TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ...............3

1 ТОРҒАЙ ӨЗЕНІ АЛАБЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ...................4

1.1 Жер бедері..........................4

1.2 Геологиялық құрылымы.......................4

1.3 Топырақ және өсімдік жамылғысы..........................5

1.4 Климаты..............................5

1.4.1 Климаттың жалпы сипаттамасы...........................5

1.4.2 Ауа температурасы.............................6

1.4.3 Атмосфералық жауын-шашын..........6

1.4.4 Ауаның ылғалдылығы........................7

1.4.5 Жел режимі .....................7

1.5 Гидрографиясы..................9

2 ӨЗЕНДЕР МЕН СУАҒАРЛАР СУ РЕЖИМІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ.................12

2.1 Беттік ағындының қалыптасуы..........12

2.2 Өзендер мен уақытша суағарлар режимі..............13

2.2.1 Су тасу кезіндегі ең жоғарғы су өтімі және өзендердің жайылмаға шығуы.................13

2.2.2 Жазғы-күзгі және қысқы судың сабасына түсу кезеңі..........16

2.2.3 Су деңгейінің амплитудасы.............16

3 АЛАПТЫҢ ГИДРОГРАФИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ГИДРОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ.................................17

3.1 Гидрологиялық жүйе...........................17

3.2 Гидрологиялық зерттелгендік............17

4 БЕКЕТ МАҢЫНДА АРНАЛЫҚ ДЕФОРМАЦИЯЛАРДЫ ЕСЕПТЕУ ........19

4.1 Тасындының механикалық құрамын талдау және гидравликалық сипаттамаларын есептеу...........................19

4.2 Арна ағынының берілген жылдамдығына байланысты түптік шөгінділердің жалпы орнықтылығын бағалау................25

4.3 Арна ағынының орташа тасымалдау қабілетін есептеу..........28

4.4 Құмтізбектің бөлшектерін және сүйретпе тасындылардың өтімін есептеу................32

4.5 Өзен арнасының(каналдың) өзгерісінің есептеу......................35

ҚОРЫТЫНДЫ.......................39

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ..................41

қосымша...........................42

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 39 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ...............3

1 ТОРҒАЙ ӨЗЕНІ АЛАБЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ...................4

1.1 Жер бедері..........................4

1.2 Геологиялық құрылымы.......................4

1.3 Топырақ және өсімдік жамылғысы..........................5

1.4 Климаты..............................5

1.4.1 Климаттың жалпы сипаттамасы...........................5

1.4.2 Ауа температурасы.............................6

1.4.3 Атмосфералық жауын-шашын..........6

1.4.4 Ауаның ылғалдылығы........................7

1.4.5 Жел режимі .....................7

1.5 Гидрографиясы..................9

2 ӨЗЕНДЕР МЕН СУАҒАРЛАР СУ РЕЖИМІНІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ.................12

2.1 Беттік ағындының қалыптасуы..........12

2.2 Өзендер мен уақытша суағарлар режимі..............13

2.2.1 Су тасу кезіндегі ең жоғарғы су өтімі және
2.2.2 Жазғы-күзгі және қысқы судың сабасына түсу кезеңі..........16

2.2.3 Су деңгейінің амплитудасы.............16

3 АЛАПТЫҢ ГИДРОГРАФИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ГИДРОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ.................................17

3.1 Гидрологиялық жүйе...........................17

3.2 Гидрологиялық зерттелгендік............17

4 БЕКЕТ МАҢЫНДА АРНАЛЫҚ ДЕФОРМАЦИЯЛАРДЫ ЕСЕПТЕУ ........19

4.1 Тасындының механикалық құрамын талдау және гидравликалық сипаттамаларын есептеу...........................19

4.2 Арна ағынының берілген жылдамдығына байланысты түптік шөгінділердің жалпы
4.3 Арна ағынының орташа тасымалдау қабілетін есептеу..........28

4.4 Құмтізбектің бөлшектерін және сүйретпе тасындылардың өтімін есептеу................32

4.5 Өзен арнасының(каналдың) өзгерісінің есептеу......................35

ҚОРЫТЫНДЫ.......................39

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ..................41

қосымша...........................42
Қарастырылып отырған аудан Шалқар-Теңіз шұңғымасының алабында орналасқан. Бұл аумақта
Бірақ бұл аумақта әрекет етіп отырған гидрологиялық бекеттердің тым
Зерттелген өзендердің қалыпты ағындысына сүйене отырып зерттелмеген кіші өзендердің
Осыған байланысты зерттеу барысында мынадай жұмыстар атқарылды:

Бірінші тарауда Торғай өзені алабының физикалық-географиялық сипаттамасына қысқаша тоқтала
Екінші тарауда Торғай өзені алабының жалпы гидрологиялық режиміне шолу
Үшінші тарауда алаптың гидрографиялық ерекшеліктері, гидрологиялық зерттелгенділігі қарастырылды. Ал
1 ТОРҒАЙ ӨЗЕНІ АЛАБЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

Қарастырылып отырған Торғай өзені алабының табиғи ландшафтысы өзінің құбылмалылығымен
Жазықтық аудан аумағының барлық дерлік солтүстік аудандарының жартысын және
Шөлейітті аудан оңтүстік-шығыс жағында орналасқан. Бұл аудан негізінен мал-шаруашылығына
Жер бедері

Қарастырылып отырған аумақтың көп бөлігі Тұран ойпатына жатады.Бұл аумақты
1) Торғай үстірті

2) Қазақтың ұсақ шоқысының батыс бөлігі.

Торғай үстірті аумағының орталық және оңтүстігінде орналасқан шөлді
Жазықтықтың батыс және солтүстік-батысындағы (Мұғалжар тауларының бөктерінде) жоғарылаулардың биіктігі
Геологиялық құрылымы

Қарастырылып отырған аумақда ең көп таралған қалдықтар палеоген және
Топырағы негізінен құм-сазды, кей жерлерде тұзды қалдықтар кездеседі. Жазықтық
Топырақ құраушы негіз тұзды полеоген қалдықтарынан да, тұщы қалдықтардан
Қазақтың ұсақ шоқысының батыс бөлігінің геологиялық құрылымы жоғарыда айтылған
1.3 Топырақ және өсімдік жамылғысы

Аталған ауданның топырақ жамылғысы топырақ типі мен оның механикалық
Солтүстікке қарай қара-каштанды, ал оңтүстікке қарай ақшыл-каштанды топырақ болып
Ең ылғалданған аудандарда сарғылт және қоңыр топырақ шоғырланған.

Ең аз ылғалданған аудандарда тұзды, сорлы шөлдерде өсетін өсімдіктер
1.4 Климаты

1.4.1 Климаттың жалпы сипаттамасы

Ағындының қалыптасуына қарағанда климат қолайсыз. Ол континенталді және қолайсыз.
Жылы жартыжылдықта бұл жерде құрғақ және ыстық: ауа температурасы
1.4.2 Ауа температурасы

Жаздық, қыстық айларда изотермалар алап аумақсында ендік бойынша жүреді.
Қаңтар айының орташа температурасы «минус» 15–16 °С-тан «минус» 13,5-14
Шілде айының орташа температурасы «плюс» 20-26 °С-ты құрайды. Бірақ
Ауа температурасының абсолютті жылдық амплитудасы 90 % артық.

Көктемде ауа температурасының 0 °С арқылы ауысуы шамамен 10
10 °С-қа көтеріледі, бірақ кейбір көктемде бұл период 15-20
Күзде шамамен 29-31 қазанда ауа температурасы теріс мәнге ие
1.4.3 Атмосфералық жауын-шашындар

Аумақ бойынша жылдық жауын-шашын мөлшері 150-350 мм аралығында тербеледі.
Жылы период кезінде жылдық жауын-шашын мөлшерінің 70-80 % түседі.
1.4.4 Қар жамылғысы

Торғай өзенінің алабының бүкіл ағындысын қалыптастырады деуге болады. Жер
Бірінші қар, әдетте, қазан айының басында түседі. Тұрақты қар
Уақыт бойынша көктемге дейін қар қорының вариациясы жоғары: әр
Үлкен су жинау алабында жергілікті жердің биіктігіне байланысты қар
1.4.5 Ауаның ылғалдылығы

Бұл аумақта ауаның бу серпімділігі жылына орташа есеппен 5-6
1.4.6 Жел режимі

Қыстық желдер қардың қайта жайылуына әсер етеді, бұнымен қоса
Қарастырып отырған аумақның орташа жылдық желдің жылдамдығы жалпы -
1.5 Гидрографиясы

Қарастырылып отырған аудан ағынсыз Шалқар құламасы алабына жатады (Шалқар-Теңіз).
Аудан аумақсында шамамен жалпы ұзындығы 52833 км, 9669 суағарлар
Ауданның өзендер желісі негізінен Торғай, Ырғыз, Жыланшық өзендеріне келеді.

Ырғыз өзені алабы. Ырғыз өзені басын Мұғалжар тауларының шығыс
Жоғарғы және орта ағысында Ырғыз өзенінің ені 5-7 км-ге
Өзен төменгі ағысында нашар айқындалған (Мамыт, Ақ-құм және тағы
Төменгі бөлікте өзен жыл сайын жаздың ыстық күндері кеуіп,
Торғай өзені алабы. Торғай өзені Қостанай облысының орталық ауданында
Биіктігі 3-5 м өзен жағалаулары көптеген жерлерге дейін өсімдіктермен
Торғай өзенінің желісі негізінен төрт су жүйесінен тұрады: Қара-Торғай
Қара Торғай өзенінің су режимі Торғай өзені алабының ірісі.
Биіктігі 3-7 м болатын жағалауларға көптеген жерлерге дейін өсімдіктер
Аумақтың оңтүстігінде Ұлы-Жыланшық өзені ағып жатыр. Ол ағынсыз Жақсы-Ақкөл
Арал теңізіне келіп тірелетін, ағынсыз оңтүстік бөлікте өзен желісі
Қауылжыр өзені ғана көктемде өзінің суын Шалқар көліне құяды,
2 Өзендер мен суағарлар су режимінің жалпы СИПАТтамасы

2.1 Беткі ағындының қалыптасуы

Қарастырып отырған аймақ сумен аз қамтылған аудандар қатарына жатады.
Беттік ағынды қалыптастыруда қар суының рөлі бұл ауданда өте
Құрғақ континентальді ауа-райы мен тегіс жазықтық рельеф өзендері ерекше,
1) орташа ағынды қабатының кіші мәнділігі (5-15 мм);

2) жылдық су өтімдері мәндерінің құбылмалылығы; ең үлкен орташа
3) көктемгі су тасу күрт басталады және толқыны өте
4) жылдық ағынды үлестірімінің суы орташа жылдыры, әсіресе суы
Тұйық өзен алаптары үшін көпжылдық орташа ағынды көлемі алапқа
Қарастырылып отырған аумаққа түсетін қалыпты жауын-шашын мөлшері аз және
Су жинау алабының бетінен болатын булану жуықтап 95-98 %
Жер бедерінің жазық ойпатты болып келуі беткі ағындылардың көптеген
Қарастырылып отырған аумақты ағындының абсолюттік шамасы алапқа түскен жауын-шашын
Су теңдестігінің сипаты бойынша қарастырылып отырған аумақ өзендерінің алаптары
Су жинау алаптары айтарлықтай үлкен өзендер дала аудандарының шегінде
Су жинау алабы тұйық өзендерде ағынды олардың ұзына бойымен
Жоғарыда айтылғандардан мынадай қорытынды шығаруға болады:

1. Өзендер мен уақытша ағынсулардың ағындысы ауданның микрорельефімен және
2. Микро жер бедерінің сипаты жалпы алғанда су жинау
3. Бір биіктік зонасының шегінде су жинау алабының орташа
4. Булануға кететін шығын су жинау алабының өлшеміне тәуелді.
5. Ірі, орташа өзендердің жылдық ағындысының 95-98 %, ал
Жылдық ағындыны айқындайтын негізгі факторларға мыналар жатады:

1) қар ерудің алдындағы қардағы су қоры және олардың
2) су тасу кезінде алап бетіне түсетін сұйық жауын-шашын;

3) қар ерудің алдындағы топырақтың ылғалдану дәрежесі және оның
4) қардың еру қарқындылығы.

Қардағы су қоры өзендерді қоректендіретін негізгі су көзі болып
Су тасу кезінде алапқа жауған жаңбыр қарастырылып отырған аумақта
Өзендер мен ағынсулардың режимі

Торғай алабының өзендері жалпы табиғи сипаттарымен қатар, жекелеген жергілікті
Торғай үстіртінің ағынсуларында жазғы су тасқыны мүлдем байқалмайды деуге
Қысқы кезеңде орташа және кіші өзендер түбіне дейін қатып
Көктемгі су тасу өзенді мұз құрсап жатқан кезден бастап
Су тасудың шыңы негізінен өзендерде сәуірдің ортасында, ал үлкен
Кіші өзендерде су тасудың шыңы әдетте мұз құрсаудың аяғында
Су тасудың ұзақтығы су жинау алабының ауданына тәуелді. Кіші
Су тасу формасы орташа және ірі өзендердің басым бөлігінде
2.2.1 Су тасу кезіндегі ең жоғарғы су өтімі және
Торғай өзені алабында көктемгі су тасу кезінде ең жоғарғы
Су тасудың алғашқы күндеріндегі су деңгейінің көтерілу қарқындылығы аса
Су тасудың төмендеуі су тасудың көтерілуіне қарағанда баяурақ жүреді.
Суы аз көктемде су тасудың төмендеу қарқындылығы суы мол
Көктемгі су тасу кезінде судың жайылмаға шығып жайылып кетуі
Өзен жайылмасы шамамен 1-3 м-ге дейін, максимум 2-5 м-ге
Судың жайылмаға шығып жайылу ұзақтығы, қолда бар материалдарға қарағанда
Кесте 1 – Көктемгі-жазғы кезеңдегі су деңгейінің негізгі сипаттамалары

Өзен-бекет Бақылау жүргізілген жылдар Сипаттама Су тасудың басталуы Судың
су деңгейі дата

су деңгейі дата

су деңгейі дата көтерілуі төмендеуі

Торғай – Тосын құмы 1939-1992 Орташа 240

29 773

532 378 6.06.

1949 8 25

Ең үлкен 321 8.04.

1948 85 1465 2.04.

1949 1213-1949 679 28.05.

1944 13 41

Ең кіші 209 3.04.

1956 7 274 14.05.

1944 53-1944 229

4 15

2.2.2 Жазғы-күзгі және қысқы судың сабасына түсу кезеңі

Жазғы-күзгі және қысқы сабалық кезең. Су тасу аяқталғаннан кейін
Қысқы кезеңде су деңгейінің тербелісі аса үлкен болмайды. Тіпті
2.2.3 Су деңгейінің амплитудасы

Торғай өзені алабында су деңгейінің жылдық ауытқу аралығы су
Бақылау жүргізілген кезең аралығында тіркелген, сонымен қатар ең жоғары
Кесте 2 – Қамтамасыздығы әртүрлі ең жоғары су деңгейлері
Өзен-бекет Бақылау кезеңі Қамтамасыздығы әртүрлі су деңгейлері, см

1% 5% 10% 25%

Торғай – Тосын құмы 1940-73 1470 1320 1220 1020

Қара-Торғай – ауыл Ақөткел 1942-73 1100 1060 1020 970

Сарыөзен - ауыл №9 1940-53 470 440 430 410

Ырғыз – с. Ырғыз 1940-55 525 515 500 485

3 Алаптың гидрографиялық ерекшеліктерін гидрологиялық зерттеу

3.1 Гидрологиялық жүйе

Гидрологиялық жүйенің дамуы 1928 жылы ұйым құрылғаннан кейін басталды.
Беткі суларды зерттеу соңғы жылдар мәліметтері бойынша Гидромет қызметі
Қарастырылып отырған аумақда ағынды бақылауға байланысты әр түрлі уақыт
Кесте 3 - 2000 жылдың 1 сәуіріне көрсетілген бекетерінің
Торғай өзені алабы

№ Өзен-бекет Ашылған жылдары

1 Торғай- Тұсым құмдары 1937

2 Қара-Торғай- Ақшығанақ 1960

3 Қара-Торғай –Ақөткел аулы 1941

4 Сары Торғай-Сары Торғай 1959

5 Тасты-Тасты 1959

6 Үлкен Дамды-Дамды аулы 1984

7 Қауылжар-Қауылжар аулы 1961

8 Ырғыз-Шеңбертал аулы 1961

9 Ырғыз – Дөңгелексор аулы 1960

10 Бала Талдық-Талдық 1958

11 Борлы-Борлы аулы 1961

3.2 Гидрологиялық зерттелгендік

Ертедегі зерттеулер негізіне гидрографиялық мәнде экспедициялық жолмен жүргізілді, бұл
Солтүстік Қазақстандағы жер игеру жұмыстарымен байланысты ауылшаруашылықты сумен қамтамасыздандыру
ХІХ ғасырдың екінші жартысында берілген аймақты жүйелі географиялық зерттеу
1930-1950 жылдар арасындағы үлкен жұмыстар қатарына КСРО ҒА кешенді
Қарастырылып отырған аумақда орналасқан өзендер мен уақытша суағарлардың ағындысын
Енді осы бекеттердің 4 кестеде ұзақтығына байланысты статистикалық мәліметтері
Кесте 4 – Бекеттердегі ағындыны бақылау ұзақтығы

Алаптар Жылдар ұзақтығы Барлығы

1-2 3-5 6-10 11-15 16-20 >20

Торғай өзені 9 16 6 - 1 7 39

Ырғыз өзені 2 - 1 - 1 4 8

Ұлы-Жыланшық өзені 3 3 - - 1 1 8

Кіші ағынсыз алаптар 12 11 3 1 1 1
Барлығы 26 30 10 1 4 13 84

4 кестеде көрсетілгендей қысқа қатарлы бекеттер саны көбірек.

20 жылдық қатары бар бекет саны тек 13, ал
4 БЕКЕТ МАҢЫНДА АРНАЛЫҚ ДЕФОРМАЦИЯЛАРДЫ ЕСЕПТЕУ

4.1 Тасындының механикалық құрамын талдау және гидравликалық сипаттамаларын есептеу

Берілгені:

Түптік шөгінділердің түйірөлшемдік құрамы (Кесте 5)

Кесте 5 – Түптік шөгінділердің түйірөлшемдік құрамы

Аталуы Түйіршіктілігі,мм Мөлшері,% Аталуы Түйіршіктілігі,мм Мөлшері,%

Тасмалта 100:50 3,3 Құм 1:0,5 7,6

50:20 33,7

0,5:0,2 5,9

20:10 23,5

0,2:0,1 2,8

Қиыршықтас 10:5 13,3 Шаң 0,1:0,05 0,7

5:2 9,1

0,05:0,01 0,1

2. Тасындының тығыздығы ρs=2,65 т/м3.

3. Судың тығыздығы ρ=1 т/м3.

4. Судың температурасы t=15 oC.

Анықтау керек:

1. Түйірөлшемдік құрамға интегралдық қисық тұрғызу

2. Бөлшектердің диаметрінің сипаттамаларын анықтау

3. Біртексіздік коэффициентін анықтау

4. Тасымалданатын бөлшектерінің гидравикалық ірілігін В.Н.Гончаров

пен В.В. Романовскийдіңформулаларыбойынша есептеу.

5. В.Н. Гончаров, И.И. Леви және Г.М. Шамов
6. Нәтижелерді кесте ретінде көрсету.

Жұмыстың орындалуы:

1. 6 кестенің 1 және 3 жолдары бойынша түптік
мұндағы, αi – түйіршіктің пайыздық мөлшері; di– түйіршіктің орташа
Кесте 6 – Орташа диаметрді есептеу

№ фракциялар d.мм Галька Қиыршықтас
100-50 50-20 20-10 10-5 5-2 2-1 1-0,5 0,5-0,2 0,2-0,1

1 di, мм 5,1 75 35 15 7,5 3,5
2 αi, %

1,5 3,9 39 14 12 11,5 7 7,5 3,6

3 ∑αi, %

100 98,5 94,6 55,6 41,6 29,6 18,1 11,1 3,6

4 αidi

112,5 136,5 585 105 42 17,25 5,25 2,625 0,54

5 ∑αidi

1006,7 894,2 757,7 172,7 67,7 25,665 8,415 3,165 0,54

6 Wi, м/с

0,98 0,85 0,265 0,3289 0,1687 0,0839 0,236 0,181 0,0172

Сурет 1. Түптік шөгінділердің түйірөлшемдік интегралдық қисығы

Тасындының біртекті коэффициенті мына формуламен есептеледі:

(2)

Егер η2. В.Н. Гончаров және В.В. Романовский формулаларын қолданып түйіршіктердің
Тасындының негізгі гидродинамикалық параметрлері мыналар:

Гидравликалық ірілік-тынық суда бірқалыпты құлау жылдамдығы (W, м/с);

Ағынның түбінде жатқан түйіршікті жылжытудың бастапқыжылдамдығы, (Wбас, м/с);

Ағынның түбінде жатқан түйіршікті жылжытудың орташа жылдамдығы (Wz, м/с)

В.Н. Гончаров түйіршіктердің гидравликалық ірілігі мен оның геометриялық мөлшерінің
Жоғарыда көрсетілген түсініктерді және Б.В. Архангельский мен
а) ламинар режим үшін

(3)

ә) көшпелі (ауыспалы) режим үшін:

(4)

м/с

м/с

б) турбуленттік режим үшін:

(5)

м/с

м/с

м/с

м/с

мұндағы, d - түйіршіктің мөлшері, мм; W – гидравликалық
Т – судың температурасы, °С-мен;

v - 0,0114 см/с-ке тең судың кинематикалық тұтқырлық коэффициенті.

1972 ж бері В.В. Романовскийдің барлық 3 шөгу режимдерінде
(6)

(7)

мұндағы, V – түйіршіктің көлемі; a және b –
Табиғи тасындыларда Ө=0,48 (өте жалпақ тастар үшін) 1,0 аралығында
Теориялық шешімді жалпы түрде түйіршіктің сұйықта бірқалыпсыз шөгу түрінде
(8)

мұндағы, Ктурб– түйіршіктің формасына байланысты мынадай формуламен анықталады:

Kmyp=2,4θ-0,7 = 2,4 · 0,8 – 0,7

Нәтижесінде

(9)

Ауыспалы режим үшін гидравликалық ірілік тәжірибелік тәсілмен анықталды. Гидравликалық
(10)

мұндағы, Kt– температуралық түзету коэффициенті

Ламинарлық шөгу режимі үшін Стокстың теориялық шешімін пайдаланды:

(11)

мұндағы, Клам=0,22 эмпирикалық коэффициент

В.В. Романовскийдің жоғарыда келтірілген формулаларын пайдаланып гидравликалық іріліктерді есептеудің
Кесте 7 – Ламинарлық шөгу режимі

N d, мм d^2 k*(ρs-ρ)/ρ d^2*k*(ρs-ρ)/ρ W м/с

1 0,00015 0,22*10^-7 0,363 0,0798*10^-7 0,0172

Кесте 8 – Көшпелі (ауыспалы) шөгу режимі

N d, мм (1,6θ-0,16)*(ρs-ρ)/ρ 68d-0,003 W, м/с

1 0,00035 1,32 0,0208 0,0275

2 0,00075 1,32 0,048 0,0634

Кесте 9 –Турбулентті шөгу режимі

N d, мм (2,4θ-0,7) (ρs-ρ)/ρ*gd ˅ ̅(ρs-ρ)/ρ*gd W, м/с

1 0,0015 0,74 0,024 0,156 0,1153

2 0,0035 0,74 0,057 0,238 0,1761

3 0,0075 0,74 0,121 0,348 0,2578

4 0,008 0,74 0,129 0,359 0,2655

5 0,02 0,74 0,32373 0,569 0,4210

6 0,08 0,74 1,29492 1,138 0,8421

Әртүрлі формулаларды қолданып шөгіндінің шайылмайтын жылдамдығын есептеу.

Арнадағы судың қозғалуының әсерінен сұйық пен түптік шөгінділердің
а) В.Н. Гончаровтың формуласы:

мұндағы, –түптік шөгінділердің орташа диаметрі

d95 - 95%-дағы түйіршіктің диаметрі

-судың орташа тереңдігі.

ә) И.И. Леви формуласы:

мұндағы, = =10,2 мм = 0,010 м

б) Г.И. Шамов формуласы:

м/с

Шайылмайтын жылдамдықтың әртүрлі формулалармен анықталған мәндерін 10 кестеде жинақталды.

Кесте 10 – шайылмайтын жылдамдықтың ( авторлардың формулаларымен
Формулалар dорт, мм h, м Vш, м/с

В.Н.Гончаров 0,0039 2,1 0,07

И.И.Леви 0,0039 2,1 0,64

Г.И.Шамов 0,0039 2,1 0,83

4.2 Арна ағынының берілген жылдамдығына байланысты түптік шөгінділердің жалпы
Берілгені:

1) Тасындылар құрамы (4.1 бөлімдегі 1-кесте)

2) Шаймайтын жылдамдық (4.1 бөлім, Шамов формуласымен есептелген шайылмайтын
Талап етіледі:

1) тасындылар құрамының дифференциалды қисығын тұрғызу

2) ағыстың орташаланған жылдамдығын есептеу. Пульсациялық жылдамдықтың орташа мәнін
3) шекті диаметрлері d1, d2, d3 алынады.

4) дифференциалды қисыққа d1, d2, d3 диаметрлері арқылы тасындылар
5) профессор А.В. Караушев әдісімен тасындылар қозғалыс коэффициенттерін анықтау
Жұмыс тәртібі:

1) 4.1 бөлімдегі 1-кестенің деректері арқылы тасындылар құрамының дифференциал
2) Ағыстың орташа мәні есептеледі:

(12)

3) пульсациялық жылдамдығының орташа мәні есептеледі:

(13)

мұндағы,

(14)

мұндағы:

С – Шези коэффициенті С=(1/n)*h1/6(4)

Манин формуласы

n - тұрақты n=0,025

h - арна тереңдігі

- Шези коэффициентіне тәуелді параметр. Егер С-10 мен 60-тың
4) Пульсациялық мәннің максимум мәні

(15)

5) әдістемеде берілген гидрологиялық ірілігінің шкаласы бойынша

Ө=0,6 болған жағдайда d1 және d2 анықталады.

Сонда d1 диаметрлерін анықтау үшін, пульсациялық жылдамдықтың орташа мәні
d2 алу үшін мәніне сәйкес d
Гидрологиялық ірілік шкаласы мәнін қисықта d1 және d2 cаламыз.
6) d3 есептеу үшін Шамов формуласы бойынша анықталады

(16)

– орнына ағыстың орташа жылдамдығын қоямыз

(17)

(18)

(19)

(20)

-аудандары, –қозғалыс коэффицииенті

(21)

(22)

в) Г.И. Шамов формуласымен есептелген шаймайтын жылдамдық:

м/с

Сурет 1. Түптік шөгінділердің түйірөлшемдік дифференциалдық қисығы

Ағыстың орташа мәні есептеледі:

=1,15*0,83=0,95м/с

Шези коэффициенті С=(1/n)*h1/6 (4)-Манин формуласы C=1/0,025*5,11/6=40*1,29=51,6 м0,5 /с

0,7С+6=0,7*51,6+6=42,2 м0,5 /с

Пульсациялық жылдамдығының орташа мәні есептеледі:

мұндағы,

Пульсациялық жылдамдықтың максимум мәні

м/c

әдістемеде берілген гидрологиялық ірілігінің шкаласы бойынша

θ=0,6 болған жағдайда d1 және d2 анықталады.

Сонда d1 диаметрлерін анықтау үшін, пульсациялық жылдамдықтың орташа мәні
d2 алу үшін мәніне сәйкес
Гидрологиялық ірілік шкаласы мәнін қисықта d1 және d2 cаламыз.
6) d3 есептеу үшін Шамов формуласы бойынша анықталады

d3=0,0040м немесе d3=4,09 мм

Сонымен, 1-суреттен Ωтж, Ωж, Ωс, Ωқм аудандарын анықтаймыз. Оларды
Ωтж=2,3 см2*% Ωж=20,0 см2*%
μ қ=

μ ж=

μ mж=

4.3 Арна ағынының орташа тасымалдау қабілетін есептеу

Берілгені:

1. Арнаның ені, В=220 м.

2. Ағынның тереңдігі, h=5,1 м.

3. Ағынның орташа жылдамдығы, V=0,95 м/с.

4. 1 кестеде келтірілген түптік шөгінділердің түйіршіктік құрамы

Анықтау керек:

Жүзбе тасындылар өтімін есептеу.

Жұмыстың орындалу жолы:

1. Штриклердің формуласы бойынша Шези коэффициентін есептейміз

C=33( (23)

2. А.В.Караушевтің эмпирикалық формуласын пайдаланып арна табанынан көтерілген тасындылардың
(24)

мұндағы N – сипаттау коэффициенті;

- орташа жылдамдықтың түптік жылдамдыққа қатынасын ескеретін мән. Ол
= (25)

мұндағы, N және -нің мөлшерін келесі
(26)

- Шези коэффициентіне тәуелді параметр. Егер С-10 мен 60-тың
3 Ағынның орташа лайлылығын мына формуламен анықтаймыз:

S=Г*Sk (27)

мұндағы Г – тасындының орташа гидромеханикалық параметрі.

Г-ның мәні келесі формула арқылы анықталады

Г=0,01* (28)

мұндағы Гі- 3 қосымшада келтірілген кестенің көмегімен анықталатын әр
-дің мәні (мөлшері) төмендегі формуламен анықталады:

(29)

мұндағы ч - диаметрі dч-ге тең түйіршіктердің пайыздық құрамы.
Гидромеханикалық параметрді есептеудің нәтижесі 7 кестеде жинақталған.

4 Жүзбе тасындылардың өтімін төмендегі формуламен есептейміз

Рж=S*Q (30)

мұндағы Q=V*B*h

Ағыстың орташа мәні есептеледі:

=1,15*0,83=0,95м/с

1. Штриклердің формуласы бойынша Шези коэффициентін есептейміз

C=33( м-0,5/с

- орташа жылдамдықтың түптік жылдамдыққа қатынасын ескеретін мән.

=

N және -нің мөлшерін келесі формулалардың
- Шези коэффициентіне тәуелді параметр. Егер С-10 мен 60-тың
0,7С+6=0,7*28,8+6=26,1

3. А.В. Караушевтің эмпирикалық формуласын пайдаланып арна табанынан көтерілген
кг/м3

Кесте 11 – Гидромеханикалық параметрлерді есептеу

фракция di, мм αi, % Σαi Ромоновский бойынша αвзi,
Иі

0,15 3,6 3,6 0,0172 8,3721 8,370 0,0181 0,219 1,833488
0,35 7,5 11,1 0,0275 17,442 25,814 0,0289 0,122 2,127907
0,75 7 18,1 0,0634 16,279 42,093 0,0667 0,0237 0,385814
1,5 11,5 29,6 0,1153 26,744 68,837 0,1214 0,00033 0,008826
3,5 12 41,6 0,1761 27,907 96,744 0,1854 0,00077 0,021488
7,5 14 55,6 0,2578
15 39 94,6 0,2655
35 3,9 98,5 0,421
75 1,5 100 0,8421
сумма
S=Г*Sk

мұндағы Г – тасындының орташа гидромеханикалық параметрі.

Г-ның мәні келесі формула арқылы анықталады

Г=0,01*

мұндағы Гі- 3 қосымшада келтірілген кестенің көмегімен анықталатын әр
Сонымен тасындылар гидромеханикалық параметрі Г=0,01*6,08=0,06

Ағынның орташа лайлылығы

S=Г*Sk=0,06*0,87=0,052 кг/м3

4. Жүзбе тасындылардың өтімін төмендегі формуламен есептейміз

Pж=S*Q=0,052*872,1=46,1 кг/с

Q=V∙B∙h=0,95*220*5,1=1065,9 м3/с

4.4 Құмтізбектің бөлшектерін және сүйретпе тасындылардың өтімін есептеу

Берілгені: есептеудің бастапқы шарттары №1 тапсырманың шарттарына сәйкес.

Анықтау керек: құмтізбек бөлшектерінің мәндерін мына жағдайлар үшін есептеу
V=1,15 · Vш=1,15*0,83=0,95 м/с

V=1,50 · Vш=1,50*0,83=1,20 м/с

V=2,00 · Vш=2,00*0,83=1,66 м/с

мұндағы Vш – №2 тапсырмада анықталған түйіршіктердің шайылмайтын жылдамдығы.

Гидрологиялық тәжірибеде сүйретпе тасындылардың өтімін есептеу үшін ағынмен тасымалданатын
Сүйретпе тасындылардың өтімін (Рқт) түптік құмтізбектің мына бөліктерін есептеу
биіктігін (ақт);

ұзындығын (λқт);

қозғалыс жылдамдығын (сқт).

Сонымен қатар, қозғалысқа қатысатын қабаттағы грунттық тығыздығын (ρs) да
Рқт анықтайтын формула былай жазылады:

Рқт= Кқт · ρs · ақт · сқт ·
мұндағы, Кқт – құмтізбектің пішін коэффициенті. Кқт құмтізбектің орташа
Шамамен Кқт = 0,5;

Во – арнаның орташа ені;

ρs – түптік шөгіндінің тығыздығы ρs = 2,65 ·
Сүйретпе тасындылардың өтімін есептеу үшін алдымен құмтізбектің бөліктерін төменде
1. Құмтізбектердің биіктігі мен ұзындығын В.С. Кнороздың формулаларымен есептейміз:
(27)

(28)

мұндағы, Vш – ны Г.И. Шамовтың формуласымен анықтаймыз

, м/с (29)

Ағынның орташа жылдамдығын (27) формуламен табамыз. (28) формуланы (27)
, м (30)

Құмтізбектің қозғалу жылдамдығын В.С. Кнороздың формуласымен анықтаймыз:

(31)

Cст=0,4һ (V-Vш/ )5/2=0,4*5,1 (0,95-0,83/ )5/2
Cст=0,4һ (V-Vш/ )5/2=0,4*5,1 (1,2-0,83/ )5/2
Cст=0,4һ (V-Vш/ )5/2=0,4*5,1 (1,66- 0,83/
Сқт = 86400 м/тәулік = м/тәулік немесе км/жыл.

Келтірілген жолдармен құмтізбектің бөліктерін V=1,50·Vш және V=2,00·Vш жағдайлары үшін
Соңында есептеудің нәтижелерін 12 кестеге енгіземіз.

VІ=1,15·Vбаст

VІІ=1,50·Vбаст

VІІІ=2,0·Vбаст

Кесте 12 -

V, м/с ақт, м , м Скг,
0,95 0,94 117,0 0,006 189216 1644,0 5,1

1,24 5,10 47,9 0,017 536112 2527,3 8,01

1,66 17,5 29,5 0,04 1261440 20405,0 16,47

V=1,15·Vш жағдайда К.В. Разуминханың формуласымен тасындының толық өтімін есептейміз.

Р = Pж + 0,9 · Pқт, =46,1+0,9*1640,0=152,2 кг/с
4.5 Өзен арнасының (каналдың) өзгерісін есептеу

Берілгені:

Ұзындығы l = 80 м, ені B = 220
Судың қозғалысы бірқалыпты, өтімі Q = B · h
Мұндағы: h, V №4 тапсырмадан алынатын судың тереңдігі
Түптік шөгінділердің сипаттамалары №4 тапсырмада көрсетілген және телім ұзына-бойына
Анықтау керек: қарастырылып отырған телімнің ұзына бойына ағынды лайлылығының
Pб = 0,5 ·PSтас деп қабылдаймыз.

1. Есептелетін телімді ұзындықтары ΔХ=20 м тең бірнеше бөлікке
(33)

PSC = PSтас + (PSб – PSтас )l,
PSC = PSтас + (PSб – PSтас )l=152,2+(76,1-152,2)*20=-1369,8 кг/с

мұндағы, И – түптік шөгінділердің орташа гидравликалық ірілігі, №3
; (35)

мұндағы, Г – орташа гидромеханикалық параметр.

Жүзбе (PSтас) және сүйретпе (PSC) тасындылардың мәндерін қойып, есептейміз.

PSб = 0,5 · PSтас = 0,5 · 7,14
Ұзындығы ΔХ=20 м бөліктің соңындағы тасындылардың өтімі

, кг/с (36)

2. PSa анықталғаннан кейін есептегі бөліктегі өзгерістің жылдамдығын анықтаймыз:
; м/тәу (37)

Уақыт аралығын Δt=0,5 тәулікке тең деп қабылдап есептегі бөліктегі
Δh = Cq · Δt, м
Δh = Cq · Δt=0,53*0,5=0,26м

3. Бірінші бөліктің аяғында анықталған PSa екінші бөліктің басындағы
Есептеу нәтижелері 13 кестеде келтірілді.

Кесте 13 – Арнаның өзгеруін есептеу

Бөлік номері 1 2 3 4

, м 20 20 20 20

, кг/с 76,1 148,7 152,0 152,1

, кг/с 152,2 152,2 152,2 152,2

0,41 0,41 0,41 0,41

еm 1,50 1,50 1,50 1,50

-76,1 -3,5 -0,2 -0,1

-50,7 -2,33 -0,13 -0,07

148,7 152,0 152,3 152,7

0,53 0,06 0,065 0,067

∆h, м 0,26 0,03 0,032 0,033

h, м 5,36 5,13 5,12 5,11

ҚОРЫТЫНДЫ

Шұғыл континентал климатпен қоса жазықтық рельеф жағдайы Шалқар-Теңіз шұңғымасына
Қарастырылып отырған аумақ анық көрінетін ылғалдылығы тапшы ауданға жатады.
Бұндағы ағындыны нормасын есептеу барысында аудандары әртүрлі өзендердің ағынды
1. Өзендер мен уақытша ағынсулардың ағындысы ауданның микрорельефімен және
2. Микро жер бедерінің сипаты жалпы алғанда су жинау
3. Бір биіктік зонасының шегінде су жинау алабының орташа
4. Булануға кететін шығын су жинау алабының өлшеміне тәуелді.
5. Ірі, орташа өзендердің жылдық ағындысының 90-95 %, ал
6. Жылдық ағындының таралуында аумақның барлық өзендеріне жыл ішінде
7. Торғай өзені алабы үшін айқындалған жылдық ағынды үестірімінің
Бұл жұмыс барысында өзен арнасының өзгерісі есептеліп табылды. Есептеу
Берілген жұмыста құмтізбек бөлшектерін есептеу және сүйретпе тасындылардың өтімі
Бұл бөлімде тасындының механикалық құрамы анықталып, гидравликалық сипаттамаларына есептеу
Vш Vш -0,07м/с, Леви бойынша Vш-0,64 м/с, Шамов бойынша
Бұл жұмыста біз арна ағынының орташа тасымалдау қабілетін есептедік.
Қолданылған әдебиеттер тізімі

Беркалиев З.Т. – Гидрологический режим рек Центрального, Северного Западного
Лаврентьев П.Ф. Рыбкина М.П. Предварительная оценка ресурсов поверхностных вод
Голубцов В.В. Лаврентьев П.Ф. Методика расчета нормы годового стока
Ресурсы поверхностных вод СССР. Т. 13. – Вып. 1.
Ресурсы поверхностных вод СССР. Т.12. – Вып. 3. –
Ресурсы поверхностных районов освоения целинных и залежных земель. –
Гидрологическая изученность. Том 13.Центральный Казахстан Гидрометиздат Л. 1965г.

Лебедев П.Н. Ресурсы поверхностных вод. (Торгайская столовая страна). //
Основные гидрологические характеристики Том 12 Нижнее Повольжье и Западный
Пособие по определению расчетных гидрологических характеристик. – Л.: -
Молдахметов М.М. Гидрологиялық есептеулер. Алматы, 2004. – 212 б.
Лебедев В.В. Гидрология и гидрометрия в задачах. Л.: Гидрометеоиздат.
Молдахметов М.М. Влияние хозяйственной деятельности на сток реки Торгай.
3

1