Еуропа мемлекеттерінің үкіметтік емес және халықаралық үкіметтік емес ұйымдарына жалпы сипаттама
Еуропа мемлекеттерінің үкіметтік емес және халықаралық үкіметтік емес ұйымдарына жалпы тоқтала өтсек. Мысалы ретінде Германия, Франция және де Австрия мемлекеттерінің үкіметтік емес ұйымдарын салыстырайық.
Франция.Бұл елдің сыртқы істер министрлігіне халықаралық және ұлттық үкіметтік емес ұйымдармен негізгі әріптес болу рөлі жүктелген. Министрлік құрамындағы үкіметтік емес ынтымақтастық құрылымы «Халықаралық ынтымақтастық пен дамудың бас дирекциясы» деп аталады. Оны үкіметтік емес ынтымақтастық миссияы дейтіндер де бар. Үкіметік емес ынтымақтастық мәселелеріне ынтымақтастық және франкофония жөніндегі министр-делегат П.А. Вильцер жетекшілік жасайды. Француз үкіметі мен халықаралық үкіметтік емес ұйымдармен өзара қарым-қатынастың негізгі қағидаттары 2001 жылы әзірленген «Халықаралық ынтымақтасу және мемлекет» деп аталатын құжат бойынша реттелген.
Франция халықаралық үкіметтік емес ұйымдарға қаржылай көмек көрсетеді. Бұл үшін Франция сыртқы істер министрлігінің бюджетіне арнаулы бап енгізілген. Мысалы,2004 жылы халықаралық үкіметтік емес ұйымдарға 33,5 миллион еуро бөлінген. Франция үкіметі үкіметтік емес ұйымдардың қатысуымен жүзеге асырылатын түрлі мақсатты бағдарламаға несие,субсидия,дотация түрінде сондай-ақ түрлі француз экономикалық құрылымдары арқылы көмек беріп,қолдау жасап отырады. Франция сыртқы істер министрлігі мен үкіметтік емес ұйымдар арасындағы өзара қарым-қатынас мынадай схема бойынша құрылады.
Германия. Бұл елде үкіметтік емес үйымдарды 7 адам құра алады. Жарғы жасалады. ондағы ең бастысы 2 пункт — бірлестіктің мақсаты не? Жоғары орган — басқарма сайлайтын мүшелер жиналысы. Жарғы нотариусқа көрсетіледі, содан кейін барып оны сот шешімімен тіркейді. Тіркеу туралы шешім ұйымға жазбаша беріледі. Екінші маңызды құжат қаржы ведомствосына ҮЕҰ кызметінің коммерциялық еместігі туралы өтініш. Үкіметтік емес ұйымдар дөрежесі, мәртебесі, үйымдастыру түрі мен мақсаты бойынша одақтарға, азаматтық бастамаларға, бірлестіктерге, қорлар мен діни қауымдастыктарға бөлінуі мүмкін.
Мемлекеттік кұрылымдар мен үкіметтік емес ұйымдардың өзара іс-әрекеті бір-бірін толықтырып отырады. Тұрғындардың көңіл-күйін белгілі бір меселелер бойынша тап басу, әлеуметтік шиеленістерді болдырмау үшін нақты қадамдар жасау тұтас алғанда қоғам мүшелеріне пайдалы.
Германияда жұмыс істейтін қорлар мен үкіметтік емес ұйымдар азаматтық кодексте қарастырылған бірлестіктер мен қорлардың қызметін реттейтін құқықтық нормаларға бағынады. Германияда бұл қызмет федералдық әділет министрлігінің қарамағына берілген.
Егер қор немесе үкіметтік емес ұйым Германияда қүқықтық қарым-катынасын реттегісі келсе, онда оның қүқықтық қабілеті болуы тиіс. Егер бірлестік қызметін реттейтін құқықтық нормалар жиынтығы заңға сай болса, құқықдық қабілет тиісті учаскелік соттың регистріне бірлестікті тіркеп жазу арқылы рәсімделеді. Құрылтай келісімдерінен өзге қорлардың құқықтық мәртебе алуы үшін қор орналасатын федералдық жердің рұқсаты қажет. Егер қор бір федералдық елде орналаспайтын болса, онда оған федералдық ішкі істер министрлігінің рұқсаты керек болады.
ГФР Сыртқы істер министрлігінің ақпаратына қарағанда, бүгінде Германияда халықаралық үкіметтік емес ұйымдарды тану және оларға жеңілдіктер мен артықшылықтар беру туралы жекелеген заң жоқ.
Шетел қорларының қызметін реттейтін не қадағалайтын ережелер де неміс заңнамаларында жоқ. Сондықтан олардың қатынасы жалпы ережелерге құрылған. ГФР-дегі шетелдік корды тану не танымау федералдық соттың құзырына қарайды. Егер қор шет елде болса, онда сол елде қа-былданған қүқық-тар оның мәрте-бесін анықтайды. Шетелдік қор сол елдің заңдары бойынша қүқықтық қабілетті болса, онда ол ГФР-де ешқандай кедер-
гісіз жұмыс істей береді.
Егер бұл қор Германияда орналасқан болса, тіпті ол шетелдік құқық бойынша құрылса да, онда онын құкықтық қабілетін тану неміс заңдары арқылы жүзеге асады. Бұл жағдайда қор ГФР азаматтык кодексінің 80-88-тармақтарына бағынышты болады. Бұл тармақ бойынша қорлардың азаматтық ережелері мен олардың шаруашылық-құқықтық қызметі реттеледі. Қорларды бақылау Германияның жекелеген федералдық зандары арқылы жүзеге асырылады. Бұл жерде әңгіме тек қүқықтық бақылау туралы болып отыр. Сондықтан да тиісті органдар қорлардың күнделікті қызметіне араласа алмайды. Германияда жұмыс істеп жатқан шетелдік қорлар жалпы германдық бақылауға жатпайды.
Австрия. Бұл елде мемлекеттік билік пен азаматтық институттармен тиімді жұмыс істеп келе жатқан көптеген халықаралық және ұлттық үкіметтік емес ұйымдар бар. Көптеген жағдайда үкіметтік емес ұйымдардың қоғамдық пайдалы қызметі үкіметтің күш-қуатын үнемдеуге және өзінің негізгі міндетін алаңсыз атқаруға зор мүмкіндік береді.
Австрияның мемлекеттік әкімшілік заңдары үкіметтік емес ұйымдардың жарғысы мен ережесі болуын міндеттейді. Сондай-ақ, олар федералдық ішкі істер министрлігінің тиісті аймақтық бөлімшелерінде тіркеуден өтуге тиісті. Ал халыкаралық үкіметтік емес қорлар, оның ішінде шетелдік қорлар да Австрияның жергілікті билік органдарында тіркеледі.
Жарғылық құжаттар үкіметтік емес үйымдардың барлық негізгі аспсктілерін, ҮЕҰ басқармасының жауапкершілігі мен есеп беруін карастырады. Ұйымның барлык қызметіне тап сол басқарма жауапты болады және сол үшін заң алдында жауап береді. Бұл үкіметтік емес ұйымның атқаратын міндетін, мақсаты мен саясатын қарап отыруға, занды талаптардың орындалуын бақылауға, ұйым қызметінің тиісті каржыландырылуын камтамасыз етуге, бағдарламаларды жоспарлау мен жүзеге асыруға басшылық жасауға және кадағалауға, сондай-ақ ұйым қызметін дәл бағалауға, баскару және есеп беру тетіктерін іске қосуға септігін тигізеді.
Австрияның заңнамалары мен тиісті үкіметтік әкімшілік процедуралары мынандай талаптарды орындауға бағытталған ұйым қызметтеріне көмек көрсетеді:
1. Үкіметтік емес үйымдардың ерікті түрде құрылуы жене олардың қызметіне ерікті түрде қатысу (ҮЕҰ азаматтардың еркін шешімінің нәтижесінде кұрылады және жұмыс істейді);
2. Тәуелсіз басқару және үкіметтік емес үйымның ішкі бақылауы;
3. Үкіметтік емес үйымдарды басқарушылар немесе оларды кадағалаушылар пайда табу мақсатын көздемеуі тиіс; егер пайда көретін болса, онда ол тек жарғылық мақсаттарға ғана пайдаланылуы керек;
4. Үкіметтік емес ұйымның қызметі қоғамның жағдайы жоқ мүшелерінің ахуалын түзеуге немесе тұрмысты төмендететін факторларды жақсартуға,тұтас алғанда қоғам өмірін дұрыстауға бағытталуы тиіс.
Австрияның үкіметтік емес үйымдарға катысты заңнамалары мен әкімшілік процедуралары бұл үйымдардың тәуелсіздігіне кепілдік береді. Олардың жарғылық мақсаттарына жету жолындағы барлық қызмет түрімен айналысуына мүмкіндіктері жетеді. Атап айтар болсақ, қызмет түрлерін ұсыну және жобаларды басқару, қаржы жөне адам ресурстарын жұмылдыру, зерттеулер жасау, реформалау жөне инновациялық қызметпен айналысу тәрізді саналуан мәселе бар. Австрия заңдары үкіметтік емес ұйымдарға жергілікті, аймақтық, ұлттық және халықаралық деңгейде кедергісіз жұмыс істеуге толық мүмкіндік береді.
Үкіметтік емес ұйымдардың қарауында түрлі заңды құрылымдар бар: ассоциациялар, қорлар, трастар, арнайы тапсырысшылар, кооперативтер, өзара сақтандыру қоғамы, тағысын тағылар. Австрия заңдары бойынша үкіметтік емес үйымдар қажет болған жағдайда қосымша қүрылымдар кұра алады, сондай-ақ үкіметтік емес ұйымдар федерациясына кіре алады, не болмаса басқа ҮЕҮ-мен қосылып кете алады. Бүл елде үкіметтік емес үйымдар өз қызметтерін қамтамасыз ету үшін әртүрлі көзделген қаржы тарта алады,соның ішінде жеке адамдардың қайыр-садақасы,мемлекеттік субсидиясы,гранттар мен комерциялық сектордың көмегі де бар.
Австриядағы үкіметтік емес ұйымдар,оның ішінде халықаралық ұйымдар мемлекеттің демократиялық ұстанымдары мен азаматтық қоғамды нығайта отырып,ел өмірінде маңызды рөл атқарып келеді. Сондықтан да үкіметтік емес ұйымдар Австрияда үздіксіз өсіп отыр.
