Кеген өзені алабының ландшафттық құрылымы диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
.
Кіріспе
1. Кеген өзені алабының табиғи жағдайы…………………………4
Қысқаша зерттелу тарихы………………………………………4
Геологиялық жағдайы…………………………………………….7
Жер бедері ……………………………………………………………10
Климат ерекшеліктері…………………………………………….11
Жер беті және жер асты сулары……………………………..15
Топырақ және өсімдік жамылғысы……………………….19
Жануарлар дүниесі…………………………………………………20
Геожүйе ландшафттарының құрылымдық
ұйымдастырылуы…………………………………………………..22
2.1. Ландшафттардың дифференциациясы және жіктелуі…..22
2.2. Кеген геожүйе ағынының құрылу белдеуі……………………25
2.3. Шалкөдесу субгеожүйесі…………………………………………….27
2.4. Қарқара субгеожүйесі………………………………………………….31
2.5. Жарғанақ- Талдыбұлақ субгеожүйесі……………………………34
2.6. Кенсу, Орта Мерке Шет Мерке субгеожүйесі………………35
2.7. Кеген субгеожүйесі……………………………………………………..36
2.8. Геожүйелердің биіктік белдеулік дифференциациясы…..38
Кеген өзені алабындағы ландшафттардың
Антропогенезі……………………………………………………………………43
3.1. Табиғи геохимиялық фонның және
заттар дифференциясының сипаттамасы…………………......43
3.2. Геожүйелер динамикасы………………………………………………48
3.3 Антропогенездің негізгі факторлары және ландшафттардың
антропогендік модификациясының жіктелуі…………………..49
3.4. Антропогенді модификация ландшафттарының
негізгі категорияларына сипаттама ……………………………….53
Қорытынды………………………………………………………………………..58
Пайдаланылған әдебиеттер………………………………………………….60
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Басқа тақырыптағы дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Мазмұны.
Кіріспе
1. Кеген өзені алабының табиғи жағдайы…………………………4
Қысқаша зерттелу тарихы………………………………………4
Геологиялық жағдайы…………………………………………….7
Жер бедері ……………………………………………………………10
Климат ерекшеліктері…………………………………………….11
Жер беті және жер асты сулары……………………………..15
Топырақ және өсімдік жамылғысы……………………….19
Жануарлар дүниесі…………………………………………………20
Геожүйе ландшафттарының құрылымдық
ұйымдастырылуы…………………………………………………..22
2.1. Ландшафттардың дифференциациясы және жіктелуі…..22
2.2. Кеген геожүйе ағынының құрылу белдеуі……………………25
2.3. Шалкөдесу субгеожүйесі…………………………………………….27
2.4. Қарқара субгеожүйесі………………………………………………….31
2.5. Жарғанақ- Талдыбұлақ субгеожүйесі……………………………34
2.6. Кенсу, Орта Мерке Шет Мерке субгеожүйесі………………35
2.7. Кеген субгеожүйесі……………………………………………………..36
2.8. Геожүйелердің биіктік белдеулік дифференциациясы…..38
Кеген өзені алабындағы ландшафттардың
Антропогенезі……………………………………………………………………43
3.1. Табиғи геохимиялық фонның және
заттар дифференциясының сипаттамасы…………………......43
3.2. Геожүйелер динамикасы………………………………………………48
3.3 Антропогенездің негізгі факторлары және ландшафттардың
антропогендік модификациясының жіктелуі…………………..49
3.4. Антропогенді модификация ландшафттарының
негізгі категорияларына сипаттама ……………………………….53
Қорытынды………………………………………………………………………..58
Пайдаланылған әдебиеттер………………………………………………….60
Реферат
Бітіру жұмысымның тақырыбы: “Кеген өзені алабының ландшафттық құрылымы” деп
Негізгі сөздер: ландшафт, өзен алабы, геожүйе, субгеожүйе, антропогендік ландшафт,
Зерттеу объектісі: Кеген өзені алабы
Жұмыс мақсаты: Кеген өзені алабындағы ландшафт құрылымдарын зерттеу, ауылшаруашылық
Бітіру жұмысын орындау барысында төмендегідей әдістер қолданылды:
аналитикалық
картографиялық
жалпы физико- географиялық
геожүйелік- алабтық
Кіріспе
Менің бітіру жұмысымның тақырыбы: “Кеген өзені алабының ландшафттық
Аталған жұмыс қор материалдары және әдебиеттерден Кеген өзені алабындағы
Алабтың барлық шеті де таулы қыраттармен қоршалған, территорияның жоғары
Кеген өзені алабының ландшафттық құрылымы өте күрделі және орналасу
Бітіру жұмысымның мақсаты: Кеген өзені алабының ландшафттық құрылымын зерттеу
Бітіру жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден және
Бірінші тарауда Кеген өзені алабының физикалық- географиялық жағдайына жан-
Екінші тарауда Кеген өзені алабындағы ландшафт құрылым түрлері көрсетілген.
Географиялық ұғымдағы геожүйелік тұрғыдан дамуын, өзендер алабтарына негізделген ландшафттық
Кеген өзені алабының ландшафттық құрылымын анықтауда негізгі көрсеткіштер жер
Үшінші тарауда антрапогендік ландшафттарының түрлері қарастырылған. Сонымен бірге онда
Кеген өзені алабының табиғи жағдайы
1.1. Қысқаша зерттелу тарихы
Бұл территорияның алғашқы зерттелуі 19-ғасырдың екінші жартысында, яғни Жетісудың
Ең алғаш Іле Алатауын 1856-1857 жж орыс географы атақты
И.В Мушкетов Іле Алатау қыратының сипаттамасы үшін көп еңбек
П.П.Семенов Тянь-Шанскийдің бастамасы бойынша 1859 жылы Іле алқабын Голубев
1864-1868ж Тянь-Шанды Северцевтің зерттеуі бойынша, И.В.Мушкетов жазғандай, құнды географиялық
1915ж В.П.Полкановтың жетекшілігімен жерді жақсарту бөлімі Жетісудың шығыс бөлігіне
Кеңес өкіметі жылдарында аймақты зертеу өте жақсы жақсы жүргізілді.Ол
1948ж ҚазКСР ҒА Зоология Институты бірлесе ұйымдастырған экспедициясының мақсаты
1948 ж С.С.Шульц өзінің: «Тянь-Шанның жаңа тектоникасы мен рельефіне
1954 ж пайдалы қазбалар іздеу мақсатымен Кеген алабында геологиялық
1954 ж КазГипрозем Иниститутының кешкенді ізденістер бөлімі Алматы облысына
1959ж М.Ж.Жандаев және А.В.Чигаркин жетекшілік еткен геология бөлімінің эрозионды-геоморфологияның
1957ж-дан 1960ж бойынша парақтың сол жағына К-44-УП өткізді, масштабтың
Қазіргі уақытта тек Қарқара өзенінде бір ғана гидропост жұмыс
Бұл аймақтағы су балансы зерттеулерін: И.С.Соседов, З.Т.Берқалиев, А.А.Тұрсынов, Л.Ф.
Территорияның геологиялық және палеогеографиялық ерекшеліктерін: А.А.Абдуллин, И.Н.Радченко, В.Г.Новиков және
Алабтың геоморфологиялық ерекшеліктерін: А.В.Попов, М.Ж. Жандаев, Б.А.Федорович, М.С.Калецкая, Г.А.Авсюк,
Биік таулы ландшафттардағы қазіргі кездегі мұз басу үдерістерін Е.Н.Вилесовтың
Кешенді физика- географиялық зерттеулерден: Н.А. Гвоздецкий, В.М.Чупахин, Г.В.Гельдыева, Л.К.Веселова,
Геологиялық құрылымы
Кеген өзені едәуір ірі Шарын өзенінің сол жақ
Ол жоғарғы ағысында Шалкөдесу ал төменгі ағысында Кеген деп
Аудан территориясының геологиялық құрылымында әртүрлі кешенді жыныстар кездеседі. Жазық
Кембрийге дейінгі және Кембрийлік шөгінді мейлінше кең тараған. Көбіне
Тек Алматы-Нарынқол автотрассаның оңтүстік-шығысы қалыпты жағдайда бақыланады. Бұл жерде
Жалпы түрлі қабат 830-1180м құрайды. Барлық девондық вулканиттер Кетмен
А.В.Леоновтың ойынша қышқыл вулканагендіктердің пайда болуы силурлық және ордовендік
Турнейлік ярус, визейлік ярус бұл ярустардың қабаты Кетмен свитасының
Одан ары қоңыр доцитті порфириттер және пирокластар. Жарық жасыл-сұр
Жоғарғы бума негізінен эффузивтермен және туфтармен көрсетіледі, доцитті құрамда
Негізгі және орталық айырманың ұштасуы төменгі свитаға, ал қышқыл
Жарық бойынша қалыңдық 570 м. шығысқа қарай намюрлық шөгінді
Перімдік шөгінділер Кетмен қыратында шоғырланған. Олар вулкандық және шөгінді
Олар мейлінше Кетмен қыратының солтүстік беткейінде тараған. Триасты және
Кеген өзені аңғарында бор шөгінділері жоқ деседе болады. Полеогенді
ақ құмдақты мергелдер--------------------------10м
әртүрлі тасты құмдақтар қызыл түсті өте құмды батпақпен кезек
қызыл түсті ласты батпақтармен гравиттермен кезек қабаттасқан---------25м
Анологиялық қызыл түсті шөгінділер тектоникалық блок қабат жасайды.
Әртүрлі төрттік шөгінділер Кеген өзені аңғарында таулы қыраттарды және
Төменгі төрттік шөгінділер гляциалды флювиргляциалды және аллювиальдың пайда болуына
Ірі су артериясының әрекетінің іздері Кеген өзені алабында сақталған.
Орта төрттік шөгінділер гляциалды, аллювиальды, аллювиальды-өзендік, делювиальдіы-пролювиальдіы, эолды шөгінділерден
Өзен алқабындағы қазіргі шөгінділер қазіргі уақытта жайылма жасайды және
Кеген өзені аңғарының жазығында және оның салаларының қазіргі шөгінділері
Кеген өзені аңғары әртүрлі типті жер бедері сипаттайды. Рельефтің
Жер бедері
Геоморфологиялық жағдайына байланысты алаб территориясы биік таулы,орташа таулы, аласа
Тянь-Шанның солтүстік таулы қыраттарының негізгі ерекшелігіне ендік бағытта,тау жоталары
Кетмен жотасының оңтүстік беткейі рельеф пішіндерінің негізгі түрлері суайрықтары
Орталық Тянь-Шань және Күнгей Алатау жоталарының абсолют биіктігі 3400-3600м.
Кетмен жотасының жоғарғы суайрығы тегіс,шыңдары шеңберленіп келеді, биіктіктері шамамен
Шығысында Кетмен жотасының шыңдары оңтүстікке қарай бұрылып, биіктігі төмендеп,
Алабтағы ең ірі Кеген ойпатының абсолютті биіктігі 1800-2000 м
Бұзылудың нәтижесінде көршілес тау жүйесі көп мөлшердегі қалдық материалдарының
қыстырмалы аккумулятивті
денудациялық
Рельефтің қыстырмалы аккумулятивті типі тау арасындағы ысырынды конустар Кетмен
Ысырынды конустар ең биік және мейлінше қатты түсетін тауалды
Климаттық көрсеткіштері.
Кеген өзені алабының климаттық жағдайы абсолюттік биіктіктеріне байланысты өте
Арктикалық ауа массасы әсіресе Карск теңізі аймағында түзілетін Карск
Жылдық радияция жиынтығының түсуі бұлттылыққа, көлеңкелі горизонттарға байланысты
Өсіп-өну кезеңі (тәуліктің орташа температурасы 50С-дан жоғары болғанда) жылына
Температуралық және жауын-шашын режимдеріне сәйкестендіре отырып алапты үш климаттық
Тауаралық белдеу-Шалкөдесу, Кеген, Қарқара ойыстарын қамтиды. Абсолюттік биіктігі 1200-1500
Тауалды белдеуі-территорияның 700-1500 м аралығындағы биіктікті қамтиды және температура
Таулы белдеу-1500 м жоғары территорияны қамтиды, бұнда климаттың биіктік-
Ауаның жылдық орташа температурасы тауалды аймақтарында 6-8.50C, ал, таулы
Кесте 1. Ауаның жылдық және айлық орташа температурасы, 0С
Т
Бекет
Айлар
Жыл-
дық
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Кеген -13.7 -11,2 -2,7 4.0 9,1 12,6 14,8 14,0
Сары
жаз -13,3 -10,8 -3,6 3,8 8,9 12,2 14,2 13,7
Ең ыстық ай шілде айының орташа температурасы жазық жерлерінде
Кесте 2.Ауа температурасының абсолютті максимумы,0С.
Бекет
Айлар
Жыл-
дық
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Кеген 8 11 21 29 28 33 34 34
Сарыжаз 7 10 19 26 27 32 31 31
Биіктік жоғарылаған сайын (теңіз деңгейімен есептегенде)температура әрбір 100м сайын
Қысқы кезеңде жазық территорияларда кей жылдары –42…-450С-ға дейін төмендейді(Кесте
Кесте 3.Ауа температурасының абсолютті минумумы,0С.
Бекет Айлар Жыл-дық
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Кеген -45 -35 -35 -24 -17 -8 -4 -5
Сары-жаз -41 -33 -34 -18 -14 -10 -4 -4
Атмосфералық жауын-шашын. Атмосфералық жауын-шашын аймақта өте әркелкі түседі,физика-географиялық жағдайына
Жауын-шашын сонымен бірге территорияға тек әртүрлі түсіп қана қоймайды,сонымен
(Кесте 4).
Кесте 4. Жауын-шашынның орташа көпжылдық мөлшері,мм.
Бекет Айлар 11-12 4-10 жыл
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Кеген 6 6 11 33 53 68 73 50
Сары
жаз 9 10 17 36 57 58 52 32
Қар жамылғысы. Орташа қар жамылғысының қалыңдығы жазық бөліктерінде 5-14см.-ден
Кесте 5. Қар жамылғысының жылдық көрсеткіші,см.
Бекет Айлар Максим Миним
9 10 11 12 1 2 3 4
Сарыжаз - 1 10 21 28 31 24 3
Ауаның ылғалдылығы. Жылдың салқын маусымында ауаның ылғалқұрамы төмен бол
Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы температураның жылдық режимі ортаның булану мүмкіндігіне
Бірақ Кеген өзені алабында жауын-шашын,ылғалдылық мөлшері бірнеше жылдар қатарынан
Кесте 6. Ауаның абсолютті ылғалдылығының орташа айлық және жылдық
Бекет Айлар Жыл-дық
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Кеген 2,0 2,3 3,8 5,3 7,4 9,2 10,4 9,3
Сары-жаз 1,8 2,1 3,5 5,1 7,0 8,8 10,0 9,0
Территорияда 1500-2000м биіктік аралығында салыстырмалы ылғалдылық қыс кезінде максимум
Кесте 7. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығының орташа айлық және жылдық
Бекет Айлар Жыл-дық
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Кеген 75 74 72 67 66 66 64 62
Сары-жаз 68 67 69 65 63 64 63 61
Атмосфералық қысым және желдер. Аймақтың жоғары абсолютті биіктігіне байланысты(1100-ден
Жел режимі (жылдамдығы және бағыты) жалпы атмосфералық ауа айналымымен
Орташа желдің жылдамдығы территорияда өте көп емес 2-3м/сек негізінен
1.5 Жер беті және жер асты сулары
Алабтың геолого-геоморфологиялық, тектоникаық және климаттық жағдайы территорияда гидрографиялық тордың
Таулы және жазықтық бөліктері шамамен мыңға тарта горизонттарға бөлінеді.
Ағыс жағдайына және негізгі су жинау алабтарына, сонымен бірге
1.Тау өзендері-бастауын мұздықтар мен биік таулардан алады (абс.биіктігі 2000м-ден
2.Тауалды өзендері- бұларға көптеген ұсақ өзендер, бастауын неғұрлым қар
3.Жазықтық өзендер-бастаулары жазық жерлерде, яғни беткейлік жер асты суларынан
Кеген өзені алабында сонымен бірге суы аз, уақытша яғни
Өзендердің бұл типтері бастауларымен, қоректенуімен және су режимдерімен ерекшеленеді.Тау
Осының ішінде Кеген өзенінің кейбір
Кеген өзені ұзындығы 80 км-ге
Шалкөде өзенііне Кетмен және Қаратау жоталарынан көптеген: Алтынген,
Қарқара өзені бастауын Теріскей Алатау жотасынан алады, ол 2940м
Кенсу өзені бастауын Күнгей Алатаудың солтұстік беткейінен алады. Жоғарғы
Кегеннің сол жағалық ең төменгі салалары Орта-Мерке мен Шет-Мерке
Кесте 8. Кеген өзенінің негізгі салаларының гидорографиялық
Өзендер Құятын жері. Ұзындығы,км. Су жинау алабы. Еңістігі,0
Кеген Шарын 346 2388 3,9
Шалкөде Жоғалып ке-ді 50 1038 20
Қарқара Кеген 65 1808 20
Кенсу Кеген 43 2399 40
Орта-Мерке Кеген 34 2079 59
Шет-Мерке Кеген 34 2079 47
Көктемгі су тасуы Кеген өзенінің төменгі салалары Орта-Мерке, Шет-Мерке,
Алабтағы жер асты сулары қабатталу жағдайына байланысты, сонымен бірге
Қабатталуына, таралуына және динамикасына байланысты алабтағы жер асты суларын
Жарықшақтық жер асты сулары алабтың таулы бөлігінде таралған. Бұл
Жарықшақтық жер асты сулары атмосфералық жауын-шашын, қар еруінен меңызы
Қабатаралық сулар негізінен неоген-төменгі төрттік шөгінділермен және тауаралық аккумулятивті
Грунт сулары орта-жоғарғы төрттік боскесекті шөгінділерде тауалды жазықтарында таралған.
Алаптағы жер асты минералды сулар химиялық құрамына, минералдық сатысына,
1.6. Топырақ және өсімдік жамылғысы.
Топырақ өсімдік жамылғысының кешені алабтың геоморфологиялық, геологиялық және климаттың
Биік таулы белдеу (3000м-ден жоғары) ағындардың құрылу аймағында орналасқан.
Орта таулы биіктік белдеу территорияның 1600-2400 м абсолютті биіктік
Аталған белдеудің жоғарғы бөлігінің топырақтары қуатының аздығымен құрылымы айқын
Субальпілік тау-шалғынды топырақтар, альпілік белдеудің топырақтарына қарағанда түсінің қоюлығымен,
Орман белдеуінен соң бұталы далаларда өзіндік құрылымды тау-далалы топырақтар
Аймақтағы аласа таулы белдеуге,тау етегі (2200-1600м) белдеуі. Негізінен
1.7. Жануарлар дүниесі.
Таулы рельеф, күрделі климаттық жағдайы және қыраттың топырақ-өсімдік жағдайы
Аласа таулар жорғалаушылар түрлеріне бай: қалқантұмсық жылан, бозша жылан,
Таудың фаунасы құрамы әркелкі болып келеді,орта горизонттарда фаунаға бай
Тауларда маусымға қарай жануарлар дүниесі өзгеріп отырады. Қысқы кезеңде
Қыраттардың еңістіктермен және өзен аңғарларымен бөлінуіне байланысты жануарлардың жекелеген
Кеген өзені алабының тау қыраттарында сүтқоректілердің ірі түрлері суыр,
Кеген өзені алабындағы ландшафттардың құрылымы
2.1 Ландшафтардың дифференциясы мен жіктелуі
Географиялық ұғымдағы геожүйелік тұрғыдан дамуын, өзендер бассейндеріне негізделген ландшафттық
Кеген өзенінің геожүйелерінің қазіргі құрылымы әртүрлілігімен ерекшеленеді. Кеген өзені
Кеген өзені алабы ландшафттарының жіктелу негізіне аймақтық тұрғылар, яғни
Экотондық сипаттағы аналитикалық мәліметтер, ғарыштық және аэрофототүсірілімдер материалдарын
Аймақтық ландшафттардың подкласқа бірігуі жер бедерінің ярустылығына сәйкес жүргізілген.
Геологиялық іргетастың генетикасы мен рельефтің морфо-метриясы, сонымен қатар жоғарғы
Бұдан басқа, Кеген өзенінің алабында аймақтың жергілікті ерекшеліктері, сонымен
Кеген өзенінің алабындағы ландшафттарды зерттеудегі геожүйелік-алабтық тұрғының
Геожүйелердің шығуына сәйкес, ондағы арна түзілу, гравитациялық, инсоляциялық және
Г.М. Жаналееваның теориялық концепсиясына сәйкес аридтық территориядағы ішкі құрлықтық
Алабтың гидрологиялық ерекшеліктері зат қозғалысының ерекше типімен бірге ағынның
Субгеожүйелердің ландшафттарының динамикалық активтілігі беттердің еңістілігі мен олардың литологиялық
Кеген өзенінің алабы- бұл орографиялық шектелген, бір табиғи дене
Бір кеңістіктік деңгейден екіншісіне көшу, табиғи компоненттердің физикалық әсерлерінің
Осыған байланысты Кеген геожүйесі заттың бір бағытта суайрықтан эрозия
2.2 Кеген геожүйесі ағынының құрылу белдеуі
Алабтағы зерттелген: Шалкөде, Қарасу, Кеген, Сарыжаз, Қарабұлақ, Қарқара, Жарғанақ,
Бұл геосистеманың ландшафттарындағы заттардың қарқынды қозғалу ядросы болып Қарқара
Орта таулы қырқалы-бұйратты рельеф - Шалкөдесу геожүйесіндегі өте кең
Геожүйенің ең биік таулы бөлігі Қарқара субгеожүйесі болып табылады.
М.И.Ломонович /7/ Іле қазаншұңқырында еңіс тауалды жазықтарын жасына қарай
а)бірінші этапты аккумляциялық (ежелгі төрттік) тауалды еңістік жазығы, қырқалы-жонды
ә)екінші этапты аккумляциялық (орта төрттік) тауалды еңіс жазығы жер
б)үшінші этапты аккумляциялық (жаңа төрттік) тауалды еңіс жазығы, жыралы
Біздің көзқарасымыз бойынша Кеген геожүйесінің ландшафттық құрылымы осы аталған
Ағын құрылу белдеуінің ландшафттары теңіз шөгінділерінің көптігімен сипатталатын қазіргі
Аталған белдеуде таулы-орманды және таулы-шалғынды ландшафттар таралған, олардың дамуы
Кенсу, Орта-мерке, Шет-Мерке өзендерінің ағындары Күнгей Алатау жотасының солтүстік
Көрініп тұрғандай гравитациялық күштердің ландшафт құру үдерістеріне әсері әртүрлі
Кеген геожүйесіндегі табиғи кешендердің эволюциясына сонымен бірге төменгі бөлігіне
Осы геожүйені құрайтын субгеожүйелердің тастылығымен айқындалады, мұндағы белдеулік және
2.3. Шалкөдесу субгеожүйесі
Бұл геожүйенің ландшафттарына Кетмен жотасының оңтүстік беткейі мен Қаратау,
Өзен аңғарының түбіне жақындағанда дөңбектас- қиыршық тасты-құмтастардан және ірі
Ландшафттар орта таулық кешенді аккумлятивтік құрылымдарымен тығыз байланысқан, көбінесе
Орта таулы- эрозиялы- тектоникалық ландшафттар /21,22/ ұсақ қиыршықты -
Жота беткейлерінің тілімденуінің әртүрлі болып келуі, компоненттердің өзіндік
Қаратау және Елшенбүйрек тауларының солтүстік беткей ландшафттары Шалкөдесу субгеожүйенің
Эрозиялық-тектоникалық беткейдің ландшафттары, палеозой жыныстарынан құралып ұсақ қиыршықты- құмбалшықты
Бұл ландшафттар қысқы жайылымға және шабындыққа пайдалынылады. Биоөнімділігі 2,3-дан
Жайылма үстілік террасалар құмайтты- құмбалшықты шөгінділерден құралған, шалғынды- каштанды
2.4 Қарқара субгеожүйесі
Бұл субгеожүйегі Кеген өзенінің ірі сол жағалық саласы Қарқара
Қарқара өзенінің ағын қалыптасу белдеуінің ландшафттары, оның салалары :
Біршама жоғарылау гипсометриялық деңгейде эрозиялық- тектоникалық биіктіктер ландшафттары, ұсақ
Жоғарғы беті тегіс биік таулы денудациялық, ландшафтары палеозойлық жыныстардан
Қарқара өзенінің оң жағалық салаларындағы ландшафт қалыптасу белдеулері биіктігі
Бұл өзендердің суайрықтық жоталары таудың қара топырағындағы бетегелі және
Көлбеулі- толқынды эрозиялық- аккумлятивтік жазықтар Оғызтау тауының беткейлерімен
Оғызтау таулы массивінің жоғарғы тегістеу беттерінің ландшафттары таулы- шөлдену
Ландшафт құрушы жыныстардың литогенді негізі болып интузивті тектен шыққан
Қарқара өзенінің сол жағалық ағын қалыптасу белдеуі- Иірсу өзені
Негізгі ландшафт құрушы физика- географиялық үдерістері қазіргі геоморфологиялық және
2.5 Жарғанақ-Талдыбұлақ субгеожүйесі
Бұл субгеожүйе Кеген өзененінің сол жағалық салалары болып табылатын
Аталған субгеожүйенің ландшафттары пролювиалды- делювиалды шөгінділерден құралған және тұрақты
2.6 Кенсу, Орта-Мерке, Шет-Мерке субгеожүйесі
Бұл субгеожүйенің ландшафттары Кеген өзенінің сол жағалық салалары Кенсу,
Бұл өзен алабындағы басым ландшафттар болып, суайрық төбелеріндегі эрозиялық-
Табиғи кешендерінде (түпкілікті жыныстар) граниттерден, полфириттерден, құмдақтардан, әктастардан және
Экзогенді геоморфологиялық үдерістер аяздық үгілудің және беткі ағынның жоқтығы
2.7 Кеген субгеожүйесі
Бұл субгеожүйе ландшафттары Кеген өзені алабында, Кеген жазығының шығыс
Барлық субгеожүйелерге тән ысырынды конустар, қабаттала, көбіне бірін-бірі басып
Кеген қазаншұңқырының ландшафттары, шығу тегі көлді-аллювиальдық және көптеген ойыстардан,
Кеген субгеожүйесінің ландшафттарының құрылуында жер бедері еңістігінің азаюына байланысты
Бұл жағдай террасалар және ысырынды конустармен арласқан ландшафттарда жерге
Террасаларда ландшафттардың ретпен орналасуына жеткілікті ылғалдану мен шөптесін өсімдіктердің
Екінші жайылма үстілік террасаларда толқынды жазықтар ландшафттары таралған, ол
Ысырынды конус шлейфтерінің ландшафттары, қиыршықты-малта тасты материалдардан құралған, онда
Ағын тасымалдану белдеуінің ландшафттарына, Құлықтау тауының оңтүстік- батыс бөлігінде
Кеген субгеожүйесіндегі ландшафттардың құрылымы, құрғақ сайлардың жиі торларын қалыптастыратын,
Осыған байланысты Кеген субгеожүйесі тұрақты ағын қалыптастыру жағдайындағы ірі
2.8 Геожүйелердің биіктік- белдеулік дифференциясы
Кеген өзен алабы аумағындағы келесідегідей биіктік-белдеулік геожүйелері анықталады; биік-таулы
Биік таулы шалғынды-қарлы геожүйелер Күнгей және Теріскей Алатау, Оғызтау
Кеген өзені алабының қарлы- мұздықты биіктік- белдеуінде әртүрлі құрылымды
Биік таулы шалғынды- далалы геожүйелер барлық негізгі тау жоталарында
Биік таулы шалғынды- далалы геожүйенің субальпілік және альпілік шалғындары
Өкінішке орай, көптүрлі, қалың шөп жамылғысына қарамай, жайылымда улы
Биік таулы қарлы- мұздықты геожүйелер Күнгей Алатау және Теріскей
Орта таулы орманды- шалғынды- далалы геожүйелер абсолюттік биіктігі 1600-2800
Орта таулы орманды шалғынды геожүйелер жоғарыда аталған жоталардың солтүстік
Аталған белдеудің өсімдік жамылғысы өте әртүрлі болып келеді. Орман
Орта таулы далалы геожүйелер жоталардың оңтүстік беткейлерінде таралған, оның
Сонымен бірге далалық шалғындар жоғарғы биіктіктерде және тік
Аласа таулы далалы геожүйелер Құлықтау, Кетмен жоталарында 1300-1400м, 1600-1800м
Бұл аймақтағы далалық геожүйелер, малджың барлық түріне жақсы көктеу
Тауалды-далалы ландшафт белдеуі тау етегіндегі еңістеу жазықтарда таралған, Құлықтау
Қарастырылып отырған геожүйенің төменгі бөлігі қаршірінді құрамы 1,5% болатын,
Ауылшаруашылығында тауалды жазықтарының табиғи жағдайы суармалы егістікке (картоп, астық)
Тауалды аймақтарында егістік және жайылымдық- шабындықтар мұндағы мал шаруашылығымен
Осыған байланысты Кеген өзені алабы таулы және тауалды –
3 Кеген өзені алабындағы ландшафттарының антропогенезі
3.1 Табиғи геохимиялық фонның және заттар дифференциясының сипаттамасы
Техногендік фактордың әсер ету жағдайындағы табиғи ортаның даму ерекшеліктерін
Бұл үшін салыстырмалы географиялық әдісті қолданған кешендік фактілік мәліметтердің
Антропогендік факторлар әсерінен өзгерген ландшафттарды табу мен картографиялаудың теориялық
Әрбір геожүйе өзінің мәніне қарай заттық-энергиялық айналымның динамикалық бірлігі
М.А. Глазовскаяның пікірі бойынша, ішкі әсерлерге қайтарылымды реакциялардың қайтарылымды
Беттік және жер асты суларымен, сонымен қатар нақты техногенді
Ландшафттарға адамның шаруашылық әрекетінің факторларының әсер етуі бойынша оларды
Ландшафттардың геохимиялық картографиялау негізіне, ауа мигранттарының планетарлы процестермен ауысуымен
Геохимиялық ландшафттардың шөлді типі едәуір көп тараған және төменгі
Геохимиялық ландшафттардың құрғақ далалы типі геожүйенің гипсометриясы бойынша биік
Геохимиялық ландшафттардың таулық-далалық типі аз аймақты алып жатыр. Оңтүстік
Гехимиялық ланшдшафттардың далалық-биік таулы типтері оңтүстік экспозицияның беткейлеріне тән.
Геохимиялық ландшафттардың қарлы- мұздықты типі Қарқара және Кенсу, Орта-Шет
Геохимиялық ландшафттар подтипі рельеф бойынша және топырақтар мен жыныстардың
Кеген геожүйесінің әртүрлі деңгейдегі субгеожүйелер ландшафттарының ішкі, өзара байланыстарына
Кеген геожүйесі ландшафттарының дамуы, алабтың континентальды және қазаншұңқырлы жағдайындағы
Макроқұрылым рельефі бір және аймақтары, су мигранттарының өтуіне
Суайрықтармен шектескен көрші геожүйелердегі заттың диф-ференциялану жүйесінің жоқ
Кеген геожүйесінің субгеожүйелер дифференциясы, әртүрлі заттар дифференциясы мен транзиттік,
Әрбір субгоежүйеде заттар өлшемдері жиі өзгереді. Керісінше, заттың фронтальды
Кеген геожүйесінің барлық табиғи кешендері сандық құрамының өзгеруімен және
Ландшафттардың антропогендік өзгеруінің деңгейі, ландшафт-тардың құрылымына тәуелді болады.
3.2 Геожүйелер динамикасы
Ғаламдық антропогендік өзгерістер, аз уақытты геожүйелер элементінің өзгерісіне әкеледі.
Кеген өзені алабының болашақ антропогендік геожүйелерінің ерекше түрлерінің бірі-
Осыған байланысты, геожүйелердің қайта түзілуін, қазіргі геожүйелердің толық көшірмесі
Аймақтың жазық бөлігінде оңтүстіктен (гипсометриясы бойынша едәуір биік) солтүстікке
Осыған байланысты, антропогендік флуктуация әрекетімен, бірінші кезекте әртүрлі құрылым
Эрозиялық-денудациялық және делювиальдық-пролювиальдық жазықтардың ландшафттары басқаларынан бұрын биіктік-зоналық трансформацияға
Едәуір күштегі ауытқу сигналдарының әсер ету жағдайында геожүйлердің зоналық
Болашақ геожүйелердің өзгешелігі жөнінде түсінік келесі тауалды-далалық ландшафттардың- ашық-каштанды
Трансформацияның барлық деңгейінде ішкі ландшафттық дивергенция бйқалады. Таулы қара
Шөлдену үдерісінің өсуімен жалпы антропогендік трансформациясының барлық деңгейінде фитоценоздың
3.3. Антропогенездің негізгі факторлары және ландшафттардың антропогендік модификациясының жіктелуі
Шаруашылық әрекеті нәтижесінде табиғи компоненттерде пайда болған өзгерістерді антропогенездің
Антропогендік модификация қалыптасуындағы дифференцация факторларының бірі болып, беткейлер экспозициясы
Субгеожүйеде ағыстар қалыптасу зонасында жанама жердің болуы, жер бетінің
Осылайша, жанама әсер ету тек қана горизонтальды түрде ғана
Осылармен бірге әсер етудің теріс сипатын көрсетуге болады: су
Антропогендік ауытқулар мөлшеріне қарай бастапқы компонентерге үлкен табиғи тербеліс
Геохимиядағы автономды және бағыныңқы ландшафттар есебіне, химиялық элементтердің миграциялық
Негізгі табиғи компонентердің бірі болып, ландшафттағы антропогенез өнімінің көбіне
Ландшафтта ағынсыз геожүйелер, жиі болмайтын жер бетіндегі ағындардың биологиялық
Ландшафтта өте күшті антропогендік әсер жағдайында дамыған Кеген геожүйесінде
Ауыр металдардың жоғары концентрациялы жергілкті ордасы коммунальды-тұрмыстық қалдықтар территориясында
Аңғарында және беткейлі беттері мен таудың бөгетті эффектілері мен
- азоналды-зоналы тип белгілері бойынша;
- су миграциясының ерекшелігі және су көлемінің
- массоэнергия көлемінің қарқындылығы және энергия зонасының түрлері бойынша.
Кеген өзені аңғарында ландшафт көп ғасырлар бойы ауылшаруашылық мәдениетіне
1. Антропогенді мардымсыз және негативті салдары гумус зонасының жоғалуы,
2. Жаңа табиғи-антропогенді кешеннің құрылуы (агроландшафтар, сушаруашылық ландшафтары, елді
Кеген геожүйесінің табиғи әлуеті ландшафтарды оң пайдалану тәжірибесіне ие.
3.4 Антропогенді модификация ландшафтарының негізгі категорияларына сипаттама
Кеген субгеожүйесінде едәуір тараған антропогенді ландшафт болып- агроландшафт табылады.
Агроландшафттық концепция принциптерінің негізі табиғи-өндірісті құрайтын агроландшафттар, ландшафттық экологиялық
Агроландшафттарға тән, жалпы негативтік табиғи процестерге жататындар: қайта тұзданумен
Қарқындылық дәрежесі және техногендік әсер ету сипаты бойынша біз
Геохимиялық аагротехногенездің соңғы типі Кетмендік, Кегендік массивті суару жүйелерінде
Агротехогенездің едәуір тараған жанама әсері болып топырақ-тардың қайта тұздануы
Кеген геожүйесінің ландшафттарына көптеген ғасырлар бойы жайылымды-көшпелі мал шаруашылығы
Орман шаруашылық ландшафттары барлық субгеожүйелерде кездеседі. Берілген ландшафттардың ауданы
Аймақтың рекреациялы ландшафттарының бассейндерінде әдемі геожүйе көрінеді, табиғи потенциал
Біршама ерекшеленген болып, су шаруашылық ландшафттары тұрғылары табылады. Олардың
Кеген өзені алабы территориясының ландшафттарының жолды-транспорттық модификациялары екі түрмен
Мұндай аймақтарда өңдеу технологиясына сәйкес кемерлер мен террасалар қалыптасқан.
Мұндай су-эрозиялық экзогенді процестердің аймақтың ландшафттарына үздіксіз әсер етуі,
Әрбір нақты жағдайдағы антропогенез процесінде рельефтің мүсіндік және аккумулятивті
Кеген өзені алабының территориясындағы ландшафттардың селитебті модификациясы көптеген ұсақ
Антропогенді факторлардың техногенді және биогенді әсрлерінің бөлшектеп талдаулары зональды
Қорытынды
Кеген өзені алабының ландшафттарының дифференциациясы мен геожүйелердің құрылымдық ұйымдасу
1. Ландшафттаудағы теоретикалық концепциялық талдау соңғы 20-30 жылда континентішілік
2. Кеген өзені алабының ландшафттық зерттеулері бұл территориядағы табиғи
3. Географиялық дифференциациясының басты факторларының бірге қалыптасу әсерінен дамыған
4. Кеген өзені алабының қазіргі геожүйелік құрылымы өте күрделілігімен
5. Анықталғандай, шөлді белдеудегі өзен алабтары ландшафттарының дамуы ылғал
6. Кеген өзені алабындағы физико- географиялық үдерістерді талдау барысында,
7. Кеген өзені алабының суларын ауыл шаруашылығы мен энергетикаға
8. Табиғат ресурстарын тиімді пайдалануға келесідегідей табиғат қорғау шараларының
а) Кеген өзені алабындағы субгеожүйелер ландшафттарына жайылым және шабындықтарды
ә) Кеген өзен алабындағы және уақытша ағын сулар геожүйесі
б) Кеген, Қарқара, Шалкөдесу субгеожүйелеріндегі тауалды еңісті жазықтар ландшафттары
в) Кеген өзені алабындағы аң шаруашылығы территорияларында демалыс және
г) Аймақтағы халық шаруашылығында пайдаланылатын табиғи ресурстардың ролін көтеру
д) Кеген өзені алабындағы рекреациялық ресурстарды жан- жақты және
Пайдаланылған әдебиеттер
Семенов- Тянь- Шанский П.П. Мемуары. Т.2. Путешествие в Тянь-
Мушкетов И.В. Краткий отчет огеологическом путешествии по Туркестану в1875г.
Кассин Н.Г. Материалы по палеогеграфии Казахстана.
Щульц С.С. Анализ новейшей тектоники ирельеф Тянь- Шаня. М.:
Геология СССР. Южный Казахстан. М, Наука, 1978.
Г.Ц. Медоев "Общая геологическая карта Казахстана" Ленинград-Москва-Новосибирск, 1938. Рельеф
Жандаев М.Ж. Геоморфология Заилийского Алатау. Алма-Ата, Наука, 1972.- 167с.
Справочник по климату СССР, вып 18, Часть 2
Справочник по климату СССР,вып 18, Часть 2 /влажность воздуха,
Ломонович М.И. Илийская долина, Изд. АН Каз. ССР,
Беркалиев З.Т. Основные харектеристики поверхностного стока в р. Или.-
Отчет "Дать оценку и прогноз изменений водных ресурсов
Джабасов Х., Ахмедсафин У.М. и др. Ресурсы использования подземных
Насыров Р.М. География почв Заилийского Алатау.
Голоскоков В.П. Флора и растительность высокогорных поясов Заилийского Алатау.
Афанасьеев А.В. Зоогеография Казахстана. Алма-Ата,Изд. АН Каз ССР,1960.
Крауклис А.А. Теория и критика исследования геосистем // География
Джаналиева Г.М. Структура ландшафтов Балхаш- Илийского мегагеосистемы. Алма-Ата, КазГУ,
Керимбай Н.Н. Средногорные ландшафты бассейна реки Шарын. -А. (Депонир.
Мильков Ф.Н. Вопросы типологии и картировния антропогеннных ландшафтов.- Материалы
Мильков Ф.Н. Бассейн реки как парадинамическая ландшафтная система и
Исаченко А.Г. Представления о геосистеме в современной физической географии.
Невяжский А.Ю. О географическом изучении литогенной основы природно- территориальных
Гвоздецкий Н.А. О высотной зональности как об основной закономерности
Кондратьев Н.Е. Неустановивщиеся потоки в открытых руслах. Л., 1965.
Крауклис А.А. Проблемы экспериментального ландшафтоведентия Новосибирск, 1979. -254с.
Солнцев Н.А. О биотических и геоматических факторах формирования природной
Солнцев В.Н. Системная организация ландшафтов: проблемы методологии итеории. М.:Мысль,
Леонтьев О.К., Рычагов Г.И. Общая геоморфология",М.: Высшая школа, 1990.
Ретеюм А.Ю. Физико-географическое районирование и выделение геосистем // Количественные
Солнцев Н.А. О морфологии природного географического ландшафта. -Вопросы географии.
Солнцев Н.А. Значение циклочности и ритмичности экзогенных ландшафтообразующих процессов.
Керимбай Н.Н. Внутригорные долинные ландшафты бассейна реки Шарын. //
Щульц С.С. Анализ новейшей тектоники и рельеф Тянь-Шаня. М,:Географиз,
Маккавеев Н.И., Чалов И.С. и др. Работа водных потоков.
Чалов Р.С. Географические исследования русловых процессов. М., 1979.- 243с.
Щукин И.С. Общая геоморфология, М..Изд-во МГУ, 1960.- 615с.
Кассин Н.Г. Материалы по палеографии Казахстана. Алма-Ата, 1947.- 215с.
Чупахин В.М. Высотно- зональные геосистемы Средней Азии и Казахстана.-
Исаченко А.Г. Пути синтетического изображения природных комплексов, измененных деятельностю
Звонкова Т.В. Принципы и методы регионального георафического прогнозирования //
Звонкова Т.В., Исаченко А.Г., Минц А.А., Преображенский В.С. Теоретические
Звонкова Т.В. идр. Типы взаимодействия, проявляющиеся в территориальных систем
Николаев В.А. Концепция агроландшафта. Вестник МГУ. 1987, 2. -С.32-43.
Николаев В.А. Классификация и мелкомасштабное картографирование ландшафтов. М., МГУ,
Николаев В.А. Проблемы регионального ландшафтоведения. М., 1979. -160с.
Николаев В.А. Пустынно- пастбищный мониторинг. -М.,1981. -180с.
Николаев В.А. Ландшафтно-географические аспекты изучения и оптимизации территориальной структуры
Глазовская М.А. Технобиогеомы- исходные физико- географические объекты ландшафтно- геохимического
Глазовская М.А. Актуальные проблемы теории и практики геохимии ландшафтов.
Отчет Казгипроводхоза "Комплексная программа научно- технического прогресса Казахской ССР
Отчет Казгидропроекта "Майнакская ГЭС с регулирующим Бестюбинским водохранилищем на
Беркалиев З.Т. Гидрологические основы водохозяйственного использования стока бассейна р.
65
55
