С.Сауытбековтың педагогикалық ойлары
Нургалиева А.Ж.
Көкшетау университетінің аға оқытушысы
Сонау кеңестік заманның өзінде сыңсыған ормандай орысы қаптаған солтүсік өлкеде Арқаның ортасындағы жасыл арал Көкшетау сияқтанып ана тіліміздің , ұлттық педагогикамыздың мұңын мұңдап, жоғын жоқтаған Сейтен Сауытбеков атамыздың елеулі еңбегі ерекше екендігі даусыз.
Ауыл мұғалімінің, мектеп директорының қат-қабат шаруасының арасында ұлттық педагогиканың, халқымызың асыл қазыналарының нәрін кейінгі ұрпаққа жетуі жолында жасаған ұшан-теңіз ісі бүгінгі тәуелсіздік дәуірде өмір сүріп отырған біздерге зор рухани азық.
Өзінің кәсіби шеберлігі мен біліктілігіне қоса, қоғамдық жұмысқа деген белсенділігіне қоса сол ауылдың көненің көзі сияқты шежіресі ,үлгі тұтар абызы сияқты болған ұлы ұстаз Сейтен атаның өсиеттерін ендігі ұрпақтың санасына сіңіріп, сол арқылы елдігімізді сақтау біздерге парыз, аманат деп ойлаймыз.
Қай кезде де берме қолдан намысты,
Мендік намыс енді саған ауысты.
Ұшқыр ойды жұмса асыл арманға,
Жалыныңмен жақын етіп алысты,- деп ұлына арнаған өлеңі барлық қазақ ұландарына арналмады деп кім айтар.
Асқақ ойлы, ата тілекті ұлы ұстаз Сейтен Сауытбековтың өлеңдерінен батылдық пен өжеттікке шақыратын өршіл жырларын көп кездестіруге болады.
Жолбарысты жоюға күшің жетсе,
Қайтпас болат батылсың.
Жат әдетті жоюға күшің жетсе,
Бөгенбайдай батырсың.
Бұл арадағы ұстаз ақынның айтайын деген ойы өзіңді өзің жеңе алсаң алынбайтын асу жоқ екендігін меңзеп отырғандай.
Ұстаздық деген ұлы миссиясын бір ұстаздай-ақ атқарған Сейтен ұстаздың баға қоюдағы ұстанған бағыты да ерекше:
Алса бала екілік,
Жазалама жекіріп,
Аяласаң гүлпаздай,
Шешек атар жетіліп,- деп кеңшілік жасаса, ұстазға қояр талапты былай түйеді:
Баланың көзінше,
Айтар болса өтірік.
Ол да айтар өзінше,
Қиюына келтіріп.
Үлгісіздік ісіңе,
Отырарсың өкініп,- деп, тәрбие жұмысының аса күрделі екендігін ұқтырады.
Бүгінгі күні мұғалімдік мамандықтың қадірі азайып, жалған мұғалім көбейген заманды ұстаз алдын-ала сезгендей:
Шәкірт емен оқытқанның бәріне,
Ой жіберсем бергеніңнің нәріне,
Өмірге өзі шәкірт болып көрмеген,
Күн көргішті ұстаз деудің сәні не?- деуі бүгінгі күннің ащы шындығы емес пе?
Одан ары ұстаз былай ой өрбітеді:
Қыран ұшты бірақ аңға түспеді ,
Аңшы оған қиқу салып күштеді.
Жас түлектің таба алмаған шабытын,
Дүмше ұстаз –бейне шала құсбегі- деп тамаша бейнелі сурет жасай білген. Осыған қарап Сейтен ұстаздың саятшылыққа бейім болғанын да байқағандаймыз.Ұстаздың ұстазы Сәбит Мұқановтың «Саятшы Оразындай» әрбір ұстаз шәкіртін баули білсе ғана табысқа жетеріне көз жеткізу үшін құсбегілікті мысал етіп алады.
Ақын ұстаздың бір істің ғана соңынан қумай бәріне де уақыт табуға өсиеттейтін жырына құлақ түрейік :
Бір сырлы, сегіз қырлы болғың келсе,
Ынтыға кітап оқы әлденеше,
Есепте не тындырдың уақыт тауып,
Ізденіп нені шештің күні кеше,- деп ұлы Абайдың: «Ұстаздық еткен жалықпас»,- деген ойына немесе Ы.Алтынсариннің :»Ұстаз үнемі ізденіп, жетіліп отырса ғана ұстаз»,-деген ойаларымен үндесіп отырады.
Осыған қарап отырып Сейтен Сауытбековты ұлы ұстаздар жолын жалғастырған көрнекті тұлға екендігін мойындағандаймыз.
Жас ұрпақтарға айтқан өсиет нақылдарынан біз тәрбиенің інжу-маржан қазыналарын сүзіп алғандай боламыз:
«Білім тереңдегі –кен,
Аумағы теңіздердей кең»,-деп бағыт сілтей келе:
«Кітаптармен сырлас болсаң,
Ғасырлармен құрдас боласың»,-деп кітаппен достасуға шақырады.
« Еркелетсе әкең көп,
Болды дей бер ,қатаң көп.»- бұл сөздің мәніне көз жіберер болсақ,баланы көзінше еркелетпейтін халқымыздың ұлттық педагогикасынан хабардар болғандаймыз.
Саптағы орның бойыңа қарай,
Топтағы орның ойыңа қарай,- деп тамаша ой айтады.
Бұл «Білекті бірді, білімді мыңды жығар»- деген халық нақылымен үндескендей.
Үйренбесең жасыңда,
Не қалады басыңда?-
Бұл «Жасымда ғылым бар деп ескермедім»- дейтін Абай атамыздың әйгілі өлеңінің жауабындай .
Әдеп-, инабаттылық та ұстаз қаламынан кеңінен көрініс тапқан:
Үлкендерден озбай жүру-кішілік,
Әдептілік, ізеттілік –кісілік.
Немесе:
Тату ұрпақ бірін бірі сыйлайды,
Кей қатігез кішілерді қинайды,- деп адамдар арасындағы татулық пен бірлікті өсиеттейді.
Сейтен ұстаз тек қана балғындарға , жастарға ғана емес ,ересек адамдарға да , үлгі боларлық өсиеттер арнаған ел ағасы.
«Білімі күшті –билігі күштіден керемет» немесе,
Жаза берсең жатыласың,
Жазбай қойсаң тұтығасың,
Немесе :
Сыйлауға сыйың болмаса,
Сүйкімді сөзің болсын- деуі қандай тауып айтылған.
Өмір бойы халық қазынасын, рухани әлемді еркін шарлап, жауһар нақылдарды молынан тудырған Сейтен Сауытбеков өнегесі нағыз биік адамгершілік, өз ғұмырын халық мүддесі үшін арнап армансыз жасап өткен бақытты адамың мысалындай.
«Өз елі өз ерлерін ескермесе,
Ел тегі алсын қайдан кемеңгерді»,-деп І.Жансүгіров айтқанындай Сейтендей шоқтығы биік тұлғаларымызың артындағы мол мұрасын жас ұрпақ, жастар тәрбиесін жолға қоюға кеңінен пайдалана білсек, ұтпасақ ұтылмаспыз деп ойлаймын. Әрі Сейтен еңбектері де осы міндетті ойдағыдай атқарарлықтай кең ауқымды екендігіне оның шығармаларын , еңбектерін оқыған жанның көзі жеткендей болары анық.
Сейтен Сауытбеков өзі:
Сыр айтам көлге,
Күмбірлеп кеуде,
Қарттыққа мені,
Апара көрме.
Шырқаймын күнде,
Ғашықпын гүлге
Ертеңге барам,
Жастармен бірге,- деп жырлағанындай, мәңгілік халқымен бірге, Сейтен өсиеттері ұрпағының құлағында демекпін.
Әдебиет
