TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

МАЗМҰНЫ

КIРIСПЕ............................................................................3

1 XVIII ғ. Қазақстан экономикалық қатынастары

1.1 XVIII ғасырдағы қазақ даласындағы сауданың дамуы........................................

1.2 Қазақстан – Ресей арасындағы сауда қатынастары........................

2 XIX ғ. Қазақстандағы сауда-экономикалық қатынастардың дамуы

2.1 XIX ғасырдағы сауда сипатының өзгеруі.......................................

2.2 Жәрмеңкелік сауда....................................................

ҚОРЫТЫНДЫ...................................................................

ПАЙДАЛАНЫЛҒАНӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.......................................

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 58 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
МАЗМҰНЫ

КIРIСПЕ............................................................................3

1 XVIII ғ. Қазақстан экономикалық қатынастары

1.1 XVIII ғасырдағы қазақ даласындағы сауданың дамуы........................................

1.2 Қазақстан – Ресей арасындағы сауда қатынастары........................

2 XIX ғ. Қазақстандағы сауда-экономикалық қатынастардың дамуы

2.1 XIX ғасырдағы сауда сипатының өзгеруі.......................................

2.2 Жәрмеңкелік сауда....................................................

ҚОРЫТЫНДЫ...................................................................

ПАЙДАЛАНЫЛҒАНӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.......................................

КIРIСПЕ

Диплом тақырыбының өзектілігі. Қазақстанны қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық өмірінде өзгерістер болып
Қазақстанның отарлық кезеңінің тарихына, әсіресе оның түйінді мәселелерінің бірі,
Бұл түсінікті де, өйткені шет аймақ халыктарының сол кезде
Патша үкіметінің қазақ даласынын нарығындағы жүргігін саясатының бірі ұлт
Қазіргі танда жапы қазақтар туралы, олардың мемлекеттің ішкі, сыртқы
Егеменді мемлекеттің аймақтық саясатын анықтай түсу өте қажетті зандылық.
Аймақтар мен шаруашылық бірліктерінің өзін-өзі дамытудың міндетті түрдегі жағдайлары
Қазақтардың XVIII-XIX ғасырлардағы материалдық мәдениетінің жай-күйі қоғамның экономикалық дамуы
Бұл жағынан алғанда егіншілік, сауда дамуының, көрші халықтардың прогресті
Материалдық мәдениеттің маңызды элементтерінің бірі мал шарушылығымен, егіншілікпен, үй
Барлық осы айтылған қарапайым еңбек құралдарын, ер-тұрман әбзелдерін қоспағанда,
XVIII ғасырдың аяғында қазақ даласына орыстардың қысқа шөп дайындауға
Қазақстан аумағында суармалы және тәлімді егіншіліктің ежелгі ошақтары ертеден
Мәселен, тіс ағаш, мала, егін оратын орақ, ағаштан жасалған
Соңғы кездері Қазақстанның саяси-экономикалық және қоғамдық өмірінде болып жатқан
Сақтандыру нарығы тек жеке капиталды ғана емес елдің макроэкономикалық
Тіпті, қазіргі кезде шетелдегі сақтандыру түрлері көптігі соншалық, соған
Бірақ өкінішке орай, сол кезде олардың дамып кетуін тежеген
Ақшасыз айырбас саудасы ХVIIІ ғасыр және ХІХ ғасырдың бірінші
ХVIIІ ғасырда қазақтармен екі арадағы айырбас саудасына негізінен Сібір
Ұлттық экономиканың жоспарлы экономикадан нарықтық қатынастар негізіндегі экономикаға өтуіне
Экономика ұлттың дамуының басты басымдығы, ал экономикалық өсiмнiң тұрақты
Сондықтан, ендiгi жерде Қазақстан Республикасының және ұлттық экономика салаларының
Мемлекеттiң бәсекелестiк қабiлетi елдiң халықаралық аренадағы ролi мен беделiнiң
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Біз бұл жұмысымызда еліміз
XVIII ғасырдағы қазақ даласындағы сауданың дамуыy зерттеу;

Қазақстан – Ресей арасындағы сауда қатынастарына талдау жасау;

XIX ғасырдағы сауда сипатының өзгеруін анықтау;

Жәрмеңкелік сауданың рөлін анықтау;

Дипломдық жұмыстың зерттелу деңгейi. Қазақстанның XVIII - XIX ғасырдағы
Қазақстанның экономикалық даму ерекшелігі әр түрлі аспектілері бойынша қарастырылады.
Қазақ өлкесінің отар аймаққа айналуы, патша әкімшілігінің отарлау саясаты
XVIII – XIX ғасырдағы орыс зерттеушілерінің Қазақстанның экономикалық жағдайын
Тұрақты тұрғын үйлер мен мал қоралары пайда болғаны, болыстар
XIX ғасырдың басы мен ортасы аралығында Е. Бекмаханов қазақ
Жоғарыдағы аталып өткен Ж. Қ. Қасымбаевқа оралатын болас, ол
Диплом жұмысының хронологиялық шеңбері. – XVIII ғасырдың басын және
Диплом жұмысының ғылыми жаналығы. Қарастырылып отырған кезеңдегі Қазақстан жеріндегі
қазақ даласындағы жергілңкті кәсіпкерлікті дамытудағы әлеуметтік және этникалық құрылымының
XVIII – XIX ғасырлар аралығын қамтитын, Қазақстанның экономикалық тарихына
Диплом жұмысының әдіснамалық негізі. Экономикалық теориядағы сауда және кәсіпкерліктің
Бүгінгі таңдағы кең таралып отырған фундаменталдық әдіснамалық бағыттар мен
Диплом жұмысының құрылымы. Бұл дипломдық жұмыс құрылымы кіріспе бөлімінен,
1 XVIII ғасырда Қазақстан экономикалық қатынастар

1.1 XVIII ғасырдағы қазақ даласындағы сауданың дамуы

Дүниежүзілік экономиканы құрайтын ұлттық шаруашылықтар бір-бірімен халықаралық экономикалық байланыстар
Алғашқы мемлекеттер арасында халықаралық экономикалық қарым-қатынастардың ең байырғы түрі
Қазіргі заманда кез келген ел экономикасының ажырамас бөлігіне айналған
Соған қарамастан, сыртқы сауда халықаралық экономикалық байланыстардың негізгі түрі
XVIII ғасырдың басында қазақ қоғамының өндіргіш күштері өте баяу
Қазақ қоғамының экономикалық базисі негізікөшпелі мал шаруашылығы Қазақстан территориясында
XVIII ғасырдың басында Қазақ хандығы ішкі-сыртқы аса ауыр жағдайға
Бұл дәуірде әр жүзді билеген кіші хандар үш жүздің
Сөйтіп, қазақ хандығы XVIII ғасырдың басында негізінен саяси жағынан
Саяси берекесіздіктің экономикаға тигізген зардабы күшейіп, жүздердің арасындағы шаруашылық
Бұл жағдайлар халықтың шаруашылығы мен тұрмысына қыруар қиыншылықтар туғызды.
Дала ережесi өмiрге енгiзiлгеннен кейiн, көшпелi шаруашылықтың сипаты өзгердi.
Көшу ұзақтығы едәуiр қысқарып, табынның құрылымы және малды бағып-күту
Сонымен, XVIII ғасырдың 20-жылдарында Қазақ хандығының бөлшектенуі және қазақ
Қазақ жерлерін Ресейге косуды тездетуге байланысты стратегиялық міндеттерді шешу,
Әскери-тірек пункттері ретінде құрылған Орск, Орынбор, Петропавл, (Семей, Өскемен,
Сол кездегі Қазақстанның тарихи-географиялық жағдайлары себепті екі сауда орталығы:
Оңтүстік Оралдың аса ірі экономикалық орталығы ретінде Орынбор қаласы
Тастан және ағаштан салынған бекіністі екі үйден тұратын керуен-сарай,
Орынбор губернаторы И.И.Неплюевтің «сауда-кәсіпшілік ісін, шын мәнінде, ақылмен және
Орынбор өлкесіндегі айырбас сауданың негізгі түрі мал мен астық
Айырбас сауданың ұлғаюына қарай үй малына жаңа тарифтік баға
Азия халықтарымен бірден-бір сауда базары ғана Орынбор мен Орск
И.И.Неплюев пен А.И.Тевкелев Троицк бекінісінде айырбас сауданын бел алуын
Оның үстіне Троицк бекінісінде азиялық сауданын ашылуы Орта жүздің
Азия елдерімен сауда ісінің облыстағы жағдайын басқалардан көбірек зерделеген
Сауда мәмілелерінің ауқымы, көп жағынан алғанда, Кіші жүз даласы
Сонымен Қазақстанның солтүстік-батыс шектеріндегі, әдетте, Орынбор саудасы деген жинақтаушы
Орынбордың Шығыспен сауда орталығы ретіндегі рөлі біртіндеп әлсіреп, Цин
Ертіс, Есіл, Сібір шептерінің негізі қаланған кезден бастап оған
Қазақ халкымен, ал сол арқылы шектес елдермен де шаруашылық
Патша өкіметі саудаға ойраттарды тартуға ұмтылды. Сонау 1729 жылы
Жоңғарияның өзі де шекаралық бекіністер мен қазақтардың қоныстарында сауданы
Жоңғар көпестерінің қалаларда және басқа да ішкі қоныстарда болуын
Шекаралық өңірде әскери-саяси жағдайдың шиеленісуі шекаралық сауданың жай-күйін едәуір
Ойраттар Қазақстанға шапқыншылық жасаған жылдарда керуен жолдарымен және белгілі
1760 жылы Сібірдің жаңа губернаторы Д.И.Чичерин Мемлекеттік кәсіпкерлік алқаның
1766 жылдың желтоқсанында Мемлекеттік кәсіпкерлік алқа Сібір шебінің қолбасшысы
Ойрат қаупі жойылғаннан кейін аймақта орнаған тыныштық жағдай азия
Қарастырылып отырған кезеңде Ресей Цин империясымен шекаралық шептер арқылы
1777 жылы Орынбор, Троицк және Семей кедендеріне арналған жаңа
Азиялық көпестердің бекіністі мекендерге келуін дәріптей отырып, шекаралық өкімет
Орыстардың қазақ жерлерін біртіндеп игеруі үрдісінде XIX ғасырдың бірінші
Шыңжаңмен сауданың негізгі көлемін Шығыс Қазақстанның қалалары мен басқа
Сонымен, қалаларда және шекаралық қоныстарда құрылған айырбас сарайлары, кедендер
XVIII-ғасырдағысауданың дамуы-XVIII ғасырдаҚазақстанменшекаралас аймақтардақазақ,жоңғаржәнеРесейменОрта Азиятұрғындары арасында сауда-саттық ісі жедел
Қазақтар менЖоңғарияарасында күштісауда-саттықбайланысы орнаған болатын. Алайда ол екі ел
Кейде жоңғарлардың өздері де қазақ ұлыстарынаастықәкеліп жүрді. Ал қазақтар
Қытай үкіметі өз армиясы үшін жылқы сатып алуға мүдделі
1758жылы Абылай сұлтанның өтініші бойыншаҮрімшіқаласында қазақтардың Қытаймен сауда-саттығы басталды.
Сауда-саттық негізінен бұрынғы Жоңғария аумағында жүріп жатты. Қытай жағынан
Орта Азияныңсаудагерлері қазақ ұлыстарының аумағында баяғыдан бері сауда жасайтын.
Орта азиялық тауарлар түрлі кілемдер, барқыт маталар, бақша дақылдарының
Олар көбінесе қазақ даласындаРесей мемлекетінің атынан дипломатиялық қызметтер де
Уақыт өте келе бұхаралықтарПетропавл ,Семей жәнеӨскемен қалаларына көшіп бара
Орта Азиядан келгендер сауда-саттық жасаумен қатар көшпелі қазақтар мен
ХVІІІ ғасырда қазақтардың арасында құл саудасы кеңінен тараған жоқ
Ресейліктерден құлдыққа түскендер Орта Азиядағы құл базарларында сатылатын. Сонымен
Көптеген құлдар Ресейдің Ірбіт жәрмеңкесінде сатылатын. Ересек құлдардың орташа
XVIII ғасырдың аяқ кезінде Қазақстандағы құлдықтың бар екенін патша
Ақшасыз айырбас саудасы ХVIIІ ғасыр және ХІХ ғасырдың бірінші
Оңтүстік Қазақстан өңіріндегі сауда жүйесінің қалыптасуының тарихи және саяси
Сонымен, патшалы Ресейдің Орта Азияға, оның ішінде Қазақстан жеріне
1.2 Қазақ – Ресей саудасы

Қазақ-Ресей байланысының ұзақ тарихы бар. Ол сонау ХVIII ғасырдан
Қазақ хандығының Ресеймен белсенді араласқан байланысы ХВЫЫЫ ғасырдың
Міне, осының бәрі де қордалана келіп, Ресей империясының Қазақ
XVIII ғасырдың 20-жылдарында казақ-орыс қатынастары белсенді түрде жүре бастады.
Әбілқайыр ханның бірінші жіберген елшілігі нәтижесіз аяқталып, екінші рет
XVIII ғасырдың 40-жылдарының аяғында Орынборда 150 сауда дүңгіршектері және
Қазақстанның экономикасында Семей, Орск (Жаманқала), Гурьев, Орал (Теке), т.б.
Қазақ халқының Ресеймен арадағы байланысының алғашқы бағыттарының бірі сауда
ХVIIІ ғасырдың бірінші ширегінен басталатын аталған аймақтағы сауда қатынасы
Бұлар Ресейлік өнеркәсіптік тауарларына, астыққа, әртүрлі ыдыстарға, әшекей бұйымдарына,
Ақшасыз айырбас саудасы ХVIIІ ғасыр және ХІХ ғасырдың бірінші
«...Орыс — қазақ айырбас саудасы жыл бойы тұрақты түрде
Осы аймақтағы орыс-қазақ саудасының алғашқы басталу тарихы туралы өлке
Аталған кезеңнен басталған қазақтармен арадағы сауданы одан әрі дамытып,
«Даламен сауда жасау, - деп тұжырым жасайды Е.Бекмаханов өзінің
Қазақтармен екі ортадағы осындай айырбас саудасын жүргізе отыра, патша
Сонымен бірге,Қазақстан аталған кезеңде Ресей өнеркәсіптегі тауарларының өткізу аймағы
Қазақ даласындағы айырбас сауданың өркендеуіне орай өсімқорлық кеңінен етек
Даладағы жергілікті халықпен сауда қарым-қатынастары арқылы патша үкіметі қазақ
Осы мерзімде жалпы Ресейдің сауда мәселесімен мемлекеттік коммерц коллегиясы
Ресейдің 1758 жылдан бастап сауда жұмысын басқарған обер-директоры Никита
Айырбас сауданы одан ары дамыту мақсатында патша әкімшілігі қазақ
Ресей өндіріс тауарларын өткізу, оларды шикізатпен қамтамасыз етуге мүдделі
Ертіс өзені маңайындағы саудагерлікті дамыту мақсатында Семей облысы аумағында
Аталған тұрғыда 1827 жылдың 9 қыркүйегінде Омск облыстық басқармасының
Ал бұған дейін ішкі шекара жүйесінде арнайы рұқсаты бар,
Ресей жағынан өнеркәсіп және тұрмысқа қажетті тауарларының қазақ даласына
Қазақтар басы артық малдары мен оның өнімдерін өздеріне қажетті
Аталған сауда қатынастары, әсіресе, 1758 жылғы Жоңғар мемлекеті талқандалғаннан
Қазақтардың Ресеймен сауда жасайтын негізгі орындары шекара шебіндегіОрынбор,Троицк,Петропавл, Омбы,СемейжәнеӨскеменбекіністері
Жергілікті үкімет орындарының мұндай жеңілдіктерге баруы,әсіресе, қазақтардын Орта Азия
Жергілікті қазақтардың мал өнімдерін көптеп айырбастауын қамтамасыз ету мақсатындағы
XIXғасырдың бірінші ширегінен бастап-ақ қазақ даласындағы саудада ақша қарым-қатынастарының
«Даламен екі ортадағы саудада, — деп жазды Е.Бекмаханов, —
Енді осы кезеңнен бастап қазақ-орыс сауда қатынасында айырбас кұралы
Мал сату XIX ғасырдын ортасына дейін сауда орындарында негізгі
Жергілікті жерде өңдеу кәсіпорындарының жеткіліксіздігінен мал өнімдерінің басым көпшілігі
Қазақстандағы ішкі сауданың дамуы мен оның сыртқы байланыстарының қалыптасуы
Сауда қарым-қатынастарының ақшалық жүйеге көшуі қазақтардыңөз малдары мен оныңөнімдерін
Сауданың мұндай түрін әскери киім тігу фабрикасыныңқырғыздардан қой жүнін
«Қазақтар орыс саудагерлеріне малдарын ақшаға сатумен қатар түскен ақшаға
Уакыт өткен сайын қазақ даласындағы сауданың, дамуына мүдделі Ресей
Ресейден әкелінетін тауарлардың негізгі түріастық, жарма, кездеме маталар, шұға-мәуіті,
Қазақ-Ресей саудасының бірқатар өзіндік ерекшеліктері де бap еді.

Оларда:

біріншіден,сауданыңайырбас жасау сипаты басым болды. Өйткені, айналымдағыақшақазақтарда аз еді.
Екіншіден, сауданыңэквиваленттіктепе-тең балама бағалары болмады. Соның арқасында Ресейсаудагерлеріаз уақыттың
Үшіншіден, қазақ даласына сапасы өте төмен тауарлар алып келінді.
Бұлжөнінде Ресейдің XVIII ғасырдағы белгілі зерттеушісіП.Палласбылай деп жазды:«(қазақтардың) саудаға
Осы аймақтағы орыс-қазақ саудасының алғашқы басталу тарихы туралы өлке
Ал бұған жоғары мемлекеттік рұқсат керек болғандықтан 1760 жылы
Аталған кезеңінен басталған қазақтармен арадағы сауданы одан ары дамытып,
П.И.Неболсингесүйенсек, Орта Азия елдеріне Ресейден әкелінген сауда айналымындағы негізгі
1) мақта-мата өнімдері: шыт, коленкор, миткаль (мақтадан тоқылатын ең
Орынбор - Ресейдің қазақтармен сауда жасайтын ірі орталығы

Орынбор қазақ-орыс саудасының аса маңызды орталығына айналды.1743жылыЖайықтыңсол жақ жағалауындаОрынбордыңтүбінде
Ол кірпіштен салынған төрт бұрышты үлкенқұрылысболатын(әрбір қабырғасының ұзындығы 430
Оларда ерте көктем мен қара күзге дейінайырбассауда қызу жүріп
МұндаОрта Азияданжібек, мақта матажәнешапан,кілем,төсеніш,көрпе,кептірілген жеміс,пісте, мал терілері, қаракөл елтірілері,ер-тұрманменжүгендер,
Қазақтармүйізді ірі қара,қой-ешкі,жылқы,түйе,жүн-жұрқа, жылқының жалы мен құйрығыныңқылы, ешкінің түбіті,киіз,текемет,сырмақ,
Ресей көпестері мақта-мата кездемелері,барқыт,шай,қант,темір,шойын, мыстан жасалған бұйымдар,самаурынсияқты басқа да
Орынбордағы айырбас сарайында күн сайын сауда кезінде тәртіп сақтауды
Қазақтармен екі ортадағы осындай айырбас саудасын жүргізе отыра патша
Мысалы, Ресей көпестерінің қарапайым қазақтарды арақ беру арқылы қалай
Орта жүз қазақтарының Ресеймен сауда-саттығының дамуы

Орта жүз қазақтарының Орынборға жетуі өте қиын болды, жол
Бұлай деп өтініш жасаудың себебі қазақтардаастық,шұға,пышақ, ат ауыздығы,балтасияқты заттар
Орта Азиядан Ресейге жіберілген негізгі тауарлар:

1) мақта, иірілген жіптер, бөз, выбойка, халаттар; 2) жібек;
Қазақтар оған қой терісін, тұлыптар, түлкі мен қарсақ, ақбөкен
1750жылы қазақтар Троицкіде де сауда жасай бастады. Қазақтармен сауда
1759жылы тағы даАбылай сұлтанныңөтініші бойыншаПетропавлбекінісінде қысқы сауда орны ашылды.
Көшпелі қазақтар мен отырықшы орыс халықтарының арасында тұрақты сауда-саттық
Сонымен патша үкіметі шекара шебіндегі бекіністерде қазақтар мен Орта
2 XIX ғ. Қазақстандағы экономикалық қатынастардың дамуы

2.1 XIX ғасырдағы сауда сипатының өзгеруі

Қазақстанның жалпыресейлік экономикаға тартылуы. Банк және
аймақ жалпыресейлік еңбек бөлінісі мен жалпыресейлік және дүниежүзілік рынокқа
ортақ салмақ, өлшем, ақша белгілері жүйесі орнады;

ауыл шаруашылығының тауарлық салалары есті;

тау-кен және өңдеу өнеркөсібі дамыды.

Қазақстанда капитализмнің алдыңғы қатарлы белгілері пайда болып дамыды:

қалалар мен темір жолдар салынды;

тауар -ақша қатынастары дамыды;

көшпелі қазақтар шаруашылықтың жартылай көшпелі және

отырықшы түрлеріне ауыса бастады;

әлеуметтік жіктеліс тереңдеп, жаңа әлеуметтік топтар пайда болды
Алайда Қазақстанға капиталистік қатынастар өте баяу енді, мұнда көпке
Сонымен қатар Орталық Ресейдің сауда-өнеркәсіп және монополистік буржуазиясының
Қазақстандағы несие жүйесін барлық Ресей империясындағы сияқты Мемлекеттік
ХХ ғасырдың басында өнеркәсіптің, ауыл шаруашылығының дамуы
Қазақстан мен Қырғызстан аумағында 1914 жылы 44
Сауда өнеркөсіп топтары өлкенің бай табиғи ресурстарын игеруге
Қазақстанның өндіргіш күштерінің өсуіне темір жолдардың салынуының үлкен маңызы
XIX ғ. екінші жартысында Ресейдің капиталистік өнеркәсібі мен Қазақстандағы
Қазақ даласындағы айырбас саудасының өркендеуіне орай өсімқорлық кең етек
Бұл туралы Сібір өлкесін зерттеуші М.Красовский былай деп жазды:
Қазақ шаруашылығының рынокпен байланысының ұлғаюына патша өкіметінің салық саясаты
70–80жылдарда Ресейде фабрикалық тоқыма өндірісінің шапшаң өсуімен байланысты Қазақстан
Қазақстан бұл тауарларға айырбасқа мал мен мал шаруашылығында өндірілетін
Ресей саудагерлері Қазақстанда сауданың жаңа түрін – жәрмеңкелік сауданы
Қазақстанда сауда капиталының пәрменді түрде енуімен өлкеде сауданың тұрақты
XIX ғасырдың 80–90жылдарында Қазақстанда өсімқорлық сауда жаппай тараған кез
Қазақстанда капиталистік түрдегі сауда-саттықтың күшеюі жергілікті сауда буржуазиясының қалыптасуына
XIX ғасырдың аяғында Ресей капиталистері Қазақстанда өнеркәсіп өндірісін ұйымдастырып,
Мұның өзі банк мекемелерінің ашылып, олардағы ақша айналым қатынастарын
Табиғи қазба байлықтарға өте бай Қазақстанда кен өндіру өнеркәсібі
XIX ғ. 70-ші жылдары ішкі Ресейден Қазақстанға темір жол
Сонымен, капиталистік қатынастардың қазақ даласына енуі өлкеде негізінен мал
Елде өнеркәсіптің жаңа салаларын туындатып, қоғамдық еңбек бөлінісіне және
Ресейдің 1758 жылдан бастап сауда жұмысын басқарған обер-директоры Никита
Мысалы, мемлекеттік саудадан 1789 жылы 3922 рубль, 90 тиын
Айырбас сауданы одан ары дамыту мақсатында патша әкімшілігі қазақ
Ресей өндіріс тауарларын өткізу, оларды шикізатпен қамтамасыз етуге мүдделі
Қазақ өлкесінің бірте-бірте капиталистік катынастар өрісіне тартылуы халықтың экономикалык
Ішкі сауда екі нысанда: айырбас және ақша арқылы жүзеге
Географиялык орналасуы себепті бұрынғысынша Орта жүздегі бүрынғы округтік приказдар,
60-жылдардағы әкімшілік реформалардың жүргізілуіне, Орталық және Солтүстік Қазақстанның бай
Мал өнімдерін ұксату жөніндегі өнеркәсіптің калыптасуы, мұндай кәсіпорындардағы еңбек
Шаруашылық жандануының жеткіліксіздігі және тұтас алғанда ауыл қауымының, неғұрлым
Қазалы қаласы «Орыс Түркістаны» сауда-экономикалық өміріні орталығына айналып, көрсеткіштері
Торғай облысының уезд орталықтары бойынша да ішкі сауданың көрінеу
Егіншілік көп таралған аудандарда өсірілген астық негізінен «өз керек-жарақтары»
Ішкі сауда көбінесе ақшалай нысан алып, алыстағы далалық аудандарды
Ішкі сауданың ауқымы елеулі болғанына қарамастан, жолдардың «тым жайсыз
Қазақстанның Монғолиямен, Шыңжанмен аумақтық жақындығы ерте кезден бастап шет
1860 жылы Ургада (Улан-Батор) орыстың тұңғыш коммерциялық фирмасы кұрылды,
Қазақстан арқылы орыс-моңғол саудасының дамуына көп жағынан Мәскеудің «Савва
Алайда Ресейдің Монғолиямен сауданы дамытуға қатысты көтермелеушілік шаралары ойдағыдай
Қытаймен 1881 жылғы Петербург шарты бойынша Ресей Монголияның бүкіл
Монғолияның маньчжур-цин билеушілеріне тәуелді болуына және Қазақстанның Монғолиямен экономикалық
Қазақстанның көршілес Қытаймен саудасының даму шарттарының бірі аумактың шектестігі,
1882 жылдың бірінші жартысында Семейге ғана әр түрлі адамдарға
Цин империясының қалаларымен саудаға Үржар, Мақаншы және басқа да
XIX ғасырдың 80-жылдарында Жетісу өлкесі арқылы Шыңжаңмен жасалған сауда
Қазақстанға қытай экспортының ең басты бөлігі шай болды. Қытай
Алайда маньчжур шенеуніктерініңозбырлығымен ұштастырылған цин сарайыныңокшауланушылық саясаты сауда байланыстарының
Қорыта айтқанда, ХІХ ғасырдың бірінші жартысына дейін негізгі ХVІІІ
Егер XVIII ғасырда қазақтармен еркін сауда-саттық негізінен шекара шебіне
Бұрын сауда-саттықтың басты орталықтарыОрынбор, Троицк, Петропавл, Преснегоръков, Омбы, СемейжәнеОралбекініс
Ресейдің қазақтармен сауда-саттығы негізінен татар көпестері мен приказчиктерінің көмегімен
XIX ғасырдың бірінші жартысында Ресейдің қазақтармен саудасының басым көпшілігі
Көпестер Қазақстанға сапасыз бұйымдарын шығарды. Өсімқорлық операциялары да кеңінен
1835 жылы Қазақстанға әкелінетін астық пен егіншілік құрал-саймандарына баж
XIX ғасырдың екінші жартысындағы неғұрлым ірі сауда орталықтары Ақмола,
Жүк бұрынғысынша арбамен және түйемен тасылды. Әр түйеге 16
Қазақ саудагерлерінің едәуір бөлігінің сауда айналымынан табатын табысы мардымды
XIX ғасырдың бірінші жартысында Қазақстан Ресейдің Орта Азиямен сауда-саттық
Орта Азиямен жүргізілетін сауда керуенінде жыл сайын 5-6 мың
Орта Азиямен сауда негізінен татарлар мен ортаазиялық көпестердің қолында
Егер бұрынғы кездері сауда-саттық тек қалаларда ғана жүргізіліп келген
Бірте-бірте уездік қалалардың өздері де ірі-ірі сауда орталықтарына айналды[12,
Сауда өзінің даму барысында бірте-бірте ақшалай түрге ене бастады.
XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап қазақ өлкесіндегі сауда-саттықтың ел
П.И.Небольсиннің мәлімдеуінше, XIX ғ. ІІ ширегінде Оңтүстік Қазақстан мен
Яғни, соңғы он жылда алдыңғымен салыстырғанда 36,4% өскен.

Егер Орынбор кедені арқылы өткен 1857 ж. сауда айналымын
Кесте 1

Р/с Жылдар Ресейден Орта Азияға әкелінген тауарлар Орта Азиядан
1857 100,0 100,0

2 1859 113,3 127,5

3 1861 138,4 141,8

4 1863 161,4 121,4

5 1865 151,0 164,1

6 1867 214,1 439,3

Сауда саласында,біріншіден,өлкені орыс әскерлері жаулап алғанға дейінгі кезеңде және
Ел аралап жүріп айырбас сауда жасаумен орыс, татар және
ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы Ресейдегі сауда капиталы шеткері ұлт
Сауда буржуазиясының өсуі, өнеркәсіптік және ауыл шаруашылығы өнімдерін саудаға
Мысалы, ХІХ ғасыр аяғында казактардың 40 пайызында жеке шаруашылығы
Біз сөз етіп отырған кезеңде Қазақстанда кәдімгі далалық қара
Сауда және қатынас жолдары Қазақстанның қай түкпірін болса да
Мәселен, 1745 жылы Өскемен мен Омбы арасында қазыналық төте
Қазақ даласындағы барлық елді мекендер бір-бірімен күре жолдар арқылы
Ертісте су жолы қалыптасты. Алғашқыда ол әскери міндеттер атқару
ЕртіспенXIX ғасырдың 60-жылдарынанбастап жүзе бастады. 1862 жылы Омбыдан Семейге
Сол арқылы қауын-қарбыз, жарма өнімдері, балық, бал қарағай жаңғағы,
Ресей Қытаймен және Монғолиямен сауда-саттық жасауы үшін Қазақстанды транзиттік
Сол фирманың құрамында Өскемен көпестері де жұмыс істеді. Ресей-Монғолия
XIX ғасырдың бірінші жартысында Қытаймен негізгі сауда-саттық мәмілелері Кяхта
Батыс Қытайдың тұрғындары көрші жатқан мемлекеттермен, соның ішінде Қазақстанмен
Қазақстанның Цинь империясымен іргелес жақын жатуы және өзара сауда
Қытайлардың ондағы саудаға шығаратын негізгі заттары күміс, тері-терсек, шай,
60-жылдардың екінші жартысынан 80-жылдардың бас кезіне дейінгі аралықта сауда
XIX ғасырдың аяқ кезінде қазақ көпестері сауда-саттық операцияларына барынша
Осы кезеңде сауда қатынастары Жетісу жері арқылы дами бастады.
Дегенмен, XIX ғасырдың аяқ кезінде Қазақстан мен Қытай арасындағы
XІX-XX ғасырлар шебінде жәрмеңкелердің маңызы төмендей бастады. Оның мынадай
Біріншіден, қазақтар барлық жерде бірдей жаппай отырықшылыққа көше бастады.

Екіншіден, уездік және облыстық орталықтар аймағында тұрақты сауда кеңінен
Қалаларда кең көлемді сауда жасайтын дүкендер мен дүңгіршіктер ашылды.
Қазақстан аумағы көне заманнан көшпелілер тұрағы болған. Ол күрделі
Қазақтар ХІХ ғасырда шаруашылық салада, әлеуметтік қатынастарда қиындықтар көрді,
ХІХ ғасырда Ресей империясының қазақ жерлерін жайлауы аяқталды. Бұл
Қазақстанның ХІХ ғасырдың тарихы қазақ халқы үшін қайғылы болған
Көшпелі қазақтар шаруашылығы әлеуметтік экономикалық қатынастарға тығыз байланысты. Негізгі
Жаз жайылымдар солтүстік және таулы аймақтарды. Жазғы жайылымды таңдаудың
Көшпелі қазақтар қатаң реттелген маршрут болған, яғни тұрақты қыстақтары
Жануарлар құрамы тұрақты болған: қой, ешкі, жылқы, түйе және
ХХ ғасырдың басында Қазақстанда аграрлық мәселе шиеленісті. Оған қоныс
Қазақстанда ХІХ аяғынан жер бөлу партиялары жұмыс істеді. Олар
Ф.А.Щербина экспедицияны басқарды. Бұл экспедиция жұмысы көп наразылық туғызды.
Дегенмен, жер пайдалану нормасын қайта қарау, көшпелі өмір салтын
Осындай ұйымдастырылуға қарамастан қазақ халқының жерін тартып алу заңсыз,
Жетісу қоныс аудару ауданының меңгерушісі С.Н.Велунин: Олар мемлекеттік жерлер,
Ал қазақ ауылдары ығыстырылған жерлер, түркімен бойынша сенатор К.Паленаның
Осы газеттің тағы бір санында көшпелілердің өмір сүру жағдайының
П.А.Столыпин – министрлер кеңесінің төрағасы және ішкі істер министрі
Столыпин реформасының негізі үш құжатта берілген. 1. Жарлық «Шаруалардың
9 қарашада ол мемлекеттік Думада қаралып Заң түрінде қабылданды.
1907ж. 1 қаңтарынан шаруалардың общинадан шығу кезінде төлейтін құн
Столыпин реформасы шаруаларға көші-қон бостандығын әперді, егер барған жерлері
Сонымен бірге, одан басқа темір жол, қалалар, салуға казак
Нарықтық экономиканың басты принципі – тауар өндірушілердің еркін бәсекелестігі.
Нарық жүйесінде бәсекелестік тұтынушылар үшін сайыс. Бұл нарықтағы өзіне
ХІХ ғасырдың орта кезінде нарықта еркін бәсекелестік кең өріс
1). Бір сала ішіндегі бәсекелестік – бұл бір саланың
2). Салааралық бәсекелестік – бұл халық шаруашылығы салалары аралық
Еркін бәсекелестіктің негізгі белгілері – бұл шексіз нарыққа қатынасушылардың
Жетілмеген бәсекелестік нарығы – бұл таза монополия, монополиялық бәсеке,
Таза монополия – өнім шығаратын бір фирма бәсекелестігі жоқ.
Монополиялық бәсеке – нарық жағдайында көп өндірушілер ұқсас тауарлар
Олигополия – мұның ерекшелігі бәсекелестіктер көп болмайды. Олар өзара
Жалпы айтқанда, Қазақстаның жалпыресейлік экономикаға тартылуы. Банк
2.2 Жәрмеңкелік сауда

Егемендік тұсындағы Отан тарихының өзекті мәселелерінің бірі ол экономиканыңқұрамдас
Қазақстанның экономикалық дамуыныңайқындаушы факторларының құрамдас бөлігі жәрмеңкелер болды, XIX
Ресейден, Орта Азиядан, Сібірден, Алтайдан, Онтүстік Оралдан, сондай-ақ Цин
Жазғы және күзгі болып бөлінген жәрмеңкелер саны жөнінен Акмола
Қарқара жәрмеңкесі XIX ғасырдың аяғында ашылған ірі жәрмеңкелердіңбірі болды,
Аймақтық орналасуына карамастан, жәрмеңкеге көпестер әкелетінтауарлардың сипатын зерттегенде, сауда
Жәрмеңкелердің жұмыс істеу уақыты туралы айтканда, олардыңқызметінің іс жүзінде
Дегенмен де, деректемелерде барлық дерлік далалық жәрмеңкелерде сатудың және
Жәрмеңкелер бойынша кірістерді салыстыра келгенде, негізінен жергілікті тұтынуға арнап
Ең алдымен, жәрмеңкелердің көшпелілерге арналуы себепті, олардың кызмет жағдайлары,
Жәрмеңкелер алыстағы ауылдарда тұратын көшпелілердің болыстарда жоқ фабрика-зауыт өнеркәсібініңөнімдері
Сөйтіп, XIX ғасырдың 80-90-жылдарында жәрмеңкелер Қазақстанды рыноктыққатынастар жүйесіне барған
Жәрмеңкелік сауда мал өсірушілер мен отырықшы диқандардың екі арасында
Біріншіден, Қазақстанның негізгі халқы көшпелі және жартылай көшпелі өмір
Екіншіден, қазақтың кең-байтақ даласындағы жол жүйесі нашар дамыған еді[13,
Қазақстандағы неғұрлым атақты ірі жәрмеңкелер Қарқаралы уезіндегіҚоянды-Ботов, Ақмола уезіндегіКонстантинов-Еленов,
1900 жылы қазақ өлкесінде 104 жәрмеңке бар еді. Олардағы
Жәрмеңкелерге әкелінетін тауарлар үш топқа бөлінетін. Қазақтардың тауарлары мал
Жәрмеңкелік сауданың дамуы, сатылатын малдың құрамы да өзгеріске ұшырады.
Ресей қалаларының сиыр етіне деген қажеттігі арта түсті. Мұның
Халықтың саяси-әлеуметтік, экономикалық даму тарихында жәрмеңкелердің алар орны ерекше.
Қазақстан территориясында XIX ғасырдың 20-жылдары сыртқы округтер деп аталған
Сауда өз кезегінде ішкі саяси жағдайларды шешуге де айтарлықтай
Негізінен, сауда қазақ руларыменКереку, Өскемен, Семей,Қарқаралы арқылы жүзеге асып
Ресейге бағынғанға дейінгі кезеңде XVII ғасыр мен XVIII ғасырдың
Ал, Қазақстанның Ресеймен тығыз сауда байланысы XVIII ғасырдың екінші
Ресейге қараған кезде Қазақстанда бар жоғы үш-төрт қала қалған
Қазақстанда кәсіпорынды қалалардың болмауы, әрине, сауданың өнеркәсіптің ауыл шаруашылығының
Бұрыңғы кеңестегі Маевскийдің жан басына қарағанда 1824 жылы Қарқаралы
Ялуторск көпесі Варнава Ботов 1848 жылдың көктемінде өндіріс тауарларымен
XIX ғасырдың 40-жылдары осы жәрмеңке ауданында тау-кен өндірістері дами
1855—1862 жылдары қазақтардың мал санының азайып кетуіне карамастан 1869
1869 жылы Семей губерниясының әскери губернаторы Полтарацкий менҚарқаралы уезінің
Қоянды жәрмеңкесі жылдан-жылға күшейе түседі. Жәрмеңкeгe әкелінетін мал саны
Ал енді осы Қоянды жәрмеңкесінде қандай тауарлар сатылды, негізінен
Қоянды жәрмеңкесінің біраз жылдық есебін қарап отырып, жергілікті ұлт
Сонымен қатар, қазақтың қолөнер бұйымдары және аздаған мөлшерде шаруалардың
Алосы жәрмеңкеден қазақтар қандай заттар сатып алды?

Жәрмеңкеге көпестер мен саудагерлер дайын тауарлар жеткізіп отырған. Олар:
Семей губерниясындағы барлық жәрмеңкелер, жалпы қазақ жеріндегі барлық жәрмеңкелер
1848 жылы Қарқаралы қазақ стансасынан 52 шақырым Қоянды деген
1890 жылы мұнда 1 шіркеу, 199 сауда нүктесі, 42
Ресейдің қаржы министрлігі Қоянды жәрмеңкесінде Мемлекеттік банк бөлімшесінің ғимаратын
Сауда қатарларының аяқ жағында «шенеуніктер орыны» деп аталатын квартал
Онда Мемлекеттік банк бөлімшесі, пошта-телеграф кеңсесі салынды. Қарқаралы уезі
Жәрмеңкеде қазақтардың болыстары бас қосып, жиын өткізіп тұратын. Сондай-ақ,
Жәрмеңкелерде сауда-саттық жасалып қана қойған жоқ. Олар алуан түрлі
Қазақжәнеорысхалықтарыөкілдерініңөзаратамыр-таныстығыдаосындайжәрмеңкелерденбасталатын. Жәрмеңкелерде ірі-ірі спорттық шаралар, атжарыстары, ұлттық ойын түрлері
Ірі-ірі жәрмеңкелерде қазақтың бүкіл әлемге танылған атақты балуаны Қажымұқан
Саяси өмірдегі оқиғалар шиеленісіп қыза түскен кездері жәрмеңкелер өкімет
ХІХ ғасырдың екінші жартысында аймақта өтетін жәрмеңкелердің көпшілігі маусымдық
Әрбір маусымдық жәрмеңкеде сатылатын тауарлардың айырмашылығымен бірге өзіндік сипаты
Аймақтағы жәрмеңкелік сауданың ауқымы зерттеліп отырған кезеңде Орал облысына
Қарақамыс жәрмеңкесінде тауар айналымының үрдісіне қазақтар қатысқанмен, сауда тізгінін
Қазақстанның батыс аймағындағы жәрмеңкелік сауда дамыған өңір Ішкі Бөкей
Мысалы, XIX ғасырдың 90 жылдарында аймақтағы шағын ғана қалалардың
Оның нәтижесінде аймақта Ойыл, Темір, Калмыков, Ырғыз сияқты елді-мекендер
Аймақтағы жәрмеңкелік сауда Орал облысындағы Калмыков қаласы ғана емес,
XIX ғасырдың II жартысында капиталистік қатынастардың дамуына байланысты Қазақстанда
Қазақстанда тасымал сауда неғұрлым кеңінен тарады. Тасымал саудасы, әсіресе,
Россия саудагерлері Қазақстанға сауданың жаңа түрін – жәрмеңкелік сауданы
Ақмола облысы Тайыншакөл, Константиновск, Петровск (Атбасарда) және 50-ден астам
Жәрмеңкелер тауар – нарық қатынастарын дамытуға жәрдемдесті, мал шаруашылығының
Жәрмеңкелерде ақын, жырау, сал-серілердің дәстүрлі өнерлерімен бірге, орыстың цирк
Сонымен қатар, жәрмеңкелер саудагерлер мен көпестердің бас қосып, көңіл
Сонымен, Қазақстанда капиталистік қатынастардың дамуы өлкеде негізінен мал шаруашылығымен
ҚОРЫТЫНДЫ

Әр дәуірге, әр кезеңге орай сауданың сипаты мен түрі
Осы орайда қазақ даласындағы нарықтық қатынастарының сол кездің өзіңде
Сонымен, қортынды бөлімінде зерттеу жұмысының негізгі нәтижелері жинақталып, дипломдық
1. XVIII ғасырдың басында қазақ қоғамының өндіргіш күштері өте
2. XVIII ғасырдың 20-жылдарында Қазақ хандығының бөлшектенуі және қазақ
3. XVIII-ғасырдағы сауданың дамуы-XVIII ғасырда Қазақстанмен шекаралас аймақтарда қазақ,
4. Орта Азияның саудагерлері қазақ ұлыстарының аумағында баяғыдан бері
5. Қазақ жеріндегі ішкі саудасы да қарастырылды. Ішкі сауда
6. XVIII – XIX ғасыр аралығында Қазақстанның жерінде капиталисттік
7. Қазақ жеріндегі сауда саласындағы кәсіпкерлігі қазақ-орыс саудасын дамытуға
8.Патша үкіметінің және кршілес елдердің тауар-ақша қатынастарының ауыл шаруашылық
9.Қазақ жері үшін жаңа болып саналатын экономикалық маңызды саласының
10. XIX ғасырдың екінші жартысында кейбір қазақ жеріне түрлі
11. Қазақтар арасында кәсіпкерлік саласына қалыптасып, ол үнемі даму
12. Ресей саудагерлері Қазақстанда сауданың жаңа түрін – жәрмеңкелік
13. XIX ғасырдың 60-жылдардағы әкімшілік реформалардың жүргізілуіне, Орталық және
Тәуелсіздігімізбен тұспа-тұс келген бүгінгі нарық қыспағы елдің еңсесің басып,
Соның ішіндегі негізгісі, нарық саясатына байланысты экономикамыздың тұрақсыз шегіне
Менің ойымша, мұндай көзқарасты қалыптастыруға бағатындар Қазақстанның мемлекеттігін де,
ҚР тәуелсіздігіне биыл 22 жыл, тұғыры биік еліміз болашақта,
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Назарбаев Н. Ә. ҚР Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы
2. Абдирасилова З. С. Қазақстанда кәсіпкерліктің қалыптасу және даму
3. Назарбаев Н. Ә. ҚР Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы.
4. Қабылдинов З.Е., Қайыпбаева А.Т. Қазақстан тарихы (XVIII ғасыр
5. Құдайбердіұлы Ш. Түрік, қырғыз-қазақ һәм хандар шежіресі. Алматы,
6. Мұхатова О. Х. Қазақстандағы агра-шаруашылық өзгерістер тарихнамасы

(XVIII – XX ғасырлар аралығы). Алматы, 1999. – 50
7. Бекмаханов Е. Қазақстан ХIХ ғасырдың 20-40 жылдарында. Алматы,
8. Қасымбаев Ж. К. О торговле России с Цинской
9.

3.Тынышпаев М. Материалы к истории киргиз-казахского народа. Ташкент, 1925.-256
4.Златкин И. Я. История Джунгарского ханства. М, 1983.-324 б;
5.Моисеев В. А. Джунгарское ханство и казахи. XVII—XVIII вв.
6.Касымбаев Ж. К- Под надежную защиту. А., 1989.

3. Казахско-русские отношения в XVI-XVIII вв. А., 1961, т.
4. Кар.: Кузембайулы А. История дореволюционного Казахстана. А., 1992;

5. Кузембайулы А., Абилев Е. История Казахстана (с древнейших
6. Кузембайулы А., Абилев Е. Казахстан в XVІІІ -
7. Касымбаев Ж. К. Хан Кене. А., 1993, История
8. Ерофеева И. В. Казахские ханы и ханские династии
9. Артыкбаев Ж. О. Казахское общество; традиции и инновации.;
10. Муканов М. С. Этническая территория казахов в XVIII
11.Қазақ жерінің тарихы. А., 1994 – 263 б.;

12. Елагин А. С. Казачество и казачьи войска в
13. Мәшімбаев С. Патшалық Ресейдің отарлық саясаты А., 1994;
14. Мырзахметов М. Казак калай орыстандырылды. А., 1993.

15.Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік. «Экономика». Алматы, 2003г. .(28 – 35
16.Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру. М. Қ. Баймұхашева. Оқу құралы. Атырау,
17.Кәсіпорын экономикасы. Г. Ө. Жолдасбаева. «Экономика». Оқу құралы. Алматы,
18.Кәсіпорын экономикасы. А. Қ. Мейірбеков. Қ. Ә. Әлімбетов.
20.Мамырұлы Камен. Қазақ халқының жоңғар басқыншыларына қарсы күресі. Өскемен.,
21.С.С.Сахариев, А.С.Сахариева «Жаңа кезең – экономикалық теориясы» (оқулық), Алматы
22. «Қазақстан тарихы IIIтом». Ш.Ш. Уәлиханов атындағы тарих және
23.Қазақстан ХIХ ғасырдың 20-40 жылдарында, Е. Бекм