Іле Алатауы өзендері курстық жұмыс
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 Іле Алатуының физикалық географиялық сипаттамасы
1.1 Жер бедері және геологиялық құрылымы
1.2 Топырақ және өсімдік жамылғысы
1.3 Климаты
1.3.1 Ауа температурасы
1.3.2 Жел
1.3.3 Атмосфералық жауын-шашын
1.3.4 Қар жамылғысы
1.3.5 Күн радиациясы
1.4 Алаптың гидрографиясы
2 Іле Алатауы өзендері ағындысының гидрологиялық режимі және зерттелгенділігі
2.1 Алаптың гидрологиялық зерттелгенділігі
2.2 Зерттеу аймағының гидрологиялық режимінің ерекшеліктері
3 ҚАЛЫПТЫ ЖЫЛДЫҚ АҒЫНДЫНЫ ЕСЕПТЕУ
3.1 Гидрометриялық бақылау деректері жеткілікті болған жағдайда қалыпты жылдық ағындыны бағалау
3.2 Гидрометриялық бақылау деректері жеткіліксіз болған жағдайда қалыпты жылдық ағындыны бағалау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 40 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 Іле Алатуының физикалық географиялық сипаттамасы
1.1 Жер бедері және геологиялық құрылымы
1.2 Топырақ және өсімдік жамылғысы
1.3 Климаты
1.3.1 Ауа температурасы
1.3.2 Жел
1.3.3 Атмосфералық жауын-шашын
1.3.4 Қар жамылғысы
1.3.5 Күн радиациясы
1.4 Алаптың гидрографиясы
2 Іле Алатауы өзендері ағындысының гидрологиялық режимі және зерттелгенділігі
2.1 Алаптың гидрологиялық зерттелгенділігі
2.2 Зерттеу аймағының гидрологиялық режимінің ерекшеліктері
3 ҚАЛЫПТЫ ЖЫЛДЫҚ АҒЫНДЫНЫ ЕСЕПТЕУ
3.1 Гидрометриялық бақылау деректері жеткілікті болған жағдайда қалыпты жылдық
3.2 Гидрометриялық бақылау деректері жеткіліксіз болған жағдайда қалыпты жылдық
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Іле-Балқаш бассейін жүйесіне мөңке, көксерке, сазан және ақ марқа
Қазақстанда сазанның екі түршесі кездеседі деп саңалады [Берг, 1949;
Жұмыстың мақсаты: Іле өзеніндегі сазан және тағы басқада балықтардың
Міндеттері:
сазан балығының систематика, биология, экология, қазіргі сандық көрсеткіштерімен танысу;
Биологиялық анализ жүргізу;
гистологиялық әдістемелерді пайдалана отырып бауырға және ішекке гистологиялық препарат
препараттарға анализ жүргізу және зерттеу нәтижелерін экологиялық жағдайымен салыстыру.
1 Іле Алатауының ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
Қарастырылып отырған аудандағы өзен ағындарының қалыптасуына физико-географиялық кешен, сонымен
Ағынның қалыптасуының басты табиғи факторларына жер бедері, ауданның геологиялық
Іле Алатауына алғашқы зерттеулер XIX ғасырдың елуінші жылдарында жасалған,
Төменде берілген жұмысты толық ашу мақсатында Іле Алатауы үшін
1.1 Жер бедері және геологиялық құрылымы
Таулы аудандарда гидрологиялық элементтердің, ал негізінен тау өзендерінің ағындарының
Іле Алатауы Тәңіртау (Тянь-Шань) тау жүйесінің шеткі солтүстік доғасының
Жотаның шекаралары: шығыста Шарын өзені, батыста Қастек асуы, оңтүстікте
Жотаның жалпы таралып жатқан ұзындығы 250 – 300 км.
Іле Алатауы анық көрінген симметриялы емес көлденең қималы. Сонымен,
Іле Алатауының оңтүстік беткейі Шелек өзенінің алабына дейін көршілес
Іле Алатауының солтүстік беткейі Ұзынқарғалы өзенінің батыс су айрығынан
Таулы бөлігінде жер бедерінің үш биіктік белдеуі бөлінеді: биік
Биік таулы – мұзды белдеу ( 2800 – 3000
Мұз құрсану ауданы негізінен 3700-ден 4100 м – ге
Іле Алатауының таулы өзендерінің алаптарының мұз құрсануы әртүрлі. Қазіргі
1 кесте – Іле Алатауының мұз құрсануы
Бассейндер Мұздықтар саны Мұзқұрсану F, км2 Мұз көлемі, км3
1955-90 ( F (55-90) ( V (55-90)
1955 1990 1955 1990 1955 1990
км2 % км3 %
Ұзынқарғалы 16 19 12,9 9,2 0,417 0,2777 +3 -3,73
Шамалған 10 10 2,6 1,54 0,054 0,0322 0 -1,06
Қаскелен 20 22 13,5 10,7 0,575 0,5047 +2 -2,83
Ақсай 18 19 13,5 10,6 0,490 0,4029 +1 -2,86
Қарғалы 7 10 3,9 2,4 0,160 0,0863 +3 -1,46
Үлкен Алматы 49 55 33,9 21,9 1,164 0,6835 +6
Кіші Алматы 12 19 9,3 6,35 0,339 0,2234 +7
Талғар 92 98 112,5 79,7 4,704 3,1100 +6 -32,8
Есік 49 39 49,5 34,8 2,068 1,3505 -10 -14,7
Түрген 34 39 35,7 26,3 1,569 1,1429 +5 -9,36
Барлығы: 307 330 287,3 203,54 11,540 7,8141 +23 -83,8
Шелек:
Іле Алатауының оңтүстік беткейінде 87 100 153,3 131,2 10,2
Кунгей Алатауының солтүстік беткейінде 164 157 132,8 93,9 5,85
Барлығы: 251 257 286,2 225,2 16,02 12,77 +6 -61,0
Іле Алатау бойынша жалпы саны: 394 430 440,6 334,74
Биік таулы – мұзды белдем үшін беткейдің төменгі бөлігінде
Өзен аңғарлары және олардың салалары негізінен ендері 3-тен 5
Орта таулық белдеу (1400 – 1500 м ден 2800
Орта таулы белдеу ағынның еріген қар суларынан, нөсер және
Жағалаулық аймаққа топырақтың бетіне түскен ластаушы заттар не беттік
Төмен таулы – тау алды белдеу (800-900 м-ден 1400-1500
Бұл белдеу үшін жота массивінен солтүстік бағытқа кететін таулы
Таудың етегінен ақырындап жазық ой Іле ойпаңына ауысатын, еңісті
Геоморфологиялық шектерде бұл тауалды – жазықтықты бөлікте екі аймақ
Аккумулятивті жазықтық ысырынды конусы аймағынан төмен орналасады. Оның жер
Төмен таулы- тау алды белдеуі ылдилықтың төмендеуіне, жер бедерінің
Әр түрлі жолмен жағалаулық аймаққа түсетін, ластаушы заттардың көшуі
Іле Алатауының тау өзендерінің алаптарының геологиялық құрылымы ағынға және
Іле Алатауының геологиясын зерттеуге көптеген жұмыстар арналған. Н.Г.Кассина [15],
Геологиялық – тектоникалық қатынаста Іле Алатауы Солтүстік – Тяньшаньдық
Таулы бөлікте полеозойлық кристалды магмалардан түзілген жыныстар таралған. Негізінен
Төрттік ( плейстоцендік) түзілімдер кеңінен таралған және негізінен қойтасты
Жотаның етегінде орналасқан негізгі өзендердің ысырынды конустары 40 м-ден
Іле Алатауының аумағының гидрогеологиялық жағдайларын Н.Г. Кассин (1930 ж.),
1.2 Топырақ және өсімдік жамылғысы
Топырақ - өсімдік жамылғысы судың сапасының және ағынының қалыптасуының
Топырақ - өсімдік жамылғысының зерттеуге көптеген жұмыс арналған. Н.А.Северцованың
Топырақ - өсімдік жамылғымсын реттеуде жер бедерінің әсерінен вертикальды
Гляциалды – нивалды белдеу(3400 м-ден жоғары). Бұл шектерде топырақ
Альпілік белдеу (3400 – 3300 м-ден 3100 – 3000
Бұл белдеудің өсімдік жамылғысы кобрезиевтік альпілік шалғынмен және басқаларымен
Субальпілік белдеу( 3100 – 3000 м-ден 2800 – 2700
Солтүстік экспозиция беткейлерінде таулық – шалғынды субальпілік топырақтар таралған,
Өсімдік жамылғысына келсек әртүрлі дәнді шөптер, субальпілік шалғындар, манжетка,
Ельовых лесов және биік таулы субальпілік шалғын белдеуі (2800
1.3 Климаты
Іле Алатауының климатын әр түрлі маман иелері зерттеген: метеорологтар,
Бұл аудан климатына континенталдық, жергілікті биіктіктерге байланысты фронтальдық үрдістердің
Іле Алатауы материктің түбінде орналасқандықтан, ол солтүстік, солтүстік-батыс және
Іле Алатауының таулы аудандарында жалпы циркуляциялық үрдістерден, таулық –
Сұйық ағыстың қалыптасуына және ластаушы заттардың миграциясына әсе ететін
1.3.1 Ауа температурасы
Іле Алатауының ауа температурасының өзгерісінің негізгі заңдылығы жергілікті биіктіктерге
2 кестеден көретініміздей ауа температурасы аумақ бойынша және үлкен
Кесте 2 - Орташа айлық және орташа
Метеостанциялар I II III IV V VI VII VIII
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Алматы, ГМО -6,8 -5,2 1,9 10,8 16,2 20,7 23,4
Жоарғы Горельник -6,7 -6,1 -2,4 2,8 7,1 10,9
Усть-Горельник -6,3 -5,6 -1,8 3,8 8,5 12,4 14,9 13,9
Мыңжылқы -11,6 -11,0 -7,1 -2,1 1,8 5,3 7,8 7,2
Үлк. Алматы көлі -9,2 -8,3 -4,4 1,1 5,3 9,1
Весновка -6,5 -5,0 1,3 9,6 14,8 19,1 21,7 20,6
Талар -7,2 -5,4 1,3 9,6 15,0 19,2 21,6 20,2
Есік -6,0 -4,9 1,3 9,3 14,6 19,0 21,7 20,7
Қаскелен -5,8 -4,5 0,9 8,6 13,9 18,2 21,3 20,2
Каменское плато -3,8 -3,4 1,2 8,1 13,4 17,9 20,7
Медеу -4,9 -3,0 0,6 6,6 11,7 15,8 18,5 17,5
Алмат.селест.стан -5,7 -4,7 -0,2 5,0 9,9 13,5 16,0 15,3
Шелек -7,9 -5,2 3,3 12,1 17,6 21,9 24,2 22,8
Іле Алатауындағы температураның абсолютті максимумы 43 0C (Алматы ГМО)
Казгидромет жүйесінің мәліметтері бойынша, Іле Алатауы жотасының ұзындығы бойынша
1.3.2 Жел
Қарастырылдып отырған аумақ үстінен оңтүстік румб желдері тұрады, бұлардың
Кесте 4 – Орташа айлық және жылдық жел жылдамдығы,
М/станциялар I II III IV V VI VII VIII
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Алматы, ГМО 1,0 1,1 1,3 1,7 1,8 2,0 1,9
Жоарғы
Горельник 1,7 1,7 1,7 1,7 1,8 1,9 1,9 2,0
Усть-Горельник 1,5 1,6 1,6 1,7 1,9 1,9 1,9 1,8
Мыңжылқы 2,6 2,5 2,3 2,1 1,7 1,7 1,6 1,6
Үлк. Алматы көлі 1,8 1,7 1,8 1,5 1,5 1,7
Есік 1,5 1,6 2,0 2,2 2,3 2,2 2,2 2,1
Медеу 1,8 1,7 1,8 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4
Алмат.селест.стан. 2,3 2,1 1,9 1,9 2,1 2,5 2,5 2,5
Шелек 4,5 4,3 4,3 4,1 3,5 2,9 2,6 2,4
1.3.3 Атмосфералық жауын – шашын
Солтүстік және солтүстік – батыс ылғалды ауа массаларының әсерінен
Жергілікті жердің биіктігінің өсуіне байланысты жауын – шашын да
Жота ұзындығы бойынша жауын – шашын біркелкі таралмаған. Жауын
Іле Алатауы үшін атмосфералық жауын – шашынның екі максимумы
Қатты жауын-шашынның мөлшері биіктікке байланысты өзгереді, жылдық мәннен 1200
Кесте 3 –Ылғалдану түзетулері енгізілген орташа көпжылдық кезең үшін
Метеостанциялар I II III IV V VI VII VIII
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Алматы, ГМО 30 32 66 100 98 61 38
Жоғарғы Горельник 31 37 74 141 180 146 94
Усть-Горельник 28 31 67 134 173 139 88 63
Мыңжылқы 21 23 50 97 148 155 133 91
Үлк. Алматы көлі 22 28 56 100 143 131
Весновка 35 36 79 133 130 81 53 35
Талғар 39 42 85 121 116 71 47 31
Есік 35 36 76 105 103 64 42 27
Қасқелен 32 32 68 94 93 58 38 25
Каменское плато 39 51 101 129 150 82 54
Медеу 39 43 99 142 186 128 70 45
Алмат.селест.стан. 31 41 91 148 167 139 95 66
Шелек 18 15 21 30 32 28 17 12
1.3.4 Қар жамылғысы
Қар жамылғысының биіктігі және тығыздығы, қардағы судың қоры, сонымен
Төмен таулы аймақта солтүстік беткей экспозициясында қар жамылғысы қарашаның
Жазықтықта және тауалдында қар жамылғысының биіктігі 10-нан 30 см
Жергілікті жердің биіктігінің ұлғаюына байланысты қардың қоры да ұлғаяды.
1.3.5 Күн радияциясы
Радияциялық режим сол немесе басқа ауданның ең маңызды климаттық
Радиациялық жылу келу мөлшері тауларда аумақ бойынша біраз өзгереді
[26] берілгені бойынша, күн радияциясының Алматы қаласы аумағының горизонтальді
[4] берілені бойынша жергілікті жердің биіктігінің өсуіне байланысты радияциялық
Л.Н. Филатованың [27] анықтағаны бойынша, орта есеппен жылына 2500
Күн радияциясы жылулық баланстың теңдеуінің маңызды бөлшегінің бірі. Қардың
1.4 Алаптың гидрографиясы
Жұмыста қарастырылып отырған Қазақстан Республикасының аумағы шегінде орналасқан Іле
Үнемі ағып тұратын ағыспен бұл жерде жүзден аса өзен
Қарастырылып отырған аудандағы өзендер тасындылардың ағынына және ластаушы заттарға,
Орта таулық аймақта өзендер сирек және табиғи ағын судың
Биіктаулы және орта таулы белдемде жасанды су қоймаларын жоқ
Қарастырылып отырған аудан өзендері шығу көздеріне, қоректену көздеріне және
Жазықтықты – бұл 700 – 800 м биіктігінің аралығында
Тауалды өзендері түріне өз бастауын төмен гляциалды – нивалды
Жазықтықты және тау алды өзені түрлері үлкен сулылықпен ерекшеленбейді.
Іле Алатаунының су ресурстарының қалыптасуында үлкен рөлді тау өзені
Тау өзені түрлеріне Іле Алатауы өзендерінің негізгі 11 өзені
Іле Алатауының тау өзендерінің алаптарының және алап аралық бөліктерінің
Шелек өзені – Іле Алатауының ең ірі өзені. Өз
Шелек өзені – мұздықтармен қоректену типіне жататын таулық өзен.
Кесте 5 - [5; 12] мәліметтерін пайдалана отырып, ағын
Бассейндер және бассейнаралық аудан Тау
(1955-90 .) Жартастар және шөгінділер Ормандар Жайылымдар
1 2 3 4 5 6 7
Өзен бассейндері
Ұзын Қарғалы 344 9,2/2,66 5,33/1,54 73,1/21,25 4,3/1,25 252,1/73,3
Шамалан 139 1,54/1,11 1,56/1,12 28,1/20,2 3,0/2,17 104,8/75,4
Қаскелен 290 10,7/3,69 5,43/1,87 84,2/29,0 27,2/9,39 162,5/56
Ақсай 136 10,6/7,85 5,66/4,15 31,0/22,8 10,7/7,85 78,6/57,8
Қарғалы 45 2,44/5,42 2,46/5,48 13,8/30,7 5,6/12,4 20,7/46
Үлкен Алматы 288 21,9/7,60 20,0/6,96 56,7/19,7 20,8/7,24 168,6/58,5
Кіші Алматы 118 6,35/5,40 5,25/4,49 23,3/19,7 25,3/21,4 57,8/49
Талғар 444 79,7/18,0 41,1/9,27 97,2/21,9 41,5/9,32 184,5/41,6
Есік 256 34,8/13,6 18,6/7,25 66,8/26,1 18,9/7,35 116,9/45,7
Түрген 614 26,3/4,28 13,9/2,26 120,2/19,5 29,3/4,77 424,3/69,1
Шелек 4300 225,2/5,24 84,5/1,96 - - -
Бассейнаралық аудандар
Ұзын Қарғалы – Қаскелен 83
83/100
Қаскелен – Ақсай 134
2,2/1,6 4,9/3,6 126,9/94,7
Ақсай – Үлкен Алматы 43,2
3,6/8,3 39,6/91,7
Үлкен Алматы – Кіші Алматы 43
16,5/38,4 26,5/61,6
Кіші Алматы – Талғар 188
54,2/28,8 133,8/71,2
Талғар – Есік 248
57,7/23,3 190,3/76,7
Есік – Түрген 74
6,9/9,3 67,1/90,7
Түрген өзенінен шығысқа қарай 883
49,8/5,6 833,2/94,4
Түрген өзені өз бастауын мореналардың астынан шығатын, мұздықтардың суынан
Есік өзені – екі тармақтың құйылуынан түседі: солтүстік –
Таудан шыққан кезде өзен суармалауға тартылады, бірақ төменгі ағысында
Талғар өзені екі тармақтың бір-біріне Оң және Сол құйылуының
Келесі ары қарай шығысқа қарай Үлкен және Кіші Алматы,
Ақсай өзені Қаскелең өзенінің оң жақ саласы. 3500 м
Қаскелең өзені өз бастауын 3600-3800 м биіктіктегі мұздықтармен қарлардан
Шамалған өзені Қаскелең өзенінің сол жақ саласы. Өзеннің бастаудан
Ұзын Қарғалы өзені өз бастауларын Іле Алатауы батыс мұздықты
Құрты өзені Іле өзенінің сол жақ және содан төмен
1979-1982 жылдары жұмыстың авторы Аль-Фараби атындағы КазНУ-дың гидрология суши
2. Іле Алатауы өзендері ағындысының гидрологиялық режимі және
2.1 Алаптың гидрологиялық зертелгенділігі
Іле Алатауының өзендерінің ағындары ең бірінші рет XX ғасырдың
Кіші Алматы өзені алабында ағын анағұрлым жақсы зерттелген. Алматы
Ағынның зерттелу дәрежесі бойынша келесі алаптар кетеді: Талғар өзені
Кесте 6 –Ағынды бақылаудың ұзақтылығымен және гидрологиялық бекеттердің таралуы
Бақылыу кезеңдері, жыл Бекеттер саны
Казгидромет ведомстволық Жалпы саны
Әрекететуші Жабығы Барлығы Барлығы
1 2 3 4 5 6
50 астам 7 4 11 2 13
21 - 50 5 12 17 39 56
11 - 20 - 7 7 70 77
6 - 10 - 8 8 30 38
5 -дейн - 7 7 70 77
Барлығы 12 38 50 211 261
Кесте 7 – Іле Алатаудың негізгі өзен алаптары бойынша
Өзен бассейндері Бекеттер саны
Қазгидромет ведомстволық Жалпы саны
Әрекететуші Жабығы Барлығы Барлығы
1 2 3 4 5 6
Шелек 1 4 5 32 37
Бакайдынтау тауы және Қараш жотасының солтүстік беткейіндегі өзендер
Түрген 1 1 2 12 14
Есік - 1 1 21 22
Талғар - 2 2 37 39
Қаскелен 1 2 3 11 14
Шамалған - - - 4 4
Ақсай - - - 10 10
Қрғалы - - - 1 1
Үлкен Алматы 5 5 10 12 22
Кіші Алматы 4 21 25 33 58
Құрты - 1 1 28 29
Алаптың метеорологиялық зерттелуі. Ең бірінші рет Іле Алатауында метеорологиялық
Қазіргі уақытта (2004 жылғы «Казгидромет» мәліметтері бойынша) Іле Алатауының
Кесте 8 – Іле Алатау аумағындағы метеорологиялық станциялар жайлы
Станциялар атауы Биіктігі,
м абс Өзен бассейні Әрекететуші кезең Жалпы бақылау жылдары
Ашылған уақыты Жабылан уақыты
1 2 3 4 5 6
Құрты 432 Құрты 1930 жабық -
Қапшағай 495 Іле 1967 қолданыста 37
Ұзынағаш 814 Құрты 1971 қолданыста 33
Шелек 608 Шелек 1933 қолданыста 71
Алматы, ГМО 847 Кіші Алматы 1859 қолданыста 145
Ақсеңгер 643 Құрты 1959 қолданыста 45
Есік 1098 Есік 1937 қолданыста 67
Алма-Ата, АГРО 1317 Кіші Алматы 1961 қолданыста 43
Усть-Горельник 1943 Кіші Алматы 1936 жабық -
Жоғарғы Горельник 2272 Кіші Алматы 1936 жабық -
Үлкен Алматы көлі 2516 Үлкен Алматы 1925 қолданыста 79
Мыңжылқы 3017 Кіші Алматы 1935 қолданыста 69
Ассы 2216 Шелек 1952 қолданыста 52
Есентай (Весновка) 1007 Кіші Алматы 1930 1939 9
Медеу 1530 Кіші Алматы 1930 1953 23
Алма-Атинская селестоковая станция 1712 Кіші Алматы 1953
Қаскелен 1137 Қаскелен 1930 1951 21
Талғар 1015 Талғар 1899 1936 37
Шымбұлақ - Талғар 1973 қолданыста 31
Жоғарыда аталып өткен 3 бекет әр түрлі биіктіктерде Кіші
Жауын – шашынды бақылау. Жауын – шашынға бақылау метеобекеттерде,
Қар жамылғысына бақылау Казгидромет жүйелерінің гидрометеорологиялық бекеттерінде және қар
Қорыта келетін болсақ:
Ауданның физико – географиялық жағдайына және физикалық материалдың
Дала зерттеулерінің нәтижелері бойынша автордың қатысумен Алматы қаласының су
Гидрометеорологиялық зерттеулер талдаулары көрсеткендей, соңғы 10-15 жылда гидрометеорологиялық жүйелердің
2.2. Зерттеу аймағының гидрологиялық режимдерінің ерекшеліктері.
Жоғары бөлімде атап көрсетілгендей ағынның қалыптасуының негізгі факторлары болып,
Іле Алатауының барлық басты өзендері таудан шығар кезде, яғни
Қарастырылып отырған аудандағы өзендер су режимі бойынша негізгі төрт
жылдың жылы мезгіліндегі көктемдік су тасу мен тасқынды өзендер;
жылдың жылы мезгіліндегі көктемдік-жаздық су тасумен тасқынды өзендер;
жылдың жылы мезгіліндегі жаздық су тасу мен тасқынды өзендер;
жоғарғы грунттық қоректену әсерінен ағын бірқалыпты жүретін өзендер.
Бірінші топқа ағын төмен таулы және тау алды белдемдерде
Екінші топқа орта таулық белдемдегі өзендер жатады, сонымен қатар
Үшінші топқа ағын биік таулы белдемде қалыптасатын, сонымен қатар
Таудан шығар кезде, ағынның қалыптасу шегарасында, Шелек, Есік, Талғар,
Зерттеліп отырған аудандағы тауалды жазықтықты аймақ ( биіктігі 1000
Зерттеле қарастырылып отырған аудандағы өзендердің максималды су шығыны еріген
3 Іле Алатау өзендері АЛАБЫНЫҢ ЖЫЛДЫҚ АҒЫНДЫСЫН АНЫҚТАУ
3.1 Жылдық ағындыны анықтау
Жылдық ағынды басты гидрологиялық сиаттамалардың бірі. Жылдық ағынды -
Қолда өзен ағындысы режимі жөнінде ақпараттың бар-жоқтығына және көлеміне
а) Қалыпты жылдық ағындыны есептеу талаптарын қанағаттандыратындай бақылау кезеңі
б) Егер бақылау қатары қысқа және репрезентативті емес болса,
в) Егер қатар тым қысқа болып, гидрологиялық ұқсастық әдісін
Егер есептік өзеннің ағындысы алабында немесе тікелей арнасында жүргізілетін
3.1.1 Гидрометриялық бақылау деректері жеткілікті болған жағдайда қалыпты жылдық
Қалыпты жылдық ағынды статистикалық қатардың кез-келген арифметикалық орташа шамасы
(1)
мұндағы - қалыпты жылдық ағынды, м3/с;
, , …, ,
Теория бойынша шамасы деректердің бас жиынтығына
(2)
мұндағы - шектеулі уақыт кезеңіндегі (n
- n жыл үшін орташаланған орташа жылдық ағындының оташа
Айырмашылық неғұрлым үлкен болған сайын, қалыпты ағындының дәлдігі соғұрлым
Қателіктер теориясына сәйкес: n (бақылау қатарының саны) жеткілікті дәрежеде
(3)
мұндағы - жылдық ағындының бірлік мәндерінің
(4)
Ағынды зерттеу және есептеу практикасында, салыстырмалы орташа квадраттық қателік
(5)
мұндағы - ағыңдының уақыт бойынша құбылмалылығын көрсетеді
(5) формула әр түрлі Сv және
(6)
Вариация коэффициентінің мәні неғұрлым үлкен болған сайын, дәлдігі берілген
Мысалы, Cv = 0,15 -г 0,25 болғанда қалыпты жылдық
(5) формула бойынша есептелген қателік, әрбір есептеу кезінде жіберілетін
3.1.2 Гидрометриялық бақылау деректері жеткіліксіз болған жағдайда қалыпты жылдық
Жылдық қалыпты ағындыны есептеу кезінде қолда бар деректер үнемі
Зерттелетін өзен немесе есептік тұстама үшін ұқсас-өзенді таңдау кезінде
Есептік өзенде және ұқсас өзенде жылдық ағындыға қатар бақылау
Ұқсас өзеннің дұрыс таңдалғандылығы бірмезгілде қатар жүргізілген байқаулардың нәтижесінде
Ұқсас-өзен ретінде жоғарыда аталған талаптарды қанағаттандыратын бір немесе бірнеше
Бірнеше ұқсас алапты таңдау кезінде өзендердің жылдық ағындысы корреляция
Көпжылдық кезеңге келтіру өзендердің ұзын және қысқа жылдық ағынды
Байланыс тығыздығы жеткілікті болған жағдайда есептік тұстаманың қалыпты жылдық
Қысқа бақылау қатары бойынша есептелген орташа жылдық ағындыны есептік
1.Байланыс түзу сызықты, координаттар басынан өтеді және келесі теңдеу
,
мұндағы және –
а – ұқсас өзен өсіне қатысты түзудің еңістігі бұрышының
Мұндай байланыс, екі бекетте де жылдық ағынды тербелістері жуықтап
Бұл жағдайда алға қойылған тапсырманы коэффициенттер немесе қатынастар
,
мұндағы – есептік өзен ағындысына жүргізілген
– ұқсас-өзен ағындысына жүргізілген қысқа бақылау кезеңі бойынша орташаланған
Соңғы формуланы төмендегідей өрнектеуге болады:
,
мұндағы – орташа модульдік коэффициент немесе
2. Байланыс сызығы түзу сызықты, бірақ байланыс сызығы координаттар
.
Мұндай (4) формуласы түріндегі байланыс, өзендердің бірінің жылдық ағындысы
Байланыс сызығы координаттар басына қатысты ығысқан жағдайда коэффициенттер әдісін
Есептік өзен мен ұқсас-өзеннің жылдық ағындарының вариация коэффициенттері, сонымен
Қарастырылып отырған тұстамалаларда жылдық ағындының вариация коэффициенттері әртүрлі болған,
Графиктік тәуелділіктер есептеудің анағұрлым көрнекті және салыстырмалы түрде жылдам
Параллель бақылаған деректер арқылы аңықтауға болады.
Аналитикалық тәсілде корреляция коэффициенті және сәйкес регрессия теңдеулері есептелінеді.
Қарастырылып отырған қатарлар арасындағы байланыс тығыздығы (сапасы) өлшемі корреляция
,
мұндағы, және -
және - қатарлардың сәйкес мәндері.
Бұл коэффициенттің ықтимал қателігі:
,
мұндағы, n - байланыста қолданылған жылдар саны.
Екі айнымалының корреляциялық тәуелділігі регрессия теңдеуімен есептелінеді:
;
,
мұндағы, x және y – x немесе y-ке мән
Бұл жұмыста бекетте гидрологиялық бақылау 1928 жылдан бастап жүргізіліп
Бақылау деректері жеткіліксіз жылдардағы ағынды шамалары төмендегі теңдеумен қалпына
,
мұндағы, - регрессия теңдеуі арқылы анықталған
- есептік бекеттегі қысқа кезең бойынша анықталған орташа ағынды;
- қарастырылып отырған қатарлар арасындағы байланыс тығыздығы.
Графиктік тәсілде зерттеліп отырған өзен мен ұқсас-өзеннің орташа жылдық
,
мұндағы, n - ұқсас өзенде қалыпты ағындыны есептеу үшін
Зерттеліп отырған Есіл өзені – Петропавл қаласы үшін қалыпты
δ% ,
δ1 – ұқсас өзен қателігі , n – жыл
,
– бірдей кезең бақылауындағы (n2) ағынды байласының қателігі:
.
Байланыс графигі арқылы алынған қалыпты ағынды мәніне аналитикалық тәсілімен
Ұқсас-өзендер арқылы қалпына келтірілген ұзын қатардың қалыпты жылдық ағындысын
3.2 Есептік кезенді тандау
Бақылау қатарындағы жылдар саны 50-60 жылдан аспайтын жағдайлардың барлығында
Біріккен хронологиялық графиктерді тұрғызу ағынды тербелісінің айналымын зерттеудің ең
(7)
мұндағы Q - і мүшесінің тегістелген мәні;
Т - тегістеу (орташаландыру) аралығы.
Тегістеу түрлі сулылық тербелісі айналымдарының шекараларының айқындылығын бәсендетеді.
Айырымдық интеграл қисықтары немесе барлық бақылау кезеңіндегі ағындының жылдық
Айырымдық интеграл қисықтары жекелеген салыстырмалы қысқа уақыт кезеңдері ағындысының
(8)
Айырымдық интеграл қисықтары жекелеген кезеңдердің (орташаға қатысты) сулылығын айқындауға
Айырымдық интеграл қисығы келесі қасиеттерге ие. Кез-келген t уақыт
(9)
Iс және I B қарастырылып отырған уақыт бөлігі үшін
t - аралықтағы жылдар саны.
Интеграл қисықтың учаскесі жоғары бағытталған және К-1 шамасының мәні
Қарастырылып отырған аудан өзендерінің жылдық ағындылары бойынша тұрғызылған айырымдық
ҚОРЫТЫНДЫ
Зерттеген сазан балықтардың барлығы дерлік жыныстық жасына жетілген болып
Анықтаған балықтар мамыр - маусым айларында жиналған, сондықтан осы
Қалыпты жағдайда гепатоциттер ортасында домалақ ядролы полигонды пішінді болады.
Гепатоциттер ортасында домалақ ядросы бар полигонды пішінді болады. Оның
Бұл жағдайда ашық гепатоциттер санының жоғарылауы паталогиялық процесс түрінде
Балықтардың бауыры мекендейтің орталықтын өзгеруімен қоректік негізіне қатты керісінше
Тұқы тәрізді балықтардың асқорыту түтігінің карындары жоқ. Өңеш
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Берг Л.С. Рыбы пресных вод СССР и сопредельных стран.
Никольский Г.В. Структура вида и закономерности изменчивости рыб. -
3 Современное экологическое состояние бассейна озера Балхаш /
4 Гидрологические и водохозяйственные аспекты Или-Балхашской проблемы /под ред.
5 Омаров Т.Б Қазақстан көлдері- Алматы: Қазақстан,1987.
6 Унифицированные методы анализа вод / под ред. Ю.Ю.
7 Пивень Е.Н. Изменения стока рек Или-Балхашского региона и
Мельников В.А., Баймуканов М.Т., Куликов Е.В., Ермаханов З., Горюнова
Аблайсанова Г. М., Баракбаев Т.Т., Пазылбеков М.Ж. Современный состав
Бәйімбетов Ә.А., Темірхан С.Т. Қазақстанның балық тәрізділерімен балықтарының
Карпов Е.В. Список видов рыб и рыбообразных Казахстана /Рыбохозяйственные
Митрофанов В.П., Дукравец А.А., Мельников В.А., и др. Рыбы
Жизнь животных. Рыбы. // под ред. Проф. Т.С.Расса. -
Махмудов А.Х. Освоение дельты р. Или и проблемы сохранения
15 Хэм А., Кормак Д., Гистология –Т.4. - М.:
16 Халилов Ф.К., Инюшин В.М. Гистохимичиское исследование печени и
17 Халилов Ф.К. Материалы по морфологии и гистологии пищеварительной
18 Суворов Е.К. Основы ихтиологии- М., 1948. -С.130-135.
19 Веригина И.А., Жолдасова И.М. Эколого – морфологические особенности
20 Веригина.И.А Эколого-морфологичесие особенности строения пищеварительного тракта некоторых карпообразных
21 Веригина И.А. Особенности строения пищеварительного тракта чукучановых (Catostomidae)
22 Краюхин Б.В. Физиология пищеварения пресноводных рыб. – М.:
23 Кузьмина В.В Адаптация пищеварительной системы к типу питания
24 Правдин И.Ф. Руководство по изучению рыб. –М.: Наука,
25 Волкова О.В, Елецкий Ю.К. Основы гистолгии и
26 Шалғынбаева С.М., Кобегенова С.С., Нуршин Қ.А. Микротехника негіздері.
27 Иванов О.Н. Биологическая характеристика аральского сазана // Сб.
28 Макеева А.П. Эмбриология рыб.- М.: МГУ. 1992.- С.
29 Митрофанов В.П., Дукравец К.М., Баимбетов А.А Систематика и
30 Митрофанов В.П., Дукравец К.М., Дмитриев В.М., Баимбетов А.А
31 Пивнев И.А Рыбы бассейнов рек Чу и Талас.
32 Пивнев И.А., Бошунов В.С. Разработка рыбохозяйственных мероприятий по
33 Ерещенко В.И. Разработка биологических основ рыбохозяйственного освоение Восточно
34 Таронова Л.В. биология размножения сазана в озерах дельты
35 Таронова Л.В Морфологическая характеристика сазана дельты реки Или
