Сот сараптамасы туралы криминалистік ілімнің рөлі диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
КІРІСПЕ ..............3
1 САРАПТАМАЛЫҚ ІЛІМДЕР МЕН МЕКЕМЕЛЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУ ТАРИХЫ………………….………………………………………………………5
2 СОТ САРАПТАМАСЫНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ТАҒАЙЫНДАЛҒАН САРАПТАМА МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ ӨТУІ
Сот сараптамасының мәні, сараптама объектілері, сараптамалық міндеттердің деңгейлері............................................................................................14
Тағайындалған сараптама материалдарының өтуі.....................................27
Сараптама нәтижелерін бағалау...................................................................36
3 СОТ САРАПТАМАСЫН ЖҮРГІЗУДЕ КОМПЬЮТЕР ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ҚОЛДАНУ....................................................................39
ҚОРЫТЫНДЫ...............................................................................................................44
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ...................................................46
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 47 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
ҚР БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Құқық қорғау органдары факультеті
Қылмыстық іс жүргізу және криминалистика кафедрасы
Б І Т І Р У Ж Ұ
СОТ САРАПТАМАСЫ ТУРАЛЫ КРИМИНАЛИСТІК ІЛІМНІҢ РӨЛІ МЕН МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ
Орындаған:
Ғылыми жетекшісі:
«Қорғауға жіберілді»
«_____» ______________
Қылмыстық іс жүргізу және криминалистика
кафедрасының меңгерушісі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ..............3
1 САРАПТАМАЛЫҚ ІЛІМДЕР МЕН МЕКЕМЕЛЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУ ТАРИХЫ………………….………………………………………………………5
2 СОТ САРАПТАМАСЫНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ТАҒАЙЫНДАЛҒАН САРАПТАМА МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ ӨТУІ
Сот сараптамасының мәні, сараптама объектілері, сараптамалық міндеттердің деңгейлері............................................................................................14
Тағайындалған сараптама материалдарының өтуі.....................................27
Сараптама нәтижелерін бағалау...................................................................36
3 СОТ САРАПТАМАСЫН ЖҮРГІЗУДЕ КОМПЬЮТЕР ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ҚОЛДАНУ....................................................................39
ҚОРЫТЫНДЫ...............................................................................................................44
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ...................................................46
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі. Біздің қоғамымызда қылмыспен күресу - мемлекетіміздің ең
Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері сот сараптамасының процессуалдық және дәлелдемелік
Арнайы білімдерді құқық қорғау қызметінде қолдануға байланысты қатынастарды құқықтық
Сот сараптамасын қылмыстық іс жүргізудегі арнайы білімді пайдаланудың негізгі
Сонымен қатар, қазіргі кезде әрекет ететін Қылмыстық іс жүргізу
Дегенмен, сот сараптамасының ғылым мен заңнамадағы процессуалдық жағдайы мен
Бітіру жұмысы келесі мақсаттарды алдына қояды:
- сараптамалық ілімдер мен мекемелердің қалыптасу тарихын қарастыру;
- сот сараптамасының мәнін, сараптама объектілерін, сараптамалық міндеттердің деңгейлерін
- тағайындалған сараптама материалдарының өтуіне, тергеу практикасында арнайы
сот сараптамасына қажетті материалдарды дайындауда арнайы білімдерді қолданудың ерекшелігін
сот сараптамасын жүргізу кезіндегі арнайы
Жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, үш тараушадан,
Бірінші бөлімде сараптамалық ілімдер мен мекемелердің қалыптасу тарихын қарастырылған,
Екінші бөлімде сот сараптамасының мәні, сараптама объектілері, сараптамалық міндеттердің
Үшінші бөлімде сот сараптамасын жүргізуде компьютер технологияларын қолдануды жетілдірудің
Бітіру жұмысын жазу барысында әртүрлі заңнамалар, нормативтік -құқықтық актілер,
1 САРАПТАМАЛЫҚ ІЛІМДЕР МЕН МЕКЕМЕЛЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУ ТАРИХЫ
Қылмыстылықпен күресудің тиімді жолы, ғылым мен техниканы қолданудың ажырамас
Сол кезде, егер өлу себебі уланудан болды деген күдік
Қылмыстық сот өндірісінде ғылыми-техниканың даму деңгейі көтерілген сайын техникалық
дәрігерлердің өлі денелерді қарауы және тұлғаны куәландыру мен ішкі
дәрігерлер мен дәрі сатушылар удың түрлерін, әртүрлі дәрі-дәрмектердің құралын
шіркеу адамы, хатшылар және басқа да жалғандықты анықтайтын тұлғалар
XIX ғасырға дейін арнайы танымды құқықтық регламенттеуде бөлек ұйғарым
1722-1723ж. Ресейде психиатриялық сараптаманың алғашғы заңдық регламенттелуі басталды. (Сенаттағы
1832 жылы Ресей империясының заң жинақтарында алғаш арнайы танымды
Бұл жұмыстар көбінесе оқиға болған жерде, іздерді табуда оны
1871 жылы жоғарыдағы айтылғандарға сын көзқараспен К.К.Арсеньев: сот пен
Ол 1889ж. өз қаражатымен Петербургтік прокуратура жанынан сот палатасының
Бұл Ресейде алғашқы арнайы криминалистикалық мекеме болды. Сот фотографиясының
1912ж 3 желтоқсанда Петербург прокуратурасының сот палатасымен ғылыми сот
Мәскеудегі, Киевтегі, Одессадағы ғылыми сот сараптама кеңсесі (1913-1914ж.)
Зерттеу кеңсесінде тек фотография көмегімен ғана емес, сонымен қатар
Соңғы арнайы танымды қолдануға бағытталған ұйымдастырушылық 1916 жылы 1-9
Сол уақыттарда көптеген батыстық әдістемелік аударма әдебиеттер шығарылды: «Қылмыстық
1923ж. ҚІЖК-нің 63 бабы бойынша, мамандар тек қана
Сарапшының қорытындысын дәлелдеудің бір түрі, тергеушіге онымен келіспеуге немесе
Бірінші - сараптама белгілейтін, қылмыстың ол көрген қылықтарын белгілеу
Екінші - анықтайтын сараптама, зерттеуде ғалым заң құрамының
Үшінші - сараланатын сараптама, айыпталушының әлеуметтік қауіптілігін белгілеу үшін,
1920 - шы жылдары профессор И.Н. Якимов сараптаманың біртұтас
Айту керек, бұл уақытта сараптама мекемелері дамыса да бір-бірімен
Криминалистика ғылымының көп бағыты Ұлы отан соғысынан кейін дами
Сот сараптамасы жаңа түрлері өңделді, автортану, фототехникалық, фоноскопиялық, жарылғыш
Криминалистика ережесі басқа ғылым жүйесінде анықталмаған. Соның ішінде құқықтың
Ғылыми зерттеулердің бөлек мәселесі, мысалы: АҚШ-та ФТБ-да (ФБР) зертханасында
Идентификацияның негізгі мақсаты – іздеу, алу, оқиға болған жердегі
2 СОТ САРАПТАМАСЫНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ТАҒАЙЫНДАЛҒАН САРАПТАМА МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ ӨТУІ
2.1 Сот сараптамасының мәні, сараптама объектілері, сараптамалық міндеттердің деңгейлері
Сот сараптамасы қылмыстық сот өндірісінде, криминалистикада, қылмыстық, азаматтық және
Сот сараптмасының арнайы білімдерді қолданудың негізгі нысаны ретіндегі түсінігін
Сот сараптамасы - бүл ерекше дербес, ең күрделі тергеу
Сот сараптамасы қылмыстық сот өндірісінде арнаулы білімді қолданудың мамандырылған
Сот сараптамасының негізгі мәнін анықтай келе, біз оның тергеу
Сарапшы тарапынан қылмыстық істің мән-жайларының мәнін анықтау белгілі-бір ғылым
Сарапшының арнайы ғылыми білімді қолдануы, сот қарастырып отырған қылмыстық
Сот сараптамасы іс үшін маңызы бар мән-жайларды анықтау мақсатында
Сот сараптамасының түсінігін ашу кезінде ол сотта істі қарау
Сот сараптамасының алдына қойған міндеттерді орындау үшін сарапшыға жалғыз
Сот сараптамысының мәнің қарастыра отырып, ең алдымен ол таным
Сот сараптамасының мәнінің тұрақты түрде өзгеруі, дамуы екі жақты
Профессор М.С.Строговичтің айтуы бойынша «сараптамалық зерттеу жоқ жерде, сараптама
Қылмыстық іс бойынша белгілі-бір мән-жайлар мен фактілерді анықтаудағы сараптамалық
Қылмыстық істің белгілі бір мән-жайын анықтаумен байланысты сарапшының қызметі
Бұл аталған жағдайлардың барлығы тергеуші, сот тарапынан сот сараптамасының
Сот сараптамасы қорытындысының дұрыстығын тексеру үшін белгіленген ерекше процессуалдық
Мұндай жағдайда сарапшы және судья қызметі бір адамда шоғырланушы
Кей заңи әдебиеттерде сот сараптамасының белгілері немесе сот сараптамасын
Сот сараптамасының негізгі белгілері сот сараптамасын қылмыстық іс жүргізудегі
Сонымен сот сараптамасының негізгі белгілері төмендегідей:
сараптамалық зерттеуді арнайы ғылыми білімдер негізінде жүргізу;
сараптамалық зерттеуді іске маңызы бар мән - жайларды анықтау
сараптамалық зерттеуді арнайы процессуалдық нысанда жүргізу;
сараптаманың белгілі бір процессуалдық нысанда жүргізілуі;
сараптамалық зерттеудің барысы және нәтижесі арнайы процессуалдық құжат -
Енді сот сараптамасының белгілеріне жеке - жеке тоқталып өтейік:
1. Сараптамалық зерттеуді арнайы ғылыми білімдердің негізінде жургізу. Бұл
ҚР ҚІЖК - нің 7 бабының 41 тармағына сәйкес
Сараптаманың жалпыға ортақ және арнайы білім деген ұғымдардың қайсысына
Сараптаманың негізінде ғылыми білімнің белгілі бір саласы жатыр, ал
Сараптама істі тергеген, не қараған кезде ғылым, техника, өнер
Сараптаманы жүргізу үшін сарапшының арнайы ғылыми білімінің болуы міндетті
2. Сараптамалық зерттеулердің іске маңызы бар мән-жайларды
анықтау үшін жіргізуі. Сараптаманың қылмыстық іс бойынша дәлелдеу
мәніне жататын немесе дәлелдемелік фактілік мәні бар мән -
анықтауға байланысты міндеті бар. Осыған
өткендей сот сараптамасының міндеті тергеліп немесе қаралып отырған қылмыстық
анықтау болып табылады. Бұл мән - жайлар сарапшы мен
зерттеулері негізінде анықталуы қажет. Сарапшыға қойылған сұрақтың
арнайы сипатта болып, белгілі бір маманның құзіретіне кіріп, бірақ
шешілуі үшін арнайы зерттеулер жүргізуді
жүргізілмеуі керек.
3. Сараптамалық зерттеуді арнайы
сарапшының жургізуі. Сот сараптамасын жүргізу қажеттілігі туғанда, оны
тергеуші немесе сот тағайындайды. «Сот сараптамасы туралы» ҚР-ң
Заңының 10 бабына және ҚР ҚІЖК-нің 243
сараптамасын жүргізу мына түлғаларға тапсырылуы мүмкін:
сот сараптамасы органдарының қызметкерлеріне;
лицензияның негізінде сот
ҚР Заңдарында көзделген бір жолғы тәртіппен өзге де тұлғаларға.
Сот сарапшысының жоғары білімі және сот сараптамасының белгілі бір
Іс жүргізу заңнамаларында сарапшының процесске қатысушы ретінде процессуалдық тәуелсіздікті
4. Сараптаманың белгілі бір процессуалдық нысанда жургізілуі. ҚР
қылмыстық, азаматтық іс
тағайындау, оны жүргізу және оның нәтижесін процессуалдық рәсімдеу
нысанының тәртібі, сондай-ақ сараптама жүргізуге байланысты іс жүргізуге қатысушылардың
Екінші тәртібі сот сараптамасын соттың тараптардың өтініші бойынша (ҚР
5. Сараптамалық зерттеудің барысы
процессуалдық құжат - сарапшының қорытындысымен
Қылмыстық іс жүргізу заңнамаларына сәйкес сарапшының қорытындысы
қылмыстық іс бойынша дәлелдемелердің
табылады. Сарапшының қорытындысы басқа дәлелдеме көздерінің арасында
артықшылығы жоқ, бірақ оның елеулі ерекшелігі ол арнайы ғылыми
қолдана отырып, зерттеу негізінде алынған нәтиже. Сот сарапшысының
корытындысында оның алдына қойылған сұрақтарға жауап және зерттеу кезінде
Сот сараптамасы түсінігіне келгенде, оны жүргізудің және тағайындаудың мақсаты
Сот сараптамасын тағайындаудың мақсаты - қылмыстық іс бойынша жаңа
Ал алғышарттарына төмендегілерді жатқызуға болады:
1) арнайы ғылыми білімдердің негізінде зерттеулер жүргізу. Сараптамаға қатысты
Сарапшының ғылыми білімдері басқа да нысандарда қолданылуы мүмкін. Дегенмен,
сараптаманы арнайы бір процессуалдық тұлға, іске қатысатын
басқа тұлғалардан оны ерекшелейтін өзіндік құқықтар мен міндеттерге ие
сарапшының жүргізуі;
сот сараптамасының заңмен реттелген процессуалдық нысаны.
Сараптамалық зерттеудің нәтижелерін бекітудің процессуалдық нысаны
болып іс бойынша дәлелдеме болып табылатын сараптама қорытындысы
танылады.
4) зерттеу нәтижесінде фактілерді талқылау бағалау салдарынан
пайда болған қорытынды. Сараптамалық
фактілерді табу және анықтау емес, жалпы олардың өмір сүруі
қорыту, қорытынды табылады. Қорытынды зерттеліп жатқан объектінің
белгілерін анықтау, сарапшының белгілі бір ғылыми білімдерге негізделе отырып
Сараптаманың нақ осы көрсетілген мақсаты мен тағайындалуының алғышарттары сараптаманы
Сот сараптамасынын объектілері. Сот сараптамасының жалпы теориясының санаттарының ішінде
Философиялық тұрғыдан ақиқат, шындық, материалдық
дүние;
Зат деген мағынада;
Іс, мекеме мағынасында;
Грамматикада, қосымша,толықтауыш ретінде.
Көптеген авторлар сот сараптамасы объектілеріне түсінік бергенде екі көзқараста
Сараптама объектілері көтеген теориялық және практикалық сүрақтарды шешкен кезде
а) объект таным пәнімен тығыз байланысты;
б) объект ретінде кез келген зат, процесс, қүбылыс бола
в) объект субъектінің ойында қайта өндірілуі.
Бірақ сот сараптамасы фактінің, процесстің, құбылыстың тікелей өзімен жұмыс
сот сараптамасы объектісінің материалды табиғаты;
белгілі бір нақтылы мәліметтерді анықтауда сот сараптама объектілерінің ақпараттық
- анықталған фактілердің
Бұл айтылған қасиеттер сот сараптамасының жалпы объектісі түсінігін сипаттайды.
Сараптаманың барлық объектілері өздерінің процессуалдық мәртебесіне байланысты бірнеше түрге
Бірақ, бұл топтастыру таным объектісі ретіндегі түсінігінің мәнін ашу
Сот сараптамасының жалпы теориясында объектінің қасиеті және белгісі туралы
Қасиет - барлық заттарға тән категория. Сараптама теориясының міндетіне
Объектілердің қасиеттерін айта келе оның белгілерін айту керек. Белгілері
Сараптаманың жалпы теориясындағы маңызды кезеңдердің бірі қасиеттердің белгілерден көрінуінің
а) із қабылдаушы объекті ретінде, оқтың өзінің күйі;
б) із қалдырушы объект ретінде ұңғының күйі;
в) із қалдырушы механизм ретінде.
Сараптама объектілерінің ең бастысы заттай дәлелдемелер болып келеді. Сараптама
Сараптаманың әр түрінің маңызды белгілері, оның объектісімен қатар сараптама
Сараптама зерттеу объектілерінің дәлдігі мен оларға жол берілетіндігіне сараптаманы
Сараптамалық зерттеу объектілері, егер олардың көлемі мен қасиеттері мүмкіндік
Сараптамалық зерттеу объектілерін пайдалану заттай дәлелдемелерді алу, іске қоса
Жалпы нақтылы мәліметтердің қайнар көзі ретінде, іс жайлы ақпарат
Объектілерге тек материалды құралдар, заттық жайдың фрагменті ғана ма
Л.Петрухиннің айтуы бойынша сараптаманың объектілері ретінде заттар немесе фактілерді
Әдетте сараптамалық зерттеуге тек қана нақты құралдар ғана емес,
Сараптаманың объектілерін топтастырудың кейбір сұрақтарын карастырайық.
Ақпараттық материалды ұстаушысы ретінде объектінің жалпы ұғымынан объектілерді екіге
Тектік объектілер деп ортақ белгілері бар құралдардың тобы категориясын
Нақты объектілер деп сараптамалық зерттеу жүргізілетін белгілі бір заттар
Жоғарыда айтылған объектілерді топтастырудан басқа заң әдебиеттерінде тікелей объект
Сараптамалық зерттеу объектілері, сондай-ақ, өзінің процессуалдық нысаны бойынша ерекшеленеді.
- заттай дэлелдемелер, яғни, қылмыстық іске қатысы бар
қүралдар. Заттай дәлелдемелер
объектісі болып табылады
трасологиялық жөне т.б.).
- дәлелдеменің ерекше түрі ретінде қүжаттар.
бухгалтерлік, қүрылыстық және басқа да сараптама
объектісі болады.
- тірі адамдар, сот - медицина, сот-психиатрия, сот
психологиялық сараптамалардың объектісі болады.
- белгілі бір процессуалдық мәртебесі жоқ объектілер. Оларға
мәйіттер, сондай-ақ, дәлелдеме
белгіленбеген басқа да
объектілердің түрлері заттай дәлелдемелер сияқты рөл атқарады.
Бірақ мұндай ретке олар істе моралдық - этикалық түсінік
немесе оларға заттай
нақтылы түрде таратуға болмайтындығына байланысты жазылмайды.
Бірақ бүл дегеніміз мүндай объектілердің ешқандай процессуалдық
нысаны жоқ екендігін білдірмейді. Олар ресми түрде сарапшыға ұсынылуы
Сараптамалық міндеттердің деңгейлері. Сот сараптама обьектілерін зерттеу барысындда сот
Сараптама міндетінің түсінігі сарапшының алдына қойылған сүрақтың түсінігіне үқсас.
Сот сараптамасының міндеттері - бұл сот-тергеу практикасының қажеттіліктері мен
Сот сараптамасының міндеттерін топтастыруда ғалымдардың көзқарасы әр түрлі. Белгілі
Классификациялық сараптамалық зерттеудің мақсаты белгілі бір топқа жатқызу үшін
Идентификациялық сараптамалық зерттеудің міндеті бұл дербес айқындаған объектілердің немесе
Диагностикалық сараптамалық зерттеудің міндеттері тек объектінің белгілері мен қасиеттерін
Ситуациялық сараптамалық зерттеу міндетін қылмыстық іс көлеміндегі жалпы оқиғаның
Жоғарыда көрсетілген сараптама міндеттері бір - бірімен өзара байланысты
Ортақ міндеттер сараптаманың бағытын, мәнін айқындайды. Мысалы, трасологиялық сараптаманың
Сараптаманың әдетегі міндеттеріне оның түрлеріне байланысты бөлінеді. Бұл әдеттегі
Нақты міндеттер сараптаманың белгілі бір түрін жүргізгенде сарапшының алдына
2.2 Тағайындалған сараптама материалдарының өтуі
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңнамаларында көзделгендей сот сараптамасы
Сонымен бірге сот сараптамасы қылмыстық істі қозғау
туралы шешімді сараптама жүргізбейінше қабылдау мүмкін
болмайтын жағдайда, ол қылмыстық іс қозғалғанға дейін
тағайындалуы мүмкін (ҚР КІЖК 242-бап.). Мысалы, оқиға
болған жерде табылған, не қылмыскерден жеке тінту кезінде алынған
суық қаруға ұқсас құралды суық
Бұл жоғарыда айтылған ереженің практикалық маңызы өте зор. Өйткені
Сот сараптамасын тағайындау іс жүргізу заңнамаларында көзделген тәртіптерді, негіздерді
Тергеуші және сот сараптаманы тағайындау кезінде оны жүргізудің нақты
Қылмыстық істер жүргізу заңнамасында сот сараптамасын тағайындаудың нақты негіздері
- өлімнің себептерін, денсаулыққа
сипаты мен ауырлық дәрежесін;
іс үшін маңызды болып, бірақ жасы туралы қүжаттар
болмағанда немесе күмән туғызғанда сезіктінің айыпталушының,
жәбірленушінің жасын;
ақыл-есінің дүрыстығы немесе қылмыстық іс жүргізуде өз
қүқықтары мен занды мүдделерін өз бетінше қорғау қабілеті
жөнінде күмән туғанда сезіктінің, айыпталушының психикалық
немесе тәнінің жай-күйін;
ҚР ҚК-де өлім жазасы түріндегі түріндегі жаза көзделген
қылмысты жасаған айыпталушының психикалық жәй-күйін;
іс үшін маңызы бар жағдайларда дүрыс қабылдау және
олар бойынша айғақтар беру қабілетіне күмән туған жағдайда
жәбірленушінің, куөнің психикалық немесе тәнінің жай күйін
анықтау қажет болғанда;
істің өзгеде мән-жайлары
анықталмайтын болса сараптаманы тағайындау мен жүргізу
міндетті болады.
Сезіктінің, айыпталушының, куәнің және жәбірленушінің психикалық жай-күйін анықтау сот-психиатриалық
Қылмыстық іс жүргізу заңнамаларында сот сараптамасын тағайындау негізі нақты
Заң әдебиеттерінде оның ішінде криминалистика және сот сараптамасында "сот
Т.В.Сахнованың айтуы бойынша "сот сараптамасын тағайындау негізі" және "сот
Т.В.Сахнова өзінің ойын қорыта келе практикада арнайы білімдерге нақтылы
Сот сараптамасын тағайындаудың занды негізі ретінде арнайы ғылыми білімді
К.Н.Шакиров те дәл осындай топтастыруды береді, бірақ оның топтастыруы
Сот сараптамасын жүргізудің нақтылы негізі деп арнайы ғылыми білімді
Сот сараптамасын жүргізудің занды негізі деп қылмыстық істі тергеп
Бұл жерде айта кететін мәселе криминалистика және іс жүргізу
Дегенмен сот сараптамасысын тағайындау негізі және сот сараптамасын жүргізу
Демек тергеуші сараптама тағайындау туралы қаулысында тағайындау негізі ретінде
Осы себеппен сот сараптамасын тағайындау негізі қатысты, іс бойынша
Сот сараптамасын жүргізу
Сот сараптамасын жүргізудің нақтылы негізі іс материалдарын зерттеу үшін
Сот сараптамасын тағайындаудың қажеттілігі туралы сүрақты шешкенде әділеттіліктің жариялылық,
Айта кететін бір жай сараптаманы тағайындау негізі әр сараптаманың
Сот сараптамасын тағайындау және жүргізу. Іс жүргізушілік әрекет ретінде
Сот сараптамасын тағайындаумен байланысты сүрақ өте әр -алуан және
Практикада тергеуші криминалистік тактика білімдерін жиі қолданғанда, ол өзінің
сараптама тағайындау туралы
негізділігі, бағыттылығы жөне өз уақыттылығы;
тергеуші өрекеттерінің логикалық кезектілігі;
сарапшыға үсынылатын
толықтығын, объективтілігін және ақиқаттығын қамтамасыз ету;
Сараптаманы тағайындауды криминалистік тактика ережелерін ескере отырып қарастыруымыз керек.
Сараптаманы тағайындау заңмен белгіленген негіздермен шарттарды сақтай отырып жүргізілетін
Сараптама тағайындаудың барлық кезеңі екі бөлімнен түрады.Олар:
дайындық кезеңі;
сараптаманы тапсыру кезеңі.
Өз алдына дайындық кезеңі келесі элементтерден түрады:
сараптаманы тағайындау туралы шешімді қабылдау;
өз әрекетін жоспарлау;
сот сараптамасының түрін белгілеу;
сарапшыға қоятын сүрақтарды әзірлеу;
сараптаманы жүргізетін органды немесе түлғаны тандау;
сараптамалық зерттеу жүргізу үшін сарапшыны бастапқы
ақпаратпен қамтамасыз ету.
Сараптаманы тагайындау туралы шешім қабылдау. Сараптаманы тағайындау қылмыстық іс
Сараптаманы тағайындау туралы шешімді қабылдау өз уақтылы болу керек,
Тергеу және сот практикасына талдау жасағанда сараптаманы өз
тағайындауы, кей жағдайларда іс жүрпзушілік мерзімдердің бүзылудың себептерінің біріне
Тергеушінің сараптаманы тагайындауга байланысты өз әрекеттерін жоспарлауы. Кез келген
Жоспарға кіретін шаралардың тізімі келесідей:
сарапшының қарауына
анықтау;
зерттелетін объектілер мен салыстырмалы үлгілерді алу
тәртібі және мерзімі;
сарапшының нәтижелі жүмыс істеуіне қажетті жағдай
жасау шаралары;
ұсынылған материалдардың толықтылығын
сүрақтар қоюмен, осы сұрақтар бойынша сарапшыдан кеңес
алу;
сараптаманы тағайындау және жүргізуге қылмыстық іс
жүргізудің мүдделі қатысушыларының құқықтарын қамтамасыз
ету.
Сот сараптамасының түрін анықтау. Тергеуші үшін сот сараптамасының түрлерін
Сарапшыга қойылатын сұрақтарды әзірлеу. Сарапшыға қойылатын сүрақтарды әзірлеудің мақсаты
1. Сарапшыға қойылатын сүрақтар оның арнайы ғылыми білімінің көлемінен
Қазіргі жағдайда құқықтық реформалардың нәтижесінде көптеген заңнамалардың, нормативті қүқықтық
2. Сұрақтарды әзірлегенде олар анық, нақты және қысқа болуы
3. Сүрақтарды логикалық кезекпен қою. Ең алдымен басты
сүрақтар қойылады да, бұл сұрақтардың нәтижесі келесі сұрақтардың
шешілуіне тікелей тәуелді.
Сұрақтардың тізімінің толық
қорытындысының толықтылығына тікелей байланысты.
Сарапшыға сұрақтар қойғанда
сараптамасының жетістіктерін ескере отырып қою керек. Оның үстіне 2
- сұрақтарды шешу үшін арнайы білімдерді қолданудың кажеттілігі;
- тек қылмыстық істі жүргізуші түлғаларға жауап бере алатын
Тергеуші сот сараптамасын тағайындау барысында көздейтін мақсаты және шарттарды,
Сондықтан сарапшыға сұрақтарды қою қылмыстық істің маңызды мән-жайларын сараптамалық
Сараптаманы жүргізетін органды немесе тұлганы таңдау. Сот сараптамасын жүргізу
Сот сараптамасы органдарының толық тізімі ҚР 1997ж. 12 қарашада
ҚР Әділет Министрлігінің Сот сараптамасы орталығы мен оның
аумақтық бөлімшелері:
ҚР Денсаулық сақтау
орталығы мен оның аумақтық болімшелері;
ҚР Заңдарымен қылмыстық қудалау функциясы жүктелген
мемлекеттік органдар мен
функциясына ҚР Заңдарына сәйкес сот
жатқызылған мемлекеттік органдар
мамандандырылған бөлімшелері енетін сот сараптамасы мемлекеттік
органдардың жүйесі.
Бірақ, соңғы көрсетілген мемлекеттік органдар Заңда нақты анықталмаған. Сондықтан,
Сот сараптама жүйелерінің қатарына жеке сарапшыларды да жатқызуға болады.
Тәжірбие көрсеткендей көптеген сот сараптамасы мемлекеттік сот сараптамасы органдарында
-тиісті қүрал-жабдыктардың болуы, яғни кей жағдайларда оларсыз зерттеуді жоғары
сараптама кадрлерін дайындаудың үйымдастырылғаны және
зерттеулерді сапалы жүргізуге бақылаудың болуы;
кешенді және комиссиялық сараптамаларды жүргізудің ыңғайлы
мүмкіншілігімен;
қолда бар ғылыми әдістемелерді жетілдіруді және олардың жаңа
түрлерін қалыптастыруды қамтамасыз етумен;
Тергеуші сарапшыны өзі тағайындайтын болса ең алдымен оны бас
Сараптамалық зерттеу ушін сарапшыны бастапқы ақпаратпен қамтамасыз ету. Тергеушінің
Сот сараптамасын жүргізгендегі бастапқы ақпарат деп сарапшының зерттеудің міндеттерінде
Тергеуші бастапқы ақпаратты дайындауда оның екі түрлі қайнар көзде
Бастапқы ақпараттың процессуалды қайнар көздері:
сараптама тағайындау туралы тергеушінің қаулысы;
тергеу әрекеттерінің хаттамасы;
заттай дәлелдер;
заңмен көзделген тәртіппен алған және салыстырмалы зерттеу үшін алынған
алдыңғы сараптаманың қортындылары;
-кино-, фото-, фоно-, бейне (видео) қүжаттар;
жазбаша қүжаттар;
Бастапқы ақпараттың процессуалдық емес қайнар көздері:
эталондар, стандарттар, типтік үлгілер;
ресми анықтамалық басылымдар;
коллекция заттары;
оқу-тіркемелік массивтер;
ғылыми, оқу-әдістемелік және басқа да арнайы әдебиеттері.
Әдебиеттерде бастапқы ақпараттарға
- бастапқы ақпараттардың қатыстылығы - нақты қылмыстық іспен байланысты
Бұл бастапқы ақпараттардың қайнар көзі, оны алу әдістері мен
- бастапқы ақпараттардың ақиқаттығы қылмыстық істің фактілі мән-жайларына сәйкес
- бастапқы ақпараттардың репрезентативтілігі оның барлық компоненттерінің жиынтығы сараптамалық
Сараптама жүргізуді тапсыру кезеңі екі элементтен түрады:
1. Процессуалдық сипатта немесе сараптама тағайындау туралы қаулыны шығару;
2.Тактикалық сипатта немесе сарапшыға не сот сараптамасы мекемесінің басқарушысына
Бірінші элементі сот сараптаманы тағайындау туралы қаулыны шығарумен аяқталады.
Екінші элемент тергеуші бастапқы ақпаратты жіберген кезде барлық материалдардың
- іс материалдарындағы объектілерге қатысты екі мағыналы оқу;
-заттай дәлелдерді, жазбаша
дәлелдемелерді қолдану, сақтауға байланысты криминалистік
түсініктемелерді сақтамау;
объектілерді қасақана немесе абайсыз ауыстыруға.
Әрине, сараптама жүргізу үшін материалдарды жіберу бір қатар мөн-жайларға
Сарапшыға міндет жүктелгеннен кейін ол белгілі бір қүқықтарға ие
Сот сараптамасын жүргізу барысында тергеуші мен сарапшы арасында қарым-қатынас
2.3 Сараптама нәтижелерін бағалау
Істі заңды, негізді және әділ шешу үшін маңызы бар
Дәлелдемелердің қатарына заң сарапшының қорытындысын да жатұызады (ҚІЖК-нің 120-бабы).
«Сарапщының қорытындысы» деген терминнің екі жақты мағынасы бар: біріншіден,
Заң іс бойынша дәлдемеде ретіндегі сарапшы қорытындысының мына ерекшеліктеріне
қорытындының ҚІЖК-нің 251-бабында белгіленген міндетті жазбаша нысаны болады. Сарапшыдан
дәлелдеме ретіндегі сарапшының қорытындысына оның тұжырымдарымен бірге, сараптама жүргізудің
қорытынды берілгеннен кейін сарпшыдан жауап алу жүргізу жағдайында, тіптен
сарапшының қорытындысы қылмыстық процесті жүргізуші орган үшін міндетті болып
Сарапшының қорытындысын анықтаушы, анықтау органы, тергеуші, прокурор, судья дәлелдемедерді
Сарапшының қорытындысы іс бойынша басқа дәлелдемелер бағаланатын негіздерде бағаланады.
Егер нақты деректер іс бойынша мәні бар мән-жағдайлардың
Жол берушілік – ол нақты деректердің (мәліметтер, ақпараттар) заңды
Дәлелдеме ретінде жол берушілікке төрт критерий кіреді:
1) дәлелдемелерді алуға бағытталған іс жүргізу әрекеттерін жасауға құқықты
2)дәлелдеме мазмұнынан құралған.... нақты деректердің тиісті көзі;
3)дәлелдемелерді алу үшін пайдаланылатын тиісті іс жүргізу әрекеті;
4)дәлелдемелерді алу үшін пайдаланылған іс жүргізу әрекетін өткізудің тиісті
Сарапшы қорытындысының жол берушілігін бағалауға бірқатар элементтер кіреді:
ғылыми құыреті және іс бойынша іс жүргізу барысында нақты
алудың заңды амалдары мен тәсілдері тұрғысынан сарапшылық зерттеудің объектілері
сараптама тағайындау кезінде сот және процестің өзге де қатысушылары
сот сараптамасын жүргізу барысында сарапшының, сот сараптамасы органы басшысының,
сарапшының қорытындысына немесе қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы хаьарламаға
3 СОТ САРАПТАМАСЫН ЖҮРГІЗУДЕ КОМПЬЮТЕР ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ҚОЛДАНУ
Қылмыстылықтың тез өсуі және оның жағымсыз сапалы өзгеруімен сипатталатын
Сот сараптама қызметтерді автоматизациялау саласында ғылыми және практикалық саланың
сот сараптама қызметті ақпараттық қамтамасыз ету процесінің
теориялық негізін қалыптастыру;
сот сарапшының автоматизацияланған жүмыс орнын қүру;
автоматизацияланған жүйені түтастай бір-бірімен байланысты
жүйелерге қосу;
қазіргі кездегі компьютерлік технологияларды қолдану негізінде
сараптамалық мекемелер мен автоматизацияланған жүмыс орындар
арасында компьютерлік байланыстарын қүру [23; 13].
Көптеген ғалым-криминалистер Р.С.Белкин., А.Р.Гинзбург, А.Р.Шляхов, Г.Эисман, С.Ф.Бычкова, К.Н. Шакиров
Сонымен қатар, сот сараптамасын математизациялау мен кибернетизациялау күрделі поцесс
Қазіргі кезде сот сараптамасы саласында идентификациялық және классификациялық міндеттерді
Бірақ, қазіргі кезде сот сараптамасы саласында математикалық моделдеу, кибернетика
- қазіргі уақытта объектінің субстанционалды белгілері сандық деңгейде емес,
- математикалық кибернетиканың өдістері мен тәсілдерін сот сараптамасының жалпы
Ю.Н. Дятловтың айтуы бойынша, сот сарапшысының зерттеу жүргізуде есептеу
Компьютерлік техникаларды қолдану арқылы алынған сараптамалық зерттеу қорытындысын дәлелдеме
Л.Е. Ароцкердің көзқарасын жеке криминалистер қабылдаған жоқ. А.И. Винбергтің
А.И.Винбергтің көзқарасын В.И.Гончаренко қолдап келесі түжырымға келеді: "Сарапшы барлық
Л.Е.Ароцкердің пікірін В.Д.Арсеньевте қолдамады және оның айтуынша компьютердің жүмысының
Біріншіден Л.Е.Ароцкердің пікірі сарапшы тәжірибесіне автоматизациялау идеясын ойланбай кіргізудің
Тәжірбие көрсеткендей сараптамаға автоматизацияланған әдістемелер құру және қолдану сарапшының
Сонымен қатар, мұндай көзқарас тергеуді жүргізгенде сарапшының кибернетикалық жүйеге
Мысалы, Р.С.Белкиннің айтуы бойынша "сараптамалық зерттеуде сарапшыға қарағанда компьютердің
Р.С.Белкиннің пікірін Н.С.Полевой сынға алып, оның ойынша криминалистика міндеттерін
Бүл міндеттер алған нәтижені бағалаумен байланысты. Осы операциялар кез
Тергеу немесе сот практикасында автоматизация қүралдарын қолданудың үсынылған нүсқасы,
Мұндай ұсынысты ең алғаш А.И.Винберг ұсынып, оны екі елеулі
Біріншіден, қазіргі кезде сараптама мекемелері сапалы зерттеулер жүргізуді қамтамасыз
Екіншіден, сараптаманы жүргізу практикасымен қылмыстық іс жүргізу зандары арасындағы
Арнайы әдебиеттерде бұл мәселеге қарама - қайшы көзқарастар бар.
Мұндай көзқарасты ескере отырып А.И.Винбергтің айтуы бойынша сараптама мекемесінде
Бұл мәселеге байланысты А.И.Винбергтің көзқарасының дұрыстығын жаңа технологиялардың әсерімен
ҚОРЫТЫНДЫ
Құқықтық мемлекетті құру жағдайында ең басты проблемалардың бірі болып
Сот сараптамасын тағайындау мен жүргізу негізінің анықтамасына қатысты менің
Бітіру жұмысында қылмыстық іс жүргізудегі сот сораптамасын тағайындау арқылы
Сот сараптамасын тағайындау және жүргізумен байланысты қазіргі күндегі іске
Осыған байланысты Қазақстан Республикасы Қылмыстық Іс Жүргізу Кодексінің кейбір
Өзге дәлелдемелермен сараптама арнайы білімдерді қолдану арқылы іс бойынша
Генотоскопиялық зертеуді қорытындылай келе, генотипоскопиялық зерттеу жүргізудің қазіргі тандағы
Жеке түлғаны ңдентификациялаудың "генотипоскопиялық" әдісі тек қылмыстық істерді тергеу
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР:
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 жылғы 30 тамызда республикалық
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. 1997 жылғы 13
Қазақстан Республикасының «Сот сараптамасы туралы» Заңы. 1997 жылғы 12
Қазақстан Республикасы Ішкі істер Министрлігінің 25 шілде 2006 жылғы
Қазақстан Республикасының 22 желтоқсан 2003 жылғы «Мемлекеттік құқықтық статистика
«Танылмаған мәйіттердің түлғасын анықтауда медициналық-криминалистік қамтамасыз етуді ұйымдастыру және
НЕГІЗГІ ЖӘНЕ АРНАЙЫ ӘДЕБИЕТТЕР:
Бычкова С.Ф.
организационно-правовые и методические основы. Учебное
попсобие. - Алматы: "Жеті жарғы", 2002.
Эйсман А.А. Заключение эксперта. Структура и научное обоснование. –Москва,
Шиканов В.И. Использование специальных познаний при расследовании убийств. -Иркутск,
Надгорный Г.М. Соотношение специальных и и юрвдических знаний. -Киев,
Громович Г.И. Научно-технические средства: современное состояние, эффективность использования в
Шиканов В.И. Проблемы использования специальных познаний и научно-технических новшеств
Новый энциклопедический словарь. -Москва, 2000.
А.В Дулов. Вопросы теории судебной экспертизы в советском уголовном
М.С. Строгович. Курс советского уголовного процесса. –Москва, 1976.
Орлов Ю.К. Заключение экспертов и его оценка по
уголовным делам. -Москва, 1995.
С.Ф. Бычкова. Организация назначения и проведения судебной экспертизы. –Алматы,
Е.Г. Жәкішев. Сот сараптама мәселелері. //Фемида. Алматы, 1997. №11,
Жәкішев Е.Ғ. Криминалистік тактика. - Алматы, 1997.
Строгович М.С. Курс советского уголовного процесса. Т. 1. Москва,
С.Ф.Бычкова, Организация назначения и проведения судебной экспертизы. –Алматы, 2000.
Криминалистика. Под ред. С.Р. Белкина. – М.: 2001.
А.И. Винберг, НТ. Малаховская. Судебная экспертиза. Волгоград, 1979.
Т.В.Сахнова. Экспертиза в уголовном и гражданском процессе. –М., 2000.
С.Ф.Бычкова. Организация назначения и проведения судебной экспертизы. – Алматы,
А.Ф.Аубакиров, А.Я.Гизбург, Ю.Д.Ливщиц. Значение экспертизы в расследовании преступлении. –Караганда,
К.Н. Шакиров. Судебная экспертиза. –Алматы, 1998.
Россинская Е.Р. Судебная экспертиза в уголовном, гражданскм, арбитражном процессе.
Теория и практика криминалистики и судебной экспертизы. Меж. вуз.
Ю.Н. Дятлов. Проблемы теорий и практики автоматизации судебно-экспертных исследовании.
Л.Е. Ароцкер. Организация и процессуальные вопросы использования ЭВМ в
А.И. Винберг. Выводы эксперта при неполном знании изучаемого явления
Р.С. Белкин. Курс советской криминалистики. -М., 1977.
Н.С. Полевой. Проблемы криминалистической кибернетики //Соц.Законность, 1989г., №3.
В.М. Галкин. О понятии судебной экспертизы //Сов.юст. 1992, №12.
А.И. Винберг. Заключение экспертизы от имени юридического лица //Соц.
2
