Этномаркерлі топонимдер диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
І Кіріспе ..........................................................................3-7
ІІ Негізгі бөлім
І тарау
Материалдық мәдениетке байланысты
қалыптасқан этномаркерлі топонимдер...............8-30
II тарау
2.1 Рухани мәдениетке байланысты қалыптасқан этномаркерлі топонимдер............................................31-46
ІІІ Қорытынды...........................................................47-48
ІV Пайдаланған әдебиеттер.....................................49-51
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 55 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Мазмұны
І Кіріспе ..........................................................................3-7
ІІ Негізгі бөлім
І тарау
Материалдық мәдениетке байланысты
қалыптасқан этномаркерлі топонимдер...............8-30
II тарау
2.1 Рухани мәдениетке байланысты қалыптасқан этномаркерлі
ІІІ Қорытынды...........................................................47-48
ІV Пайдаланған әдебиеттер.....................................49-51
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Президент Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың 2006 жылғы 1
Елбасы өзінің осы Жолдауында осы заманғы білім беру және
«Білім беру реформасы - Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз
Бізге экономикалық және қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы
Сонымен бірге Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың 2004 жылғы 13 қаңтардағы
Егер есім мәдениеттің жемісі деген
Бәрімізге мәлім, этномаркелі деп, біз
Этномаркерлі топонимдік лексиканы Оңтүстік Қазақстанның географиялық жалпы атауларының
Ұлттық топонимия этникалық мәдениеттің құрамдас бөлігі болып табылады,
Этномаркерлік тұрғыдан қарастырып отырған Оңтүстік Қазақстан
Тілдің сөздік қорындағы өзіндік сыр – сипатқа ие
Шын мәнінде қазақ сөз байлығының этномаркерлі қабаты болып
Д и п л о м ж ұ
Оңтүстік Қазақстан топонимикасы жүйесінің
қалыптасуындағы басты белгілерді айқындау;
аймақтағы топонимдердің қалыптасуы мен дамуына әсер
еткен этномәдени факторларды қарастыру;
аймақтағы этномаркерлік топонимдік лексиканың негізгі
тақырыптық топтарын айқындау мен сипаттау;
Оңтүстік Қазақстанның құрамында этнографиялық
белгілері бар топонимдік лексикасын материалдық,
рухани мәдениет терминдерімен байланыстыра қарастыру.
З е р т т е у
Жұмысты жазуда түріктану, ономастика және қазақ тіл білімінің
Ж ұ м ы с т ы ң
Ж ұ м ы с т ы ң
Диплом жұмысы кіріспеден «Материалдық мәдениетке байланысты
І Тарау
Материалдық мәдениетке байланысты
этномаркерлі топонимдер
Заман болмысында мәдениет адам баласының қажеттілігінің және
«Мәдениет дегеніміз не?» - деген сұраққа жауапты
Сонымен, мәдениет – бұл адамның ақылы, талантты, еңбек таңбалары
Мәдениет ұғымының қолданыстарының негізгі әр қилы. Соның ішінде этнографиялық
Этнографиялық топонимдер лексикасын қарастырудың объектісі ретінде алынып отырған Оңтүстік
Оңтүстік Қазақстан аумағындағы материалдық мәдениетке байланысты топонимдер кездеседі. Оның
Үй жануарлары атауынан жасалған кейбір топонимдер қосымша ақпараттық мәнге
Оңтүстік Қазақстанның топонимдері құрамында кездесетін айғыр, біздің байқауымызша, өсімдік
Оңтүстік Қазақстан топонимдерінің құрамында сондай-ақ Байтал, Ақбайтал, Алабайтал т.б.
Ал, Ақбайтал, Алабайтал біздің байқауымызша, халықтық этимология негізінде қайта
Жануарлар атауларымен келетін топонимдерді талдауда мұқият болу қажеттігі байқалады,
Мәселен, аққошқар қыпшақ ішіндегі ру атауы болып табылады. Айғыр
Бірқатар етістікті топонимдер немесе сөйлем ыңғайындағы топонимдер белгілі бір
Қазақ әлеуметтік дәрежесінің толықтығын, төрт құбыласы түгелдігі, аман –
Ж.К. Каракузова, М.Ш. Хасанов қазақтың ертеден бері келе жатқан
Бұл пікір Г. Гачев былай нақтылай түседі: «Жануарлар иерархиясында
Жылқыны құрбандыққа шалудың кеңінен орын алғандығы туралы деректер ғылыми
Жоғарыдағы ғылыми еңбектерді негізге ала отырып, жылқыға деген ерекше
Төрт түлік малдың ішіндегі түстік сипатының молдығымен де көзге
Оған жақсы аттың бойындағы он
Сонымен қатар жылқы қазақ үшін өлең жырдың
Мәселен, Тайбұрылда толып жатқан қасиеттер
Енді қазақ халқының әлеуметтік өміріндегі жылқыға оның апеллятивтік
Құлын – жылқының алты айға
Тай – екі жасқа толмаған
Тайқоқыр – Павлодар облысындағы көлдің
Құнан – үш жасқа аяқ
Дөнен – төрт жасар айғыр.
Ат – күшін көлікке
Айғыр – үйірге түсетін
Бие – жылқының құлындайтын ұрғашысы. Бие
Біздің пікіріміз: төрт түлік мал атауларымен байланысты
Осыған орай жайылым атауларымен байланысты топонимдерді
Республиканың барлық территориясындағы және
Қазақ халқының географиялық терминологиясының
Қазақтардың көшпелі мал
Оңтүстік Қазақстан тарихы топонимдерінде
Халықтың географиялық территориясының аймақтық ерекшеліктері
Оңтүстік Қазақстанның географиялық атауларының құрамында
Е. Қойшыбаев өзінің сөздігінде Шымкент
Г.К. Қоңқашбаев отар сөзінің мағынасын
Ә.Т. Қайдаров пен Е.Ә. Керімбаев
Сонымен, құрамында жайылым атаулының түр-түрін
Ал, малдың қоражайына байланысты топонимдер мал шаруашылығына байланысты
Оңтүстік Қазақстанның таулы және
Мойынқұм мен Қызылқұм жерінде сексеуілден,
Жалпы мағынасы «мал ұстауға арналған
Сөйтіп келгенде, территориялық жақтан
Оңтүстік Қазақстан топонимдері лексикасының құрамындағы
егіншілікпен байланысты этномаркерлер
Қазіргі Оңтүстік Қазақстан территориясында
Шаруашылықтың көшпелі және отырықшы түрлері
Орта ғасырлық жазба деректерден арықтардың
Егіншілікпен байланысты топонимдерде әсіресе арық этномаркерлері жиі
Оңтүстік Қазақстаннның
Оңтүстік Қазақстанның
Егіншілікке (суару жүйесіне)
И.В.Савинаның сөздігінен кехриз,
Келесі бір тоқталатынымыз,
Бұл аталған еңбектерде аса қызғылықты тарихи-лингвистикалық ортақтықты
Азия-Еділ бойындағы балық топонимдерімен келетін
Е.Қойшыбаев Балқаш гидронимінің этимологиясын қарастыра келіп,
Көне және ортағасырлық түркі қалалары
Т. Нафасовтың айтуынша «балық»
Бал «қала» түбір
Ортағасырлық Баласағұн қаласы ортағасырда
Түркі халықтарының құрамында кездесетін балық
Оңтүстік Қазақстан топонимдері құрамына балық
Оңтүстік Қазақстан тарихы топонимдеріне кент
Р.Я. Рассудова өзінің атауларында кат,
Х ғ. Араб географтары Ибн Хордарбек
А.З. Розонфельдтің пікірінше кат, ката
Шығу төркіні жағынан соғдылық
Оңтүстік Қазақстан облысының Төлеби ауданының
Рабат термині - шығу төркіні
Ә.М. Мурзаевтың жазуынша
Там терминімен келетін
Бұл терминнің Ә.М. Мурзаев көрсеткен
Қала салу терминіне
Оңтүстік Қазақстан территориясында
Е. Қойшыбаев өзінің «Қазақстан
Оңтүстік Қазақстанның тарихи
Жетіасардың қираған орны
Оңтүстік Қазақстан обылысы Сайрам
Сонымен бұл тарауды
Материалдық мәдениетке байланысты қалыптасқан этномаркерлі топонимдер құрамында
Сонымен қатар, құрамында
Территориялық жақтан телімелі
Сондай-ақ егіншілікпен байланысты этномаркерлерді қарастыра
Қала аттарын және обьектілерін
ІІ тарау
Рухани мәдениет терминдерімен байланысты
Ертедегі ислам қайраткерлерінің есімімен байланысты
агиотопонимдер
Мәдениеттің күнделікті өмірде, тұрмыстық жағдайда адамдардың
Діни ілімнің түсініктерінің шеңберінде «мәдениет»
Сонымен, рухани мәдениет - халықтың
Сондықтан, қазақ қоғамында ұлттық -
Созақ қыстығының маңайындағы Хазрет Әли
Мәселен кейбір информаторлардың
Хазрет Әлидің немересі, Мұхаммед
Хазрет-и Али десе, әрбір мұсылман
Автохонды тұрғындардың тілінде және агиографиялық
1896 жылы Ә. Диваев бастырған
Оңтүстік Қазақстан облысының Созақ ауданында
Сонымен, Баба Ата есімін ІХ
Қазақ тілінде Баба ата
А. Гафуров былай деп жазады:
Бұл жерде дәуіштер қоғамы
Түркістанда түмен баб,
Сайрамда бар сансыз баб,
Отырарда отыз баб,
Ең үлкен Арыстан баб.
Ата сөзі – бабаның синонимі, бұл
Оңтүстік Қазақстанның территориясында ертедегі ислам
Бір назар аударатын жайт-Сәдуақас
«Ол дұшпанмен айқаста аса дәлдігімен
Қазіргі Жамбыл қаласының бұрынғы атауы
Оңтүстік Қазақстанның Созақ ауданында қарасты
Әсіресе Укаш ата әулиенің бейнесі
Ғайып этномаркерлі агиотопонимдер де ерекше
Ғайып Ерен қазақ тілінде көзге
Ғайып Ерен пірлерім,
Бұл бәледен өзің қақ.
(Алпамыс)
Тіккен саудагердің қосы ма еді,
Ғайып Ерен Қырық Шілтен досы
(Қыз Жібек)
Қазақта Ғайып ерен жабайы жануарларды
Міне, көптеген аңыз-әпсаналарда
Суфизм қайраткерлерінің атына
агиотопонимдер.
Көптеген елді мекен
Түркі шейхы Арыстан баб
Сайрамдағы қасиетті орындардың
Хожа Ахмед Ясави
Бұл аңыз бойынша Хожа
Жоғарыда байқағанымыздай кейбір
Қазақтың ру-тайпа басы әулиелерінің
агиотопонимдер
Өткен ғасырдың өзінде-ақ
Сонымен қатар, Сайрам ауданы
Табиғат және жер-су иелеріне сиынумен байланысты агиотопонимдер
Ғ.Мустафина өз зерттеуінде жер су иелерін /покровители местности/ әулиелердің
Бір қызығы, мұндай әулиелердің қатары, Мустафинның байқауынша, үнемі жаңа
Оңтүстік Қазақстанның көптеген жерінде қасиетті саналып, киелі көрінетін әулие
Түркістан ауданында Жылаған ата атауы кеңінен мәлім және жұртшылық
Қасиетті жер-су жайында көптеген аңыз-әңгімелер сол жерде болған немесе
Қазақтарда жылан жайында көптеген аңыз бен наным-сенім бар. Мәселен,
Кәсіби мамандықты желеп - жебеуші
Созақ ауданының көне замандағы Құмкент қаласының орнына жақын жердегі
Қазақ фольклорында бұл мифтік әулиенің аты толық немесе ықшамдалған
Баба Түкті Шашты Әзіз,
Баламды сізге тапсырдым.
(Қыз Жібек).
Менің атым Шашты Әзіз
Қыламын десең ықылас
Ол уақытта Баба ата
Томпайып жатқан жер еді.
Бұл атаудың түп негізі Бабыл тұтқыннан кейін Інжілді қайта
В.М.Жирмунский бұл есімді мұсылман дәуіріне дейінгі байырғы замандарға тән
Шымкент облысының Созақ ауданында Қошқар ата әулиенің мазары бар.
Сарыағаш қаласының терістігіне таман 15-18 шақырым жерде Ер Дәуіттің
Ендігі бір тоқталатынымыз, Сайрам туралы алғашқы деректер
Испиджап әуелгіде өзге қоныстардан ерекшеленіп, орталық ретінде қалыптасқан еді.
Бірінші фактор Жібек жолының үстінде тұрған қаланың дамуына
Екінші фактор тікелей Мәртөбеге байланысты. 2600-2700 жылдар бұрын бұл
Қытайдың түркі халықтарының тарихына арналған «Вэйшу» кітабында оларды қалай
Енді қорыта айтқанда, тонографиялық топонимдер лексикасы
Қорытынды
Сонымен қорыта айтқанда, этнографиялық топонимдер лексикасы сол өлкеге тән
Сонымен қатар, территориялық - жақтан телімелі болып келетін
Сондай-ақ Оңтүстік Қазақстан этномаркерлі топонимдік лексикасының құрамы осы өлкедегі
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
1. Койчубаев П, Краткий словарь топонимов Казахстана.
2. Мурзаев Ә.М. Словарь народных географических терминов
3. Потапов Л.П. Географический фактор и традициониой культуре
4. Каракузова Ж.К., Хасанов М.Ш. Космос казахской культуры. Алматы,
5. Уалиханов ІІІ. Таңдамалы - Алматы: Жазушы, 1985.
6. Гачев Г. Национальные образцы мира - Москва:
7. Молдабеков Ж. Қазақ осы - мың өліп,
8. Гамкрелидзе Т. В., Вег. Вс. Иванов. Индоевропейский
9. Қайырбаева Қ. Қазақ тіліндегі этномәдени атаулардың символдық
10. Қайдаров Ә. Сырға толы сыр мен түс. Алматы.,
11. Мұқанов С Xалық мұрасы Алматы 1974.
12. Қондыбай Серікбол. Арғы қазақ мифологиясы. Алматы. Бірінші
13. Уәлиев Н. Сөз мәдениеті. Алматы, 1984.
14. Қоңқашбаев Г.К. словарь казахских географических названий. Алма- ата.
15. Керимбаев Е.А. Кайдаров А.Т. Этнолингвистические аспекты казахской ономастики
16. Арғынбаев X. Қазақтың мал шаруашылығы жайында этнографиялық очерк.
17. Құрылев В.П. типологий скотоводческого хозяйства казахов // проблемы
18. Нақысбеков О. Қазақ
Алматы 1982.
19. Мурзаев Ә.М. Очерки топонимики М. 1974.
20. Савина В.И. Словарь географических терминов и других
21. Нафасов Т. Азиатско - Поволжкий ойкономический ареал балык.
22. Рассудова Р.Я. Топонимы и история заселения Ономастика Средней
23. Кейсенова А.С. исследования природы Казахстана. Алма-ата.
24. Резенфельд А.З. Проблемы региональности
25. Маргулан А.Х, Отчет о работах центральной Казахстанской археологической
26. Мустафина Р.М. Представления культы, обряды у казахов. Алма
27. Гафуров А Имя и история. М. 1987.
28. Диванов А.А. Демополические рассказы // Сборник материалов для
29. Мол.цабаев И.Б. Жаныш и Байыш как историко-этиографический
30. Жирмунский В.М. Тюркский теорический эпос. Л.
31. Рысбергенова К.К. Историко – лингвистический анализ
32. Снесаров Г.Г.
4
