Фразеологизмдер мен сын есім кмпонентті фразеологизмдер туралы, олардың зерттелуі курстық жұмыс
Мазмұны
Кіріспе...........................3-4
1 Фразеологизмдердің зерттелуі...............5-8
1.1 Сын есімдердің зерттелуі.....................8-12
1.2 Фразеологизмдердің сөз табына қатысы.......12-13
1.3 Фразеологиялық тіркестердің мағына белгісі..........13-19
1.4 Есімді фразеологиялық тіркестердің күрделі сөздерден айырмашылықтары.................19-26
2. Сын есім компонентті фразеологизмдердің тақырыптық – мағыналық топтары
Сын есім компонентті фразеологизмдерді мағыналық топқа жіктеу...........................27-29
Сапалық сын есім компонентті фразеологизмдер түр – түсті білдіретін фразеологизмдер...............29-44
Сапалық мағынаны білдіретін фразеологизмдер....44-45
Көлемі мен аумағын білдіретін фразеологизмдер...45-46
Дәмі мен ісін білдіретін фразеологизмдер...............46-48
Қатыстық сын есім компонентті фразеологизмдер.............48-50
Қорытынды..........................50-52
Пайдаланылған әдебиеттер.............53-54
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 39 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Мазмұны
Кіріспе...........................3-4
1 Фразеологизмдердің зерттелуі...............5-8
1.1 Сын есімдердің зерттелуі.....................8-12
1.2 Фразеологизмдердің сөз табына қатысы.......12-13
1.3 Фразеологиялық тіркестердің мағына белгісі..........13-19
1.4 Есімді фразеологиялық тіркестердің күрделі сөздерден
2. Сын есім компонентті фразеологизмдердің тақырыптық –
Сын есім компонентті фразеологизмдерді мағыналық топқа жіктеу...........................27-29
Сапалық сын есім компонентті фразеологизмдер түр – түсті білдіретін
Сапалық мағынаны білдіретін фразеологизмдер....44-45
Көлемі мен аумағын білдіретін фразеологизмдер...45-46
Дәмі мен ісін білдіретін фразеологизмдер...............46-48
Қатыстық сын есім компонентті фразеологизмдер.............48-50
Қорытынды..........................50-52
Пайдаланылған әдебиеттер.............53-54
Кіріспе
Тіл мен халық – біртұтас. Тіліне қарай ұлтын тану
Фразеологизмдер сөйлеу тілінде де, жазу тілінде де көп қолданылатын
Зеріттеудің өзектілігі. Қазақ халқының даналығын, дүниетаным - көзқарасын тілінде
Қазақ тілінде есім мағыналы фразеологизмдер, оның ішінде сын есім
Зерттеудің нысаны – қазақ тіліндегі сын есім компонентті фразелогизмдер,
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Сын есім компонентті фразеологизмдердің грамматикалық,
Фразеологизмдерді мағына белгісі жағынан талдау;
Есімді фразеологизмдерді күрделі сөздерден айыру мәселесін саралау;
Сын есім компонентті фрозеологизмдерді лексика семантикалық топтарға жіктеу, әр
Зерттеу материялдары. І. Кеңесбаевтің «Қазақ тілінің фрозеологиялық сөздігінен» (1977),
Зерттеудің жаңалығы қазақ тіліндегі сын есім компонентті фразеологизмдердің жеке
Компонет құрамына талданды
Көп мағыналылық, синоним, антоним категориялары ажыратылды
Мағыналық – тақырыптық тұрғыдан топтастырылды
Зерттеудің теориялық және практикалық маңызы.
Қазақ тіліндегі сын есім компонетті фразеологизмдерді теориялық тұрғыдан қарастырудың
Зерттеу нәтижелерін қазақ тіл білімінің лексикология және фрозеология, грамматика
Зерттудің әдістері. Зерттеу барысында алға қойған мақсат – міндеттерді
Зарттеудің методологиялық және теориялық негізі. Қазақ тіл білімінің К.
Зерттеудің құрылысы. Зерттеу жұмысы кіріспе, екі тарау және қорытындыдан
1. Фразеологизмдердің зерттелуі
Қазақ тіл білімінде фразеологизмдерді арнайы теориялық тұрғыдан зерттеу ХХ
- ХХ ғасырдың ортасы мен 60 жылдар арасы –
- 60 – 70 жылдар – қазақ фразеологизмдерін классификациялау,
- ХХ ғасырдың соңғы он жылы – фразеологизмдерді, этнолингвистикалық,
Қырықыншы жылдардан бері қазақ тілінің фразеологизмдері әр қырынан зерттеліп,
Фразеологияны дербес пән ретінде қарастыру туралы ой тастап, түркі
С. Аманжолов фразеологизмдерді зерттеуді қолға алу керектілігін атап өтті,
Н. Сауранбаев фразеологияға не жатады дегенге көңіл аударады. «Қазіргі
Қазақ фразеологизмдерін зерттеудің екінші кезеңінде 60 – жылдары ғалымдар
Жетпісінші жылдарда фразеологизмдерді өзге құбылыстардан айыру жөнінде А.Байтелиев кандидаттық
Академик І.Кеңесбаевтың көп жылдық еңбегінің нәтижесі он мыңнан аса
Үшінші кезең – қазақ фразеологиясын жан – жақты
Ж.Қонақбаева антоним фразеологизмдерді қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде салыстыра
Осы жылдарда қазақ фразеологиясын зерттеуде М.М.Копаленко мен З.Д.Попованың жаңа
Осы кезеңде қазақ және орыс фразеологизмдерін салыстыра зерттеу нәтижесінде
Бұл кезеңдегі тағы бір ерекшелік – тұрақты тіркестің тарихи
Қазақ фразеологиясын зерттеудің төртінші кезеңі 90 – жылдардан бастап
С.Сәтенова қазақ тілінде мал шаруашылығана байланысты қалыптасқан тұрақты тіркестердің
Фразеологизмдердің тұлғалық сипаты мен мағыналық сырына үңіле – зерттеу
Уақытында орыс ғалымдары А.А.Шахматов, Ф.Ф.Фортунатов, А.А.Потебня тұрақты сөз тіркестерін
Қазіргі қазақ фразеологизмдерін зерттеу І.Кеңесбаев көрсеткен барлық бағытта жүріп
1.1 Сын есімдердің зерттелуі
Қазақ тіл білімінде сын есімдер жеке – жеке еңбектер,
Осы уақытқа дейін қазақ тіл білімінде сын есімдердің сөз
Жалпы сын есім категориясының зерттелуі ХІХ ғасырдан басталады. Оның
Қазақ тіліндегі сын есімді алғаш сөз еткендердің бірі –
Қазақ тіліндегі сын есімді сөз еткенде өз алдына тоқтауды
Осы еңбегінде тарихи кезеңдерге байланысты сөздердің мағынасы өзгеретін сияқты
Ғ.Мұсабаев қазақ тіліндегі сын есімді жеке сөз табы деуімізге
1) Лексикалық мағынасының болуы;
2) Шырай жұрнағының -рақ, -рек, - ті жалғай алуы;
3) Зат есімге тән жұрнақ – жалғаудың тіекелей қосылмайтындығы;
4) Сөйлемде анықтауыш мүше қызметін атқаруын, егер осы төрт
1945 жылы Қазақ ССР академиясының Тіл мен әдебиет институты
Кейінгі шыққан «Қазіргі қазақ тілі» морфологиялық еңбектерде де А.Ысқақов
Ахмеди Ысқақовтың «қазіргі қазақ тілі» морфология еңбегі қазақ тіл
Сын есім туралы жазылған келесі бір еңбек – Ж.Шакеновтың
Автор түркі тіліндегі сын есім категориясының зерттелу тарихынан қысқаша
Автор сын есімді категория ретінде танып, оның белгілерін көрсетеді.
Сын есімнің мағынасы–заттың алуан түрлі сипатын білдіру
Сын есімнің морфологиялық белгісі – шырай формаларымен өзгеруі
Сын есім зат есім мен анықтауыштың, етістікпен қабысып пысықтауыштың
Ж.Шакенов сын есімнің шырайларына, жасалу жолдарын көрсетеді. Синтаксистік қызыметін
Қазақ тілін зерттеуші ғалымдар А.Байтұрсынов пен Қ.Жұбановтан бастап, тіл
Қ.Жұбановтың 1936 ж жарыққа шыққан «Қазақ тілінің грамматикасы» морфологияға
Профессор С.Аманжолов сын есімді мағынасына қарай екіге бөледі: белгі
Профессор Н.Сауранбаев сын есімді өнер сыны, сыр сыны, қатыстық
Сонымен сын есімнің өз алдына сөз тобы болатынын қазақ
1.2 Фразеологизімдердің сөз табына қатысы
Фразеологиялық тіркестердің мағына белгілеріне тоқталмас бұрын, фразеологизмдердің сөз табына
Фразеологизмдерді сөз таптарына қарай жүйелеу жайлы пікірлер тілді зерттеушілер
І.Кеңесбаев фразеологизмдерді сөз таптарының орнына жүреді деп шартты
Фрозеологизмдердің сөйлем ішінде басқа сөздермен байланысқа түсіп, өз мәнін
Фразеологизмдерді сөз табына қарай шартты түрде болса да жіктеуге
Ә.Болғанбаев «фразеологизмдерді етістік мағыналы фразеологизмдер, сындық мағыналы фразеологизмдер,
Фразеологизмдерді белгілі бір сөз табына жіктеуде бұрын – соңды
Фразеологизмдерді сөз табына жіктеу арқылы оның ішкі мазмұны мен
Фразеологизмдер сөйлемде басқа сөздермен байланысу процесінде өзі қатысты «сөз
1.3 Фразеологиялық тіркестердің мағына белгісі
Тілдердің негізгі тұлғасы сөз және сонымен қатар синтаксистік саланың
Тіркесті құраушы сөз – сыңарлар лексикалық мағыналарын фразеологиялық
Қайсібір тілдік тұлға болмасын барлық уақытта структуралық құрлымда болады.
Сөздердің фразеологиялық тіркестерде көрінетін «фразеологиялық байлауы мағынасы» тек сол
Сөз фразеологиялық байлаулы мағынаға ие болғандығынан келіп
Фразеологиялық тіркестердің құрамды бөліктері арасындағы синтаксисік тұтастық та ерекше.
Фразеологиялық байланыстың мәні фразеологиялық тіркес құрылысы мен мағынасына
Фразеологиялық тұрақтылық семантикалық «сөз тіркесінің» астарлы мағынасының болуына байланысты,
Мынадай фразеологиялық тіркестер: дәмді пікір, аш бел-нәзік бел,
Фразеологиялық тіркестердің мағыналық құрылымы өзіне лексикалық синоним болатын сөздің
Енді бір есімді фразеологиялық тіркестер құрамында бір сыңар тура
Фразеологиялық тіркестердің кейбір түрінің номинативті қызметімен қатар эмоциальды және
Есімді фразеологиялық тіркестерге, әсіресе, сын есім компонентті
Фразеологиялық тіркестердің мағынасы тілдік өлшем болып табылады, өйткені ол
Сөздердің өзара тіркесу қабілеті әр түрлі: кейбір сөз аз
Бір фразеологиялық мағынаны білдіруде тек өзара тәуелді екі сыңар
Фразеологиялық тіркестің сыңарлары арасындағы байланыс фразеологиялану процесінде көмескіленіп, айналатын
Сонымен қатар, қайсыбір тұлғаның фразеологиялығы тек оның мағынасымен ғана
Демек фразологиялық мағынаның пайда болуына дәстүрлі тіршілік пен мәдени
1.3 Есімді фразеалогиялық тіркестердің күрделі сөздерден айырмашылқтары.
Тілде идиомалар, фразалар, мақал – мателдер, номатты орамдар және
Күрделі сөдер түбір мен түбірдің /немесе түбір мен негіздің,
Күрделі сөздерде сөйлеу процесінде жасалмады әуелден бар, қалыптасқан сөздер
Құрылыстың сыңарларының арасындағы ішкі синтаксистік қатынас /анықтаушы және анықталушы/жойылғанымен,
Күрделі сөздердің өзі шығу тегі, жасалу жолы жағынан бір
Сөз тіркесінің лексикалану процесінің нәтижесі лексикалық тұлғаларды береді яғни
Қазақ тілі әсіресе табиғи байлықтар, ауыл шаруашылғына, соның ішінде
Тілде сөз тіркесі сөздер сияқты атаулық қызмет атқаратындық қасиетіне
Заттар мен құбылыстар атауы тілде былай тұрған кезде, оларға
Күрделі сөздердің құрлымындағы компоненттер бірін-бірі не анықтай, не толықтай,
Күрделі сөздер мен есімді фразеологиялық тіркестердің ұқсас жақтарының
Есімді фразеологиялық тіркестер құрамындағы сыңарлардың арасындағы тәуелді байланста
Негізінен есімді фразеологиялық тіркестерге өте ұқсас күрделі сөздер:
Күрделі сөздердің топтары мен есімді фразеологиялық тіркестердің тууына
Қазір мұндай күрделі сөздерге жарыса қолданылатын сөз немесе күрделі
Есімді фразеологиялық тіркестің мағынасын, оның құрлымы мен осы
Күрделі сөздер тұтасымен бір ғана ұғымның атауы – бір
Күрделі сөздер, белгілі бір сөз табына қатысты болады да,
Есімді фразеологиялық тіркестердің бәрі бірдей тек бір ғана
Есімді фразеологиялық тіркестің сөйлеу процесіндегі басты қызыметінің бірі жеке
Күрделі сөздерде, есімді фразеологиялық тіркестерде полисемиялық қасиетіне ие емес,
Есімді фразеологиялық тіркестер өзара бір – бірімен синонимдес болып
Есімді фразеологиялық тіркесте – антонимдер де дербес
Заттың атауы болып табылатын күрделі сөздерге өзара антонимдік қатар
Көп қиындықтан құтылудуң, яғни фразеологиялық тіркестер мен күрделі
Есімді фразеологиялық тіркестер мен күрделі сөздердің шыққан тегі
Күрделі сөздер семантикалық тұрақтылығынан есімді фразеологиялық тіркестің мағына
2 Сын есім компонетті фразеологизмдердің атқырыптық мағыналық топтар
2.1 сын есім компонентті фразеологизмдерді мағыналық топқа жіктеу
Өмірдің барлық саласын қамтып ішкі мазмұны жағынан өте бай
Фразеологизмдер сөйлеу тілінде де, жазу тілінде де көп қолданылатын
Тіл құбылыстарының ішіндегі ең күрделі, ең қиыны сөз. Сөз
Бәрімізге белгілі ,этнолингвистика ғылымы тіл байлығын толық қамти отырып,
Лексиканың басқа салалары сияқты, сын есім компонентті фразеологизмдер
Бұл жұмыста тіл білімінде қолданылып кележатқан сын есім компонентті
Фразеологизмдерді әр компоненттің беретін жиынтық мағыналары мен синткасистік қызметіне
Сын есім компонентті фразеологизмдердің табиғатын, сипатын ашуда біздің ше
Ахмеди Ысқақов «Қазірі қазақ тілі. морфология»еңбегінде сын есімдерді заттың
Қазақ және түркі тіл білімінде лексикаға қатысты зерттеу еңбектерінде
Осы еңбектердің бәрін қарап жинақтай келгенде, қазақ тіліні сын
1 Сапалық сын есім компонентті фразеологизмдер
2 Түр – түсті білдіретін фразеологизмдер
3 Сапалық мағынаны білдіретін фразеологизмдер
4 Көлемі мен аумағын білдіретін фразеологизмдер
5 Дәмі мен иісін білдіретін фразеологизмдер
6 Қатыстық сын есім компонентті фразеологизмдер
2.2 Сапалық сын есім компонентті фрозеологизмдер
Түр-түсті білдіретін фразеологизмдер
Тіліміздеігі тұрақты тіркестердің біразы сын есімдердің қатысуымен жасалған.
Сын есім қатысқан фразеологизмдердің ерекшелігі: олардың номинативтік мағынасынан
Сондай-ақ, тіліміздегі «көз» деген сөзді алып, оған қара, қызыл,
Талдап көрейік мәселен, қара көз тіркесі көзі қара адамдарға
Осы тіркесті енді өзіміздің қара көз ғой деп қолдансақ,
Дәл осы сияқты көк көз, қазақ арасында да көк
Сонымен төрт түрлі түстің көздің ауыс мағынасы арқылы
Бұл мәселенің бір жағы. Екінші жағы: түр-түстен жасалған етістіктер
Қазқ тлінде қөзін ағарту джеген тіркес сиректеу қолданылады. Оның
Байқап қарасақ, түр – түс атауларын етістікке айландырып та
Бұл саладағы фразеологизмдердің тағы бір ерекшелігі: олар о
Түр-түсті фразеологизмдердің мағыналарын алып тізіп өтксек.
Ақ арулап жөнелтті өлікті мейлінше қадірлеп, бар кәдесін жасап
Ақ ауыз қылды алдап, отырғызып кетті, аузындағысын білдірмей, жырып
Ақ бата 1 біреудің болашағна тағдырына деген жақсы тіліе,
Ақ безер де көк безер болды ант – су
Ақ бейіл (көңіл, ниет) таза, адал ойдағы адам; арамдығы
Ақ болып кетті Ақ болып тартылып кетті Малдан сүт
Ақ боран Ақ түтек үскірік Көз ашқысыз, деп, желдете
Ақ бөкеннің таңындай Күн шалмаған аппақ, ақ күмістей. Денесінің
Ақ бүйрық өлім Ақөлім 1Тағыдырдың дегенімен болған тура қаза
Ақ білек 1Сұлу перизат; 2Қара жұмыстан қашатын мырза-жора.
Ақ дегені алғыс, Қара дегені қарғыс Ақ дегені-Ақ, қара
Ақ дидар 1Сүу, келбетті, ақ-құба, өң, жүз 2Адал ниетті,
Ақ етек (ақ етек иман) болады 1Адал кісі, арамдығы
Ақ жарқын жайдары, ашық көңілді.
Ақ жаулық Әйел, жұбай, қатын.
Ақ жауын үзаққа созылып майдалап жауатын жаңбыр.
Ақ жем Ақ жем болды (қылды, етті) 1қанын суға
Ақ жерден қара болды Босқа күйді жазықсыз жапа шекті
Ақ жол Ақыйқат әділ жол, адал жол
Ақ жол Емі Қазақтың ескі салтынде ер жігітке оқ
Ақ жолтай болды Қадамы құтты, үнемі жолы болатын адам
Ақ жуып, арулап көмді Ақ орап қоиды Өлікті ардақтап
Ақ жұмыртқа, сары уыз 1Ана бауырындағы алпешті нәресте 2кінәсіз
Ақ жүрек 1Ақ,Адал көңіл 2Белсенді, адал көрінгісі келетін жан
Ақ иық 1мұз балақ ерекше қыран айырқша асыл қыран
Ақ иық болды Мезі болды, қажыды, жауыр болды.
Ақ иіліп сынбайды Қасиетті, адал адам, жаладан мерт болмайды
Ақ келінге оранды 1Дүние салып кебін киді 2Ақ қардың
Ақ кигізге көтерді көне. Ақ кйгізге орап қан сайлады
Ақ көбік қылды Терле-тепшітті
Ақ көз Надан, оқымаған, қараңғы. Оқыған білер әр сөзді,
Ақ көз ерлік көзсіз батырлық, жалтақсыз қимыл
Ақ көйлег диал ақ көңіл, аңқылдақ адал ниетті
Ақ көкірек ашық жан, мейірімді, адал ниет, ізгі тілекті
Ақ көірек торғай секілді Ұшып қонған, жеңілтек, шыжбалақ кісі
Ақ күн тусын жолың болсын
Ақ қас жөрекі алла! Тілек Түшкіргенде жақсылыққа болсын деген
Ақ құба, бидай өңді, сұлу өңді сымбатты кісінің көркі
Ақ құйрық көңіл ашар шай секілді Сапасы жақсы, хош
Ақ неке Ақ некелі төсек Адал жар некесі
Ақ орда 1Киіз үй2Ерте кезде билік иесі отырған үйді
Ақ отау тіктірді Үлкен ақ үй дайындатты
Ақ пен қара дұрыс-бұрысы, жөнімен қисығы
Ақ пен қызыл арасында Күн ұясына кірген шақта
Ақ сазандай бұлқынды Сылаң қақты
Ақ сайтаны үстады Ашу –ызасы келді арқасы қызды деген
Ақ сақал қара сақал үлкен-кіші, кәрі-жас,
Ақ сақалды, сарі тісті бол! Алғыс Көп жаса
Ақ саңдақ жүйірік жолы боп озып жүрген саңлақ жүйірік,
Ақ саусақ 1Ешқашан жанын қинап, қара жұмыс істемейтін кісі
Ақ семсер Сапы мен қанжардан ірі екі жұзді қару.
Ақ сирақ жұт малды тігерге тұяқ қалдырмай түгел қырып
Ақ сөйле 1Әділін ай деген мағынадағы тілек 2жақсылық әкелсін
Ақ сүңқар Ақ сұңқар құс 1Қыран құс Ер-азамат баламасы.
Ақ сұпыдай Әсем, Ақ торғын
Ақ сүт берді Ақ сүтін емізді, Ана сүтін беріп
Ақ сүт итұман Боз тұман ақ бұлттай ұиыған тұман
Ақ сүті ұрсын қарғыс. Ананың қарғысы тисін, сүті атсын
Сүтін ақтады Ниетімен борышын өтеді ата-анасының ізгі тілегінорындады
Ақсүтін кешті Ризалығын берді ақ сүтін кешсін анамыз, разы
Ақ сүтін көкке сауды Назаланды, алқанын теріс жәйіп аналық
Ақтабан Мал-мүліксіз, сорлы Жүріңіздер ауылға, кедейім көрсін ақтабан (Қамбарбатыр)
Ақтабан болды. Ақтабан шұбырынды. Ақтабан ауғын болды. өзге жаққа
Ақтамақ1 Қыздың әдемі, слу тамағы. Білектей арқасында өрген бұрым,
Ақтамақ2 Диал. Айран не, не содан жасалған тағам(Шғ.қаз.)
Ақтеріні қара тері қылды. Көбіне бірді-бірге алмастырп, ауыструды, соқтығыстрады
Ақтүш, Ақсырдың сүтін іш. Кісі түшкіргенде қалжың әзіл-ысқақ ретінде
Ақ түйенің қарыны жарылды. Қарық болып қалды; ит басына
Ақ тілеу адал ниет, таза, ізгі көңіл қалуы
Ақ құдай, сауапқа жаз! Жалбарына айтылар тілек рақым ете
Ақ үйек мал. Адал мал, құтты мал
Ақ ұстінен қара таныды Ақты-қараны-ажыратты дұрыс-бұрысын білді
Ақ шелегі түскендей ақтарылды 1 Тасыла, өмешегі езіле сөйледі
Ақ шелек келгір! Ақ шелек шалғыр қарғыс. Түйе малын
Ақ шалаң тарта құлаң иектенді. Рауандап атқан таң
Алауыз 1Бірлігі жоқ, ынтымақсыз, сабырсыз, арсыз, еріншек, көрсе қызар,
Алааяқ сұм, қу, залым, зымиан, суайт
Ала болды Арыздасты, дұрдараз болды ынтымақтан кетті
Ала бөтен, Ала бөек Елден ерекше, өзгеше
Ала жылан аш бақа Ала көз болып, араздасып отыр
Ала жібін аттамады Қианат жасамады, сұнанақтық істемеді, армадққа бармады
Ала арқан жіп кесісті Ат кекілін кесісті, бір жола
Ала кеуім(көлеңке) бозамықты күңгір шақ
Ала көбең орташ, құба төбел
Алакөз қылды Араз, қырғи қабақ болған адамдар туралы айтылады
Ала көзімен атты(қарады) Іштей жек көріп тікшие қарады, жақтырмады,
Ала көңіл1 Арам ниет көңілсіз
Ала көңіл2 1көбіне ойы өзгеге жұмысқа бөлінген ойы алаң
Ала қөрмеді Алаламай, алыс-жақындемей, бірдей көрді
Алакүлік келгір! Қарғыс. Алақүлік түйеде болатын ауырудың түрі
Ала қалжың, ақтай күлкі Әз-шыны аралас ақ жарылған күлкі
Ала қанат қар Ақ таңдақ жер, қара ала- құла
Ала қаптың аузын аш Түгел ортаға сал, төгіп сал
Ала қозыдай бөлінді Жік – жік болып ыдырады, телімге
Ала қозыдай құлпырады Көздің жауын алап, жәйнәй түседі
Ала қол Алалаушы біреудің райына қарай әділетсіздік жасаушы, ыңғайды
Ала құйын 1 ұйтқып соққан боран 2Жеңілтек мінезді, ұшып
Ала құйындатып сөйлеу көптіріп әсірелей, өсіре еліре сөйледі
Ала тайдай бүлдірді 1 лаң, бүлік салды, атыстырып –
Ала топалаңдатты Бөрі тигендей қылды
Ала ұстады алалады, әділ қарамады
Ала шабыр аралық, туыстығы шамалы ағайындар туралы айтылып тұр
Ала шолақ болды қар ерй бастады, жер ала тартты
Аппақ қудай боп – боз жуған шүбіректей, жүзінде бір
Ешкімнің ала жібін аттамады жан баласына қиянат жасамады, бұрауын
Боз
Боз ала таң елең – алаң таң сәрі
Бөз ешек қылды биенің желінінде түк қалдырмай сауып алды
Бөз жаңбыр ақ жауын бөз күйік бор бас қолынан
Боз қасқа ақ сары, бас шалды бөз қасқа сойды
Боз қырау күзгі түскен қырау
Боз өкпе жасық қойнынан безі түскен бос
Көк
Көйлек көк, тамақ тоқ не ішіп, не жеймін демейді
Көк айыл долы 1 ашушаң ұрсқақ 2 күші ерен
Көк ала алуан түсті әр қилы әр тұқымдас
Көк ала жалшы жалшы жамылды ертеде батыр киінген киімді
Көк ала қойдай көк ала қойдай қылды қан жоса
Көк ала мылжың көк ауыз көк мылжың Ез малта,
Көк аяз борсып көгерген қатқыл шикі көк бақа 1
Көк байлады 1 шыңға шалшық өсті 2 көкпен
жүзді көкте самғады
Көк дауыл 1 өте екпінді мейлінше асқақ мағынасында 2
Көк есек көмпіс жан істің құлы жұмысқа қол жаулық
Көк есепен сауда жоқ ертеңі мен ісі жоқ (ертеңгі
Көк етікті бұ жерде басқалардан тәуір өзгеден артық деген
Көк жалқау нағыз ерінше шабан аяқ
Көк жамбас 1 үсті сатала, тым жүдеу мағынасында 2
Көк жасық 1 аса жылаң қарағы жоқ арақ ет
Көк желке қара 1 құс шүйде жалғасқан сырт мойын
1
