Дебиторлық берешектің есебі курстық жұмыс
Дебиторлық берешектің есебі
Ж О С П А Р
бет
Кіріспе---------------------------------------------------------------------------------- 3
1. Дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыру -------------------------- 4
1.1. Дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыру------------------------ 4-6
1.2. Дебиторлық берешекті беру-сату ---------------------------------------- 6-9
2. Дебиторлық берешектер бөлімінің есебі -------------------------------- 10
2.1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер берешегінің
есебі --- ----------------------------------------------------------------------10-13
2.2. Күмәнді дебиторлық берешектер есебі--------------------------------13-15
2.3. Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық берешектерінің
есебі ---------------------------------------------------------------------------15-17
2.4. Басқадай дебиторлық берешектердің есебі---------------------------17-20
2.5. Алдағы кезең шығындарының есебі----------------------------------- 20-22
2.6. Берілген аванстар есебі--------------------------------------------------- 22-23
Қорытынды----------------------------------------------------------- 24
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі------------------------------ 25
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 24 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Дебиторлық берешектің есебі
Ж О С П А Р
бет
Кіріспе---------------------------------------------------------------------------------- 3
1. Дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыру -------------------------- 4
1.1. Дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыру------------------------ 4-6
1.2. Дебиторлық берешекті беру-сату ---------------------------------------- 6-9
2. Дебиторлық берешектер бөлімінің есебі -------------------------------- 10
2.1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер берешегінің
есебі --- ----------------------------------------------------------------------10-13
2.2. Күмәнді дебиторлық берешектер есебі--------------------------------13-15
2.3. Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық берешектерінің
есебі ---------------------------------------------------------------------------15-17
2.4. Басқадай дебиторлық берешектердің есебі---------------------------17-20
2.5. Алдағы кезең шығындарының есебі----------------------------------- 20-22
2.6. Берілген аванстар есебі--------------------------------------------------- 22-23
Қорытынды----------------------------------------------------------- 24
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі------------------------------ 25
Кіріспе
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа
Көптеген кәсіпорындар мен ұйымдар тауарлар мен қызметтерді сатып алу,
Мен өзімнің курстық жұмысымда осы дебиторлық берешекті теория түрінде
«Сатып-алушылар мен тапсырыс берушілер берешегі».
«Күмәнді дебиторлық берешектер».
«Еншілес серікестіктердің дебиторлық берешегі».
«Басқадай дебиторлық берешек».
«Алдағы кезең шығындары».
«Берілген аванстар».
Енді жалпы дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыруды және жоғарыдағы аталған
1.Дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыру
1.1 Дебиторлық берешектер есебін ұйымдастыру
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлғалардан оларға
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын дебиторлық
ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын ала төленген)
тапсырылған (берілген) шоттар бойынша алынуға тиісті берешектер;
вексельдер бойынша алынуға тиісті берешектер;
негізгі ұйымдар мен оның еншілес серіктестігі арасындағы түрлі операциялар
ұйымның лауазымды адамдарының (тұлғаларының) дебиторлық берешегі;
басқадай дебиторлық берешектер.
Кәсіпорынның балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы сома басқа
Ұйымның қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына дебиторлық берешектердің айналымы
Кәсіпорындар өздерінің тауарларын сатқанда кейде сатып алушыларға баға жеңілдіктерін
Кейбір жағдайларда сапасының төмендігінен немесе тауарлардың ақау болу себебінен
Кәсіпорындардың бухгалтериясы дебиторлық берешектер есебін жүргізу барысында мына төменде
нөмірі 7 – Журнал-ордер – «Жұмысшылар мен басқа да
нөмірі 8 – Журнал-ордер – «Алынуға тиісті қосылған
нөмірі 9 – Журнал-ордерге қосымша тізімдеме – «Берілген аванстар»
нөмірі 10 – Журнал-ордер – «Күдікті қарыздар бойынша резерв»,
нөмірі 11 – Журнал-ордер – «Сатып алушылар және тапсырыс
Стып алушылар мен тапсырыс берушілер және басқадай дебиторлармен есеп
Дебиторлық берешектер келесідей бөлімдерден тұрады:
«Сатып-алушылар мен тапсырыс берушілер берешегі».
«Күмәнді дебиторлық берешектер».
«Еншілес серікестіктердің дебиторлық берешегі».
«Басқадай дебиторлық берешек».
«Алдағы кезең шығындары».
«Берілген аванстар».
Яғни осы жоғарыда аталған баптар бойынша кәсіпорындар мен ұйымдардың
1.2 Дебиторлық берешекті беру-сату
Дебиторлық берешекті беру-сату мәміле жасау кезінде тараптардың қарым-қатынасы туындайтын
Дебиторлық берешектің ауқымына байланысты кәсіпорында айналымнан қаржыларды оқшауландыру, ақшалай
Тауар запастарымен салыстырғанда дебиторлық берешек – бұл ақшалай қаражаттың
Берешектің нақтылығын және дебитордың бар екендігін растау жөніндегі
Факторингілік компания – бұл белгілі бір сыйақыға кәсіпорынның дебиторлық
Сатып алушы- компания
тауар, қызмет Сатушы-
компания
несие шартын
сұрайды
Несие шартындағы факторингілік компания
төлем жасайды
алдын-ала қолма қол
ақша төлейді
1–сызба
Факторинг кезіндегі негізгі рәсімдердің сызбасы
Яғни факторинг – бұл төлемнің көп бөлігін, берешектің толық
Әлбетте, өз қызметтеріне факторингілік компаниялар несие мен комиссия үшін
Кері талап қою (регресс) – бұл мынадай жағдайда дебиторлық
Дебиторлар берешекті белгіленген уақытта өтемесе;
Мерзімінен бұрын төлесе;
Аударылған дебиторлық берешектің қолайсыз болуы салдарынан туындаған түзетулер енгізсе.
Витулаева Т. «Дебиторлық борышты беру-сату»
Бухгалтер бюллетені – 2001 – №46 – 9 -11
Тұлғаларды өзгерту үшін ҚР Азаматтық кодексінің 339-бабының міндеттемесінде кредитордың
Дебиторлық борышты кері талап қою құқығынсыз сатқан кезде сатып
Дебиторлық берешекті үшінші тарапқа қолма-қол ақшаға айырбастау арқылы беру
Қамтамасыз етілген алыс-беріс
дебиторлық берешекті сату
2–сызба
Дебиторлық берешекті үшінші тарапқа қолма-қол ақшаға айырбастау арқылы беру
Кері талап қою құқығымен дебиторлық берешекті сатқан кезде:
● дебитор берешекті өтемеген жағдайда, сатушы сатып алушыға ақы
● тараптардың әрқайсысы осы операция кезінде операция жасалғаннан
Витулаева Т. «Дебиторлық борышты беру-сату»
Бухгалтер бюллетені – 2001 – №46 – 9 -11
● таза түсімдер айқындалады – бұл, пайда болған
● нәтижесінде сатудан болған зиян анықталады.
Сатушыда дебиторлақ берешек сомасын сатуға қатысты тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді
● ақшалай қаражаттың жеткіліксіздігі;
● меншік құқығын қорғау;
● несиеге қол жеткізе алмау;
● заңды несиелік шектеулер;
● қарызды қамсыздандыру.
Сатып алушыда дебиторлық берешекті сатып алу болашақта аударылған қаржыларды,
2. Дебиторлық берешектер бөлімінің есебі
2.1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер берешегінің есебі
Кәсіпорындар мен ұйымдардың «сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің берешегі»
301 «Алынуға тиісті шоттар»;
302 «Алынған вексельдер»;
303 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің өзге де берешектері».
Бұлар активті шот болып табылады. Сондықтан да бұл шоттардың
«Алынуға тиісті шоттар» деп аталатын шотта тиеліп жіберілген өнімдер
Кейбір жағдайларда жабдықтаушы сатып алушыға тиеліп жіберілген тауарлары үшін
Вексель дегеніміз – оның иесінің белгіленген мерзім, яғни
Вексель белгіленген қатал нысанында жазылған жазбаша борышқорлық міндеттеме болып
Жасалу үлгісі және қолданылуы бойынша вексельдер жәй және аударылмалы
Жай вексель дегеніміз төлем мерзімі келген кезде вексель ұстаушыға
Аудармалы вексель – (тратта) кредитордың (транссангтың) қарызкерге (трассатқа) белгілі
Вексельдерді сонымен қатар пайыздық және пайызсыздық деп екіге бөлуге
Пайыздық вексельдердің атаулы құнында төленетін пайыз сомасы өз алдына
Пайызсыздық вексельдерде пайыздық сома өз алдына бөлек көрсетілмейді, бірақ
Вексельдер өздерінің түрлері бойынша коммерциялық, қаржылық және қазыналық болып
Коммерциялық вексельдер өнім өндіруші кәсіпорындар мен ұйымдарға ол өнімді
Қазыналық вексельдер мемлекеттік қазыналық міндеттемеге жатады. Олар Мемлекеттің
Шоттар бойынша жасалатын есептің ұйымдастырылуын қарастырайық. 301 «Алынуға тиісті
Кейінгі кездері дебиторлық қарызды талап ету құқын факторингалық компанияларға
Факторингалық операциялардың есебі. Факторинг, басқаша айтқанда, қаржылық агент болып
Ондай қаржылық агент болып банктерде басқа да несиелік, коммерциялық
302 «Алынған вексель» шотында жөнелтілген тауарлар (жұмыстар, қызметтер) үшін
1 «Вексель бойынша алынатын пайызы» деп аталатын субшоты ашылуы
Пайыздық емес вексель (марапаттау сомасы жеке көрсетілмейтіндіктен, вексель номиналдық
2 «Вексельдің алынған сомасынан марапаттау сомасы шегерілген (дисконт)».
3 «Вексель бойынша марапаттау сомасы (дисконт)».
Алынған вексель бойынша марапаттау сомасы толық көлемде, олардың алған
Кесте 1
Алынған вексель бойынша марапаттау сомасы
Пайыздық вексель Пайызсыз вексель
Алғашқыда, марапаттау сомасы, толық көлемде болашақ кезеңінің табысы ретінде
332 шоттың дебеті мен 611 шоттың кредиті бойынша көрсетіледі
Содан соң, есепті кезең барысында үлесіне сай есептелген пайыз
611 шоттың дебеті мен 724 шоттың кредитінде көрініс табады
303 «Басқа да» шоты бойынша шаруашылық жүргізуші субъектісі мынадай
301-шоты бойынша талдау есебі сатып алушыларға берілген шот-фактуралардың
2.2. Күмәнді дебиторлық берешектер есебі
Сатып алушылар мен тапсырыс беруші заңды және жеке тұлғалардың
Әрбір кәсіпорын тек төлеуге қабілетті сатып алушының болғанын қалар
Сатып алушылардың келісімшартқа сәйкес белгіленген мерзімде төлемеген шоттары –
Радостовец Р.К., Радостовец В.В., Ғабдулин Т.Ғ., Шмидт
Тікелей есептен шығару әдісі, мұнда шығындар нақты шоттарды үмітсіз
Резервтік әдіс, бұл жағдайда шығындар алдын ала қарастырылған тәсілмен
Тікелей есептен шығару әдісі бухгалтерлік есеп тұрғысынан қолайлы болып
Кәсіпорындар мен ұйымдар күмәнді қарыздарға шығындардың есебіне резерв жасай
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес талап ету мерзімі өтіп кеткен
Кез келген кәсіпорындар мен ұйымдарды алып қарасақ та олардың
несиге сатудан алынатын таза табыстан есептелінген пейыз әдісі (қаржы-шаруашылық
дебиторлық қарыздарды өтелу мерзімі бойынша есептеу әдісі (бухгалтерлік баланста).
Бұндағы бірінші аталған әдістің мақсаты күмәнді дебиторлық берешектердің нәтижесінде
Жоғарыда аталған несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелген пайыз
Негізінен несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелген пайыз әдісі
Күмәнді қарыздарды бағалау үшін қолданылатын дебиторлық қарыздарды өтелу мерзімі
негізгі дебиторлық берешекке жасалған бірыңғай құрамдастырылған мөлшерлеме;
алынуға тиісті шоттың мерзіміне сәйкес әрбір сомасына бөлек негізделген
2.3. Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық берешектерінің
есебі
Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің қарыздарын есепке алу үшін Бас шоттар
Бұл бөлімшеге мына шоттар кіреді:
321 «Еншілес серіктестіктердің қарыздары»;
322 «Тәуелді серіктестіктердің қарыздары»;
323 «Бірлесіп-бақыланатын заңды тұлғалардың қарыздары».
Аталмыш бөлімшенің шоттарында еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды
«Шаруашылық серіетестіктері» дегеніміз пайда табу мақсатына негізделген және жарғылық
серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша
жауапкершілікті серіктестік және акционерлік қоғамдар нысандарында болуы мүмкін.
серіктестік болып табылады. Еншілес шаруашылық серіктестігі өзінің негізгі шаруашылық
Еншілес кәсіпорын бас кәсіпорынға қатысты, ал немерелес – еншілес
321,322 және 323 шоттарда еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын
Бұл шоттар-негізгі, активті, күрделі; әрбір еншілес, тәуелді және бірлесіп-бақыланатын
Бас кәсіпорын еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық қарыздары көрсетілген 321-323
Бас және еншілес (тәуелді) серіктестіктердің арасында жасалған 641-643 және
- 641-643-шоттар дебеті;
- 321-323-шоттар кредиті - өтелген дебиторлық қарыздар сомасына.
Есеп айырысу шоттары (321-323 және 641-643) арқылы бас кәсіпорынның
2.4. Басқадай дебиторлық берешектердің есебі
Кәсіпорындар мен ұйымдарда басқадай операциялар бойынша тиісті дебиторлық берешектер
331 «Алынуға тиісті қосылған құн салығы»;
332 «Есептелген пайыздар (проценттер)»;
333 «Жұмысшылар мен басқадай тұлғалардың берешегі»;
334 «Өзге де дебиторлық берешектер».
Бұл шоттарда «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер» бөлімшесінде есептелуге
331 «Алынуға тиісті қосылған құн салығы» шоты ұйымның сатып
Кәсіпорындар Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес бухгалтерлік есепте және
Бухгалтерлік есепте қосылған құнға салынатын салық (ҚҚС) бойынша есеп
331-шот дебеті бойынша 671 «Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу»
331 шоттың дебеті бойынша есепке алынған ҚҚС сомасы қоймаларға
332 «Есептелген пайыздар (проценттер)» шотында ұйымның шартта қаралған жалға
Алынуға тиісті проценттік үстеме төлем 332 «Есептелінген проценттер» шотының
333 «Жұмысшылар мен басқа тұлғалардың берешегі» деп аталатын шотта
Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысуды есепке алу. Өнеркәсіптік-шаруашылық
Аванс тек басшының жарлығымен және нақты қажеттілік жеткен кезде
Аванс есептерін бухгалтерия тексереді, сонан соң оларды субъектінің басшысы
Есеп беруге тиісті адамдар өздеріне берілген аванстарды толық қайтармаса,
Іс-сапары бойынша жұмсалған шығыстардың есебі. Іс-сапар шығыстары деп кәсіпорын
Өкілділік шығыстарының есебі. Шаруашылық жүргізуші субъектілер өз қызметтерінің барысында
Өкілділік шығыстарының сомасы, заңда бекітілген нормасымен сәйкес келуі тиіс:
Кесте 2
Өкілдік шығыстарының сомасы
Шығыстардың атауы Құны (ең аз есептік көрсеткіш)
Тұлғаларды ресми қабылдауға жұмсалатын шығыстар (бір күнде бір адамға
Келісім кезінде буфеттің (фуршеттің) көрсеткен қызметі үшін, аудармашыға және
Ұйымның тұрақты штатында тұрмайтын, аудармашылардың қызметі үшін (сағатына) 1,0
Транспорт (көлік) қызметі үшін (сағатына) 1,0
Ресми кездесу кезінде шақырылған жақтардан қабылдаушы жақтардың қатысушылары көп
Материалдық зиян шегудің орнын толтыру бойынша есебі (есептеуі).
Кінәлі тұлғадан өндіріп алуға жататын сомасына 333 шоты дебеттеліп,
Келтірілген материалдық зияндар еңбеккерлердің жалақысынан ұсталуы мүмкін, ол кезде
Радостовец Р.К., Радостовец В.В., Ғабдулин Т.Ғ., Шмидт
шоты дебеттеледі де, 333 шоты кредиттеледі.
334 Басқадай дебиторлық қарыздар. Бұл шотта жалгерлік бойынша келіп
Шағым-талап (претензия) бойынша есеп айырысуды есепке алу. Шағым-талап деп
алдын-ала тікелей қарызданушыға шағым-талабымен баруы керек.
Кем шыққан өнімдер, тиісті сапаға сай келмейтін немесе комплектісі
Ішкі шаруашылық есеп айырысуларды есепке алу. Ішкі шаруашылық –
334-шоты бойынша аналитикалық (талдамалық) және жинақтық (синтетикалық) есептерін ұйымдастырудың
Алдағы кезең шығындарының есебі
Шаруашылық қызметінің барысында кәсіпорында келесі есепті кезеңнің өндіріс шығындарына
«Алдағы кезең шығындары» деп есеп беретін кезеңде шығарылған, бірақ
341 «Сақтандыру полисі»;
342 «Жалгерлік төлемдері»;
343 «Болашақ кезеңнің есебіне жататын басқа да шығыстар».
Алдағы уақыттың есебіне жататын шығындардың аналитикалық (талдамалық) есебі шығынның
Тізімдемеге жазбалар отыз төртінші бөлімшенің шоттарының дебеті бойынша өңдеу
34 «Алдағы уақыттың есебіне жататын шығындар» бөлімшесінің шоттары бойынша
341 «Сақтандыру полисі» шоты бойынша. Бұл шотта төленген сақтандыру
Сақтандыру төлемінің сомасы сақтандыру полистерінде айқындалған айлық төлемнің көлемінде
342 «Жал төлемі» шоты бойынша. Жал төлемі шоты алдағы
Алдын ала төленген жалгерлік ақысының сомалары 687 «Басқа да
343 «Болашақ кезеңнің есебіне жататын басқа да шығыстар» шоты
Кәсіпорын әрбір жыл үшін есептен шығаруға жататын өндіріс немесе
Болашақ кезеңнің есебіне жататын шығындар жыл сайын түгелденуі қажет.
Берілген аванстар есебі
Берілген аванс бойынша есеп айырысудың есебі 35 «Берілген аванстар»
351 «Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беруі үшін берілген аванстар»;
352 «Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер үшін берілген
353 «Өзгн де берілген аванстар»;
Ал «берілген аванстар» дегеніміз – ұйымның жабдықтаушылар мен қызмет
35 «Берілген аванстар» бөлімшесінің шоттарында тауарлық-материалдық құндылықтарды жеткізуге, тапсырыс
Аванс берілген жағдайда 35 бөлімшенің шоттары дебеттеледі және 441
Алынған тауарлы-материалдық құндылықтар үшін атқарылған жұмыс және қызмет үшін
Жабдықтаушылар мен мердігерлерге тиесілі қарыздарды өтеуге жіберілген төленген
Жабдықтаушының сатып алушыға тұтастай немесе жартылай пайдаланылмаған аванстар сомасын
845 «Басқа да қосалқы қызмет бойынша шығындар» - алынбаған
- қарыздарды бұрын жасалған қорлардың есебінен есептен шығарған жағдайда
Берілген аванстардың талдамалық есебі түрлі дебиторлармен және кредиторлармен есеп
Жалпылама аталмыш бөлімшенің шоттары тауарлық-материалдық қорларды жеткізгені үшін алдын
Қорытынды
Қорыта келгенде дебиторлық берешек тақырыбы мен үшін өте қызықты.
Біздің елімізде жүргізіліп отырған бухгалтерлік есеп жұмысы толығымен халықаралық
Жалпы бухгалтерлік есеп өте қызықты да, өте қиын пән.
Мен, курстық жұмысымда осы бухгалтерлік есептің бір бөлімі дебиторлық
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Қаржы есебі: Оқу құралы. / Жалпы редакциясын басқарған.
Талмағанбетов Т.А. – Алматы: Дәуір, 1998,– 480 бет.
Омаров А.Ш., Әлімбекова Б.А., Рабатов О.Ж., Байболтаева Н.Ә.
217 – 236 беттер қолданылды.
Радостовец Р.К., Радостовец В.В., Ғабдулин Т.Ғ., Шмидт О.И.
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп: өңделіп және толықтырылып 3-ші рет басылуы.
246 – 277 беттер қолданылды.
Қаржылық есеп: Оқу құралы. / Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н.,
2001, – 330 бет. 108 – 129 беттер қолданылды.
4. Витулаева Т. «Дебиторлық борышты
2001 – № 46 – 9 -11 бетке дейін.
5. «Бухгалтерлік есеп туралы Заң» № 329-ІІ,
11.06.2004 жылы ҚР Президентінің .№ 562-
«Бухгалтерлік есеп туралы Заңына» өзгертулер мен қосымшалар
енгізілді.
6. Хегай И.В. «Күмәнді борыш бойынша резерв
– 1998 – № 41 – 10 -12 бетке
7. «Вексель операцияларының бухгалтерлік есебі». Бухгалтер
2001 – №22 мамыр – 3 -7 бетке дейін.
8. Назаров В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих
Под ред. Н.К. Мамырова – Изд. 2-е, перераб. и
Экономика, 2004. – 308 с. 83-91 стр.
9. Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет и
менеджеров: Учеб.пособие – М.: Дело 2003. – 304
10. Нидлз Б. и др. Принципы бухгалтерского учета
Д.Колдуэлл: пер. С англ. / Под ред. Я.В.Соколова, -
- М.: Финансы и статистика, 2002 – 496 с.
11. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет
предприятии: Изд. 3-е, доп. И перераб. – Алматы: Центразит.
2002, 277-305 стр.
2
тараптардың бақылауы
бақылауға беру
дебиторлық берешекке қызмет көрсетуге қатыса береді
мазмұны бойынша
дебитор берешекті өтемеген жағдайдағы төлемдер
сатушының кепілі
түпкілікті (тікелей)
кері талап қою
құқығымен
нысаны бойынша
меншік құқығын беру
кері талап қою құқығынсыз
