TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

Жоспар - www.topreferat.com.kz

Кіріспе 3

1. Қиын жасөспірім мәселесінің әдіснамалық негіздері 5

1.1 «Қиын бала» ұғымының шығуы және ғалым-педагогтардың ой-пікірлері

5

1.2 Жасөспірімдер арасындағы ауытқушылық мінез-құлықтың шығу себептері мен факторлары

9

1.3 Қиын жасөспірімді тәрбиелеудегі мектеп ұжымы мен отбасының рөлі

11

2. Әлеуметтік педагогтың қиын жасөспірімдермен жұмыс жасауы және оларды қайта тәрбиелеу жолдары

16

2.1 Қиын балалармен педогогикалық қатынас ерекшелігі 16

2.2 Оқу-тәрбие процесінде қиын жасөспірімдерді тәрбиелеу жолдарын жүйелеу 20

2.3 Қиын балалармен атқарған жұмыс қортындысы 25

Қорытынды 29

Пайдаланған әдебиеттер тізімі 30

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 29 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

Жоспар

Кіріспе 3

1. Қиын жасөспірім мәселесінің әдіснамалық негіздері 5

1.1 «Қиын бала» ұғымының шығуы және ғалым-педагогтардың ой-пікірлері
5

1.2 Жасөспірімдер арасындағы ауытқушылық мінез-құлықтың шығу себептері мен
9

1.3 Қиын жасөспірімді тәрбиелеудегі мектеп ұжымы мен отбасының
11

2. Әлеуметтік педагогтың қиын жасөспірімдермен жұмыс жасауы және
16

2.1 Қиын балалармен педогогикалық қатынас ерекшелігі 16

2.2 Оқу-тәрбие процесінде қиын жасөспірімдерді тәрбиелеу жолдарын
2.3 Қиын балалармен атқарған жұмыс қортындысы 25

Қорытынды 29

Пайдаланған әдебиеттер тізімі 30

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі: Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы мемлекетінде жас
Тәрбие ұғымы мәнді де мағыналы ұғым, Әл-Фарабидің «Тәрбиесіз
Жұмыстың мақсаты: Қиын жасөспірімдермен әлеуметтік жұмысты жаңарту мәселесі.
Жұмыстың міндеттері:

- қиын жасөспірімдердің пайда болу себептерін айқындау;

- қиын жасөспірімдердің ерекшеліктерін қарастыру;

- қиын жасөспірімдерге әлеуметтік педагогикалық көмек көрсету жолдарын
- қиын жасөспірімді тәрбиелеудегі әлеуметтік-педагогикалық тұрғыда отбасы және
- қиын жасөспірімді әлеуметтік ортаның теріс ықпалынан әлеуметтік
- құқық бұзушы балаларға профилактикалық және диагностикалық көмек;

- қиын жасөспірімді қоғамға қайта қосудағы әлеуметтік жұмысты
1. Қиын жасөспірім мәселесінің әдіснамалық негіздері

1.1 «Қиын бала» ұғымының шығуы және ғалым-педагогтардың ой-пікірлері

Мектепте жұмыс істейтін педагогтар, тәрбиешілер балаларды оқытып-тәрбиелеу барысында,
Қиын бала деген кім? Қиын баланың пайда болуына
Қиын балалар және мінез-құлықтағы қиындық ұғымы 1920-30 жылдары
Ағылшын психологы Хевитта және Дженкинс қиын балаларды екі
1. Әлеуметтік формадағы антиқоғамдық мінез-құлқы тән балалар.

2. Әлеуметтік емес антиқоғамдық агрессивті мінез-құлықты балалар. Бұл
Ғалымдардың бірқатары қиын балалардың пайда болуын өмірдің қолайсыз
Ал И.А. Невский қиын баланың пайда болуы отбасындағы,
1) отбасының әлеуметтік және экономикалық жағдайы;

2) ата-ананың баласына немқұрайлы қарауы;

3) қараусыз қалған бала немесе шектен тыс қамқорлық.
Қазіргі кездегі жас ата-аналар өсіп келе жатқан баласын
Сондықтан «Қиын бала қайдан пайда болды?» - деген
Сонымен балалардың мінез-құлқындағы қиындықтардың пайда болу себебі, біріншіден,
Бала мектепке келген кезден бастап оқушы - мұғалім
Д.Б. Элькониннің айтуынша, баланың дамуы кезінде оқу процесінің
Белгілі ғалым Л.С. Выготский былай деп жазған: «Қызығушылық-бала
Ал, мұғалімге психологиялық білім өзіне-өзі белгілі талап қоя
Ал оқушының оқуға қызығушылығын тудыру мұғалімнің педагогикалық шеберлігі
Бала білімінің бастапқы іргетасы бастауышта қаланатыны бәрімізге белгілі.
Г.М. Минковский, Л.М. Зюбин, Д.В. Колесов, В.Н. Кудрявцев
Белгілі ғалымдар Б.Г. Ананьев, Л.И. Божович зерттеулерінде мұғалім
Мінез-құлқында қиыншылығы бар оқушыларды әдетте екі топқа бөліп
1. Тән кемтарлығы және жан жарақаты бар оқушылар;

2. Отбасында, мектепте тәрбиелеуден шет қалған, жеке басын
Қиын балалардың психологиялық ерекшеліктерін теориялық тұрғыда Л.С. Выготский
Бірқатар қазақстандық педагог зерттеушілер В.Г. Баженов, А. Жұмабаев,
Қазіргі кезде мектепте бала өрескел қылық жасаса, тәртіпсіздік
Қоғамда болып жатқан өзгерістерге байланысты, балаларды заманымызға сай
Сондықтан да, кез келген педагог «Қиын бала кім?»,
Ол үшін педагог психологпен бірлескен іс-әрекетте жұмыстар атқарып,
Демек, баланың жан-жақты дамыған, еліміздің көк байрағын биікке
1.2 Жасөспірімдер арасындағы ауытқушылық мінез-құлықтың шығу себептері мен
«Қиын» оқушыларды тәрбиелеу және оқыту қазіргі таңда психикалық
Табиғат пен қоғам құбылыстарына қиындық тұрғысынан қарау адам
Адамгершіліктің өрісі кең, бұл қасиет әр адамның еңбекке
Адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі міндеттері:

а) адамгершілік сананы қалыптастыру;

ә) адамгершілік сезімдерді тәрбиелеу және дамыту;

б) адамгершілік мінез құлық біліктілігі мен әдеттерін қалыптастыру.

Бастауыш сыныпта «қиын оқушыларды» адамгершілікке тәрбиелеу ең алдымен
«Қиын» оқушыларда адамгершілік қатынасты қалыптастыру бағытында ұйымдастырылатын тәрбиелік
Бізге белгілі деректерге қарағанда мектептегіқиын балалардың салдарынан қылмыс
Баланың тәрбиелі білімді болып өсуіне де ата-ананың қосар
Педагог – ғылымдар «қиын» балалар мәселерін жан-жақты зерттеуде.
Зерттеу жұмыстарының дәлелденуіне қарағанда «қиын» балардың шығуына бірнеше
Балалардың тәртіптерінің төмендеуі мен нашарлауы 3 топқа бөлінеді.
1.3 Қиын жасөспірімді тәрбиелеудегі мектеп ұжымы мен отбасының
Қиын балалардың отбасындағы беріктігі және өнегелі отбасында өнегелі
В.Сухомлинский тәрбиені отбасы жағдайын зерттеуден бастайды. Ол баланың
Отбасының қоғам мен мемлекет, тіпті күллі адамзат алдындағы
А.С. Макаренко: «Тәрбие –баламен сөйлесумен, оған ақыл-кеңес берумен
Баланың айтайын деген өтінішін, ақылдасқысы келген мәселесін ата-анасы
Ата-ана отбасындағы үлкендерді сыйлап, құрметтесе, кішілерге қамқор болса,
Л. Керімов қиын балалар тәрбиесі мәселесіне арналған зерттеулерінеде
Баланы дұрыс тәрбиелеу үшін отбасы қоғаммен тығыз байланыста
Демек, отбасында ата-ана осы қасиеттерді барынша бірігіп,жақсы ұйымдастыра
М.Жұмабаев «Педагогика» ғылыми еңбегінде «жас бала –жас бір
Қиын балаларды тәрбиелеудегі ұстанымдар.

Оқушының жан-жақты тәлім-тәрбие алуға, олардың ішкі қасиеттерін анықтап,
Оқу-санқырлы рухани өмірдің тек бір ғана құрамды бөлігі.Егер
Тәрбие күшіне ену дегеніміз- өз жұмысына, ісіне сену.Себебі,нағыз
Қазіргі жас ұрпақтардың –болашақтағы еліміздің ертеңі болып табылатын
Мектепте оқудан тыс уақытта оқушының таңдауына сәйкес келетін,олардың
Әсіресе, ұстазбен оқушының өзара түсіністігі, оқушыға сенім көрсету,
Ең бастысы, тәрбие ісінің нәтижесін бағалап, оны іске
Қиын оқушылардың пайда болуына себепті факторлар.

1) Отбасы тәрбиесінің дұрыс ұйымдастырылмауы, яғни тұрмыстағы ұрыс
Қоғамдық ұйымдар мен жұртшылықпен жүргізілетін жұмыстың әсіресе, оқушылар
Жастайынан еңбектену әдет – дағдыларынқалыптастырмау, баланың жан дүниесіне
Қиын балалардың жұмыс істеудің негізгі шарттары:

1) Әрбір қиын баланы жан – жақты зерттеп,
2) Әрбір оқушының адамгершілік сынды тәжірибелердің құра біліп,
3) Әрбір жеке тұлғаның ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне және
4) Кейбір қиын оқушылардың оқу – тәрбие процесінде
Қиын балалармен тәрбие жұмыстарын жүргізу кезінде таланттар қойылуы
Сонымен бірге қиын баланы тәрбиелеуде моральдық тұрғыдан әсерлі
Тағы бір әдіс – қиын баланың бағдарын, мақсаты
дайындық кезеңі;

қиын баланың тәртібінің төмендеуіне себепті болған жағдайларда аңықтау;

екінші кезең – қиын оқушылар мен көш
Үшінші кезең өзгеріс кезеңі. Көптеген қиын оқушылардың ішкі
Соңғы кезең бекіту кезеңі, ірбір қиын оқушы мінез
Қазақ халқы-ғажап тәлімгер.

Халықтық педагогиканы оқыту үрдісінде пайдалана отырып, ұлттық тәрбие
Халқымыздың рухани мұраларының бірі-салт-дәстүр. Сол арқылы ұрпаққа адалдық,
«Елдің көркі тіл десек, тілдің көркі сәби ме
Бүгінгі ХХІ ғасыр талабында Жан-жақты ел тарихын жетік
2. Әлеуметтік педагогтың қиын жасөспірімдермен жұмыс жасауы және
2.1 Қиын балалармен педогогикалық қатынас ерекшелігі

Ұлы ғұлама педогог А.С.Макаренко «қиын» балалармен жасөспірімдерге арналған
Қиын балалардың жекелік ерекшеліктерін өмір жағдайымен, тәрбиемен өзара
Көптеген жылдың оқу мен бақылау негізінде И.А.Невский қиындықпен
Баланың психикасы көп факторлы, әлеуметтік өмір жағдайына, қоғам
А.Жұмабаев, Қ.А.Жүкенов, А.М.Қарабаева, А.Қ.Каримов, А.В.Лысенко, И.Ф.Казаров, В.А.Парфенов, В.А.Трифанов,
Г.А.Фортуновтың (1935 ж.) еңбектерінде «Қиындықпен тәрбиелену» еңбек-терінде зерттелген.
Г.А.Фортунатов қиын балаларға тек анықтама беріп қажет қоймай,
Л.С.Выготский «қиындықпен тәрбиеленумен» күресудің нақты жолын анықтап берді.
Тәрбиедегі қиындықты туғызатын тағы бір жәйт кездейсоқ балалардың,
Әрбір қиын балаға жинақталған мінездемелерді белгілі бір
Әңгімелесу оқу-тәрбие процесінде ең қажетті құрал. Оқушының жеке
Сонымен, қиын оқушымен әңгімелесуге қойылатын талап-олардың дара және
«Қиын» балаларды тәрбиелеу процесінде өз орнын тауып келе
Пежагогикалық иландырудың екінші бір еркшелігі - қиын баланың
Еріксіз түрде иландыру тәсілін қолдағанда, оны алдын-ала жоспарлай,
Сонымен, педагог ашудың қарқының төмендетуде онымен тіл тауып,
Мақсатты түрде қиын балаларды тәрбиелеудің ең басты әдісі
Соның бірі - территориялық тұрақты мекенін ауыстыру, мектеп
Бұл тәсілді негігі үш жағдайда қолданған орынды:

а) қиын бала мен «көше» жолдастырының
ә) ата-ана мен педагогтар баланың қары-қатынасына көңілдерін аудармай,
б) жеткіншектің көше жолдастарымен байланысы тереңдегені сонша, қорқыту
Екінші әдіс-моральдық тұрғыдан айыптау.

Осы тәсілдің тыйым салу тәсіліне қарағанда артықшылығы-балның ар-ұятына
Соныен қатар педагогикалық ұжы, құрбы-құрдастары, көршілестерінде оқушының арына
Үшінші әдіс-қиын баланың бағдарын, мақсат-індетін қайта бейідеп, құру.
Қиын балалар мен «көше» жолдастырының аралықтарындағы теріс қарым-қатынастардың
Топ-топ болып жиналып сүйікті командасын қолдау, ол туралы
Педагогикалық жағдацда қолданылатын төртінші әдіс-ескі байланысты мойындааук, оның
Жоғарыдағы әдістер. Тәсілдер педагогикалық құралдар категорияларына жатады. Қиын
Қазіргі уақытта мінез-құлықтың бұзылу себебін түбегейлі түрде зерттеленіп
2.2 Оқу-тәрбие процесінде қиын жасөспірімдерді тәрбиелеу жолдарын
Ұрпақ тәрбиесі қай заманның, қай қоғамның болсын көкейкесті
ҚР-ның 2004 жылғы шілде айында қабылданған « Кәмелетке
-кәмелетке жасы толмағандардың құқықтық санасын және мәдениетін қалыптастыру
-кәмелетке жасы толмағандармен жеке профилактикалық жұмыс жургізу үшін
-кәмелетке жасы толмағандар ата-аналарымен және басқа да заңды
-балаларды оқыту , тәрбиелеу, емдеу, спорт және өзге
-кәмелетке жасы толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзғаны
-балалардың дене бітімі, зияткерлік, рухани және имандылық дамуына,
Осы заңның негізінде мектебімізде 2006-2011 жылға арналған Кешенді
Ал, енді 2007 жылғы қыркүйек айындағы есеп бойынша
№1 кесте.

мектеп 2005 2006 2007

№19 4 6 7

Тәртіпбұзушылықтың осындай дәрежеде өсуіне себеп болған жайттарды анықтаудан
«Қиын бала» дегеніміз қандай бала? Қалай танып, білуге
Белгілі психолог ғалым К.К.Платонов жеке адамның психологиялық болмысын
1. Баланың темпераменті және жыныстық ерекшеліктері мен жас
2. Жеке адамның дамып қалыптасуына негіз болатын психологиялық
3. Баланың күнделікті өмір тіршілігі, білімі, әдет-дағдысы, икемділігі;

4. Ұстанған бағыттары мен адамгершілігі.

Соңғы екі саланы мектеп қабырғасында тығыз ұштастыра отырып,
Оқушының қоршаған ортамен қарым-қатынасы:

оқуға;

еңбекке;

қоғамдық пайдалы істерге;

сыныптас достарымен;

отбасы, туыстарымен қарым-қатынасы.

Оқушының:

- ішкі дүниесі,

- сезімі, талғамы,

- ақыл-ой парасаты,

- мұң-мұқтажы, өзіндік ерекшелігі.

Оқушы өзінің жағымсыз (теріс) қылықтарына есеп бере
Оқушының денсаулығын зерттеу (бала жүйкесіндегі олқылықтардың шығу себептері)

Осыдан қорытындылай келе, «Қиын бала» дегеніміз көбіне сабақ
Ал, енді осы «қиын балалардың» №19 орта мектептегі
№2 кесте. №19 мектеп бойынша тәртібі алаңдататын
2007-2008 оқу жылы

№ сыныптар Оқушы саны № Сыныптар
1 1 2 6 7 9

2 3 1 7 8 9

3 4 2 8 9 12

4 5 6 9 10 2

5 6 11 10 11 3

Барлығы 58 оқушы

Жоғарыдағы көрсеткішті паралелдер бойынша жинақтасақ

- 1-4 сыныптарда – 4 оқушы;

- 5-8 сыныптарда –49 оқушы;

- 9-10 сыныптарда –5 оқушы.

№3 кесте. МІЕ және КЖТБ-нде тұратын оқушылар тізімі

№ Сынып-

тар Оқушы саны Оқушының аты-жөні

1 8 сын. 7 Татаев Дулат, Данат;
2 9 сын. 8 Абжанов А., Ахтанбиев Е.,
Шалабаев И., Исемберлинова А., Айдарханов А.,

Шахманов А.

3 10 сын. 1 Сембаев Ерлан.

4 11 сын. 1 Маханова Зарина.

Осы есеп бойынша көрініп тұрғандай, әсіресе орта буында
Педагог ғалымдар зерттеу барысында, жүз қиын баланың
Сонымен тәрбиесі қиын балалардың шығу себебіне үңілсек:

бұған қоғамдық жағдай мен өмірдің тұрмыс жағдайы себепші
балалардың мінез-құлқындағы жағымсыз ерекшеліктері мен психикасының өзгеше қалыптасуынан
педагогикалық тәрбиенің дұрыс болмауы.

Бала тәрбиесі себеп-сылтау іздеуге төзбейді. Оны жүргізу үшін
Негізінен, барлық мәселе ата-аналар тарапынан баланың бос уақытының
«Егер бала бұзақы бола бастаса, онда бұған бала
әрбір қиын баланың дербес өзгешелігін ескеріп берілген тәрбиенің
сынып және жалпы мектептің тәрбие беру қуатын
тәрбие беру мақсатын іске асыру барысында педагогтар арасында
2.3 Қиын балалармен атқарған жұмыс қортындысы

Тәрбиелеу негізгі екі арнадан тұрады:

Оқушының мінез-құлқының ерекшеліктерін анықтау үшін төмендегі тәсілдер қолданылады

Оқушының тәртібін сабақ үстінде және сабақтан тыс кезеңде
Оның қызметін талдау (әр пән бойынша дәптерлерін, бақылау
Оқушылармен оны не қызықтырады және жақсы көретін сабақтары
Достары жөнінде әңгіме жүргізу;

Оқушы жөнінде достарымен, ата-анасымен әңгіме жүргізу.

2 сынып оқушыларының жалпы психикасының дамуын анықтау мақсатында
2 “Ә” сыныбы
4 “а” сынып оқушыларынан алынған “Сен өз-өзіңе сенімдісің
4 “ә” сынып оқушыларынан алынған “Сен өз-өзіңе сенімдісің
3 “А” сынып оқушыларының отбасымен қарым-қатынасын анықтау шеңбері

Девиантты іс-әрекеттің қалыптасу себептері:

Отбасында берекенің болмауы;

Түсінбеушіліктер мен ата-ана тарапынан қамқорлықтың жетіспеуі;

Тәрбие берудегі кемшіліктер;

Қоғамдық міндеттер мен күйзелістерді жеңе алмау;

Өмірлік дағдының болмауы, айналасындағы адамдармен, құрбы-құрдастарымен жиі тіл
Өз бетінше шешім қабылдай алмау;

Агрессиялық жарнаманың болмауы;

Балалар мен жасөспірімдердің бос уақытының дұрыс игере алмау
Девиантты іс-әрекетке ие балалар үлкен екі топқа бөлінеді:

1 топ. Психикасы мен мінез-құлқында ауытқуы бар, айқын
2 топ. Әлеуметтік ортада жағымсыз іс-әрекеттер мен теріс
“Қиын” жасөспірімдермен жұмыс әдістемесі нені қамтиды?

Қолдау әдістемесі-ең әуелі олардың сабаққа деген құлшынысын қолдау,
Жеке талап қою әдістемесі оқушының өзіне деген сенімін
Жеке тұлғаның қатынас әдістемесі өзінің мүмкіндігін ескере отырып,
Оқушының жетістігі жағдаяттарын туғызу әдістемесі. Сынып ұжымында оқушының
Сауалнама

Қиын оқушы дегеніміз кім?

Сіздің сыныбыңызда қиын оқушы бар ма?

Қиын оқушыны өзге оқушылардан қалай ажыратасыз?

Қиын оқушыға қандай әдістемелер пайдаландыңыз?

Қиын оқушымен жұмыс жүргізу жолдарын жетілдіру үшін қандай
Қиын оқушыларды топта?

Қиын оқушыларға тән қасиеттер?

Ата-аналармен сіздің байланысыңыз?

Сіздің сыныбыңызда үлгермеушілік санын көбейтетін оқушы қанша?

Көшедегі қаңғыбас балалардың қатарына қиын оқушылардың көрінуінің себебі?

Қиын оқушылардың пайда болуына кімдер себепші?

Әке мен шешенің рөлі?

Белгілі педагог Макаренко бала тәрбиелеуде нені дәлелдеді?

Қандай бала қиын оқушылардың ықпалына түсіп қалады?

Баланың сенімін арттыру

Қиындықтар түрлері

Мінез-құлқындағы қиындықтардың түрлері Зерттеген психологтар Мінез-құлқындағы қиындықтардың пайда
Эмоциялық өріс (сезім әрекетіне бой алдырғыш); ашуланшақ, долы,
Еріктік өріс (ашушаң, қыңыр, сенімсіздік, қызғаншақтық, өтірік айту,
Танымдық өрісі бұзылуы. Бала дамуындағы өнімсіз әрекеттер. Л.С.Выготский,
Балада тұрақты жағымды қасиеттер, дұрыс мінез қалыптасуы үшін
Баланың өз қолынан келетін іске толық ерік беру.Басқаның
Баланы еркіне жіберу оны ерлікке, батырлыққа үйретсе, тәртіпке
ҚОРЫТЫНДЫ

Мектепте жұмыс істейтін педагогтар, тәрбиешілер балаларды оқытып-тәрбиелеу барысында,
Қазіргі кездегі педагогикалық өзекті және күрделі мәселелердің бірі
«Қиын бала» мәселесі, ХХ ғасырдың 20-30 жылдарында «Мінез-құлықтағы
Қиын балалардың жеке ерекшеліктерін, қоғамдық, әлеуметтік өмір жағдайымен,
Зерттеудің негізгі мақсаты – қиын балалардың мінез-құлық тарихын
Блонский П.П.: «Қиын бала, бұл ең алдымен кәдімгі
Психолог Л.С. Выготский «Қиын балалық шақтың педагогикалық клиникасы
Қазіргі уақытта балалар мінез-құлқының бұзылу себеп-салдары әлеуметтік-психологиялық және
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

«Ізденіс» журналы, Маусым, 2000 ж.

А.С.Макаренко. Педагогикалық дастан, А., 1983 ж.

Агафонов А.Н. “Девиантты мiнез-құлықты жастармен әлеуметтiк жұмыс”
Анисимов Л.Н. “ Жастар арасындағы ішiмпаздық, маскүнемдiк және
Ахметжанова Н. Мінез-құлқы қиын балалар / Н. Ахметжанова
Ә.Жұмабаев «Мектептің «қиын» оқушыларымен жұмыс жүргізу жүйесі» А.
Б.М.Бнм-Бад, Э.Д.Днепров, Г.Д.Корнетов. «Мудрость воспитания» М. «Педагогика», 1980
Бегалиев Т. Педагогика, г.Тараз, 1999 ж.

Гилинский Я., Афанасьев В. Девиантты мiнез-құлықты социология:
Джаманбалаева Ш.Е. Республикадағы нашақорлық пен маскүнемдік мәселелерi /
Жадыбаев С.Х. Кәмелетке толмағандардың мiнез-құлық және
Иванов В.Н. Девиантты мінез-құлық: себептер мен масштабтар /
Клейберг Ю.А. Девиантты мінез-құлықтың психологиясы: ЖОО арналған оқулық.
Қазақстан мектебі 2002 ж.№1

Қоянбаев «Педагогика», А., 1992 ж.

Л.К.Керімов «Қиын оқушылар және оларды қайта тәрбиелеу мәселелері»,
Лай В.А., Школа действия. Реформа школы, М., 1991
Мектептегі сыныптан тыс жұмыстары .2007 ж. №5

Методика воспитательной работы, В.А.Сластенина, М., 2002 ж.

П.П.Блонский, Педагогика, 1978 ж.

Рабочая книга школьного психолога/ Под ред. И.В. Дубровина.
Раттер М. Помощь трудным детям. - М., 1987.

С.Г.Шугман «Родительские тревоги» М. «Педагогика», 1989 ж.

Специальная педагогика, И.М.Назарова, М., 2000 ж.

Степанов С.С. Психология трудных школьников: Учебное пособие. М.,
Хухлаева О.В. Основы психологического консультирования и психологической коррекции.
Этические беседы с учащиися VIII кл. И.Ф.Харламов. Минск,
2