Кентау қаласында және маңында кептертәрізді құстарды зерттеу диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ..............................3
ӘДЕБИЕТТІК ШОЛУ
1. Орнитофаунаның зерттелуі
1.1. Құстардың жалпы сипаттамасы..................5
1.2. Құстардың тіршілігі.....................14
1.3. Оңтүстік Қазақстан облысында кездесетін құстардың алуан түрлілігі,
Кентау маңында тіршілік ететін құстардың систематикалық сипаттамасы............................24
1.4. Қазақстан Қызыл кітабына енген кейбір құстардың биологиясы..32
ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬДІ БӨЛІМ
2. Зерттеу аймағының сипаттамасы және зерттеу тәсілдері
2.1. Кентау қаласының және аумағының физика-географиялық мінездемесі..........................35
2.2. Зерттеу барысында қоланылған әдістер және нәтижелерді реттеу..37
2.3. Кентау қаласында және маңында кептертәрізді құстарды зерттеу жүргізу..............................42
2.4. Зерттеу аймағындағы кептерлердің систематикасы, таралуы және экологиясы..........................43
ҚОРЫТЫНДЫ..........................58
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.................59
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 60 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ..............................3
ӘДЕБИЕТТІК ШОЛУ
1. Орнитофаунаның зерттелуі
1.1. Құстардың жалпы сипаттамасы..................5
1.2. Құстардың тіршілігі.....................14
1.3. Оңтүстік Қазақстан облысында кездесетін құстардың алуан
Кентау маңында тіршілік ететін құстардың систематикалық сипаттамасы............................24
1.4. Қазақстан Қызыл кітабына енген кейбір құстардың биологиясы..32
ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬДІ БӨЛІМ
2. Зерттеу аймағының сипаттамасы және зерттеу тәсілдері
2.1. Кентау қаласының және аумағының физика-географиялық мінездемесі..........................35
2.2. Зерттеу барысында қоланылған әдістер және нәтижелерді реттеу..37
2.3. Кентау қаласында және маңында кептертәрізді құстарды зерттеу
2.4. Зерттеу аймағындағы кептерлердің систематикасы, таралуы және экологиясы..........................43
ҚОРЫТЫНДЫ..........................58
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.................59
Кіріспе
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Омыртқалы жануарлар ішіндегі ең үлкен
Адам үшін қанаттылардың пайдасы өте зор. Бізде тіршілік
Соңғы жылдары құстардың тек Қазақстанда ғана емес бүкіл
Құстар омыртқалы жануарлардың ең үлкен бір тобы еліміздің
Жұмыстын өзектілігі құстардың биологиялық ерекшеліктерімен
Зерттеу жұмысының ғылыми
Зерттеу жұмысының мақсаты:
Оңтүстік Қазакстан облысы Кентау
Кептертәрізділердің елді мекендер маңында және ішінде тіршілік етуіне
Құстардың таралуын, экологиясын және санын анықтау
Зерттеу аумағындағы (Кентау қаласы және өңірі) басқа құстармен
ӘДЕБИЕТТІК ШОЛУ
1. Орнитофаунаның зерттелуі
1.1. Құстардың жалпы сипаттамасы
Құстардың маусымдық қоныс аударуы көптеген орнитолог ғалымдардың көңілін
Құстардың қоныс аударуы әр уақытта өздеріне айналасы қоршаған
Құстар күздігүні жылы жаққа ұшып кетеді дегенді жиі
Қазақстанда құстардың 495 түрі мекендейді. Олардың 56 түрі
Қазақстанда И.А. Долгушин белсенді түрде Шақпақ станциясында құстар
А.И. Янушевич осы жерде академиялық зерттеулерін "Миграция" тақырыбында
Ақбас тырнаның Үндістан, Пәкісан, Ауғаныстан, Орта Азия мемлекеттерімен
Чаны көлінде (Новосібір өңірінде) ұдайы 1977-1997 жылдары аралығында
Том өзенінің төменгі ағысының жайылма шалғынында сәуір айынан
Біздің территориямызда 700 құс түрі тіршілік етеді. Олар
Құстарды дәл және тез тану әр кімде жедел
Омыртқалы жануарлар ішіндегі ұшуға бейімдісі құстар. Олардың дүние
Құстардың тіршілігі: Құстар жер бетінен 4500 м биіктікке
Құстардың жасы. Құстардың ұзақ жасайтындары да болады. Мысалы,
Құстардың жұмыртқа басу мерзімі. Бұл әр құста әр
Құстардың көпшілігі күзге қарай жылы өлкелерге ұшып кетеді.
Қазақстанның ұлан байтақ жері су қоймаларына өте бай.
Яғни күзгі аңшылық маусымы ашылған кезде Республика суларында
Құстар омыртқалы жануарлар ішіндегі жоғары сатыдағы дамығандардың бірі.
Артериялық қан күре тамырдан бөлінген. Көру мен есту
Орын ауыстыратын және қайтатын құстар күзге қарай ұйымшылдықпен
бұл ұшқыш құстар туған жеріне қарай қайтады. Ал
Шақпақ орнитологиялық стационарының мәліметтері бойынша Қаратаудың ауласында
Кәдімгі қоқиқаздардың ұшып өтуін әдебиеттердегі мәліметтермен Орталық Қазақстанда
Құстардың шығу тегі
Жер шарында құстар тарамаған жер өте сирек кездеседі.
Жыл құстары күзде қыстауға қайтқанда, ыңғайлы жерлерге қыдырып,
Жыл құстарының ұшып келу және ұшып кетуінің тарихи
Құстар омыртқалы жануарлар ішіндегі жоғары сатыдағы дамығандардың бірі.
Қоры жөні туралы біздің аймағымызда үй торғайымен қара
Құстардың арғы шығу тегі және эволюциясы туралы мәселе
Қазақстанның оңтүстігінде және Орта Азияда шамамен айтқанда 60
Сөйтіп, Қазақстанда құстарының көбі алдыңғы Азияда, Индияда және
Ш.Әлиев, А. Бекенов, Х.Қыдырбаев Қазақстандағы сирек кездесетін жануарларды
Қазіргі заманғы құстар 40 отрядқа топтасады. Солардың республикамызда
Торғай тәрізді құстардың
И.А.Гвоздев «Қазақстан Республикасының фаунасынның генетикалық фонды» кітабында құстардың
Степанян Л.С құстардың систематикасын анығырақ зерттеген. Оның жұмысында
Бородихин, Гаврилов, Тисков, Гавриловтар (1993 ж) Қаратауды және
Қала қарлығашы Қазақстаннның үлкен бөлігінде тіршілік етеді. Оралдан,
1.2. Құстардың тіршілігі
Құстар омыртқалы жануарлардың
Құстардың ұшу қабілетіне ие болуы- эволюциялық дамуының жемісі.
Қазақстанның ұлан байтақ жері су қоймаларына өте бай.
Яғни күзгі аңшылық маусымы ашылған кезде Республика суларында
Әсіресе қанаттылар түріне орталық және оңтүстік Америка бай.
Қанаттылар - тамаша
Құстардың қоныс аударуы әр уақытта өздеріне айналасы қоршаған
Құстар күздігүні жылы жаққа ұшып кетеді дегенді жиі
Қазақстанда құстардың 495 түрі мекендейді. Олардың 56 түрі
Қазақстанда И.А. Долгушин белсенді түрде Шақпақ станциясында құстар
А.И. Янушевич осы жерде академиялық зерттеулерін "Миграция" тақырыбында
Қанаттылар өсімдіктермен де, жәндіктермен де қоректене береді. Бұлардың
Жәндіктермен қоректенуші қанаттылардың ауыл шаруашылығы дақылдары егісінің маңына
Қара ала торғайлар жазда негізінен жәндіктермен, ал қыста
Қоқиқаз, шағала, су құзғындарымен бірқазанда бір жерде топтасып
Ұсақ торғайларда жұмыртқадан 15-күннен кейін балапан шықса, бұл
Қолда бағылған құстар ұзағырақ тіршілік ететіндіктері белгілі болды.
Құстардың қоректенуі
Құстар тіршілігі қоректену жағдайымен тығыз байланысты болады. Қорек
Тек насекомдармен қоректенетіндерге: стриждер, қарлығаштар, шыбын жегіштер, бұлбұлдар,
Құстардың көбеюіне және өсімталдығына әсер ететін фактор-қоректену жағдайы
Құстардың әртүрлі жемге бейімделуі әртүрлі дәрежеде болады. Құстардың
Орнитофагтар - тірі құстарды ұстап, тек солармен ғана
Ақ тұмсық қарға бізді көп кездеседі. Олар ұялайтын
Өсімдік қорғау институтының зерттеуіне қарағанда Шымкент облысында қант
Қаратамақ шымшық бұл құс біздің өңірге ерте көктемде
Сары торғай ормандар мең бақтар үшін өте пайдалы
Далалы және орманды жердің құсы көп қарға да
Үлкен сары шымшық басқа сары шымшықтардың ішіндегі ең
Қазіргі кезде бұл құстар жерсініп, қала төңірегіндегі бақтарда
Құстардың көбею ерекшеліктері.
Жануарлардың көбеюінің жоғарғы сатысы оның өсімталдығы болып саналады.
Құстар ұрықтанған жұмыртқаларын ездері әдейі арнап жасайтын ұяларға
Көбею - құстардың жыл маусымдық циклында ең ерекше
Көктем келісімен күжіркей құстар әтештерінің мойындарына қауырсынды «жаға»
Көптеген құстардың ішінен бір түсті жағалы құсты табу
Бозторғайлар, қараторғайлар тік жоғары көтеріліп, қайта төмен түседі.
Сырт қарағанда құстардың бәрі де бір кезде ұя
Құстардың жыл сайын тұрақты жерлерінің болуы олардың келешекте
Қараторғайлар өздерінің тұрақты ұялау мекеніне жиі келетіні анықталды.
Ұядағы жұмыртқа саны әртүрлі болады. Торғайтәрізді құстардың ұяларында
Ұяға жұмыртқа салып болысымен құстар оларды басуға кіріседі.
Полигамды және моногамды құстардың көбінде жұмыртқаларын тек мекиендері
1.3 Оңтүстік Қазақстан облысында кездесетін құстардың алуан
Кентау маңында тіршілік ететін құстардың систематикалық сипаттамасы.
Поганкалар отряды – Podicipediformes негізінен су насекомдарымен
Поганкалар өмірінің барлығын дерлік суда өтқізеді. Дем алу
Поганкалардың еті катты және дәмсіз, әрі онын етінен
Ескек аяқтылар отряды – Pelecaniformes тұщы суда, көбінесе
Бірказандар түкымдасына (Реіесапіёае) өте ірі, тұмсықтары екі жағынан
Бізде бірқазандар: Кара, Каспий, Арал теңіздерінің және Кавказ,
Суқұзғындар тұқымдасына (Рһаlасrосоriciae) дене мөлшері орташа және ұсақ
Дегелектәрізділер (Құтантәрізділер) – Ciconiiformes дене мөлшері әр
Бұл түрлер біршама кұрғақ далада, орманда, тауда кейде
Қаз тәрізділер отряды – Anseriformes бұл отрядқа ірі
Аққулар тұқымдас тармағы (Cygninae) қаз тәрізділер отрядының ішіндегі
Біздің каздардың барлығы да жыл құстар, ұяларын адам
Ұяларың салуға еркегі де, ұрғашысы да қатысады, ал
Қаздар тоғайлы жердің өсімдіктерінің жапырағымен, тамырымен, сабағымен және
Өзен үйректері тұқымдас
Тауықтәрізділер отряды – Galliformes барлық, жерлерге тараған. Олардың
Шөпшек тауықтар тұқымдасы. Тынық мұхиттың аралдарында, Австралияда тіршілік
Күзге қарай өте қатты семіреді, Қырым, Кавказ жерлеріне
Кекілік (Alectoris chukar) шілдерден көрі ірірек, салмағы 450—700
Қырғауылдар негізінен оңтүстік Азияға тараған. Бізде кәдімгі қырғауыл
Тырналар отряды – Gruiformes ірі, мойны, аяқтары және
Бұлар далалы және батпақты жердің барлығында да кездеседі.Бізде
Дуадақтар отряды – Otidiformes пішіні тауықтарға ұқсас, ірі
Шағалалар отряды – Lariformes денесі тұрақты, қанаты ұзын
Көгершіндер отряды – Columbiformes орманды, кейде таулы жерлерде,
Көкектер отряды – Cuculiformes. Бұл отрядқа көкектердін 200-ге
Ұзын қанаттылар отряды – Apodiformes қанаттары ұзын
Сұр карлығаштар сыртқы пішіні және тіршілік ету тәсілі
Жапалақтар отряды – Strigiformes сыртқы белгілеріне қарағанда, күндізгі
Жапалақтың қауырсындары қалың және жұмсақ, қопсып тұрады. Сондықтан
Ақ жапалақ ірілігімен және ақ түсімен ажыратылады. Тундрада
Үкі жапалақтардың ішіндегі ең ірісі. Ол бізде тундрадан
Сур неясыть - кәдімгі біздің жаплақтардың бірі. Үлкендігі
Торғайтәрізділер отряды – Passeriformes қазір тіршілік ететін
1. Үншіл торғайлар дыбыс етгері симметриясыз орналасқан қарапайым
2. Жалған жыршы торғайлар бұған Австралияға тараған бір
3. Жыршы торғай тәрізділер бұл отряд
Қарлыгаштар өте
Өрмелегіш торгай – таулы және орманды жерлерде тіршілік
Нектарниктер (ТЧесІагіпіісІае) - тез қозғалатын тропиктік құстар. Олар
1.4. Қазақстан Қызыл кітабына енген кейбір құстардың биологиясы
Құстардың өте көп түрі торғайлар отрядына жатады және
Көк құс (Myophonus coeruleus) көбінесе таулы аймақтарда шатқал,
Көкқұстардың әрбір жұбы өздеріне ұя салатын жерді бірнеше
Жұмақ шыбыншы (Terpsiphone paradisi) – торғайлар отрядының шыбыншылар
Әшекейлі шымшық
Торғайлар отрядының шөжелер тұқымдасына жататын құстың бірі. Шөже
Сексеуіл жорга торғайы (Рodoces panderі) – торғайлар отрядында
Жорға торғайлар насекомдармен қоректенеді. Сексеуіл жорға торғай -республиканың
Кентау қаласы және оның аймақтарында 34 түр торғай
ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬДІ БӨЛІМ
2. Зерттеу аймағының сипаттамасы және зерттеу тәсілдері
2.1. Кентау қаласының және аумағының физика-географиялық мінездемесі.
Қаратау жотасы – Батыс Тянь-Шанның шеткі солтүстік-батыс доғаларының
Гидрологиялық жағдайына келетін болсақ, су көздері шағын және
Қаратау шөлейтті аймақта орналасқандықтан (Бетпақ-дала, Қызылқұм және Мойынқұм
Тау етегіндегі жазықтықта ауа температурасы таулы аймақтағы температурадан
Аса белсенді желді кезең тамыз – қыркүйек ал
Жотаның геологиялық құрылымын таужыныстардың стратиграфиялық кешендері құрайды. Негізгінен
Қаратау жотасы екі жотадан тұрады: Үлкен және Кіші
Флорасы мен фаунасының ерекшеліктері бірегей, жотада көптеген эндемді
Флорасы негізінен таулы ксерофитті төменгі бөліктері псаммофитті және
2.2. Зерттеу барысында қоланылған әдістер және нәтижелерді реттеу
Құстарды санау
Құстар бүкіл жыл бойы барлық жерлерде кездеседі, олар
Құстар фаунасы жылдың жылы кезеңдерінде түрге өте бай.
Әр түрлі жерлерден өткенде немесе қашықтығы 2 км
Құстарды таңбалау
Ағаштың қуысынан, жасанды ұялардан табылған балапандарға, сонымен қатар
Серия А - аса ірі құстар үшін (тырналар,
Серия В - меңіреу құрлар үшін;
Серия С - теңіз шағалалары мен орташа жыртқыш
Серия Д - үйректер, қарғалар, сауысқандар үшін;
Серия Е -ұзақтар, шілдер, шұбар құрлар үшін;
Серия Г - қараторғайлар, бөденелер, шымшықтар үшін;
Серия X - торғайтәрізділер (суықторғай, сары торғай, шұбар
шымшық) үшін;
Серия У - аса ұсақ торғайтәрізділер (шымшық,
шыбынқаққыш) үшін.
Балапандарын да сол түрге жататын ересектеріне арналған сақиналармен
1) рет нөмірі
2) сақинаның нөмірі, сериясы
3) сақина салған күні
4) түрі
5) жынысы
6) жасы
7) сақина салған жері
8) сақина салған кездегі жағдай (мысалы: сақина салынған
Құстарға білезік салу арқылы олардың қай жерге ұялап,
Құстарға білезік салу ісімен бүкіл дүние жүзінің дерлік
Құстардың аяғына салынған білезіктердің табылуы, біріншіден, құстардың адам
Қазіргі кезде білезіктеу арқылы бірсыпыра құстардың ұшу жолдары
Белгіленген бағыт бойынша құстардың ұя салуын бақылау
Белгіленген бағыт бойынша 2005 жылдың сәуір айында Кентау-Құшата
1. Ұялардың құрылған күндері және саны
2. Ұялардың құрылысы
3. Шамамен жұмыртқатуа бастаған кезі
4. Жұмыртқа басу мерзімі
5. Құстардың жем табатын жері
6. Ата-анасы күніне неше peт жем тасу
Құстардың ұялауы бойынша төмендегі нәтижеге қол жеткіздік.
1-ші кестеде Кентау -Құшата бағытындағы құстардың ұялауы көрсетілген.
Зерттеу барысында Кентау теңірегінде жиі кездесетін бірнеше құсқа
1. Жалпы дене ұзындығы
2. Жалпы салмағы
3. Басының тұмсығымен қосқандағы ұзындығы
4. Қанатының ұзындығы
Дене ұзындығы тұмсығының ұшынан құйрығының ең ұзын қауырсынының
Кентау – Түркістан аймағының картасы
Шартты белгілер:
Негізгі бақылау орындары
Қосымша зерттеу учаскелері
2.3. Кентау қаласында және маңында кептертәрізді құстарды зерттеу
Көгершіндер зерттеу аймағында кеңінен тараған, әсіресе, көк кептер
Кесте-1
Кептертәрізділер отрядының (Columbiformes) тіршіліктік қалыптасуы
№ Құстардың аты Тіршіліктік қалыбы Ерекшеліктері
Кептерлер туысы – Columbа
Дыркептер – Columba palumbus АS Жеке/жұп
Түзкептер – Columba oenas S Жеке/жұп
Көк кептер – Columba livia S Шоғыр түзеді
Құз кептер – Columba rupestris AS Жеке/сирек
Қоңыр кептер – Columba eversmanni sS Жеке/жұп
Түркептерлер туысы – Streptopelia
Сақиналы түркептер – Streptopelia decaocto S Кіші топ
Үлкен түркептер - Streptopelia orientalis sS Жеке/жұп
Кәдімгі түркептер – Streptopelia turtur S 2-6 топ
Кіші түркептер – Streptopelia senegalensis sS Жеке/көбіне жұп
Шартты белгілер: S – синантропты; sS – жартылай
Кестеде көрсетілгендей, бір тұқымдасқа жататын құстар түрлі тіршіліктік
2.4. Зерттеу аймағындағы кептерлердің систематикасы, таралуы және экологиясы
КЕПТЕРЛЕР ТҰҚЫМДАСЫ – COLUMBIDAE
Кептер туысы – Columba
Дыркептер– Columba palumbus Linnaeus, 1758
Нәсілдері (түр тармақтары):
Columba palumbus palumbus Linnaeus, 1758
Columba palumbus casiotis Bonoparte, 1854
Сипаттамасы. Көкшіл көгершіннен біршама ірілеу. Жалпы түсі
Таралуы. Еуропаның шеткі солтүстігінен басқа барлық жерлерінде, солтүстік
Түрлері. Ұялық қоныстанатын жерлері - әр түрлі ормандар,
Мінез-құлықтары. Жыл құстары. Көктемде аморфты үйір түрінде клинтухалардан
Нәсілдер Columba palumbus palumbus Linnaeus, 1758
Біздің зерттеп, анықтағанымыз: Дыркептер Кентау қаласында тіршілік етпейді,
Түзкептер – Columba oenas Linnaeus, 1758
Нәсілдері: Columba oenas oenas Linnaeus, 1758
Columba oenas yarkandensis Buturlin, 1909
Сипаттамасы. Көкшіл көгершіннен шамалы кішкене және шамалы құйрығы
Таралымы
Барлық дерлік Еуропа және Солтүстік Африканың аздаған ареал
Мінез-құлқы
Көктемде өте ерте ұшып келеді, наурыз-сәуірде, ал дала
Нәсілдері Columba oenas oenas Linnaeus, 1758, Columba oenas
Жалпы бояуы ашықтау, денесінің төменгі жағы сұр көкшіл,
Біздің зерттеп, анықтағанымыз:
Біздің жұмыс істеген аймағымызда тек бір рет
Ақпарат көздері
В.К.Рябицев. "Птицы Урала, Приуралья и Западной Сибири". Екатеринбург,
Э.И.Гаврилов. "Фауна и распространение птиц Казахстана". Алматы, 1999.
Көк кептер (көгершін) – Columba livia Gmelin, 1789
Нәсілдері:
Columba livia livia Gmelin, 1789
Columba livia neglecta Hume, 1873
Сипаттамасы. Жалпыға таныс құс. Шығыс, «жабайы» түсі көкшіл,
Таралымы. Жабайы түрде Африка мен Еуразияның жекеленген аймақтарында
Мінез-құлқы. Сұр көгершіндердің көпшілік бөлігі отырықшы құстар болып
Көптеген құстар ұн ұнтақтаушы заводтардан, гумналардан, элеваторлардан, мал
Нәсілдері: Columba livia livia Gmelin, 1789
Columba livia neglecta Hume, 1873
Синонимдері:
Columba livia korejewi Zarudny et Loudon, 1906
Columba livia ferganensis Buturlin, 1916
Қауырсындарының жалпы түсі болмашы ашықтау. Құйымшақ аумағы әдетте
Біздің зерттеп, анықтағанымыз: Кентау қаласында да, ауылды жерлерде
Құз кептер – Columba rupestris Pallas, 1811
Нәсілі: Columba rupestris turkestanica Buturlin, 1908
Жартасты көгершін сұр көгершінге өте ұқсас, одан құйрығындағы
Мінез құлқы. Жартасты көгершін кәдуілгі, кей жерлерде аз,
Біздің зерттеп, анықтағанымыз: Біздің зерттеу аумағымызда кездестірілмеді. Дегенмен,
Ақпарат көздері. "Птицы Казахстана" том 2. "Наука". Алма-Ата,
Э.И.Гаврилов. "Фауна и распространение птиц Казахстана". Алматы, 1999.
Gavrilov E. I., Gavrilov A. E. "The Birds
Қоңыр кептер – Columba eversmanni Bonaparte, 1856
Сипаттамасы. Ересек қоңыр көгершіндердің түсі негізінен сұр көкшіл,
Қанаттың жанында екі қатар қара дақтар жүреді, олар
Мінез құлқы. Қоңыр көгершін – сирек ұя салатын
Біздің зерттеп, анықтағанымыз: Қаратау бөктерінің тастанды құрылыстар маңында,
Ақпарат көздері
"Птицы Казахстана" том 2. "Наука". Алма-Ата, 1962.
Э.И.Гаврилов. "Фауна и распространение птиц Казахстана". Алматы, 1999.
Gavrilov E. I., Gavrilov A. E. "The Birds
Tүркептерлер туысы – Streptopelia
Сақиналы түркептер – Streptopelia decaocto Frivaldszky, 1838
Нәсілдері:
Streptopelia decaocto decaocto Frivaldszky, 1838
Streptopelia decaocto stoliczkae Hume, 1874
Сипаттамасы
Сұр көгершіннен кішкентайлау және сымбаттырақ, шамамен қарапайым орман
Үлкен түркептер - Streptopelia orientalis Latham, 1790
Нәсілдері:
Streptopelia orientalis orientalis Latham, 1790
Streptopelia orientalis meena Sykes, 1832
Сипаттамасы. Қарапайым орман көгершініне өте ұқсас (үлкен қашықтықта
Таралымы. Оралдан бастап Азия Теңіз жағасына дейін
Мінез құлқы. Жыл құстары. Далалы жерлерде сәуірдің аяғы
Нәсілдері:
Streptopelia orientalis orientalis Latham, 1790
Жалпы түрі қаралау. Басы қара-сұр, арқасы қаралау және
Streptopelia orientalis meena Sykes, 1832
Жалпы түсі ашықтау. Басының артқы тұсы мен арқасы,
Кәдімгі түркептер – Streptopelia turtur Linnaeus,1758
Нәсілдері: Streptopelia turtur turtur Linnaeus,1758
Streptopelia turtur arenicola Hartert, 1894
Сипаттамасы. Сұр көгершіннен кішкентаулау болып келеді. Басым түсі
Таралымы. Еуропаның үлкен бөлігі, Африканың солтүстігі, Азияның шеттегі
Мінез құлқы. Жыл құстары. Көктемгі ұшулары тек түнгі
Нәсілдері: Streptopelia turtur turtur Linnaeus,1758
Жалпы түсі қаралау. Иық қауырсындарының көмкермелері мен қанатының
тау жоталарының төменгі жағындағы жазықтарда, жапырақты ормандарда өмір
Streptopelia turtur arenicola Hartert, 1894
Жалпы түсі ашықтау. Иық қауырсындары жабындары мен жоғарғы
Кіші, немесе Мысырлық түркептер – Streptopelia senegalensis Linnaeus,
Нәсілдері: Streptopelia senegalensis ermanni Bonaparte, 1856
Сипаттамасы. Кішкентай әсем орман көгершіні жоғары жағы біріңғай
Таралымы. Африка, Оңтүстік және Орталық Азия. Қазақстанда соңғы
Мінез құлықтары. Өте сенгіш құстар, өмір сүру түрлері
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстанда кездесетін құстардың көбісі космополиттер. Евразия құрлығының түкпір-түкпірінде
1. Қаратау өңірінде орналасқан елді мекендерінде кездесетін құстардың
Көгершіндер туысы
Дыркептер – Columba palumbus
Түзкептер – Columba oenas
Көк кептер – Columba livia
Қоңыр кептер – Columba
eversmanni
Құз кептер – Columba rupestris жалпы әлемде сирек
2. Зерттеу бағыттарында кеңінен тараған кептертәрізділер отрядының түрлері
3. Синантропты, асинантропты және жартылай синантропты болып экологиялық
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Х.Қыдырбаев, А.Бекенов //Қазақстанның хайуанаттар әлемі. «Қаз-н»
2. Н.А.Гладков «Құс қанатты достарымыз» Алматы «Қайнар»
3. Р.Ә.Әлімбаев, Ж.М.Төреходжаев «Құстар тіршілігі» Алматы 1972 ж.
4. К.Жүнісова, М.Шаймарданова, Қ.Қайымов «Зоология сабақтары», Алматы
5. «Сирек кездесетін хайуанаттарды қорғау» Ш.Әлиев, А.Бекенов, Х.Қыдырбаев
6. Қ.Қайымов «Аяулы хайуанаттар» Алматы «Мектеп» 1978
7. М.Шаймарданова «Зоологиядан қазақша орысша сөздік» Алматы,
8. «Заповедники Средней Азии и Казахстана» издательства
9. «Млекопитающие и птицы индикаторы» А.Т.Давлетбаков, Э.Дж.
10. Природа и животный мир Средней Азии. Т.З.Захидов,
11. «Полевой определитель птиц» Р.Н.Мекленбурцев.
12. Сулеев Д.К., Сагитов С.И. Сагитов П.И., Жумагулов
13. Определитель позвоночных животных фауны СССР. Б.А.Кузнецов. Москва
14. «Птицы» Питер Холден. Издательство
15. Бекенов А. «Қазақстанның бағалы
16. Қайымов Қ. «Қызықты зоология»
17. Қазақстан ұлттық энциклопедиясы 4
18. Құстар тіршілігіндегі
19. Андрусенко Н.Н., Хроков В.В., 1981. Новые сведения
20. Бекенов А., Есжанов Б., 1997.
21. Бородихин И.Ф., 1968. Птицы Алма-Аты. Алма-Ата,
22. Бородихин И.Ф., 1970. Семейство ласточковые –
23. Виноградова И.Ю., 1997. Распределение и численность чернобрюхого
24. Второе П.П., 1967. Ремез, испанский и саксаульный
25. Гаврилов А.Э., Жатканбаев А.Ж., 1995. К распространению
26. Гаврилов Э.И. Новые данные о птицах Западного
27. Гаврилов Э.И., Семейство иволговые
28. Гаврилов Э.И., Род буланый вьюрок - Рчіюсіозріга
29. Гаврилов Э.И., нахождение земляного дрозда (2ооіһега
30. Гаврилов Э.И., Пролег птиц в низовьях
З1. Гаврилов Э.И., Краткие сообщения об иглохвостом
32. Гаврилов Э.И., первая встреча сибирского
33. Гаврилов Э.И., Изменчивость окраски деревенских ласточек, пролетающих
34. Гаврилов Э.И., Белялов О.6., Джаныспаев А.Д.
ЗЗ. Гаврилов Э.И., Березовский В.Г., Бородихин
36. Доброхотова О. В. Распространение Сусіороісіа в водоемах
37. Гаврилов Э.И., Ковшарь А.Ф. 197. Первое нахождение
38. Голощапов А.Б. О зимовке черноголового ремеза на
39. Долгушин И.А., 1948 в. Дополнения к списку
40. Долгушин И.А.. К фауне птиц Каратау. //Изв.
41. Долгушин И.А., Птицы Казахстана. Т. 1 .Алма-Ата,
42. Ковшарь А.Ф„ Семейство мухоловковые -
43. Ковшарь А.Ф., . Материалы по гнездованию
44. Ковшарь А.Ф., Майна у северных пределов
45. Ковшарь А.Ф., Гаврилов Э.И. Региональные очерки истории
46. Ковшарь А.Ф., Скляренко С.Л., Птицы. Воробьинобразные. Книга
47. Ковшарь А.Ф.,Чаликова Е.С., Многолетние изменения фауны и
48. Колбинцев В.Г., Райская мухоловка в Малом Каратау
49. Красная книга Казахской ССР. 4.1 .Позвоночные
50. Красная книга Казахской ССР.
51. Красная книга Казахстана. Т. 1.0
52. Левин А.С., Ьелялов О.В., О совместном обитании
54. Степанян Л.С. Состав распределение птиц фауны СССР.
55. Степанян Л.С. Конспект орнитологический
3
