақтау.

Бөлiм 3. «АйМар» ЖШС –да
3.1. Алынуға тиісті шоттардың аналитикалық және синтетикалық есебі

Сатып алушылар және тапсырыс берушiлермен есеп – айырысудың есебi
301 “Алынуға тиiс шоттар” (1210)

302 “Алынған вексельдер” (1210)

303 “Басқалары” (1210)

301 “Алынуға тиiс шоттар” шотында тиелiп жiберiлген өнiмдер (тауарлар(,
Жiберiлген (тиелген) өнiмнiң, алынған тауарлардың, көрсетiлген қызымет пен жасалған
Сатылған өнiмнiң, тауарлардың, жұмыс пен қызыметтердiң сату құнына правотка
Шот – фактурада көрсетiлген қосылған құнға салықтың сомасына: 301
Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлерге төлем жүргiзу үшiн ұсынылған
Егер сатып алушылар мен тапсырыс берушiлер келiсiм шартқа сәйкес
Егер алынуға тиiс шоттар шетел валютасымен көрсетiлетiн жағдай болатын
301 “Алынуға тиiс шоттар”(2110) шотының дебитi, 725 “Бағамдық айырмашылықтан”(6250)
844 “Бағамдық айырмашылық бойынша шығындар”(7430) шотының дебитi, 301 “Алынуға
Дебиторлық бережақ мойындалады, тек онымен байланысты пайда мойындалған жағдайда
Сатудан және бағасынан шегерiм ұсынудың правоткасы 712 “Шегерiмдер”(6020), 713
Есептi мерзiм аяғында 301(2110) шот бойынша қалдық сатып алушұылар
Дебиторлық бережақ айналымынан алынған қаражаттың мөлшерiн көрсеткендiктен шаруашылық етушi
3.2. Факторингтiк операциялардың және талап қою құқықтарын табыстау келiсiм
Кәсiпорынның жұмысының қаржылық – эканомикалық жағдайын жақсарту, дебиторлық бережақтың
Талап ету құқығын берудiң кең тараған түрi дебиторлық бережақты
Факторинг – қаржы агентi болып табылатын бiр тараптың ақша
Қаржы агенттерi болып банктер және басқа да несие ұйымдары,
Бережақ адам қаржы агентiне тек клиенттен әлде қаржы агентiнен
Факторинг келiсiм шартын - жасаған кезде банк екi
Факторингтiк қызымет көрсетудiң құны қызыметтiң түрiне, тараптың қаржылық және
Келесiдей шоттар корреспанденциясын көрсетуге болады.сатушы, яғыни тарап кәсiпорында.

1. Кәсiпорын сатып алушыға келiсiм шартына сәйкес тауарды тиеп
жiберiлген тауардың нақты өзiндiк құнына мынадай праводка берiледi, 801
келiсiм құнына мынадай правотка берiледi, 301 “Алуға арналған есептеулер”(2110)
қосылған құнға салық сомасына мынадай правотка берiледi, 301 “Алуға
Қаржы егентiнен келiсiм шарт бойынша жабдықталған тауар үшiн бережақ
Қаржы агентiнен келiсiм шарт бойынша жiберiлген тауар үшiн бережақ
Бережақтардың есепке алынуы жүргiзiлгенде, 687 “Басқалары”(4430) шоты дебиттеледi және
Сатып алушы, яғыни бережақ кәсiпорында:

Келiсiм шартқа сәйкес кәсiпорын сатушы кәсiпорыннан оған жiберiлген тауарларды
тауар құнына мынадай правотка берiледi, 222 “Сатып алынған тауарлар”(1330)
Қосылған құнға салынатын салыққа (16() мынадай правотка берiледi, 331
Алынған тауарлар үшiн қаржы агентiне талап етiлген сома аударылғанда,
Бережақтардың есепке алынуы жүргiзiлгенде, 671 “Жабдықтаушылармен есеп айырысу”(4110) шоты
Қаржы агентiнде:

Факторинг келiсiм шарты бойынша сатушы кәсiпорынға бережақ кәсiпорынның бережақ
Факторинг бойынша сый ақы сомасы есепке алынғанда, 332 “Есептелген
Бережақ, сатып алушы кәсiпорыннан талап етiлген сома алынғанда, 441
Бережақтың есепке алынуы жүргiзiлген кезде, 687 “Басқалары”(3210) шоты дебиттеледi
Цессия – басқа адамға мiндеттемесiндегi талап қою құқығын табыстау
Көп жағдаида кредитор құқығының басқа тұлғаға берiлуi үшiн бережақ
Кейбiр жағдайларда, кредитордың бережақ адам үшiн маңызы зор болатын
кредитор тауар (жұмыс, қызымет) нарығында бережақ адамның бәсекесi болып
бережақ тұлға мен кредитор арасында сотпен шешiлген шаруашылықтың келiспеушiлiк
бережақ тұлға жаңа кредитор алдында мiндеттемелерiн орындау қосымша шығын
кредитор мен бережақ тұлға өзара байланысты тараптар немесе аффишерленген
Бұл жағдайларда алғашқы кредитор, өзiнiң талап қою құқығын басқа
Талап қою құқығын қайта табыстау туралы шарттың мәнi өнiмге
Дебиторлық борышты мiндеттеме орындалатын мерзiм аяқталғанға дейiн сатуға болмайды.
Цессия шартын жасасудың алдында борышты салыстырып, салыстыру актiсiн жасау
Ендi цедентте құқықтарды (талаптарды) табыстау жөнiндегi операциялардың бухгалтерлiк есебi
Сатып алушыға жөнелтiлген өнiмнiң нақты өзiндiк құны есептен шығарылған,
Сатып алушыға есеп шот ұсынылған:

шарттық құнына (қосымша құн салығынсыз), 2500,0 мың теңге, мынадай
қосымша құн салық сомасына, 400,0 мың теңге, мынадай правоткамен
Сатып алушы өзiнiң қаржылық мiндеттемелерiн белгiленген мерзiмде орындамады. “ААА”
Дебиторлық борыштың есептiк құны есептен шығарылған:

цессионарийге талап қою құқығы табыс етiлген (шарт бойынша) 2300,0
дебиторлық борыштың есептiк құны мен цессия шартында көрсетiлген сома
Талап қою құқығын табыстау (цессия) шарты бойынша сома есеп
Цессионарийге талап қою құқықтарын табыстау цедентке тауарлық – материалдық
Цессионарийден келiп түскен тауарлық – материалдық құндылықтар сатып алушының
Таңдалған операция өзара талаптарды есепке алуға негiз бередi. Оған
сатып алушыға жөнелтiлген өнiмнiң нақты өзiндiк құны есептен шығарылған
сатып алушыға есепшот ұсынылған:

шарттық құнына (қосымша құнсалығынсыз ) 2500,0 мың теңге, мынандай
қосымша құн салық сомасына 400,0 мың теңге, мынандай проводка
дебиторлық борыштың есептiк құны есептен шығарылған:

цессионарийге талап қою құқығы табыс етiлген (шарт бойынша сома)
дебеторлық борыштың есептiк құны мен цессия шартында көрсетiлген сома
Цессия шартына сәйкес цессионарийден талап қою құқығын табыстауға ақы
тауарлардың шарттық құнына (қосымша құн салығысыз) 1983,0 мың теңге,
қосымша құнсалығы сомасына 317,0 мың теңге мынандай проводкамен сипатталады,
өзара мiндеттемелердi есепке алу 2300,0 мың теңге, мынандай проводкамен
Цессия шарты бойынша кiрiс бастапқы шартта көзделген кiрiстен асып
дебиторлық борыштың есептiк құны есептен шығарылған:

дебиторлық борыштың есептiк құны мен цессия шартында көрсетiлген сома
қосымша құн салығы сомасына 55,0 мың теңге, мынадай правотка
Талап қою құқығын табыстау шарты (цессия)бойынша сома есеп –
Ендi, цессионариде құқықтарды (талаптарды) табыстау жөнiндегi операциялардың бухгалтерлiк есебiмен
шарт бойынша алынған дебиторлық борыштың құнына:

құқықтарды табыстау құнына (шарт бойынша сома)2300,0 мың теңге, мынадай
дебиторлық борыштың құны мен цессия шартында көрсетiлген сома арасындағы
Талап қою құқығын табыстау (цессия) шарты бойынша сома есеп
Цессия шарты бойынша цедентке төленуге тиiс сома сатып алынған
Шарт бойынша алынған дебиторлық борыштың құнына:

құқықтарды табыстау құнына (шарт бойынша сома) 2900,0 мың теңге
дебиторлық борыш құны мен цессия шартында көрсетiлген сома арасындағы
Талап қою құқығын табыстау (цессия) шарты бойынша сома есеп
Цессия шарты бойынша цессионарий үшiншi тұлғадан мiндеттемелер орындаудың сатып
Сатып алушыға жөнелтiлген өнiмнiң нақты өзiндiк құны есептен шығарылған
Сатып алушы – цедентке шот ұсынылған:

шарттың құнына (қосымша құн салығынсыз) 1987,0 мың теңге, мынадай
қосымша құн салығы сомасына 317,0 мың теңге, мынадай правотка
Цессия шартына сәйкес алынған дебиторлық борыштың құнына 2300,0 мың
Өзара мiндеттемелердi есепке алу, 2300,0 мың теңге, мынадай правотка
3.3.Алынған вексельдердің синтетикалық және аналитикалық есебі

302 “Алынған вексельдер”(2110) шотында жiберiлген тауарлар (жұмыстар, қызыметтер) үшiн
Алынған вексельдердiң талдамалы есебi де пайызды және пайызыз вексельдер
Вексельдердi алғанда 302/1 “Алынған пайыздық вексель” шоты дебиттеледi және
Вексель ұстаушының бухгалтерлiк есебiнде пайызсыз вексельдер бойынша 302 –
Вексельдердi алғанда 302/2 “Сыйақыны (дисконтты) шегергендегi алынған вексель сомасы”
Алынуға тиiс сыйақы сомасына 302/3 “Вексель бойынша сыйақы (дисконт)
Сыйақы сомасын ай сайын табысқа жатқызуда 611 “Келешек пайдалар”
Вексель бойынша ақшаның келiп түсуiне 441 “Есеп – айырысу
Вексель бойынша сыйақының келiп түсуiне 441 “Есеп – айырысу
Вексель бойынша төлем мерзiмi басталғанға дейiн вексель ұстаушы индоссамент
Векселдi есеп кеңселерiне беру бухгалтерлiк есепте 302 “Алынған бағалы
Өтем сомасы: 50000+(50000*10/100*60/360)(50833,3

Есептiк бағам (алу): 50000*8/100*30/360(333,3

50833,3-333,3(50500,0

Индоссанттық бухгалтерлiк есебiнде бұл операция былайша көрсетiледi:

Вексель бойынша ақшаның келiп түсуi, 50000 теңге болғанда 441
Сыйақының тиесiлi сомасының келiп түсуi, 500,0теңгеболғанда 441 “Есеп –
Төленуге тиiс сыйақы сомасы, 333,3 теңге болғанда 831 “Пайыз
Сыйақының банкке төленуi, 333,3 теңге болғанда 332 “Есептелген пайыздар”
3.4.Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлермен басқалай
303 “Басқалары” шотында шаруашылық субъектiсi мазмұны бойынша кәдiмгi алынуға
Шаруашылық субъектiсiне басқадай операциялар бойынша тиiстi дебиторлық борыштар төмендегiдей
“Алынуға тиiс қосылған құн салығы”;

“ Есептелген пайыздар”;

“Жұмысшылар мен басқадай тұлғалардың борышы”;

“Басқалары”

Бұл шоттарда 30 “Дебиторлық бережақтар” бөлiмшесiнiң шоттарында есептелуге
331 “Есептелген қосымша құн салығы”шоты субъектiнiң сатып алынған негiзгi
Алынған тауарлар мен материалдық құндылықтар және орындалған жұмыстар мен
332 “Есептелген пайыздар” шотында субъектiнiң шартта қаралған жалға берген
Жалдағы негiзгi құралдар, алынған вексельдер, берiлген қарыздар бойынша пайыздар
Есептелген пайыздар бойынша борыштардың жабылуына:424, 422, 431, 441 және
333 “жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борышы” шотында жұмысшылар мен
Жалпы әкiмшiлiк – шаруашылық қажеттiлiгi (шығындары) және қызыметтегi iс
Жұмысшыларға берген қарыз сомаларына: 333 шоты дебиттелiнiп, 431, 441,
Есептi кезеңде жоғалған, бүлiнген немесе iздеуге салынған жетiспеушiлiктерге кiнәлi
Есеп беруге тиiстi тұлғалар өздерiнiң борыштарын өтеген уақытта: 101
- Есеп беруге тиiстi тұлғалардың аванс
Есеп беруге тиiстi тұлғалардың субъектiсiнiң есебiнен шығарған шығындарының сомасына:
Жабдықтаушыларға олардан алынған ақау материалдарды қайтаруға байланысты дебиторлық борыштың
Банктегi шоттан қателесiп есептен шығарылған сомаға: 334 шоты дебиттелiнiп,
Құны акцептелген, төленген тауарлы материалдық қорлармен айналымнан тыс активтер
Ағымдағы жал бойынша алынуға тиiстi жал төлемдерi мен айыппұлдарға,
Төтенше жағдайлардан болған залалдардың орнын толтыру бойынша дебиторлық борыштың
Сонымен қатар 334 шотта төленуге тиiстi жал төлемдерi жайлы
3.5.Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлердiң есеп – айырысуларының есебiнiң
Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлердiң есебiнiң компьютерлердiрiлуiн “1С:
-801 “сатылған тауарлардың ( жұмыс, қызмет) өзiндiк құны”;

-221 “ дайын өнiм”;

-811 “тауарларды (жумыстар мен қызметтердi) сатуға кеткен шығындар”;

-701 “дайын өнiмдi (жұмыс, қызметтi) сатудан пайда”;

-301,302,303 шоттар, яғни 30 болiмнiң “сатып алушылар мен
301 “Алынуға тиiс шоттар” шоты тиелiп жiберiлген өнiм үшiн
301/1-сатып алушылар мен тапсырыс берушiлердiң теңгемен есеп айырысуы;

301/2-сатып алушылар мен тапсырыс берушiлердiң валютамен есеп – айырысуы;

Сондай-ақ 302 “Алынған вексельдер” шоты қолданылады.

Типтiк конфигурацияда аналитикалық есеп әрбiр бөлек сатып алушылардың,
Қарапайым iс-әрекет түрi бойынша пайданың құрамындағы сатудан түскен түсiмдi
Тұтынушыларға дайын өнiмдi жiберу бойынша операциялардың есебiн көрсету
-1) 221 “Дайын өнiм” шоты кредитiнен 701 “Тауарды (жұмыс,
-2) 301/1 “Сатып алушылар мен тапсырiс берушiлердiң теңгемен есеп
-3) 633 “қосылған қүнга салық” шоттың кредитiнен 701
Егер сатып алушыдан немесе тапсырыс берушiден тауарды жiбергенге дейiн
3.6.Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлердiң есеп – айырысуының аудитi.
Шаруашылық iс - әрекетi процесiнде шаруашылық субъектiсi әртүрлi есеп
Есеп – айырысу операцияларының дұрыс ұйымдастырылуы шаруашылық субъектiсiнiң қаражатының
қажет нормативтiк базаның болуы;

пайдаланылатын алғашқы құжаттар тiзiмi, оларды толтыру тәртiптерi;

аналитикалық есептiң жағдайы және есеп – айырысу операцияларының есебi
есеп – аырысу операцияларын iшкi бақылауды ұйымдастыру.

Бұл сұрақтарға және басқа да сұрақтарға жауапты берiлген бақылау
Бұл тест берiлгендерi негiзiнде есеп – айырысу операцияларын бақылау
Кесте 4

Есеп – айырысу операцияларының бухгалтерлiк есебiнiң және iшкi бақылау
№ Зерттеу объектiсi немесе қаралатын мәселе мазмұны Жауап мазмұны
А. Iшкi бақылау.

1 Есеп – айырысу инвентаризациясы жүргiзiле
2 Бережақтың пайда болу мерзiмдерi тексерiле ме ?
3 Есп – аыйрысулардың тексерiлу актiлерi болама ма және
4 Төлем жүргiзбеу себептерi анықталып талдау жүргiзiле ме? Алғашқы
В. Есеп жүйесi

5 Есеп – айырысу операциялары бойынша құжат айналымы жүргiзiле
6 Әрбiр есеп – айырысу түрi бойынша аналитикалық есеп
7 Есеп регистрларындағы есеп – айырысу операциялар бойынша жазуларды
Есеп – айырысу жағдайын тексерудi есеп – айырысудың есебi
Есеп – айырысу инвентаризациясын материалдарымен танысып аудитор iшкi бақылау
Есеп – айырысудың аудит кезiнде нақты және құжаттық тексеру
Дебиторлық бережақтың аудитiнiң мiндетi:

бережақтың пайда болу себептерiн анықтау;

баланс мақалаларында сәйкес бережақ қалдықтары қаншалықты дұрыс көрсетiлгендiгiн анықтау;

есеп – айырысуларды реттеу бойынша, дебиторлық бережақтарды төмендету бойынша
есеп – айырысу қаржылық тәртiптердiң ережелерiн ұсталуын тексеру.

Дебиторлық бережақтың аудитiн жүргiзуге кiрiсерде аудитор алдын – ала
Дебиторлық бережақ баланста келесiдей мақалалар бөлiмдерiнде белгiленедi:

алынуға тиiс шоттар (сатып алушылар мен және тапсырыс берушiлермен
алынған вексельдер;

негiзгi шаруашылық серiктестерi мен тәуелдi серiктестiктер арасындағы iшкi топтың
акционерлiк қөғамының жауапкерлерiнiң бережағы;

басқалай дебиторлық бережақ;

аванстық төлемдер.

Есеп – айырысудың операцияларының нақтылығын, шын мәнiнде болғандығын және
Кесте 5

Шаруашылық субъектiсiнiң дебиторлық бережағының аудитiн жүргiзу бағдарламасы.

Аудит процедуралары
Баланс көрсеткiштерiнiң бас кiтаптағы жазулармен сәйкестiгi. 30-шi бөлiмнiң “Сатып
Синтетикалық және аналитикалық есептi жүргiзудiң дұрыстығы. Жоғарда көрсетiлген шоттар
Дебиторлармен есеп-айырысу-дың инвентаризациясын жүргiзу арқылы дебиторлық бережақтың жағдайын талдау.
Күмәндi бережақтар бойынша резервтер жасақталуының негiздiлiгi және олардың дұрыс
Сатып алушылармен және заказ берушiлермен есеп – айырысудың дұрыстығын
Дебиторларға талапты уақытында қою және дұрыс толтыру, бұл жұмыстардың
Сабақтас (тәуелдi) серiктестiктерi есеп айырысуларындағы шоттарды дұрыс бейнелеу. 11-шi
Басқалай дебиторлық бережақ аудитi. 8-шi журнал-ордер, 33 “Басқалай дебиторлық
Дебиторлық бережақ анализi және есеп айырысуды реттеу, дебиторлық бережақтардың
Ол үшiн уақытында төленбеген дебиторлық бережақ бойынша жинақтыу ведомiстiсi
Сатып алушылармен және тапсырыс берушiлермен және басқа да дебиторлармен
дебитордың атауы;

бережақ түрi;

пайда болу мерзiмi;

төлем құжатындағы мерзiмi;

қалыптасу себептерi;

бережақты талап ету шығындары.

Iшкi бақылаудың тиiмсiздiгiнiң негiзгi себептерi басқару қызметi мен органдардың,
Кәсiпорынның iшкi аудитi кәсiпорынның алдына қойған мақсаттары мен мiндеттерiн
Iшкi аудит қызметiнiң жұмысы кәсiпорында басшы бекiткен жұмыстың күнтiзбелiк
Аудиторлық тексерудiң пайдалылығы, табыстылығы сол уақытта бар мәселелер мен
Iшкi аудиттiң стандартының айтарлықтай ерекшелiгi оның кәсiпорынды басқарудың тиiмдiлiгiн
Iшкi аудит стандартының көмегiмен оның iс-әрекетiнiң реттелуi жүзеге асырылады
Аудит жүргiзуде және тексеру бағдарламаларын құруда iшкi аудит стандарттары
Аудиторлар дебиторлық бережақтың көбейiп кетуiн бақылауды жүзеге асырулары тиiс.
Қортынды мен ұсыныстар

Бiздiң, Қазақстан Республикамыздың халықаралық тәжiрейбесiне сай, көптеген бухгалтерлiк есептердi
Бұл дипломдық жұмыста таңдау объектiсi болып «АйМар» ЖШС
Кәсiпорынның қызмет түрлері болып- тауарлы мұнай өнімдерін сатып алу,
Жоғарыда келтірілген кестеден қорытында шығатын болсақ, онда мынадай тұжырымға
Жұмысшылар саны жыл сайын өсіп отыр 20 пайызға .
«АйМар» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2004 жылдары өзініңшаруашылық қызметін
Ендігі жерде тұрган мәселе, ол кәсіпорының қызмет көлемін ұлғайтып
Қазақстан Республикасының Бухгалтерлiк есеп және аудит жөнiндегi Ұлттық комиссиясының
Қазақстан экономикалық шаруашылық қызыметiнiң нарық жағдайына көшуiне байланысты коммерциялық
Қазiргi кәсiпкерлiктi дамытуды қолға алу жағдайында дебиторлық бережақты азайту
Нарықтық қатынастар жағдайында экономикалық субъиектiлер алдында тұрған маңызды мәселелердiң
Өндiрiстiк және қаржылық есептi ұйымдастыру Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлiк есеп
Бұл кәсiпорынның да, өз iстерiнде кемшiлiктер бар. Олар бiрiншiден
Егер кәсiпорын өз пайдасын жоғарлатқысы келсе, онда қазiргi жаңа
Сонымен бiрге кәсiпорын басқа кәсiпорын алдындағы мiндеттерiн өтеп, өзге
Егер, кәсiпорын өз қызыметiн оданда жақсартып, жетiлдiрiп, кемшiлiктерiн жойса,
Қолданылған әдебиеттер

Қазақстан Республикасы Призидентiнiң “Бухгалтерлiк есеп туралы және қаржылық есеп
Қазақстан Республикасы Призидентiнiң “Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызымет туралы” 1998
“Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы”
Қаржылық есеп берудің Халықаралық стандарттары Алматы 2006 жыл

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнiң Бухгалтерлiк есеп әдiстемесi және
Андреев В.Д. Прак тический аудит. – М: Экономика, 1994.

Андросов А.М. Бухгалтерский учет. – М: Финансы и статистика,
Ван Хорн Дж. К. Основы управления финансами. – М:
Дружинина З.Л. – Разбор ситуаций / Бюллетень бухгалтера, №
Кеулiмжаев К.К. Корреспанденция счетов. – Алматы: БИКО. 2005

Кеулiмжаев К.К. Төлегенов Э.Т., Байдаулетов М.Б., Құдайбергенов Н.А. Субъектiнiң
Кутер М.И. Теотия и принципы бухгалтерского учета. – М:
Курятова Л.А.., Эргашев Х.Х. Бухгалтерский учет основы теории –
Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэлл Д. Принципы бухгалтерского учета.
Палий В. Ф., Палий В.В. Финансовый учет. –М: ФБК
Подольский В.И. –М: Аудит, ЮНИТИ, 1997.

Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухкалтерский учет на
Тасмаганбетов Т.А., Омаров А.Ш., Әлiбекова Б,А., Работов О.Ж., Байболатова
Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша – қазақша сөздiк.
Шишкин А. К., Микрюков В,А., Дышкант И,А. Учет, анализ,
Хорнгрен Ч.Т., Дж. Фостер. Бухгалтерский учет: Управленческий аспект.- М:
Энтони Р., Рис Дж. Учет: Ситуации ипримеры. – М:
Энциклопедия общего аудита – М: Дело и сервис, 1999.

Чистов Д.В. Основы компьютерной бухгалтерии: Учебный практикум по ведению
Умнов Э.А., Чистов Д.В. Бухгалтерский учет на персональной ЭВМ:
Фигурнов В., Давидова В., Нуралиева С., Постнова С. “1
Ковбасюк М.Р., Соколовская З.Н., Беспалов В.И. Анализ финансовой деятельности
Подольский В.И., Дик В.В. Бухгалтерский учет на персональных ЭВМ.
Документация по пакету “1 С Бухгалтерия”.2007 жыл

Фигурнов В. IBM РС для пользователя. Издание девятое –
Журнал “Компьютер плюс бухгалтер”.В типографии “Бизнес – Информ”,
Амирешова А. “Үмiтсiз бережақтардың есебi” мақаласы.Бухгалтер бюлетенi.2006жыл.

Ветулев Т. “Дебиторлық бережақты сату” мақаласы. Бухгалтерлiк бюлетен. 1998.

Жұмабекова Г.Ж. Өнiм өндiрушiлер мен сатып алушылар, тапсырыс берушiлер
Нұрымбетов Б.М. Дебиторлық және кредиторлық бережақты қайта құрылымдау бағдарламасы”
Искакова Б.Г. “Дебиторлық бережақтың бухгалтерлiк есебiн және iшкi аудитiн
Құрманбеков О. “Өнiмдi сатудың есебi” мақаласы. Бухгалтер бюлетенi. 2007
Соколова