Қазақстан қайта құру жылдарында
КОКП Орталық Комитеті сәуір (1985ж) пленумының, КОКП- ның ХХVII съездерінің шешімдерін нақтылау және өмірде жүзеге асыру оңайға түскен жоқ. Үлкен кадрларды қайта орналастыруда баспасөз бен теледидардың сынауға бағытталған жұмыстары да айтарлықтай нәтиже бере қойған жоқ. Әдеттегідей әміршіл- әкімшіл жүйенің арнасында ойлай отырып, көптеген партия қызметкерлері мен шаруашылық қайраткерлері бұрынғы уақыттарындағыдай директивалар және нұсқаулардың көмегімен қоғамды басқаруға болады деп есептеді. Осылайша ойлаудың айқын көріністерінің бірі еліміздегі маскүнемдік пен еңбексіз табыстарға қарсы күрес науқандарының қанат жаюы болды. Осындай науқандар кезінде көзделген ізгі мақсаттар оны жүзеге асыру әдістерінің қисынсыздығынан абыройсыздыққа ұшырады.
Партиялық комитеттердің нұсқаулары бойынша бүтіндей жүзімдік шабындықтары оталды, селолар, совхоздар мен аудандар өздерін негізсізден негізсіз ішімдіксіз аймақтар деп жариялап, өзара социалистік жарыс ұйымдастыра жаздады. Кафелер жабылып, ресторандар өзгертіліп жатты. Адамдардың жеке өміріне қол сұғу үйреншікті құбылысқа айналды. Өкімет орындарының шалағай шаралары самогон қайнатудың күшеюіне, нашақорлықтың өсуіне әкеліп соқтырып, ұрлық- қарлық, тұрмыстық маскүнемдік арта түсті, «көлеңкелі» экономика нығайып, маскүнемдік неғұрлым жасырын және неғұрлым қауіпті сипат алды.
КОКП Орталық Комитетінің қаңтар (1987 ж) пленумында «Қайта құру және партияның кадр саясаты туралы» мәселе талқыланған кезде дағдарыстың негізін түсінуге әрекет жасалды. Осы пленумда партия мен бүкіл қоғам қызметінің басты мақсаты қайта құру деп жарияланды. Өзіне дейінгі кезеңдегі бұрмалауларға қатыстылығын КОКП Орталық Комитеті ашықтан- ашық мойындағанымен, пленум дағдарыстың себептерін көрсете алмады. Жеделдету бағыты сияқты, қайта құру да жаппай өзгерістердің символына айнала бастады. Оған қайсыбір, ерекше концептуальдық мән беру, қоғамның дамуына деген «социализм көбірек болсын», «демократия көбірек болсын», «серпімділік пен өнерпаздық көп болсын», «тәртіп пен заңдылық көп болсын», «ғылымдылық көп болсын», «патриотизм мол болсын» және т.б. сияқты механикалық көзқарастардың салтанат құруына әкеліп соқтырды.
Басқару ісін түбірлі қайта құру проблемаларына арналған КОКП Орталық Комитетінің маусым (1987 ж) пленумы шешімдерінің сыңаржақтылығы, сонымен қатар пленум шешімдері ыңғайында қабылданған «мемлекеттік кәсіпорындар туралы заңдар» соның нәтижесі. Оның үстіне еліміздің халық шаруашылығындағы жағдай барынша ауырлай түсті. Дүкен сөрелерінен күнделікті тұтынатын көптеген тауарлар жоғала бастады, онсыз да көп емес азық-түлік түрлері нашарлады. Адамдардың бұрынғы күйі жаппай наразылықпен ауыса бастады. Осындай күрделі жағдайда Қазан төңкерісінің 70 жылдығы мерекеленді. Мерекелік мәжілісте М. С. Горбачев баяндама жасап, сөз сөйледі. Баяндамада тарихтың көптеген беттері, оның «ақтандақтары» жаңа тұрғыдан қаралды. Ұзақ жылғы үнсіздіктен кейін сталинизм қылмысты құбылыс деп бағаланды.
Қайта құрудың барысына, жүргізіліп жатқан реформалардың баяулығына деген арта түскен наразылық КОКП Орталық Комитеті Саяси Бюросының мүшелігіне кандидат, Мәскеу қалалық партия комитетінің бірінші хатшысы Б. Н. Ельциннің КОКП Орталық комитетінің қазан (1987 ж) пленумында сөйлеген сөзінен көрінді.
Алайда біркелкі ойлауға үйреніп қалған КОКП Орталық Комитетінің мүшелері, негізінен дщұрыс Б. Н. Ельциннің сөзін «қайта құрудың ту сыртынан тиген соққы» деп қабылдады. Пленумның стенограммасы бұрынғы жылдардағыдай «құпияландырылды». Кеңес адамдары үшін ақпарат көзі радио үндері, сонымен қатар ұзынқұлақ қауесеттері болды. Коммунистер мен партияда жоқтардың табандылықпен талап етуінен кейін Б. Н. Ельциннің сөзі толық көлемде 1988 жылдың көктемінде ғана жарық көрді. Кез келген басшының, егер ол «таңдап алынған бағыттың дұрыстығы мен кіршіксіздігіне» бір сәтке болса да күмәнданатын болса, қандай жағдайға ұшырайтынын Б. Н. Ельцин үлгісі айқын көрсетті. 1988 жылдың жазында болған ХІХ партконференцияда қоғамның әлеуметтік – экономикалық жүйесіне кезекті талдау жасау әрекеті көрініс берді.
Партия конференциясының шешімдерінде социализм «жеке адамның жан- жақты дамуының шарты, өндірісті дамытудың өз мақсаты және құралы бола алатын» қоғамдық құрылыс ретінде қаралуы тиіс деп атап өтілді.
Алайда, ең маңыздысы саяси жүйеге реформа жүргізбейінше әлеуметтік – экономикалық өмірдегі өзгерістердің мүмкін еместігін мойындау фактісі болды.
Халықты белсенді саяси процестерге тартудың әмбебап құралы: демократияландыру мен жариялылық, төрешілдікке қарсы күрес, халықтық реформа жүргізу және әлеуметтік әділеттілік принциптерін жүзеге асыру болып жарияланды.
