Қазақстандағы Дивиденд саясаты
Жоспар:
Кіріспе………..2
2. Негізгі бөлім
2.1. Қазақстанда үлеспайда төлеулер…..3
2.2. Дивиденд саясаты……3
2.3. Дивиденд есептеу, мөлшерін анықтау тəртібі….4
2.4.Дивиденд төлеу….5
2.5. Анализ жасау: Дивиденд төлеу мен ақша ағынының байланыс….5
3. Қорытынды…. 7
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі……8
Кіріпе
Қаржы саласында «ақша ағыны» (ағылш.тілінде cash flow) деген ұғым бар. Бүгін біз бұл ұғымды осы рефератта кең ауқымда, қарапайып эКономикалық тілмен сіздерге баяндап береміз. Негізгі реферат тақырыбы: «ақша ағыны мен дивиденттік төлемдердің өзара байланысы». Бұл тақырып қазіргі таңда өзекті болып табылады, өйткені күннен күнге қарапайым халықтың сауаттылығы өсіп, экономикаға, нарыққа араласу ниеті өсуде.
Ақшаны (табыстар, шығындар) су ағыны деп елестетіп көрейік. Дұрысы — өзен. Оның ағыны — біздің, компанияның табыстарымыз бен шығындарымыз. Бәлкім, байқаған боларсыздар, құйылатын су (табыстар) көбіне ағып кететін суға (шығындарға ) тең болады. Сондықтан да ақша ағынын әрқашанда бақылаудан шығармай отырғанымыз жөн. Эконономика бұл ағза болса, ақша ағыны бұл қан айналымен теңеуге болады. Егер қан айналымы тоқтаса ағза да өз өмірін тоқтатады. Ақша ағыны ол өз жолында өзге объектілерді өзгертуші факторда болады және керісінше. Осы рефератта ақша ағыны мен дивиденттік төлем жүйесінің бір біріне әсерін қарастырамыз.
Дивиденд (лат. dіvіdendum – бөліске түсемін) – акционерлерге акциясының құны мен мөлшеріне сәйкес акционерлік қоғам пайдасынан жыл сайын төленетін табыс. Акционерлік қоғам пайдасының жыл сайын түрлі салықтарды төлегеннен, өндірісті кеңейтуге, резервтерді толықтыруға, облигациялар бойынша пайыздарды және директорларға сыйақыны аударғаннан кейін акционерлер арасында үлестірілетін бөлігі.
Дивиденд бұл акция ұстаушыға өтеу ретінде төлемақы, яғни акция бұл тәуекел, осы жолда акционер пайдамен қатар шығынға кезігуі мүмкін екенін анық түсінуі қажет. Дивиденд бұл терминді соңғы кездерде үлеспайда деген сөзбен алмастырған, сондықтан да алдағы уақытта осы сөз жиі қолданылатын болады.Осы дивиденттік саясат деген үлкен тақырыптың бір кішкентай және маңызды бөлігіне тоқталамыз. Ол дивиденд төлеу процесі, ол қалай жұмыс істейді және ақша ағынының оған тікелей және жанама әсерлері жайында айтатын боламыз.
Қазақстанда үлеспайда төлеулер
Қазақстандық көптеген АҚ-дың капиталы шоғырландырылған, яғни оларда мажоритарлы акционерлер көп болып келеді деген сөз, үлеспайда төлеу мен олардың мөлшері туралы шешім-көбіне осы мажоритарлы акционерлер мүддесі үшін қабылданатын шешімдер туралы айтуға болады. Бұл жағдай Қазақстанда клиентура теориясы жұмыс істейді деген ойға алып келеді. Көбіне алынған табысты қайта инвестициялау туралы шешім қабылданады. Яғни миноритарлы акционерлер ештеңе алмайды немесе аз алады. Осы нақтылықты түсіне отырып, мажоритарлы акционерлер үлеспайда басқа қоғамнан пайда алудың тəсілін біледі. Біздің мажоритарлы акционерлер меншікпен бөлісуге дайын емес, экономикадағы ақшаның көптігінен жəне шетел несиесіне қол жеткізудің жеңілдігінен соңғы кезге дейін əлеуетті инвесторлар мен миноритарлы акционерлер үшін имидж жасау қиын емес еді. Сондықтан олар үлеспайда төлемеді. Ағымдағы қаржылық дағдарыс жағдайында бұл жайт өзгеруі мүмкін.
Үлеспайда саясатын анықтауда нақты практиканы сараптау үшін біз Қазақстан компанияларының нақты үлеспайда саясатын қараған дұрыс деп шештік. Үлеспайда саясаты акционерлер не əлеуетті инвесторлар үшін жазылатынын ескеріп, біз үлеспайда саясаты Интернетте болуы тиіс деп шештік. Дегенмен біз тек екі үлеспайда саясатын таптық. Бұл деген , Қазақстан компанияларының үлеспайда саясаты Интернетте жоқ деген сөз емес, бірақ оларды табу да оңай болмады. Тек бірқатар компаниялардың корпоративті
тəртібі кодексінде үлеспайда саясатына сілтеме табылды. Үлеспайда саясаты табылған екі компания Қазақстан Қаржы Биржасының листингінде бар, бұл ол компаниялардың акциясын кез келген инвестор ала алады деген сөз. Ал компания инвестор тартуға құлықты. Қарау үшін бірінші АҚ «Разведка Добыча «КазМунайГаз» компаниясының үлеспайда саясатын алдық.
Дивиденд саясаты
РД КМГ өзінің МСФО ұзартылған шоттары бойынша салық төлегеннен кейінгі табысынан 15% сомасында үлеспайда жай жəне басымдығы бар акциялар бойынша төлеуге қатысты үлеспайда саясатын орнықтырды. Компания өзіне үлеспайда саясатын уақыт өте келе қайта қарау құқын қалдырды. Жоғарыда көрсетілген даталар дəлдігіне кепілдік беруге қанша алдын ала шара қолданғанымызға қарамастан олар өзгеруі мүмкін, бұл жерде АҚ «Разведка Добыча «КазМунайГаз» («Компания») не оның акционерлерінің бірі, директорлар, басшылар, қызметкерлер не кеңесшілер уəде беруге, кепілдік беруге –жоғарыда аталған датаның дəлдігіне, осылай жауапкершіліктен босайды.
Компания да, оның акционерлерінің бірі, директорлар, басшылар, қызметкерлер не кеңесшілер жауапты емес, өзіне міндет алуға, тікелей не жанама, нақты көріністегі не ойдағы, келісілген,заңмен белгіленген,не басқаша, қатысты жоғарыда көрсетілген мерзім , кез келген жоғарыда көрсетілген мерзімге байланысты шығынға жауапты емес. Одан басқа , Компания өз қалауынша жоғарыда көрсетілген мерзімнің кез келгенін өзгерту құқығын өзіне қалдырады. Көрсетілген үлеспайда сараптамасы, компанияның пайданы үнемі пайызбен бөлу əдістемесін ұстанатынын көрсетеді. Компания пайданың аз бөлігін төлейді, мажоритарлы акционердің күтімін ұстанатын сияқты. Мəтіннен əлеуетті инвесторларға үлеспайда саясаты тұрақтылығын күтіп қажеті жоғын анық көруге болады, бұл кейбіреулерде осы компанияға қаржы құюға бола ма деген күдік тууы да мүмкін. Мəтінде стилистикалық қате де бар, мұны əлеуетті инвесторлар ескермеушілік деп қарауы да мүмкін. Осының бəрі компания инвестиция тартуға мүдделі емес деген əсер қалдырады. Десе де, 2006-2007 ж. үлеспайда төлеу ақпараты компания оны төлейтінін,
үлеспайда мөлшері 2007 ж. өскенін көрсетеді, ал бұл ақпарат инвесторларды тартуы мүмкін.
Дивиденд есептеу, мөлшерін анықтау тəртібі.
Қоғам есептейтін үлеспайда көлемі нормативті есепке ала отырып анықталады. Таза табысы (қорытынды пайда) Қоғамның оның консолидарлы қаржылық есебі негізінде анықталады, оны МСФО сай жасайды.
Қолданыстағы заңға сай жəне Қоғам жарғысына сай Қоғамның директорлар кеңесі Қоғамның өткен қаржылық жылының таза табысының бөліну тəртібі жəне Қоғамның бір жай акциясына есептелген бір жылғы үлеспайда көлемі туралы ұсыныс дайындап жатыр.
Қоғамның директорлар кеңесі Қоғамның өткен қаржылық жыл жəне бір жылғы үлеспайда мөлшері туралы таза табысын бөлу туралы ұсыныс дайындауда үлеспайда төлеуге бағытталатын сома таза табыстың 17,5 % кем болмауы тиіс деген ұстанымда болады.
Қоғамның үлеспайда жай жəне ерекше акциялар бойынша тоқсан сайын, жарты жылда бір рет, не жыл қорытындысында төлеу мүмкіндігі туралы мəселе қолданыстағы Заңмен жүйеленеді. Бұл мəселені Қоғам басқармасы қоғам акциялары бойынша үлеспайда мөлшері көрсеткіші болжауымен алынған қаржылық нəтижеге сүйеніп қарау үстінде.
Қоғамның директорлар кеңесі ,Қоғамның басқармасы ұсынысы негізінде таза табыстың бөлінуінің негізгі бағытын қорытындылайды.
Интернеттен тапқан екінші үлеспайда саясаты – АҚ «Қазақтелекомның» үлеспайда саясаты. Бұл үлеспайда саясатының үзіндісі төменде келтіріліп отыр. АҚ «Қазақтелеком» үлеспайда саясаты мəтінінің сараптамасы жалпы оның «Акционерлік қоғам туралы» Заң қағидаларының əртүрін бірге жинап, үлеспайда мөлшерінің таза табысқа қатысты фиксациясы болмаса, АҚ үлеспайда саясаты туралы акционерге қосымша ақпарат бермейді. Интернеттен біз тапқан əртүрлі АҚ корпоративті басқару кодексіндегі үлеспайда саясаты туралы еске түсірулер негзінде «Акционерлік қоғам туралы» Заңнан үзінділер. Бұл деген Қазақстандағы АҚ үлеспайда саясатын акционерлер тартумен оны сақтауға пайдалануға дайын емес деген сөз. Бұл біздің нақты дивидент төлеу процесінің Қазақстандағы бейнесі болатын, келесі бұл осы екі бөлікті, яғни ақша ағыны мен дивиденттік төлемді біріктірейік.
Дивиденттерді төлеу.
Компания дивиденттерді төлеудің төлеудің қарапайым және түсінікті тетіктерін әзірлейді және бекітеді. Дивиденттерді алу компанияның акционерлері үшін қиын және салмақ салатындай болмауы керек.
Дивиденттік саясат туралы ережеде дивиденттерді төлеуге бағытталған Компанияның таза пайдасынан минималды үлесті анықтау тәртібі белгіленуі керек. Артықшылықтары бар акциялар бойынша төлем тәртібі мен дивиденттердің минималды мөлшері олардың эмиссиясы проспектісімен белгіленеді.
Компанияның таза пайдасының мөлшерін айқындау кезінде дивиденттердің мөлшерін айқындау мақсатына арналған таза пайда мөлшері бухгалтерлік есеп мақсатына арналған таза пайда мөлшерінен ерекшеленбеуі керек, өйткені өзге жағдайда дивиденттер мөлшері төмендетілген немесе жоғарылатылған сомадан саналатын болады, бұл акционерлердің мүддесін шектеу деген сөз.Соның салдарынан компания бухгалтерлік есеп мақсаты үшін қолданыстағы заңда белгіленген тәртіппен таза пайданы санауды іске асырады.
Дивиденттерді төлеуге шешім туралы ақпаратта дивиденттерді төлеуге арналған шарттар мен оларды төлеу тәртібін қалыптастыруға жеткілікті декертерден тұруы тиіс.
Ақша түрінде дивиденттерді төлеу есеп айырысудың басымдық берілген нысаны болып табылады.
Дивиденттік саясат туралы ережені әзірлеген кезде дивиденттерді толық емес немесе уақытсыз төлеу жағдайына ерекше назар аударылады.
Анализ жасау: Дивиденд төлеу мен ақша ағынының байланысы
Мысалға мынандай мысал келтіріп көрейік, сіз қажетті ақпаратты өзіңізге алып, «Казахтелеком» компаниясының акция пакетінің бір бөлігінің иелендіңіз делік, яғни сіз өз ақшыңызды пайда табу мақсатында инвестицияға салдыңыз. Енді сіз ай сайын немесе белгілі бір мерзімде акцияларыңыздан дивиденд алатын боласыз. Әрине сіз акцияны коммерциялық мақсатта, яғни пайда табу мақсатында алдыңыз, ал пайданың көп болғаны әрине де жағымды естіледі. Сонымен «Казахтелекомның» жылдық көрсеткішін қарап, анализ жасайық. Акционерлік құрылымын көрейік. «Казахтелеком» компаниясы Қазақстанның көгілдір фишкалар қатарына кіретін беделді, нарықта монополиялық позицияны ұстанған компания болып табылады. Сондықтан да бұл компанияның акциялары өтімді болып саналады және акцияны сатып алушылар қатарына Қазақстаннан тыс мемлекеттер де бар. Қазіргі таңда Қазақстан қарамағында бұл компанияның 59,41% үлесі бар, ал қалған бөлігін Ұлыбритания, Ресей Федерациясы, АҚШ, Кипр, Эстония, Жапония, Эстония иеленеді.
Айналымдағы жәй акциялар саны 10 922 876, артықшылығы бар акциялар саны 403 194. Соңғы жылдары әлемдік дағдарысқа қарамастан компания табысы өсіп келе жатыр, осыдан байқағанымыз бұл дивидент көлеміне де әсер еткен.
2009 жылғы қорытынды бойынша таза табыс мөлшері 27 317 945 000 теңгені құрады, оның 17,5% яғни 4 780 620 886 теңгені акционерлерге төлеуге жұмсалады. Жәй акциялар құны 422 тенге 9 тиын деп белгіленген.
2010 жылғы қорытынды бойынша таза табыс мөлшері 34 219 652 000 тенгені құрады. Табыстың 17,5%, яғни 5 988 432 991 теңгені акционерлерге төлеуге жұмсалды. Ал қалған бөлігін «Казахтелеком» АҚ дамытуға қалдырамыз. Жәй акциялар құны 528 тенге 73 тиын деп белгіленген.
Жасалған анализден кейін жасалған қорытынды таза табыс мөлшері 6 901 707 000 тенгеге өскен, ал бір акцияға белгіленген дивиденд мөлшері 105 тенге 83 тиынға өскенін көріп отырмыз. Табыс көлемі 79,8 % көрсеткішпен өзгесе, ал бөлінген дивиденд көлемі 79,9% көрсеткішпен өзгергеніне көз жеткізіп отырмыз. Сонымен компанияның дивиденд төлеу жүйесі ақша ағынына тікелей байланысты екенін көріп отырмыз. Біз бұл жерде дивиденд көлемінің бір жыл өткеннен соң оң профицентті көрсете отырып тұрғанын көріп, компанияның жұмысының оңға басып келе жатқаныны кепілдіміз. Алайда акционерлік қоғам деген сөздің өзі тәуекелмен тығыз байланысты болғандықтан компания пайдамен қатар шығынға да тап болу мүмкіндігі бар екенін естен шығармауымыз керек. Бірақ біз өз компаниямызбен айтатын болсақ, оған жақсы деген баға бере отырып, акциямызды сақтап, болашақта пайда мөлшері бұдан да асады деп үмітпен болашаққа аттаймыз.
Нарықта барлық қатысушылар бір бірімен тығыз байланыс құрып, бір жүйені құрап тұрады, яғни біреуінің өзгерісі екіншісіне байланысты, соның ішінде дивиденд төлеу мен ақша ағыны да сол жүйенің бір кіші құраушы бөлігі.
Қорытынды
Дивиденд саясаты акционерлердің байлығын максимизациялауда- компанияның қаржы міндеттерінің жалпы көрінісінде қаралуға тиісті. Бұл барлық уақытта максимальды үлеспайда төлеу деген сөз емес, өйткені үлеспайда үшін компанияның өз ішінде пайдалы қолданыс көзі табылуы мүмкін. Үлеспайда саясаты үлкен маңызға ие, өйткені ол капитал құрылымына компанияны қаржыландыруға əсер етеді. Ал акционерлік компаниялар жағдайында ақпараттық құндылықтарға да əсер етеді.
Дивиденд хабарлау үшін, АҚ оны жабатын жеткілікті не бөлінбеген пайда, не ағымдағы пайда болуы керек. Ал үлеспайда төлеуге қолма қол ақша керек. Сондықтан үлеспайда саясатын шешуде оның жойылу мүмкіндігін, сондай-ақ ссуда алу мүмкіндігін бірге ойластыру керек Тəжірибеге сүйенсек, үлеспайда ағыны тұрақтылығы аз АҚ қарағанда, үлеспайда ағыны тұрақты АҚ нарықта жоғары бағаланады. Үлеспайда саясатын жүзеге асыру мен қалыптастыру əртүрлі мəселелерді шешуге бағытталған:
— Меншік иесі пайдасын ағымдағы тұтынуы мен оның болашақ өсуі арасындағы белгілі бір қатынасты орнықтыру;
— Акционердің меншігін максимизациялау;
— акцияның курстық құнын көтеру;
— үлеспайда төлеудің қалыптылығы;
— кəсіпорынның қаржылық жағдайының қалыптылығы туралы хабарлама;
— қатысушылардың бəріне бірдей тиімді төлеу формасын (қолма қол
ақшамен, акциямен, акционерлік қоғам мүлкімен) , сондай-ақ үлеспайда төлеу
мерзімі мен кезеңдерін анықтау;
Қазақстан АҚ үлеспайда саясатын жасамайды, оны жарияламайды. Оның
себебі жариялау маңызын түсінбеуден не инвестор тартуға мүдделі болмаудан.
Немесе қаржыландыратын өзге көздердің жеткілікті болуынан. Жасалған үлеспайда саясаты сапасы не олар туралы корпоративті құжаттарда айтылу аз күйінде қалып отыр. Бұл оны жасаушылардың , осы құжаттың мазмұны мен ролін түсінбеуге байланысты деген дұрыс болар.
Кей кездері «ақша деген су ғой» деп маңайыңыздағыларға қыңқылдайсыз. Ал егер қаласаңыз, қаржы ағынын өзіңізге қызмет етуге мәжбүр етесіз. Бірінші, негізден бастау керек, яғни қаржы бөгетін салудан.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
