Семейдің ертіс өңіріндегі сауда кәсіпкерлігінің дамуы ХІХ ғ ІІ жартысы ХХ ғ басы диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе.................................................... 3-10
1 СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ТАРИХЫ ЖӘНЕ ЕРТІС ӨҢІРІНДЕГІ САУДА КӘСІПКЕРЛІГІНІҢ ДАМУЫ (ХІХ Ғ ІІ ЖАРТЫСЫ)…………………………………………………….......
11
1.1 Семей қаласының экономикалық және мәдени жағдайы (ХІХ ғ. ІІ жартысы-ХХ ғ. басы).............................................. 11-21
1.2 Ертіс өңіріндегі сауда ісінің дамуының халықтың экономикалық жағдайына тигізген әсері (ХІХ ғ ІІ жартысы)...........................................
21-34
2 ХХ Ғ. БАСЫНДАҒЫ СЕМЕЙДЕГІ САУДА ІСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫНДАҒЫ ЖӘРМЕҢКЕЛЕРДІҢ АЛАР РОЛІ............................................
35
2.1 Семей өңіріндегі жәрмеңкелер мен сауда және өнеркәсіп саласындағы халықаралық байланыстардың орнауы...................
35-50
2.2 Cемейдегі сауда ісін дамытудағы қазақ, татар, орыс көпестерінің қосқан үлесі...........................................
50-74
Қорытынды............................................ 75
Пайдаланған әдебиеттер тізімі................................... 78-81
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 80 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
МАЗМҰНЫ
Кіріспе.................................................... 3-10
1 СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ТАРИХЫ ЖӘНЕ ЕРТІС ӨҢІРІНДЕГІ САУДА КӘСІПКЕРЛІГІНІҢ
11
1.1 Семей қаласының экономикалық және мәдени жағдайы (ХІХ ғ.
1.2 Ертіс өңіріндегі сауда ісінің дамуының халықтың экономикалық жағдайына
21-34
2 ХХ Ғ. БАСЫНДАҒЫ СЕМЕЙДЕГІ САУДА ІСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН
35
2.1 Семей өңіріндегі жәрмеңкелер мен сауда және өнеркәсіп саласындағы
35-50
2.2 Cемейдегі сауда ісін дамытудағы қазақ, татар, орыс көпестерінің
50-74
Қорытынды............................................ 75
Пайдаланған әдебиеттер тізімі................................... 78-81
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан өз тәуелсіздігіне қол жеткізгеннен кейін, қанша
Қазіргі қазақстандық тарих ғылымында ХІХ ғасырдың екінші жартысы –
ХІХ ғасырдың соңы ХХ ғасырдың басна таман Семей қаласының
Диплом жұмыстың мақсаты мен міндеті: Семейдің ертіс өңіріндегі
Семей қаласының ХІХ ғ. ІІ жартысы-ХХ ғ. басындағы экономикалық
Ертіс өңіріндегі (ХІХ ғ ІІ жартысы) сауда кәсіпкерлігінің дамуындағы
Қаланың Ертіс өңіріндегі сауда ісінің дамуының халықтың экономикалық жағдайына
Семейдегі сауда және өнеркәсіп саласындағы халықаралық байланыстардың орнау
жергілікті халыққа қызмет көрсету (көліктік, қолөнер-шеберханалық және тұрмыстық қызмет)
Cемейдегі сауда ісін дамытудағы қазақ, татар, орыс көпестерінің қосқан
Диплом жұмыстың зерттелу деңгейі: Кәсіпкерлік теориясына арналған тарихнаманы негізгі
Қазақстандағы революцияға дейінгі және 1917-1940 жылдардағы өнеркәсіптің тарихы тарихнамалық
Семей мұрағат ішінде XIХ – XXғ.ғ. Семейдегі Ертіс бойындағы
Мысалүшін, Семейдің ХІХ – ХХ ғасырлардағы өнеркәсіптің дамуы жөнінде
Жанұзақ Қасымбаев өзінің тарихи еңбегінде, бұл еңбегі «История
Сонымен қатар, «Торговые связи Семипалатинского Прииртышья» атты еңбек еліміздің
1848 ж. Семей қаласында болған поляк революционері А. Янукевич
Семей өнеркәспітің қандай рөл атқарғанын орталық
Диплом жұмысының деректік негізі: Мұрағат деректеріне қоса патша өкіметінің
Диплом жұмыстың теориялық және әдіснамалық негізі: Отандық, кеңестік және
1861-1917 жылдардағы Қазақстанның сауда кәсіпкерлігін қалыптасу және даму тарихын
Дипломдық жұмысты жазу барысында тарихилық және объективтілік принциптері пайдаланылды.
Тақырыпты зерттеу барысында логикалық, құрылымдық, жүйелілік, хронологиялық, сандық, салыстырмалы-тарихи
Зерттеудің негізгі нысаны: Семейдің ертіс өңіріндегі ХІХ ғ. ІІ
Жұмыстың ғылыми жаңалығы: Қарастырылып отырған кезеңдегі Қазақстанның Семей аймағындағы
бұрын жарияланбаған көптеген маңызды деректер ғылыми айналымға енгізілді;
Қазақстанның Семей өңіріндегі сауда кәсіпкерлігінің қалыптасуы және олардың
отандық тарих ғылымында зерттеу нысанына алынбаған ХІХ ғ соғы
Осы кезең аралығындағы Семей өңірі мен үкімет арасындағы қарым-қатынастардың
жергілікті кәсіпкерлікті дамытудағы өлкенің әлеуметтік және этникалық құрылымының ықпалына
Аймақтағы сауда ісіне үлес қосқан саудагер көпестер тұралы құнды
Диплом жұмысының мерзімдік шегі: ХІХ ғ ІІ жартысы мен
Зерттеудің ғылыми-практикалық маңыздылығы. Диплом жұмыстың материалдары мен тұжырымдары Отандық
Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланған
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ТАРИХЫ ЖӘНЕ ЕРТІС ӨҢІРІНДЕГІ САУДА КӘСІПКЕРЛІГІНІҢ ДАМУЫ
1.1 Семей қаласының экономикалық және мәдени жағдайы (ХІХ ғ.
Тәуелсіздігімізді алып, егеменді ел болғаннан бері жаңа көзқарасты қажет
Қала өмірінің келелі мәселелері мен фактілерін нақты сараптау, жүйелеу
XVIII ғ ІІ жартысынан бастап Семей Қазақстан аумағы бойынша
Алғашқы жылдары Семей кедені Москвадағы Мемлекеттік Комерц-Коллегия бас басқармасында
Семей қаласы 1718 жылы Ямышев көлі жанынан салынған бекініс
«Орыс географиялық қоғамының жазбаларында» жазылғандай, 1854 жылы «император» ағзам
1850 жылы Семей қаласында алғаш баспахана ашылды, оған қажетті
1854 1 қазан Семей қаласының ресми ашылу салтанаты болып,
Осы жылдары Семейде 1 гильдиялы – 1 көпес, 2
Сол кездегі қаланың негізгі өнеркәсібі –былғары тері илеу зауыттары,
XIX ғасыр мен XX ғасырдың басындағы Семей тарихы экономикалық
ХІХ ғасырдың ортасына таман Семей қаласының сауда орталығы ретінде
ХІХ ғасырдың ортасында Семейде мал өнімдерін өндірумен айналысатын 13
XIX ғасырдың аяғында қала мәдениеті қарқынды дами бастады. Архив
ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басы ұлттық сананың
ХІХ ғасырдың ортасына таман Семей қаласының сауда орталығы ретінде
Қазақтар сыртқы саудаға негізінен жылқы, ірі қара, қой малдарын
ХІХ ғасырдың бірінші жартысында Семей өңірінде өнеркәсіп орындары пайда
1803 жылы Қытай елімен сауда әрекеттерін Cемей арқылу жүргізу
1804 жылы Сібір губернаторы Семейдегі таможнядан сол кездегі Қытай
Белгілі дәрежеде Синьцзян әкімшілігі де осы аймаққа орыс-қытай сауда
Сонымен орыс мемлекеті Қытаймен қарым-қатынасты сақтауда мейлінше назар аударып
XIX ғасырдың екінші шерігінде крепостнойлық правоның әсеріне қарамастан Ресей
Қаладағы мәдени орталықтарының ерте кезден бастау алғандығын аңғаруымызға болады.
Осы шараларды жүзеге асыруда және Ресейдің Қытаймен, сондай-ақ, Орта
Сауда керуендерінің жолында керуеншілерді әртүрлі қауіптер де тосқауылдап күтіп
ХІХ ғасырдың соңғы жылдары, яғни 1886 жылы Семей облысында
Семей қаласының баяу дамып, көз тартарлықтай өңсіз көрінгеніне қарамастан
Жергілікті көпестер мәдени орындарды тұрғызуға көп көмек көрсетті.
1890 жылы көпес Плещеевтың қаражатына Александр Невскийдің атына салынған
1873 жылы Семейде телеграф, ал 1910 жылдан бастап Қазақстандағы
1.2 ЕРТІС ӨҢІРІНДЕГІ САУДА ІСІНІҢ ДАМУЫНЫҢ ХАЛЫҚТЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА
Семей өңіріндегі сауда қатынастарының алғашқы қалыптасу, өсіп-өркендеу тарихына үңілер
Бастапқыда әскери бекініс пункті ретінде салынған Семей қамалы кейін
1848 жылы Семейде болған поляк революционері А.Янушкевич өзінің «Күнделіктер
Ірбіт пен Төменгі Новгородтан әкелінетін россиялық товарлар үшін бұл
Баж түсімі демекші, азиялық көпестермен және Орта жүз қазақтарымен
1760 жылы Семейде азиялық көпестермен және шекаралық шептерге таяу
Жоғарыдағы деректерді келтірген, қазақ халқының тарихын, тұрмыс-салтын, өсуі мен
Семейдегі айырбас сарайының қандай роль атқарғанын Орталық мемлекеттік архивтің
1843 жылдың 1-ші июльінде Сібір сауда-саттық округінің бастығы финанс
Құлжаға сапар шеккен ғалым Ш.Уәлиханов өз еңбектерінде біршама мәліметтер
Семейдің сауда орталығы ретіндегі маңызы әсіресе 1804 жылдан бастап
Қазақстанға біртіндеп нарықтық қатынастардың ене бастауы, қазақтардың шаруашылығына, оның
Тауар биржасының негізгі мақсаты – жергілікті сауда және өнеркәсіпті
Жалпы, әрі қарай Семей саудасы жақсы деуден гөрі тамаша
Семейді саудагерлер қаласы деп атайды. Өйткені, 1863 жылы санақ
Н.А.Абрамовтың үзіндісін келтірген еңбегі кезінде жоғары бағасын алып,1862 жылы
Қазақстанға біртіндеп нарықтық қатынастардың ене бастауы, қазақтардың шаруашылығына, оның
Сауда қөлеміне байланысты Семей өңірінде басқа да ірі жәрмеңкелер
Қазақстанның шығыс, Алтай өлкесі, яғни Ертіс бойындағы Семей өңірі
Қазақтар сыртқы саудаға негізінен жылқы, ірі қара, қой малдарын
Ірбіт пен Төменгі Новгородтан әкелінетін россиялық товарлар үшін бұл
ХІХ ғасырдың бірінші жартысында Семей өңірінде өнеркәсіп орындары пайда
1850 жылы Семей қаласында ең алғашқы баспахана ашылды. Оған
ХІХ ғасырдың екінші шерігінде крепостнойлық правоның әсеріне қарамастан Ресей
Міне, осы шараларды жүзеге асыруда және Ресейдің Қытаймен, сондай
Сонымен Шәуешек және Құлжа қалаларымен Семей тікелей екі бағыт
Сауда керуендерінің жолында керуеншілерді әртүрлі қауіптер де тосқауылдан күтіп
1843 жылдың 1 – ші июльінде Сібір сауда –
1855 жылы қалада 2 жәрмеңке ашылды, олар 25 мамыр
Сонау Бұхарадан өзбек көпестері келетін. Сібірден орыс көпестері құндыз
Қытай саудагерлері мұнда әкелген ыдыстары мен маталарын малға айырбастап
Аталған шаралардың нәтижесінде Қазақстанның Шығыс, Алтай өңірлері арқылы Қытай,
XX ғасырдың басында шекаралық Қытай қалаларымен арадағы сауда байланысы
Сол кездердегі сауданың қалай сипат алғанын Семей өңірінің білгірі
Сауда қөлеміне байланысты Семей өңірінде басқа да ірі жәрмеңкелер
Тауар биржасының негізгі мақсаты - жергілікті сауда және өнеркәсіпті
Жалпы, әрі қарай Семей саудасы жақсы деуден гөрі тамаша
Орта Азия мен Қытайдан тең Қысқасы, Семей Сібірдегі ең
ХХ Ғ. БАСЫНДАҒЫ СЕМЕЙДЕГІ САУДА ІСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫНДАҒЫ
Семейдегі өңіріндегі жәрмеңкелер мен сауда және өнеркәсіп саласындағы байланыстардың
Егер XVIII ғасырда қазақтармен еркін сауда-саттық негізінен шекара шебіне
Жәрмеңке (нем. Jahrmarkt - жыл базары) — жылдың
Ж. Қ. Қасымбаев дерегі бойынша 1891 жылы Шығыс Қазақстанда
19 ғасырдың соңына қарай ашылғанына қарамастан, Қарқара жәрмеңкесі ірі
Семей жәрмеңкесі-18 ғасырдың ІІ жартысы мен 20 ғасырдың басында
Жәрмеңкелік сауда мал өсірушілер мен отырықшы диқандардың екі арасында
1900 жылы қазақ өлкесінде 104 жәрмеңке бар еді. Олардағы
Жәрмеңкелерге әкелінетін тауарлар үш топқа бөлінетін. Қазақтардың тауарлары мал
Жәрмеңкелік сауданың дамуы, сатылатын малдың құрамы да өзгеріске ұшырады.
1848 жылы Қарқаралы қазақ стансасынан 52 шақырым Қоянды деген
Қоянды жәрмеңкесі (1848—1930) — кезінде Орталық Қазақстанда өткізіліп
1848 жылы 15 мамырда Ялуторск көпесі Варнава Ботов өндіріс
Жәрмеңке қазақ даласының алғашқы сауда элитасын қалыптастырған. Жәрмеңкенің алғашқы
Жәрмеңке тек сауда-саттық ісінде ғана емес, көршілес елдермен тұрақты
1855—1862 жж. қазақтардың мал санының азайып кетуіне қарамастан 1869
Бұрын сауда-саттықтың басты орталықтары Орынбор, Троицгс, Петропавл, Преснегоръков, Омбы,
1890 жылы мұнда 1 шіркеу, 199 сауда нүктесі, 42
Сауда қатарларының аяқ жағында «шенеуніктер орыны» деп аталатын квартал
Жәрмеңкедегі сауданың жылдық айналымы 2—3 миллион сом-ға дейін жететін.
Жәрмеңкелерде сауда-саттық жасалып қана қойған жоқ. Олар алуан түрлі
Саяси өмірдегі оқиғалар шиеленісіп қыза түскен кездері жәрмеңкелер өкімет
X1X-XX ғасырлар шебінде жәрмеңкелердің маңызы төмендей бастады. Оның мынадай
Қалаларда кең көлемді сауда жасайтын дүкендер мен дүңгіршіктер ашылды.
Ресей Қытаймен және Монғолиямен сауда-саттық жасауы үшін Қазақстанды транзиттік
XIX ғасырдың бірінші жартысында Қытаймен негізгі сауда-саттық мәмілелері Кяхта
Қазақстанның Цинь империясымен іргелес жақын жатуы және өзара сауда
60-жылдардың екінші жартысынан 80-жылдардың бас кезіне дейінгі аралықта сауда
XIX ғасырдың аяқ кезінде қазақ көпестері сауда-саттық операцияларына барынша
Осы кезеңде сауда қатынастары Жетісу жері арқылы дами бастады.
Біз сөз етіп отырған кезеңде Қазақстанда кәдімгі далалық қара
Ертісте су жолы қалыптасты. Алғашқыда ол әскери міндеттер атқару
Теңізде жүзу тек Каспийде ғана кең тарады. Онда Гурьев
1845 жылы Батыс Сібірлік азиаттық көпестер патша үкіметінің жарлығы
Кесте №1
Кеден Шеттен әкелу мың руб Шетке шығару мың руб
Семей 468,0 423,5 891,5 30,7
Омбы 57,5 47,5 104,8 3,6
Петропавл 1000 908,9 1908,9 65,7
Кесте №1 де көрсетілгендей товар құнының кеденден тасымалдау барысында
1848-1851 жылдын қаңтар айлары аралығындағы алыған Семей және Сібір
Кесте №2
Кеден 1848 ж 1849 ж 1850 ж
Петропавл 80027 р.72 к 90932 р 97 к 950145р.
Семей 58287 р. 47,5 к 110587 р. 98 к
Омбы 4468 р. 00 к 2557 р. 00 к
1850 жылдан бастап, сауда қарым қатынастарының қарқынды жүргізілуі Семей
Семей қаласы мен Қытай сауда байланысының орнауына және
Ресейдің қазақтармен сауда-саттығы негізінен татар көпестері мен приказчиктерінің көмегімен
XIX ғасырдың бірінші жартысында Ресейдің қазақтармен саудасының басым көпшілігі
Көпестер Қазақстанға сапасыз бұйымдарын шығарды. Өсімқорлық операциялары да кеңінен
1835 жылы Қазақстанға әкелінетін астық пен егіншілік құрал-саймандарына баж
Жүк бұрынғысынша арбамен және түйемен тасылды. Әр түйеге 16
Қазақ саудагерлерінің едәуір бөлігінің сауда айналымынан табатын табысы мардымды
XIX ғасырдың бірінші жартысында Қазақстан Ресейдің Орта Азиямен сауда-саттық
Орта Азиямен сауда негізінен татарлар мен ортаазиялық көпестердің қолында
XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап қазақ өлкесіндегі сауда-саттықтың ел
2.2 Cемейдегі сауда ісін дамытудағы қазақ, татар, орыс көпестерінің
Қазақстанда, соның ішінде Ұлы Жібек жолы Семейде ішкі сауданың
1854 жылы Семей облыс болып құрылғаннан бері қалада ірі
Семейде сол бір жалдары қазақ ішінде бірінші гильдиялы көпес
Семейдің атақты миллионері, бірінші гильдиялы көпес Қаражан Үкібаев та
Тыныбай Кәукенұлы ХІХ ғасырдың бірінші жартысында Қазақстанда товар-ақша қатынасы
Мұны 1839 жылғы 22 тамыздағы ''Семей қаласының жоғарғы жағында
Тыныбай өзі өмір сүрген сол кездің өзінде-ақ орыс патшасының
Қазақтың тұңғыш ғалымы Ш.Уәлихановтың 1855 жылы Семей арқылы Қашқарияға
Тыныбай ұсақ-түйекпен айналысқан қарапайым сауда-саттық иесі ғана емес, қазақтың
Тінібай туралы жазушы М.Әуезовтың «Абай жолы» роман-эпопеясында оның аға
Міне, Семей қазақ байларының қай-қайсысын алсақ та бәрінің ойлағаны
Қазақстанда, соның ішінде Ұлы Жібек жолы Семейде ішкі сауданың
Семей – сауда-саттықтың ірі орталығы болды. Бұл туралы Омбы
1854 жылы Семей облыс болып құрылғаннан бері қалада ірі
Семейде сол бір жалдары қазақ ішінде бірінші гильдиялы
Бұл кісі заты орыс болса да қазақтар және басқа
Сонымен, екі минөретті мешіт салу құрылысы 1854жылы басталып, 1858
Осы мешітті салу үшін құрылыс жайын өте мықты білетін
1906 жыдлары Семейдің атақты миллионері, бірінші гильдиялы көпес Қаражан
Қаланың сол жақ бөлігіндегі “Тыныбай Слободкасы” деп аталған бір
Тінібай Кәукенұлы ХІХ ғасырдың бірінші жартысында Қазақстанда товар-ақша қатынасы
Мұны 1839 жылғы 22 тамыздағы “Семей қаласының жоғарғы жағында
Тінібай өзі өмір сүрген сол кездің өзінде-ақ орыс патшасының
Қазақтың тұңғыш ғалымы Ш.Уәлихановтың 1855 жылы Семей арқылы Қашқарияға
Тінібай ұсақ-түйекпен айналысқан қарапайым сауда-саттық иесі ғана емес, қазақтың
Жаңа жерге, сауда көрігі қызған орынға орналасу – көп
Орыс этнографы В.Радлов, Н.Абрамовтардың деректеріне сүйенсек татарлар Семейге 1676
Татарлардың басым бөлігі қала тарихында саудамен айналысқан. Ағайынды Мусиндер,
Семей қаласындағы қос мұнаралы мешіттің құрылысы 1858 жылы
Мешітті салуға каражат бөлгендер кілең татар байлары болатын. Садық
Саяхатшы Джордж Кеннан “Бүл кітапханадан кітаптарды орталығына айналмай тұрғанда,
Бұлар Семей шаһарының нағыз патриотгары еді. Олар орыс, ағылшын,
1850 жылдан бастап Семейде сауатты адамдар ересен қастерленді. Мұнда
«Ярдам" (қазақша аты "Көмек") баспаханасын ұйымдастырушылары Сыдық (1858-1921), Султан
Сыдық Ниғматуллиннің үлкен ұлы Юнус Ниғматуллин Семейде тұңғыш рет
Бірінші гильдиялы көпес деген атақты біздің шаһарымызда тұңғыш
Атақты американ саяхатшысы Дж.Кеннан Семейге тоқтап, каладағы Н.Гоголь атындағы
Семей жерінің сауданың нағыз ортасы болғандықтан мұнда Орта
Кесте №3
Аты-жөні Қалада қашаннан бері тұрады айналысқандары
Ташкенттік
Абдулла Ниязов 1800 жылдан 1000 сом көлемінде азия тауарларын
Ташкенттік
Қоянмамет Ажмабатов 1813 жылдан Саудасын қала ішінде жүргізеді -200
Қалада тұратын және саудамен айналысатын ортаазиялық көпестер
тауарларын шетелден әкеп, шетелден шығарғаны үшін мемлекетке міндетті
Семей жерінен өтетін сауда керуендері Семей кедені арқылы тіркеліп
А.Янушкевий 19 ғасырдың 40 жж. Семей қаласына
Семей қаласының бұл кезеңдегі зауыт-фабрикалары саны жағынан
Баймұрат Рафиковтың 1854 ж. бір сабын қайнататын
1833 ж. коммерциялық кеңесші Попов
Өнеркісіп саласы қаланың солтүстік-батыс бөлігінде белең
Семейдің 1 гильдиалы көпесі, ғылыми қоғамдардың мүшесі-Степан Иванович Попов.(1787-1853)
1870-1880 жж. Семей өнеркәсіп саласы ұлғайа түсті.
Қазақстанда қолөнерi кәсiбi ғасырлар бойы көшпелi шаруашылықпен байланысты дамыды.
Қазақ елiне орыс капиталының енуi өлкеде өнеркәсiптiң дамуына түрткi
Жұмысшылардың, әсiресе, қазақ жұмысшыларының жағдайы өте ауыр болды. Шектен
1873 жылдан Семейеде телеграф, ал 1910 жылдан телефон және
Орта Азия мен Қытайдан тең артқан мыңдаған түйелер келетін
1854 ж Қазақстанда – негізгі сауда көзі – мал
80 жылдардың басында сауданың көзі – нан болып табылды.
90 жылдардың басында Семей қаласында Ресейден, Орта Азия және
ХlХ ғасырдың 80 жылдары Семей қаласына келген Т.Н. Потанин
ХlХ ғ. 2 жартыжылдығында ауыл шаруашылығы бойынша, тері өңдеу,
1900 ж. облыста 22 тері өңдеу зауыты, 1908 ж.
Өнеркәсіптердің құралдары нашар жабдықталған. Б. Щеглов, Жолдыбаев зауыттары дәл
Облыстың « Обзорында» көрсетілгендей ұн тарту ісі механикалық түрде
Өнеркәсіттің бұл түрі сауданың,кіріс көзі болып табылады.Бұл саламен айналысқандар
Ол жұмысшыларға қолайлы жағдайларды орнатқан соң,өзге зауыттардан жұмысшылар өз
1899ж 17-18 маусым түні күні аяқ асты өрт
1903 жылы қаланың өнеркәсібі ауылшаруашылық сапасы біршама 396.768 сом
Садық әке мұрасын жалғастырып, ұн тартатын зауыт салады.
Кіші ұлы Латип Семей өзен портын құрады. Осы мақсатпен
Ол сондай-ақ, Қытаймен де сауда-саттық жүргізеді. Латип сонымен қатар,
1908 жылы Латип Мусин Қалжыр өзенінде су электр станциясының
1914 жылы Латип өз су кемелерін жаңарта бастайды. Кемелердің
Семей саудагерлері Семейдегі сауда-экономикасының дамуына үлестерін қосты, Мәселен, сабын
Бүгінгі кәсіпкерліктің болуы жаңалық емес, сонау ХІХ ғасырдың бірінші
Орыс этнографы В.Радлов, Н.Абрамовтардың деректеріне сүйенсек, татарлар Семейге 1676
Татарлардың басым бөлігі қала тарихында саудамен айналысқан. Ағайынды Мусиндер,
Еспаев (қазақ байы, саудагер), Н.Масленников (миллионер) болды. Бұлар Семей
1850 жылдан бастап Семейде сауатты адамдар ересен қастерленді. Мұнда
Қазіргі Семейде бұрын универмаг болған ғимаратта бүгінде ''Дана'' деп
Кітаптарды арзан бағаға беріп, кедей-кепшіктерге кейбір сәттерде тегін үлестіріп
Сыдық Ниғматуллиннің үлкен ұлы Юнус Ниғматуллин Семейде тұңғыш рет
1880 жылы Латиф және Фатих Мусиндер қаланың басқа да
Мусиндер әулетінің арғы атасы - Садық. Ол 1793 жылы
Садық әке мұрасын жалғастырып, ұн тартатын зауыт салады. Сол
Кіші ұлы Латип Семей өзен портын құрады. Осы мақсатпен
Сондай-ақ, Қытаймен де сауда-саттық жүргізген. Латип сонымен қатар, Ертісте,
1908 жылы Латип Мусин Қалжыр өзенінде су электр станциясының
1914 жылы Латип өз су кемелерін жаңарта бастайды. Кемелердің
Семейдегі бір мұнаралы мешіттің салынуына да Мусиндер қаржы қосқан.
Міне, Семей қаласының өркендеуі мен өсуіне сол заманда қызмет
Бұл күнде Семей қаласында 12 мыңдай татар бар екен.
Семей татарларының экономика мен мәдениет, спорт салаларына қосып жатқан
ҚОРЫТЫНДЫ
Семей қаласы – ежелгі Ұлы Жібек жолының солтүстік шығыс
ХІХ ғасыр ІІ жартысы мен ХХ ғасыр басында
Бұл жағдайлар Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық даму қарқыны мен оның бағыттарын
ХІХ ғасыр мен ХХ ғасыр тоғысындағы өнеркәсіптік дамуының негізгі
Жалпы алғанда, қазақ халқының Ресеймен арадағы байланысының алғашқы бағыттарының
Орыс өнеркәсіп және тұрмысқа қажетті тауарларының қазақ даласына енуі
Қазақ даласымен сауда қарым-қатынасы Ямышево (1720), Семей (1754), Железинск
Сауда ісін дамытуда зор үлес қосқан көпестер туралы және
Семей жері сауданың нағыз ортасы болғандықтан мұнда Орта Азия
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Н.Ә. Назарбаев. Қазақстанның әлеуметтік жаңартылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына
В. Н. Кашляк. Семипалатинск. Три века истории. – Новосибирск.
Касымбаев Ж. История города Семипалатинска (1718-1917 гг.).-Алматы, 1998.
Город Алаш. Сборник документов. Е. Сыдыков, В. Кашляк (Составители).
Торговые связи Семипалатинского Прииртышья (XVIII-нач. XX в.): Сборник документов.
Касымбаев Ж.К. Казахстан-Китай: караванная торговля в XIX – начале
Янушкевич А.Күнделіктер мен хаттар.-Алматы:«Жалын»,1979.
Галиев В.В. Казахстан в системе российско-китайских торгово-экономических отношений в
Касымбаев Ж.К. Казахстан-Китай: караванная торговля в XIX – начале
Сопыбекова К. «Такой была родина Абая» // Юридическая газета,.-1998.-12
Н.А.Абрамов. Семипалатинск, как торговый центр (1861)
Атантаева Б.Ж. Проблемы социально-экономического развития Семипалатинского Прииртышья на рубеже
Қасымбаев «История города Семипалатинска» (1718-1917жж), Алматы, 1998.
Қасымбаев Ж. «Казахстан-Китай караванная торговля в начале 19-20 века»
Алдабек Н. «Россия и Китай:торгово-экономические связи в центроазиатском регионе
Артықбаев А. «Қазақстан тарихы» Астана, 2003.
Аполлов И. «Экономические и политические связи Казахстана с Россией
ЦДНИ ВКО, Ф1 п, оп.1, д.76, л. 1-3
Рожков А. «Экономические связи России со Средней Азией 40-60
Сатыбекова Г. Из истории развития городов Казахстана на рубеже
Қазақстан ұлттық энциклопедиясы. – Алматы: «Аруна», 2004
История городов Казахстана: Семипалатинск. Алма-Ата: Наука, 1984. – 224
ЦДНИ ВКО, Ф 1 п, оп.1, д.771, л. 110
«Торговые связи Семипалатинского Прииртышья»18-начало 20 веков) сборник документов –
Мусин Ч. «Қазақстан тарихы». – Алматы, 1998.
Мамырұлы К. «Қазақ тарихы». – Алматы, 1995.
Ж. Касымбаев. История города Семипалатинска (1718-1917 гг.). Алматы, 1998.
Сладковский М. «История торгово-экономических отношении народов России с Китаем».
Асфендияров С. «История Казахстана». - Алматы 1935.
Әбдіәкәмов Ә. «Қазақстан тарихы». – Алматы, 1998.
Пірімбетова Е. «Қазақ елінің тарихы».- Алматы 2003.
Кенемолдин М. Тінібай қажы // Абай.-2004.-№3.-74-78 б.
М. Әзезов. Абай жолы. Алматы, II том, 1999.
Маданов Х. «Қазақ халқының арғы-бергі тарихы». - Алматы
Қазбалинов Т. «Семейді дамытушылар» // Семей таңы 2006.
ЦДНИ ВКО, Ф 253, оп.1, д.12, л. 4-7
Әбдік Әкімұлы Ә. «Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін)
Сабырбай Қ. «Ертіс бойындағы ежелгі сауда» // Семей таңы,
Қарасаев Ғ. «Қазақтар мен Ресей арасындағы айырбас сауда» //
Қазбалинов Т. «Қала хикаясы» // Семей таңы 3 ақпан,
Усов М. «Шыңғыстауға сапар» // Абай, № 11, 1994.
Ахметұлы Т. Көпес Мусиндер көне Семей байларының алды
Зұлхаров Ғ. Тануға тұрарлық тұлға: (Қ.Үкібаев туралы) // Семей
Игембаев Б. Көне қалада түйе болған ба? // Ертіс
Қазбалинов Т. Ең алғашқы баспахана // Семей таңы.-2004.-3 қыркүйек.-14
Қазбалинов Т. Семейді дамытушылар // Семей таңы, 10
Мүфтиұлы М. Семейдің тұңғыш қазақ топографы // Ертіс
Семей қаласы осылай салынған // Шығыс Қазақстан облысы сәулет
Ахметұлы Т. Көпес Мусиндер көне Семей байларының алды
Зұлхаров Ғ. Тануға тұрарлық тұлға: (Қ.Үкібаев туралы) // Семей
Игембаев Б. Көне қалада түйе болған ба? // Ертіс
Қазбалинов Т. Ең алғашқы баспахана // Семей таңы.-2004.-3 қыркүйек.-14
Қазбалинов Т. Тарихы бай шаһар // Семей таңы.-2006.-12
Қазбалинов Т. Семейді дамытушылар // Семей таңы.-2006.-10 тамыз
Мүфтиұлы М. Семейдің тұңғыш қазақ топографы // Ертіс
Семей //Шығыс Қазақстан.-Суретті кітап.-Алматы,2007.-352.
Семей қалас осылай салынған // Шығыс Қазақстан облысы сәулет
Төлебаев Т. Қалалар тарихы: жаңа деректер тың көзқарас //
Бейсенбаев М. Жеті шатыр немесе Семь палат // Семей
Апсалямов Н. Сұлтанов Ө. Семей және сауда-экономикалық кеңістің //
Апсалямов Н. Семей және сауда-экономикалық кеңістік // Семей таңы.-1998.-8
Қазбалинов Т. Ірі аймақтың хикаясы // Ертіс өңірі.-2004.-17 маусым.
Қазбалинов Т. «Ярдамның жәрдемі» // Семей таңы.-2003.-4 сәуір.
Апсалямов Н. Сұлтанов Ө. Семей және сауда-экономикалық кеңістің //
80
