TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар



МАЗМҰНЫ www.topreferat.com.kz

КІРІСПЕ......................................................................................................................

1. АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА СИПАТТАМА...

1.1. Географиялық орны, территориясы мен шекаралары...................................

1.2. Жер беті құрылымы..........................................................................................

1.3. Геолиялық құрылымы мен пайдалы қазбалары.............................................

1.4. Климаты...........................................................................................................

1.5. Жер үсті және жер асты сулары.......................................................................

1.6. Топырағы..........................................................................................................

1.7. Өсімдік жамылғысы........................................................................................

1.8. Жануарлар дүниесі........................................................................................

2. НЕОТЕКТОНИКАЛЫҚ ҚОЗҒАЛЫСЫНА ҚЫСҚАША СИПАТТАМА.....

2.1. Неотектоникасы................................................................................................

2.2. Литологиясы....................................................................................................

2.3. Тектоникасы...................................................................................................

2.4. Кейінгі кезде болған жаңа тектоникалық қозғалыстары............................

3. АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ СЕЙСМОЛОГИЯСЫ......................................

3.1. Ауданның жер сілкіністер тарихы................................................................

3.2. Қазіргі жағдайы...............................................................................................

3.3. Сейсмикалық аудандастыру әдістері мен принциптері..................................

ҚОРЫТЫНДЫ..........................................................................................................

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...........................................................

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 43 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

ӘЛ - ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ГЕОГРАФИЯ ФАКУЛЬТЕТІ

Геоморфология және картография кафедрасы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ......................................................................................................................

1. АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА СИПАТТАМА...

1.1. Географиялық орны, территориясы мен шекаралары...................................

1.2. Жер беті құрылымы..........................................................................................

1.3. Геолиялық құрылымы мен пайдалы қазбалары.............................................

1.4. Климаты...........................................................................................................

1.5. Жер үсті және жер асты сулары.......................................................................

1.6. Топырағы..........................................................................................................

1.7. Өсімдік жамылғысы........................................................................................

1.8. Жануарлар дүниесі........................................................................................

2. НЕОТЕКТОНИКАЛЫҚ ҚОЗҒАЛЫСЫНА ҚЫСҚАША СИПАТТАМА.....

2.1. Неотектоникасы................................................................................................

2.2. Литологиясы....................................................................................................

2.3. Тектоникасы...................................................................................................

2.4. Кейінгі кезде болған жаңа тектоникалық қозғалыстары............................

3. АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ СЕЙСМОЛОГИЯСЫ......................................

3.1. Ауданның жер сілкіністер тарихы................................................................

3.2. Қазіргі жағдайы...............................................................................................

3.3. Сейсмикалық аудандастыру әдістері мен принциптері..................................

ҚОРЫТЫНДЫ..........................................................................................................

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...........................................................

КІРІСПЕ

Адамзат тарихында жер сілкінуінің жойқын күші және оның әсерінен
"Алматы облысының сейсмикалық қауіпті зоналарын аудандастыру" атты бітіру жұмысымда
Алматы облысы аймағында күшті жер сілкіну қауіптілігі жоғары екені
Менің бітіру жұмысымның мақсаты: облыстаға қауіпті зоналарды аудандастыра отырып,
1. АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА СИПАТТАМА

Географиялық орны, территориясы мен шекаралары

Алматы облысы Қазақстанның оңтүстік-шығысында орналасқан. Атлант мұхитынан 3300-3600
Оның географиялық координаттары: 42º15´ және 46º30´ с.е., 74º05´ және
Облыстың территориясы солтүстік-батыстан оңтүстік-шығыс бағыты бойымен 150-200 км-ден 600
Қазіргі уақыттағы Алматы облысы Ұлы Қазан социалистік төңкерісіне дейін
Алматы облысы жеке облыс ретінде 1932 жылы құрылған болатын.
Облыстың ауданы 224 мың км²-ты құрайды. Ол өзінің ауданы
Облыс шығыста Қытай Халық Республикасымен шекараласады; мемлекеттік шекара солтүстіктен
Алматы облысы батысында Жамбыл, солтүстігінде Балқаш көлі арқылы Қарағанды,
Облыс территориясының көп бөлігі оңтүстікте Тянь-Шань тау жүйесінің солтүстік
Облыстың солтүстігінде құм, тақыр және сордан тұратын Оңтүстік Балқаш
Облыстың осындай географиялық орналасуы табиғи жағдайларының алуандылығына себеп болды:
Облыс территориясын Семей-Арыс теміржол жүйесі кесіп өтеді. Ол облыстың
Облыс территориясы бойынша Іле өзені ағып өтеді.

Облыс аумағында 16 аудан және 3 облыстық бағыныстағы қала
Жер беті құрылымы

Жер беті құрылымы бойынша облыс екі әртүрлі бөлікке бөлінеді:

оңтүстік – таулы және солтүстік – жазықтық. Облыстың оңтүстігі
Облыс шекарасын Тянь-Шань тау жүйесінің орталық бөлігін Іле алды
Қарлы шыңдар тән болып келетін ірі тау жүйесі Іле
Жоталардың орналасуы ендік бағытта. Оның ұзындығы 250 км және
Іле алды Алатауының ең биік нүктесі жотаның орталық бөлігінде
Қар биіктігі 3800-4100 м аралығында, ол солтүстік беткейлерде төмен
Іле алды Алатауының тік қимасы қабатты құрылысымен сипатталады.
Төменірек таулы бедердің терең тілімденген қабаты орналасқан. Бедердің типтік
Іле алды Алатауының оңтүстігінде Шелек пен Үлкен Кебін өзендері
Күнгей Алатауының шығыс бөлігіндегі солтүстік беткейі гранит, кварцты диорит,
Күнгейдің шығыс бөлігінің етегінде, Шелек пен Шарын өзендерінің аралығында
Алматы облысының аумағында орналасқан Теріскей алатаудың солтүстік беткейлері 2000
Теріскей Алатауының солтүстік шығысында Қопыл, Ұлытастау (3920 м), Бас-Ұлытау
Жоғары аталған биік емес массивтер жазық көтерілімдер жүйесін құрайды.
Оңтүстік пен оңтүстік-шығыста Ұлытастау мен Қаратау тауларының арасында Солтүстік-батыста
Кеген жазығының солтүстігінде Кетмен жотасы орналасқан. Батыста Қулықтау тауларымен
Кетмен суайрығы қазіргі мұз басу процесі болмаған жазық-толқынды беткей
Іле алды Алатауының солтүстік-батыстағы жалғасы болып Жамбыл мен Алматы
Алматы облысының солтүстік-батыс бөлігі теңіз деңгейінен 500­ден 350 метрге
Іле өзенінің дельталық бөлігінде көптеген құрғақ сағалармен тілімденген кең
Тақырлы сазды жазық үшін сорлардың кең таралуы тән.

Ежелгі ағынның негізгі салалары болып Шет­бақанас, Орта­бақанас және Нарын­бақанас
Балқаш алды жазығының аймағында Жоңғар Алатауының оңтүстік­батыс таулары (
Геолиялық құрылымы мен пайдалы қазбалары

Алматы облысының геологиялық құрылымы жыныстар кешенінің алуан

түрлілігімен сипатталады.

Іле алды Алатауында палеозой жыныстары, яғни конгломераттар, туфтар, мәрмәр
Мезозой қалдықтары облыс аумағында таралуы шектелген.

Облыстың тау бөктерлері мен орташа таулы бөліктерін негізінен үштік
Жазық бөлігінің беті төрттік қылдықтардан құралған, оның басым бөліктерін
Облыстың таулы бөлігінде үштік және төрттік қалдықтар өзен алаптары
Тау құрылысына ұзақ және күрделі геологиялық тарих тән, олар
Таулы аймақтардағы тектоникалық процестер қазіргі уақытқа дейін жалғасуда. Оның
Осылай, 1887 жылы 28 мамырда 10 баллдық жер сілкінісінің
Алматы облысында пайдалы қазбалардың алуан түрі бар. Ол құрылыс
Ізбес тасының мол қоры Қаскелен және Жамбыл аймақтарында табылды.
Іле аймағында кварцты құмдар бар, ол әйнек өндірісіне шикізат
Перлит – құнды құрылыс материалы, сонымен қатар басқа да
Қарқаралы өзен алабында шоғырланған гипс кендері алебастр өндіруде пайдаланылады.
Көзеші және отқа төзімді саздар фаянстан жасалған және отқа
Облыста құрылыс материалдарынан басқа тұздардың әр түрлі кен орындары
Іле алды Алатауының солтүстік баурайларын бойлай грунт сулары шығатын
Облыс территориясында қоңыр көмір мен жаңғыш тақта тас кендері
Климаты

Алматы облысының климаты шұғыл континенталдықпен сипатталады.

Оның негізгі себебі болып Еуразия материгінің орталығында орналасуы және
Облыстың циркуляциялық жағдайлары жылдық суық кезеңінде Сібір баричтік максимумымен,
Облыста ең суық ай болып қаңтар, ал ең ыстық
Алматы облысының жеке пунктер бойынша температураның негізгі көрсеткіштері

Пунктер Теңіз деңгейінен алынған биіктігі, м Орташа жылдық температура,
қаңтар шілде

Қойған 359 -14,1 23,5 6,4

Бақанас 395 -13,6 25,1 7,5

Қаскелен 900 -5,6 20,3 7,3

Камен үстірті 1350 -3,7 20,3 8,1

Алматы 825 -8,8 22,2 7,3

Медеу 1529 -4,3 18,1 6,8

Жоғарғы Горельник 2254 -7,3 12,8 2,6

Іле (т.ж.ст) 453 -12,3 24,7 8,5

Есік 1020 -6,6 21,7 7,8

Малыбай 932 -5,4 24,5 10,3

Кеген 1750 -14,5 14,8 1,8

Подгорное 1264 -6,6 21,0 7,7

Тау бөктерлерінде орташа қаңтар температурасы -5,6º-тан 6,6º шамасында. Бұнда
Ауа температурасының абсолютті минимумы облыстың солтүстігінде -43-44º-ты, ал оңтүстігінде
Жазда облыстың тау бөктерлері мен жазықтарында өте ыстық. Шілде
Биік таудағы климат облыстың жазық бөлігіндегі климаттан қатты ерекшеленеді.
Тауларда жазда әр 100 м биіктік сайын температура 0,6º-қа
Алматы облысының территориясында жауын­шашының таралуынан әркелкілік байқауға болады. Облыстың
Тау қимасы бойынша жауын­шашынның мөлшері мен таралуы көп жағдайда
Территориядағы жауын-шашын максимумы көктем­жаз кезеңдерінде байқалады. Жазда қысқа мерзімді
Облыстың солтүстік бөлігінде тұрақты қар жамылғысы желтоқсан айының алғышқы
Облыстың жазықты аймағында қар жамылғысының биіктігі үлкен емес(10-12 см),
Тұрақты қар жамылғысының бұзылуы жазықтарда наурыздың алғашқы жартысында, ал
Облыстың жазық бөлігінде қар жамылғысының аса биік болмауы онда
Облыстың солтүстігінде жыл бойы салқын солтүстік және солтүстік-шығыс желдері
Облыстың таулы аймақтарына жергілікті күндік ауа циркуляциясы тән. Күндіз
Облыстағы бұлттылық төмен, ашық күндер жазғы уақытқа тән. Тауларға
Алматы облысының климаты үшін интенсивті күн радиациясы тән. Мұнда
Облыста кеш­көктемді қар көшкіндері, аяз және суық жиі болып
Таулы бөліктердегі климаттық жағдайлары курорт, санаторий және демалыс орындарының
Жер үсті және жер асты сулары

Алматы облысының территориясындағы жер үсті сулары әркелкі

орналасқан. Бұл бедер сипаты және климаттық факторлармен түсіндіріледі.

Облыстың таулы аймағында кең тарамдалған өзен жүйесі бар. Іле
Облыстың жазық бөлігі тұрақты су ағындарына кедей. Облыстың ең
Біздің республикамыздың аумағына өтіп, Іле өзені оңтүстігінде Кетмен мен
Бақанас ауылынан төмен өзен кең дельтаны құрай отырып, екі
Іле өзенінің жалпы ұзындығы Текес өзенінің бастауынан және Балқаш
Іле өзенінің қоректену типі аралас болып келеді. Көбінесе наурыздың
Іле өзенінің Іле поселкесінің маңындағы орташа жылдық шығыны 461
Облыстың басқа өзендері Іле бассейніне жатады. Іле өзенінің Алматы
Шарын өзені Кеген мен Қарқара өзендерінің ағып келіп қосылуынан
Шелек – Іле өзенінің ірі саласы. Оның ұзындығы 240
Түрген өзені Шет­Түрген, Орта­Түрген және Кіші Түрген өзендерінің қосылуына
Есік өзені Есік мұздықтарының тобынан бастау алатын Тескен су
Талғар өзені үш бөліктен тұрады: Сол жақ Талғар, Орта
Бұлардың барлығы мұздықтардан бастау алады.

Басты атырау болып Сол жақ Талғар табылады. Екінші орында
Қаскелен өзені Іле алды Алатауының батыс бөлігінде 3500 м
Қаскелен өзінің төменгі ағысында көптеген ағындарды қосып алады. Солардың
Озерная және Проходной өзенендердің қосылуынан пайда болған Үлкен Алматы
Үлкен Алматы өзенінің ұзындығы 81 км, бассейн ауданы 461
Өзеннің ең үлкен су тасуы шілде­тамыз айларында, су шығының
Көп жылдық орташа су шығыны бірінші сарқырамадан төмен 1,92
Кіші Алматы өзенінің ұзындығы 108 км, бассейн ауданы 1242
Кіші Алматы өзенінің негізгі саласы Алматы қаласының шығыс бөлігінде
Кіші Алматы өзені аралас қоректенетін өзендер қатарына жатады. Оның
Кіші Алматының сулары қаланың жасыл желектерін суаруға пайдаланылады.

Құрты өзені Іле өзенінің ірі сол жақ саласы. Ол
Жоғары айтылған өзендерден басқа облыс территориясында кіші өзендер де
Суару кезеңінде көптеген өзендер Іле өзеніне дейін жетпей құмға
Алматы облысының өзендері жылдың ыстық уақытында суының молдылығымен ерекшеленеді.
Алматы облысының үлесіне барлық республиканың су энергетикалық ресурстарының 14,2%-ы
Облыс шаруашылығында Іле өзені маңызды рөл атқарады. Ол маңызды
Төменгі ағыста Іле өзенінің сулары суару үшін пайдаланылады.

Алматы облыста көлдер мол болып келеді. Олар биік тауларда
Бөгелген мұзды көлдерге Үлкен және Кіші Есік және Үлкен
Үлкен Есік көлі Тянь-Шаньның көрікті таулы көлдерінің қатарына кіреді.
Үлкен Алматы көлі Үлкен Алматы өзенінің бастауынан 10-12 км
Әр түрлі типті көлдер тау бөктерлерінде орналасқан. Оған мысал
Іле өзенінің дельтасында көлдер көп, әсіресе

Облыстағы ең үлкен көл – Балқаш. Көлдің оңтүстік­батыс бөлігі
Облыстың жер асты сулары сапасы мен көлемі жағынан алуан
Жарылған сулар облыстың таулы аймағында кең таралған. Бұл сулар
Грунтты сулар таулы жазықтықтарда орналасқан. Бұл сулардың шаруашылық маңызы
Пластты сулар аккумулятивті жазықтардың астында кең таралған. Пласт суларының
Облыс территориясында минералды бұлақтар бар екені белгілі. Олар көбінесе
Бұлақтардың көп бөлігі Іле алды Алатауының солтүстік баурайларында орналасқан.
Алма­Арасан бұлақтары 1780 м биіктікте, Алматы қаласынан оңтүстікке қарай
Алма­Арасан минералды сулары ревматизм, радикулит, подагра, гинекологиялық аурулары бар
Іле өзенінің сол жағалауында Алматы қаласының солтүстік-шығысынан 160 км
Бұлақтар асқазан, ішек, бауыр, өт жолдары, ревматизм, тері аурулары
Алматы қаласының оңтүстігінен 22 км қашықтықта Кіші Алматы алабында
Талғар бұлақтары Талғар өзенінде Алматы қаласының шығысынан 40 км
Түрген бұлақтары Түрген өзенінің оң жақ жағалауында, Түрген ауылынан
Топырағы

Облыстың табиғат жағдайларының алуандылығы оның топырақ

жамылғысының әркелкі болуына тікелей әсер етеді. Топырақ қасиеттерінің өзгерісі
Алматы облысының территориясында сұр топырақ кең таралған. Олардың таралған
Іле өзенінің сол жақ жағалауында Шелек, Еңбекші Қазақ, Іле
Облыстың тау бөктерлерінде қоңыр және қара топырақ зонасы дамыған.
Қара топырақ Іле алды Алатауының жоғарғы тау бөктерлерінде таралған.
Осы зонаның көп ылғанданған участкелерінде шалғынды­қоңыр мен шалғынды қара
Іле алды Алатауының шығысында, Күнгей Алатауының оңтүстік баурайларында және
2900­3400 м биіктікте биік тауларда таулы­шалғынды топырақ кездеседі. Оның
Алматы облысының жер қоры мол.

Егістік үшін қара топырақ, қоңыр, сұр топырақтары қолайлы.

Егістікке жарамды топырақтардың ауданы облыстың барлық территориясының 25%­ын алып
Өсімдік жамылғысы

Алматы облысының өсімдік жамылғысы алуан түрлі. Ол

топырақты­геоморфологиялық және климаттық жағдайлардың әркелкілігімен түсіндіріледі.

Өсімдік жамылғысының таралуына топырақтың таралуындай тік белдемдік тән. Ол
Облыстың солтүстік бөлігін Оңтүстік Балқаш маңының шөлді жазықтары алып
Жануарлар дүниесі

Алматы облысының фаунасы бай әрі алуан түрлі. Ол табиғи
Облыстың шөлді және таулы аймақтары жануарлар дүниесіне өте бай.
Облыстың түлкінің екі түрі кездеседі: қарсақ және кәдімгі. Осы
Облыстың солтүстік­батыс шөлді­далалы бөлігінде ақбөкен кездеседі. Төңкеріске дейін ақбөкендерді
Облыстың жазықтарында қарақұйрық өнеркәсіптік және спорттық аңшылық мақсатында ауланады.
Іле өзенінің алабында елік мекендейді. Оны сақтап қалу
Облыстың оңтүстік­батыс таулы ормандарында мүйізінде бағалы емдік қасиеті бар
Кеміргіштердің негізі таралуы аймағы болып Оңтүстік Балқаш маңы табылады.
Облыстың оңтүстік­шығыс бөлігінде тауларында терісі бағалы болып келетін суыр
Алматы облысына сасық күзен, аққалақ және ақтышқан тән.

Құстар дүниесі де бай болып келеді. Дуадақ, үйрек, қаз,
2. НЕОТЕКТОНИКАЛЫҚ ҚОЗҒАЛЫСЫНА ҚЫСҚАША СИПАТТАМА

2.1. Неотектоникасы

Іле Алатау дөңесті­жақпарлы көтерілімі Қазақстанның орогенді алқабының оңтүстігінде орнласқан.
Осылайша Іле Алатауының қазіргі бедер пішіндерінің қалыптасуындағы шешуші рөлді
Геологиялық және палеогеографиялық мәліметтер бойынша мезозой кезінде оңтүстік­шығыс Қазақстан
Зерттеу аумағында деформациялардың дизъюнкциялық түрлер, яғни тектоникалық жарылымдар оңтүстік­батыстан
Іле Алатауы етегінің солтүстік жағынан кең ауқымды еңісті жазық
Тау бөктерінде Алматы қаласының оңтүстік жағында ендік бағытта созылған
Іле Алатауы көтерілімнің шығыс сілемдерінің бірі Кетмен дөңес­жақпарлы көтерілімі.
Жотаның суайрық бөлігінде ежелгі денудациялық беттердің жазық қалдықтары сақталған.
Іле орогенаралық ойпаңы Іле Алатауы мен Жетісу Алатауы дөңесті­жақпарлы
Ойпаңның неотектоникалық деформациясы олигоценнің соңында басталған. Ол ежелгі палеозой
Іле ойпаңы бірнеше параллельді лықсу деформациялардан тұрған тектоникалық жарылымдар
Жетісу Алатауының (Жоңғар Алатауы) дөңесті­жақпарлы көтерілімі әртүрлі биіктіктерге көтерілген
Ежелгі палеозой массивін әр блоктарға бөлген үзілмелі дислокациялар таудың
Жетісу Алатау дөңесті­жақпарлы көтерілімнің солтүстік­батыс жағында Балқаш орогенсырты ойпаңы
Алакөл орогенаралық ойпаңы оңтүстігінде Бас Жоңғар тектоникалық жарылымына тіреліп
Жетісу Алатауы (Жоңғар Алатауы) орогенсырты ойпаңы Жетісу Алатауы көтерілімінің
2.3. Тектоникасы

Геофизикалық материалдарға сәйкес аймақтың геологиялық құрылымы территорияны геоблоктар мен
Жер қабатының үстіңгі бөлігі шартты түрде "стратификацияланған" қабат деп
Алматы сейсмикалық қауіпті ауданда, әсіресе оңтүстік бөлігінде ірі
Пайда болу уақытына қарай каледон, герцен және альпілік жарылымдар
Жер қабатының беткі бөлігінің заттық құрамы жауын-шашын, метаморфтық, эффузиялық
Жауын-шашынды мен метаморфтық жыныстар магнит өрісі картасында бір қалыпты,
Интрузивті жыныстар "стратификацияланған" қабаттар қимасында кең тараған. Олардың ішінде
Герциндік интрузиялардың ірі массивтері қышқылдардың алуан түрлерінен құралған.

Каледон құрылымдық қабатының құрамында гранит, диорит пен габбро интрузиялары
Байкал құрылымдық қабатының құрамында граниттің кейбір интрузиялары кездеседі. Физикалық
АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ СЕЙСМОЛОГИЯСЫ

Ауданның жер сілкіністер тарихы

Облыс территориясында (қазіргі әкімшілік шекарасы бойынша) күшті сілкініс ошақтары
Жетісу жерінде болған жер сілкіністері туралы деректер ерте кезден­ақ
1893 жылы Санкт­Петербург қаласында Ресей жерінде болған (Орта Азияны
1887 жылы 9 маусымда, 1889 жылы 12 шілдеде және
1887 жылы 9 маусымда болған Верный (Алматы) сілкінісінің ошағы
Апатты сілкіністің зардабы Жетісу жерінде құрылыс мәселесін қолға алуға
Верный апатынан 2 жыл өткеннен кейін, 1889 жылы 12
Осы апатты сілкіністі басынан өткізген Қарқара жәрмеңкесіне қатысуға келген
Сілкініс әсерінен 3000 жуық құрылыстар зақымдалып, ондаған адам қаза
1911 жылы 4 қаңтарда Кемін атты апатты сілкініс Жетісу
Сілкіністің ошағы Верный (Алматы) қаласынан оңтүстікке қарай 40-50 км
Сілкініс Верный қаласында 9-10 балл күшпен болып оның салдарынан
Міне, осы 1887-1911 жылдар арасындағы болған үш жойқын сілкіністерден
Аталмыш апатты сілкіністер Талдықорған аймағында да едәуір күшпен сезіліп
1938 жылы 21 маусым күні Күнгей Алатауының баурайын бойлай
Міне, осы 1938 жылғы Кемін­Шу сілкінісінен кейін Алматы аймағында
1970 жылдан бастап, Алматы аймағының сейсмикалық қарқындылығы қайтадан өсіп,
Облыс тұрғындарының есінде 1978 жылғы 25 наурызда, ошағы Күнгей
1979 жылы 25 қыркүйекте болған Бақанас сілкінісі тіпті сейсмолог­мамандар
1990 жылы 12 қараша Күнгей Алатауында Байсорын атты тағы
Міне, осы 1990 жылғы Байсорын сілкінісінен кейін Алматы аймағында
Міне, Жетісу жерінің қысқаша сейсмикалық тарихы осындай. Сейсмикалық қарқындылық
Алматы территориясы өзінің географиялық орны мен Орта Азияның биік
Тарихи уақыттағы сейсмикалық әрекеттер

Алматыдағы жер сілкіністері туралы алғашқы мәліметтер біздің дәуірімізден бұрынғы
"Ресейдегі жер сілкіністерін зерттеуге арналған материалдар" кітабынан алғаш рет
1893 жылы жарық көрген И.В.Мушкетов пен А.П.Орловтың "Ресей
XIX ғасыр аяғы мен XX ғасыр басында болған
Қатты Солтүстік-Тяньшань жер сілкінісі: 1885 жылы 3 тамыз (Ақсу),
Верный жер сілкінісі

1887 жыл 9 маусым (29 мамыр)

9 маусым күні таңғы 4:30-да Верный қаласынынң тұрғындары 5
Жер сілкінісінің негізгі параметрлері:

Іле алды Алатауының солтүстік беткейі жер сілкінісінің эпицентрлік зонасы
Жер сілкінісінің күні:1887 жыл 9 маусым (29 мамыр)

Жер сілкінісінің басталу уақыты: 4:35

Эпицентрлік зонаның орталығының координаталары: φ= 43,1N, λ=76,8E

Жер сілкінісінің магнитудасы: M=7,3

Ошақ тереңдігі: H=20 км

Ошақтың горизонталды ұзындығы: L=35 км

Эпицентрдегі максималды күш: І> 9-10 балл

Шелек жер сілкінісі

1889 жыл 12 шілде (1 шілде)

Верный апатынан кейін 2 жылдан соң 1889 жыл 12
Жер сілкінісінің параметрлері:

Жер сілкінісінің эпицентрлік зонасы Іле алды Алатауы мен Күнгей
Жер сілкінісінің күні: 1889 жыл 12 шілде (1 шілде)

Жер сілкінісінің басталу уақыты: 3:14

Эпицентрлік зонаның орталығының координаталары:φ=43,2N, λ=78,7E

Жер сілкінісінің магнитудасы: M=8,3

Ошақ тереңдігі: H=40 км

Эпицентрдегі максималды күш: I=10 балл

Кемін жер сілкінісі

1911 жыл 4 қаңтар (1910 жыл 23 желтоқсан)

1911 жыл 4 қаңтарда таңғы 4:26 минутта 9-10 баллдық
Жер сілкінісінің күні: 1911 жыл 4 қаңтар (23 желтоқсан)

Жер сілкінісінің басталу уақыты: 4:25

Эпицентрлік зонаның орталығының координаталары: φ=42,9N, λ=76,9E

Жер сілкінісінің магнитудасы: M=8,2

Ошақ тереңдігі: H=25 км

Ошақтың горизонталды ұзындығы: L=200 км

Эпицентрдегі максималды күш: І> 10-11 балл

Қатты жер сілкіністерінің салдарынан болғанды анализдеу нәтижесінде жасалынған кейбір
Верный қаласында болған 3 қатты жер сілкіністерінің нәтижесінде мынадай
Барлық үш жер сілкіністерде де қаланың оңтүстік-батыс бөлігінен солтүстік-шығыс
1887 жылы болған Верный апатынан кейінгі басшылықтың шешімі бізге
Верный қаласында болған қатты жер сілкіністердің салдарын зерттеу сол
Жер сілкінісі болған аймақтың кең ауқымдылығы мен жер сілкіністерінің
Алматы сейсмикалық қауіпті аймақтың территориясында қатты жер сілкіністерінің 30-ға
Сейсмикалық жағдай да Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығыс сейсмикалық белсенді
Алматы сейсмикалық белсенді ауданында соңғы жылдар ішінде Іле геофизикалық
Алматы сейсмикалық белсенді ауданының территориясында әлсіз және қатты сейсмикалық
Солтүстік-батыс бағыттағы жоғары сейсмикалық жағдайдағы зоналарға да ерекше
Әлсіз жер сілкіністерінің эпицентрлерінің көп шоғырланған жері Алматы қаласының
Шелек зонасының сейсмикалық белсенді аймағы 1889 жылы болған Шелек
Алматы облысының сейсмикалық белсенділігін зерттеу бір жағынан физикалық өрістер
Аудан құрылымының сейсмикалық сипаттамасы

Алматы ауданының сейсмикасын дәлірек зерттеу территория бойынша 4-12-ші
Эпицентрлер тығыздығы схемасында изосызықтардың түзу сызықты болып келетін байқауға
Сейсмикалық материалдар мен магниттік өріс картасын салыстыра отырып эпицентрлердің
Гравитациялық өріс пен оның өзгеру картасын сейсмикалық материалдармен салыстырғанда
Аймақтың оңтүстігінде Іле алды мен Күнгей блоктарының орталық бөліктерінде
Көп жағдайларда эпицентрлердің ауырлық күші өрісінің жоғары градиенттер зонасына
Жер сілкіністері эпицентрлерінің блоктар бойынша таралуы біркелкі емес. Іле
Блоктар ішінде де эпицентрлер біркелкі орналаспаған. Бұны эпицентрлер изотығыздығы
Жоғарыда көрсетілген эпицентрлердің таралуы заңдылығы бөлінген энергияға да тән
Сейсмикалық жағдай мен бұзылымдардың жарылу жүйесі арасындағы байланыс
Жарылымдардың басым бөлігі Солтүстік-Тяньшань мен Шелек-Кемін зоналарына тән. Салыстырмалы
Әуеғарыштық суреттерді дешифрлеу нәтижесінде Атасудың жалғасы болып табылатын солтүстік-батыс
Ошақтардың көп санымен сипатталатын Солтүстік-Тяньшань зонасын Шелек-Кемінмен салыстырғанда бөлінген
Тереңдік бойынша жер сілкіністері ошақтарының таралуы өзіне назар аудартады.
Ошақтардың басым бөлігі Іле алды мен Күнгей блоктарына тән.
Алматы жоғары сейсмикалық белсенді зонасының орталық бөлігінде іргелес территорияға
Алматы ауданын сейсмикалық аудандастырылу Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығыс сейсмикалық
Қорыта айтқанда, геологиялық критерийлер негізінде Алматы сейсмикалық қауіпті зонасын
3.2. Қазіргі жағдайы

1911 ж. шамасында Алматы зонасында қатты жер сілкіністері бойынша
Осылай, 1990 жылы 12 қарашада болған Байсоры жер сілкінісінен
Бұған қарамастан қала аймағындағы әлсіз жер сілкіністерінің қазіргі сейсмикалық
Іле алды және Күнгей Алатауларында әлсіз жер сілкіністерінің үлкен
Қаланың солтүстігінде әлсіз жер сілкіністерінің эпицентрлер тығыздығы өте төмен.
Күрделі инженерлік-геологиялық жағдай міндетті түрде қаланың әр түрлі бөліктеріндегі
Қаладағы ғимараттар 9-10 баллды құрайтын жер сілкіністеріне төтеп бере
ҚР Төтенше жағдайлар министрлігі мамандарының мәліметінше, Алматы болжау полигонында
Республикамызда жер сілкінісінің алдын алу шаралары

Қазақстан жерінің басым аумағында сейсмикалық тербелістер болып тұрады, республика
Сейсмикалық қауіпсіздік және болжау мәселелері бойынша бірқатар маңызды міндеттерді
Қазақстан Республикасының сейсмологиялық бақылау және жер сілкіністерін болжау жүйесі
Еліміздегі газ, мұнай өндірілетін бірде-бір кен орнында тұрақты сейсмикалық
Жер сілкіну қауіптілігі қазір күндері де сақталуда.

Сонымен, 1990 жылғы Байсорын сілкінісінен кейін Алматы аймағында және
Енді облыс төңірегінің бүгінгі сейсмикалық жағдайына тоқталсақ, ол күрделі
Сонымен облыс аймағының сейсмиккалық қауіптілігі әлі де болса жоғары
Болашақ сілкініс ошақтары қай жерде орналасуы мүмкін?

Қазіргі ғылымға белгілі қағидалардың бірі ­ күшті жер сілкінуі
қойнауында жиналған серпінді энергияның тектониалық жарылымдар арқылы босанып шығуына
қазақстанда сейсмикалық аудандастыру жұмыстары зерттеу объектілерінің түріне байланысты үш
Болжам саласындағы қиыншылықтар мен кейбір табыстар

Келешекте болуы ықтимал күшті жер сілкінісін күні бұрын болжаудың
Болашақ жер сілкінісін болжау принципі белгілі бір қағидаға негізделген:
Қазіргі таңда күшті жер сілкіністер алдында кездесетін әр түрлі
Екіншіден, жер қойнауында жүріп жатқан геологиялық процесстер (жер сілкінісінің
Дегенмен бұл саланың өзіне тән табыстары да аз емес.
Ал, енді қысқа мерзімді болжауға келсек, оның ең басты
3.3. Сейсмикалық аудандастыру әдістері мен принциптері

Жер сілкінуінің жойқын күші, оның әсерінен болатын алапат апаттар,
1 – болашақ жер сілкінулердің қай ауданда қандай күшпен
2 – келешекте болуы ықтимал әрбір күшті сілкіністің күшін,
Міне, осы аталған екі мәселе, сейсмикалық аудандастыру және сілкінуін
Сейсмикалық аудандастыру мәселесі қаншама күрделі болғанымен, оның шешімі жер
Сейсмикалық аудандастыру жұмыстары зерттеу объектілерінің түріне байланысты 3-ке бөлінеді:
Жалпы сейсмикалық аудандастыру нәтижелері республика аумағында халық шаруашылығы дамуын
Толық немесе жете сеймикалық аудандастырудың негізгі мақсаты жобаланатын объектілерге
Аудандастырудың бұл түрі объект орналасқан аймақта арнаулы геологиялық, сейсмологиялық,
Микро (мөлтек) сейсмикалық аудандастыру зерттеулері қауіпті аймақтарда орнласқан қала,
Сонымен жалпы сейсмикалық аудандастыру нәтижесінде бүкіл республика масштабында сейсмикалық
Сейсмикалық аудандастыру жұмыстарын жүргізу процесі бірнеше сатыдан тұрады.

Бастапқы мағлұматтар жинау. Бастапқы мағлұматтар үш топтан тұрады: а
Жер сілкінуі ықтимал белдемдерді немесе үлескілерді бөліп көрсету. Әрбір
Сейсмикалық аудандастыру картасын жасау. Әрбір жер сілкінуі ықтимал аймақтардың
Сонымен сейсмикалық аудандастыру картасын жасау үш сатыдан тұрады. Бірінші
Әдетте сейсмикалық аудандастыру картасы 6-9 баллдық аймақтарға бөлінеді. Күші
Қазіргі таңда сейсмикалық қауіпті аудандарда құрылыс жұмыстары бұрынғы Кеңес
Бүгінгі таңда сейсмикалық аудандастыру картасының зілзала апатына пара-пар болмауының
Сейсмикалық аудандастыру тәжірибесінде іргелі, жан-жақты ғылыми зерттеу жұмыстары әлі
Жер сілкіну қаупі бар аймақтарды жан-жақты зерттеу біркелкі емес.
Бүгінгі таңда болашақта ықтималды күшті сілкіністердің шамасы мен қайталану
Сеймикалық станцияларды жер беті тербелісін тіркеп өлшейтін арнаулы қондырғылар
Дегенмен жер туралы ғылымдар саласындағы бүгінгі ғылыми-техникалық жетістіктер бұл
осы күнгі қолданылып жүрген әдістемелерді жан-жақты талдап, оларды кездесетін
сейсмологиялық, геологиялық, геофизикалық және т.б. салалардағы басты мағлұматтарды нақтылы
жер сілкіну құпиясын зерттеуде іргелес жатқан шетелдердің сейсмикалық аймақтарының
Қазіргі сейсмикалық берік құрылыс салу тәжірибесінің талаптарына сәйкес сілкіністің
Сонымен сейсмология ғылымының сейсмикалық аудандастыру саласы – жер сілкіну
Әрине, келешекте жаңа мағлұматтардың қосылуына және біздің жер сілкіну
Сонымен сейсмикалық аудандастыру жұмыстары нәтижесінде біз тұтас үлкен территорияда
Жер бетінде тау жыныстарының сейсмикалық күшке әсері ерте кезден
Тәжірибе жүзінже микроаудандастыру картасы жасалынатын әрбір қала аймағының геологиялық,
Ондай жағдайда бұл қала аймағын сейсмикалық қауіптілігі бойынша үлескілерге
Алматы облысының территориясын сейсмикалық аудандастыру

Сейсмикалық қауіптілікті бағалауға аймақтық сеймикалық белсенді зоналарды анықтау, максималды
Сейсмикалық белсенді зоналарды анықтау – комплекстік проблема. Жүргізілген зерттеулер
Сейсмикалық қауіптілікті бағалаудың құрылымды-геофизикалық критерийлерін анықтау аспектісінде жер қабатының
Сейсмикалық қауіптілікті бағалаудағы құрылымдық-тектоникалық критерийлерді зерттеу мақсатында нығайған фундамент
Геологиялық, геофизикалық және сейсмологиялық мәліметтер жиынтығынан жер сілкіністерінің бар
Бірінші нұсқада дәстүрлі детерминистік әдістемеге сәйкес жасалынған карта түрінде
Екінші нұсқада мүмкіндік әдісімен жасалынған карта негізінде көрсетілген.

Сейсмикалық аудандастыру карталары әкімшілік органдарға арналған. Олар әртүрлі сейсмикалық
Сейсмикалық аудандастырудың детерминистік картасы ақпараттарға тола және келесі аймақтық
Балл есебімен алғандағы сейсмикалық әсерлерге әртүрлі интенсивті ерекшеленген аймақтар
Картада көрсетілген сейсмикалық белсенді зоналар мүмкін болатын жер сілкіністерінен
Мәселен сейсмикалық зоналарда магнитудағы 5,5-6,5 баллды құрайтын жер сілкіністері
Ал магнитудасы 6,5-7 баллды құрайтын жер сілкіністері салдарынан жүздеген
Магнитудасы 7 баллдан асатын жер сілкіністер әсерінен грабен тәрізді
ҚОРЫТЫНДЫ

Қорытындылап айтатын болсақ, осы зерттеу жұмыста Алматы облысының физикалық­географиялық
Бітіру жұмысы барысында ГИС бағдарламасын қолдану арқылы үш карта
Алматы облысының сейсмикалық жағдайына толық сипаттамасына талдау жасай отырып,
Тарихта адамзаттың алғыр ойының, ұшқыр қиялы мен тынымсыз еңбегінің
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

Нұрмағамбетов Ә. Алматы облысының сейсмикалық жағдайы. 2004 ж

Алматинская область.

Сейсмическое районирование Казахстана, 1979 ж

Нурмагамбетов А. Сейсмическая история Алматы, 1999 ж

www.seismology.kz