Құқықтық норманың түсінігі, түрлері, құрылымы диплом жұмысы
Тақырыбы: «Құқықтық норманың түсінігі, түрлері, құрылымы».
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
Реферат...............................................................................................................2-3б.
Кіріспе................................................................................................................5-6б.
І тарау. Құқық туралы түсінік.............................................................................7б.
1.1 Құқық ұғымы, белгілері............................................................................7-11б.
1.2 Нормативтік реттеу жүйесіндегі құқықтың орны...............................12-21б.
ІІ тарау. Құқықтық норма..................................................................................22б.
2.1 Құқықтың қайнар көздері......................................................................22-28б.
2.2 Құқықтық норманың ұғымы, түрлері, құрылымы..............................29-38б.
ІІІ тарау. Құқықтық қатынас.............................................................................39б.
3.1 Құқықтық қатынас ұғымы.....................................................................39-41б.
3.2 Заңды айғақ..............................................................................................42-45б.
Қорытынды....................................................................................................46-47б.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 44 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Тақырыбы: «Құқықтық норманың түсінігі, түрлері, құрылымы».
МАЗМҰНЫ
Реферат...............................................................................................................2-3б.
Кіріспе................................................................................................................5-6б.
І тарау. Құқық туралы түсінік.............................................................................7б.
1.1 Құқық ұғымы, белгілері............................................................................7-11б.
1.2 Нормативтік реттеу жүйесіндегі құқықтың орны...............................12-21б.
ІІ тарау. Құқықтық норма..................................................................................22б.
2.1 Құқықтың қайнар көздері......................................................................22-28б.
2.2 Құқықтық норманың ұғымы, түрлері, құрылымы..............................29-38б.
ІІІ тарау. Құқықтық қатынас.............................................................................39б.
3.1 Құқықтық қатынас ұғымы.....................................................................39-41б.
3.2 Заңды айғақ..............................................................................................42-45б.
Қорытынды....................................................................................................46-47б.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Құқық адам мен қоғамның жаратылысымен байланысты тұлғаның бостандығын білдіретін,
Заң ғылымының негізі мемлекет және құқық теориясынан басталса, аталған
2) Құқық әлеуметтік және философиялық тұрғыдан алғанда, өте ауқымды
3) Құқық – қай қоғамның болмасын мүшелерінің ара-қатынастарының бұлтартпас
Енді құқық нормасына келер болсақ, құқықтық норма заңда ресмилендірілген
Ал құқықтық қатынас бұл – құқыққа байланысты, құқық негізіндегі
Аталған құқық, құқықтық норма және құқықтық қатынас ұғымдары менің
Құқық ұғымы жайлы түсінік бергенде, оның жалпы мәнін ашуға
Міне, осындайлық құқық терминіне анықтама беруден бастап, бұл бөлімде
“Нормативтік реттеу жүйесіндегі құқықтың орны” – бөлімінде нормативтік реттеу
Құқықтық норма атты ІІ тарауда Құқықтық қайнар көздер және
Құқықтық қатынас атты ІІІ бөлімде құқықтық қатынас түсінігі мен
Бұл дипломдық жұмысым заң ғылымына қатысты елеулі еңбектерін жазған
Бұл еңбек құқықтық норма түсінігін игеруге көмекші құрал ретінді
І тарау. ҚҰҚЫҚ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК.
Құқық ұғымы, белгілері.
Республикамыз өз тәуелсіздігін алып, небір қиыншылықтарды артқа тастап, бүгінгі
Ел болған соң, соңғы кездері жалпы халықтық құқық бұзушылық
Сондықтан да қоғам болашағы құқықтық мемлекет тағдырымен байланыстыра қарап
Себебі күнделікті күйбең тіршіліктің құрығына түсіп, өз ар-ұжданын, ұятын,
Бұл идея тек халық арасында айтылып қалмай, билік тізгінін
“Құқық” терминінің көптеген мәні бар, ол заң ғылымында, күнделікті
Заң ғылымында “құқық” термині бірнеше мағынада қолданылады. Біріншіден, “құқық”
Субъективтік (тұлғалар) құқық – тұлғалардың мүддесін қанағаттандыру мақсатымен құқықтық
Мұндай мүмкіндіктер құқықтық қатынастарға қатысатын тұлғалардың мінез-құлқының шегін анықтайды.
Заңды тұлға кәсіпкерлікпен шұғылданып, заңи негізде мүлікке ие болуға
Субъективтік (тұлғалық) құқықтық міндет – құқықтық мүмкіндік берілген құқық
Екіншіден, “құқық” дегеніміз құқық нормаларының жүйеге келтірілген жиынтығы. Бұл
Үшіншіден, “құқық” термині оқу пәнін білдіретін ұғым ретінде қолданылады.
Төртіншіден, “құқық” термині тұлғалық құқық пен объективтік құқықтың жиынтығы
Құқық пәндерін оқып, құқықтың мәнін терең түсінген адам оның
Құқықтың түрлі түсінігінің болуы - оның әлеуметтік мәнінің
Әрине, құқық туралы зерттеушілердің көзқарасы бір жерден шығып, бір
Құқықтың жалпы әлеуметтік мәнін мойындай отырып, оған мынадай анықтама
Құқық (объективтік тұрғыдан қарағанда) – жалпыға бірдей міндетті, мемлекет
Енді, құқықтың негізгі белгілерін қарастырайық .
Жүйелілігі. Құқық – бірнеше бөлшектен тұратын жүйелі құрылыс. Оның
Құқықтық жүйенің екінші бөлігі – мемлекеттегі қолданылатын барлық заңдардың
Нормативтік сипаты – құқықтың негізгі белгілерінің бірі. Құқық қағидалардан,
Құқықты, оны құратын заңдарды, басқа да нормативтік актілерді жасайтын,
Мемлекет органдардан тұрады, демек, мемлекет органдары заңдарды жасайды. Заң
Құқықтың енді бір белгісі – мемлекеттің күшіне сүйенуі. Егер
Құқықтың тағы бір белгісі – адамдардың еркін білдіруі. Қазақстан
Сонымен, қорыта келе айтарым, құқықтық норманың түсінігін ашпастан бұрын
1.2 Нормативтік реттеу жүйесіндегі құқықтың орны.
Адам қоғамында сан алуан қатынастар, яғни байланыстар туындайды. Осы
Нормативтік реттеу жүйесі қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалардан тұрады. Олар
Қоғамның әлеуметтік нормалары дегеніміз қоғамдық қатынастарды реттейтін, қоғамдық пікір
Әлеуметтік-техникалық нормалар – техникалық құралдарды пайдалану, қолдану ережелері; санитарлық-гигиеналық
Әлеуметтік нормалар белгілеу және қамтамасыз ету тәсілдері бойынша ерекшеленеді.
Жасалу тәсілі бойынша нормалар саналы және стихиялық (сұрапылдық) түрге
Әдет-ғұрып дегеніміз, адамдардың қарым-қатынасын реттейтін, дағдыға айналған географиялық, ұлттық,
Қазіргі заманда әдет-ғұрыптар әр түрлі дәрежеде сақталған. Негізінде әдет-ғұрыптар
Құқық пен мораль тығыз байланыста. Осы екі құбылыстың жалпылама
Жалпылама ерекшеліктері құқық пен мораль экономикалық базиске жасалған қондырма
Құқық пен мораль көпшілік жағдайларда ерікті түрде жүзеге асырылады
Құқық нормаларының талаптары моральдық талаптарға негізделеді. Мысалы, Қазақстан Республикасының
Бұл талапта құқық нормасының талабы және мораль нормасының талабы
Кейбір құқық салаларында моральдық талаптардың ықпалы аздау. Мысалы, салалық
Енді құқық пен моральдың айырмашылығына тоқталу қажет.
Құқық мемлекетпен бірге, қатар пайда болады, ал мораль мемлекеттен
Құқықты социологиялық және философиялық тұрғыдан қарағанда ол өте кең
Құқыққа, ерекше әлеуметтік құбылыс ретінде, жалпы және айрықша белгілер
Құқық жазылған нормалардан тұрады. Нормативтік тек құыққа тән жағдай
Құқық әділдік және бостандық идеяларын білдіреді. Әділдік пен бостандыққа
Марксизм-ленинизм негізін қалаушылар әділдікті тек таптық мүдделермен байланыстырады.
Бостандық – адамның ажыратылмайтын қасиет. Тек бостандық болса ғана
Құқықтың бейнелейтін объектілері болады. Олар – билік, мемлекет, қоғамдағы
Құқық адамның іс-әрекетін реттейді, оның ойына, сезіміне әсер етеді.
Құқық заңдар түрінде қалыптасады. Заңдарда адамдардың еркі баянды етіледі.
Құқықтың формальды анықтылығы. Заңдарда бекітілген нормативті нұсқаулар ерекше қасиетке
Құқықтың жүйелілігі - оның тағы бір қасиеті. Заңдарда
Құқықтың тағы бір қасиеті – оның өзгермелілігінде. Қоғамдық өмір
Адамдардың мұндай айырмашылығын заң ескере бермейді. Сондықтан заң адамдарды
Әрине өмірдің кейбір салаларында, мысалы, саяси құқықтармен пайдаланғанда барлық
Құқықты мемлекет қорғайды. Құқықтың барлық нормаларының талаптарын адамдар өз
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың жыл сайынғы халыққа жолдауында он
Сонымен ел Президенті ерекше атап өткендей «әрекет етуші конституцияның
Конституция мемлекеттің негізгі заңы және ол сол мемлекеттің құқықтық
ҚР-ның Конституциясымен ҚР-да Президенттік басқару формасы анықталған және мемлекеттің
Республика қызыметінің түбегейлі принциптері: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық;
Мемлекетіміздің құқықтық-демократиялық даму жолында өркендеуінің бірден-бір ұйытқысы-тәуелсіз еліміздің Конституциясына
ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың жыл сайынғы Қазақстан халқына дәстүрлі
Бүгінгі елімізде жүргізіліп жатқан сот реформасындағы оң өзгерістер біртіндеп
Сондықтан, Қазақстанның әл-ауқаты мен тұрақтылығының, демократиялық жолмен дамуының іргетасы
Қазақстан Республикасының Конституциясы қоғамдық тіршілік тынысын реттеуші және қазақ
Кесте1
Құқық нормалары;
қолдану ережелері;
Мораль (имандылық, өнеге)
нормалары;
санитарлық-гигиеналық нормалар;
қоғамдық ұйымдар
(корпоративтік)
нормалары;
әдет-ғұрыптар;
дін нормалары;
басқалары.
Кесте 2
құқық нормалары; саяси; стихиялық
(сұрапылдық)
түрде; жазбаша.
имандылық (мораль, ұйымдық;
өнеге) нормалары;
әдет-ғұрыптар; этикалық саналы түрде.
(әдептік);
корпоративтік
нормалар; эстетикалық;
дін нормалары; басқалары;
басқалары.
Кесте 3
ҚҰҚЫҚ ПЕН МОРАЛЬДЫҢ (ИМАНДЫЛЫҚТЫҢ, ӨНЕГЕНІҢ) ЖАЛПЫЛАМА ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Экономикалық базиске жасалған қондырма болып табылады;
Нормативтік мазмұнда болады;
Қоғамдық қатынастардың реттеушісі болып табылады;
әлеуметтік-экономикалық мүдделердің ортақтығына (бірлігіне) негізделеді;
көпшілік жағдайларда ерікті түрде жүзеге асырылады;
жүзеге асырылудық ішкі кепілі – адамның ар-ұяты мен намысы.
Кесте 4
ҚҰҚЫҚ: ИМАНДЫЛЫҚ, ӨНЕГЕ (мораль)
мемлекетпен бірге қатар пайда болады;
нормалардан (жүріс-тұрыс ережелерінен) тұрады;
нақтылығы (деректілігі), айқындылығы арқылы сипатталады;
мемлекеттік мәжбүрлеудің болу мүмкіндігімен қамтамасыз етіледі;
нақты шаралар мен мәжбүрлеудің түрлері күні бұрын көрсетілген болады;
тек қана құқық бұзушының жүріс-тұрысын жан-жақты бағалайды;
мемлекетпен бірге қатар жойылады;
мемлекеттен бұрын пайда болады;
күрделірек құрылымды болады;
мазмұнының тым күрделі болуымен сипатталады;
дағды арқылы немесе қоғамдық пікір күшімен қамтамасыз етіледі;
мәжбүрлеудің шаралары мен түрлері күні бұрын көрсетілмеген болады;
адамның жүріс-тұрысы жан-жақты бағаланады;
кез-келген қоғамда орын алады.
Корпоративтік нормалар (қоғамдық ұйымдардың нормалары) дегеніміз қоғамдық ұйымдардың қызмет
Кесте 5
Айқын, нақты жүріс- қамтамасыз ету дәрежесі
тұрыс ережелері болады;
Арнайы актілерде мәжбүрлеу түрлері;
баяндалған болып келеді;
құқық нормаларының
Нормалары жүйеге басымдылығы.
келтірілген болады.
ІІ тарау. ҚҰҚЫҚТЫҚ НОРМА
. Құқықтың қайнар көздері
Қазақстан Республикасы Конституциясының 12-бабында былай делінген:
Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адам құқықтары мен бостандықтары
Адам құқықтары мен бостандықтары әркімге тумысынан жазылған, олар абсолютті
Республиканың азаматы өзінің азаматтығына орай құқықтарға ие болып, міндеттер
Конституцияда, заңдарда және халықаралық шарттарда өзгеше
көзделмесе, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар Республикада
азаматтар үшін белгіленген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланады,
сондай-ақ міндеттер атқарады
Құқық негізі жөнінде әңгімелегенде, бәрінен бұрын құқықтың пайда болуы
12.1. Бұл бап Республикада адам қүқықтары мен бостандықтарын тану
Онда еліміздің қүқықтық жүйесінде адамның құқықтары мен бостандықтарын тану
12.2. Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесінің басты ілімі және негізгі
Еліміздің құқықтық жүйесінде бірлестіріліп жүйеленген табиғи-құқықтық теория құқықтың мемлекет
12.3. Осы тармақта адам мен азаматтың құқықтық мәртебесі ерекшеленген.
12.4. Конституцияның осы нормасына сәйкес шетелдіктер мен отансыз адамдардың
12.5. Осы норма бұзылған жағдайда кері зардаптарға әкеліп соқтыруы
Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабында былай делінген:
1. Әркімің құқық субъектісі ретінде танылуына құқығы бар және
2. Әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот
3. Әркімнің білікті заң көмегін алуға құқығы бар. Заңда
13.1. Конституцияның 13-бабының 1-тармағының нормалары азаматтық заңдарда дамытылған. Конституцияның
ҚР АК-інің 13-6абында азаматтық құқығы және міндеттілік жүктеу қабілеті
Азамат Қазақстан Республикасы шегінде де, сондай-ақ шет елдерде де
Азаматтың өз іс-әрекеттерімен азаматтық құқықты иелену және оны жүзеге
Заң актілерімен он сегіз жасқа толмай некеге отыруға жол
ҚР АК-інің 18-бабында құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігінен айыру
Құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігінің заң актілерімен белгіленген шарты
Азаматтың құқықтық қабілеттілігінен немесе әрекет қабілеттілігінен және құқықтық қабілеттілігін
Азаматтық құқықты қорғау тәсілдері ҚР АК-інің 9-бабында белгіленген. Азаматтық
Бұзылған құқықты қорғау үшін өкімет немесе басқару органына жүгіну,
Заң актілерімен арнайы көзделген реттерде азаматтық құқықтарды қорғау құқығы
Егер заң актілерімен немесе шарттармен өзгеше көзделмесе құқығы бұзылған
Мемлекеттік өкімет органының, өзге де мемлекеттік органның заңға сәйкес
Егер жолсыздықтан құқықтық зардап шегу тәртіп бұзушының кінәсінен болса,
Қажетті қорғану үғымы 1997жылғы 16 шілдеде Парламент қабылдаған Қазақстан
Қажетті қорғаныс құқығына, олардын,кәсіптік немесе өзгелей арнайы дайындығына және
Қол көтерушіге зардап шектіру мұқтаждығы болмаған жағдайда айқын шамадан
Құқық негізі жөнінде әңгімелегенде, бәрінен бұрын құқықтың пайда болуы
Бұл тұрғыдан құқық негіздерін кең мағынада түсіндіреді. Сондай бола
Әдетте құқық негіздері төрт түрге бөлінеді: құқықтың әдеттері,сот прецеденттері
Құқықтық әдеттер – қоғам өмірнен шыққан, адамдардың қарым-қатынасын реттейтін,
Кезінде қазақ даласында құқықтық әдет-ғұрыптар қоғамдық қатынастардың негізгі реттеушісі
Оған дәлел «Қасым ханның қасқа жолы» (XV ғ.), “Есім
Құқық прецеденті – жоғары мемлекет (сот) органдары қабылдаған нақты
Құқықтық келісім-шарт екі немесе көп жақтың өз еркімен жасалған,
Қазіргі заманда құқықтық келісім-шарттар халықаралық қатынастарда құқықтың негізгі қайнар
Нормативтік-құқықтық актілер – құқықтың ең басты қайнар көзі, негізі
Нормативтік-құқықтық акті (НҚА) – мемлекеттік органдар ресми түрде қабылдаған,
Тәуелсіз Қазақстан Республикасында ұлттық құқық тек қана нормативтік актілер
Қазақстан 2030 жылы Орта Азияның Барысына айналады дегенге сенсек,
Дегенмен, 2030 жылғы осындай Қазақстан өзінен-өзі пайда болмайды. Оны
Еш нәрсеге бірден қол жетпейді. Табысты әрі тұрақты дамуға
Экономикалық дамудың жоғары қарқынына қол жеткізу өз кезегінде саяси
Бідің жас ұрпақтың кей өкілдері мемлекеттік қызметке тұрады. Олар
2030 жылдың азаматтары мемлекеттің өздерінің құқықтарын қорғайтынына және мүдделерін
Сонымен, құқық негіздері дегеніміз – қоғамдық қатынастарды реттейтін, мемлекет
2.2. Құқықтық норманың ұғымы, түрлері, құрылымы.
Құқық – күрделі құбылыс. Құқықтың негізгі қызметі – қоғамдық
Ал құқықтық норма дегеніміз, құқықтың бір ғана ереже қағидасы.
Құқықтық норма - мемлекет таныған, қамтамасыз еткен, қоғамдық қатынастарға
Құқықтық норма – заңға сәйкес келетін мінез, жүріс-тұрыстың айырымдылық
Әрбір құқықтық норманың үш элементі (бөлігі) болады: диспозиция (мінез-құлық
Құқықтық норманың гипотезасы (жорамалы) – құқықтық норманы қолдану (немесе
Егер гипотезада бір ғана мән-жай көрсетіліп, сол жағдайда құқықтық
Егер құқықтық норманың қолданылуы бірнеше мән-жайдың біреуіне байланысты болса,
Құқықтық норманың диспозициясы – құқықтық қатынастарға қатысушылардың мінез-құлқы қандай
Құқықтық норманың санкциясы – құқықтық норманың диспозициясы бұзылған жағдайда
Санкцияда мемлекет қандай іс-әрекеттерді, мінез-құлықты қолдамайтынын көрсетеді. Санкцияның түрлері:
Заң (басқа да нормативтік құқықтық актілер) – нормативтік акт
Әркім Қазақстан Республикасы Конституциясын және заңдарын сақтауға, басқа адамдардың
Әркім Республиканың мемлекеттік рәміздерін құрметтеуге міндетті31.
Кейде бір құқықтық норма бірнеше баптан тұруы мүмкін.
Заңның бабында кейде норманың тек бір бөлігі ғана болады,
Егерде құқық нормасының құрамындағы құрылымдық элементтердің қайсыбіреуі болмаса, онда
Құқық нормасы құқықтың басқалай көріністерінен өзінің құрылымымен, сондай-ақ маңызды
Қандай бір норма болмасын оның қайсы түрге жататынын айқындап,
Құқық нормасы құқықтың басқалай көріністерінен өзінің құрылымымен, сондай-ақ маңызды
Реттеу нормалары міндеттеу, тыйым салу және құқықты белгілеу нормаларына
Міндеттеу және тыйым салу нормалары әдеттегі қағида бойынша өктемдік
Реттеу мен қорғау (сақтау) нормаларының арасынан мамандырылғандарын бөліп арнайы
Қазақстан Республикасының Конституциясының 4-бабында былай делінген:
Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сәйкес заңдардың өзге
Констигуцияның ең жоғары заңдық күші бар және Респубпиканың бүкіл
Республика бекіткен халықаралық шарттардың Республика заңдарынан басымдығы болады және
Барлық заңдар, Республика қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттар жарияланады.
4.1. Қазақстан Республикасының Кокституциясында "Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық" сөздері,
Теорияда "қүқық" сөзі мемлекет белгілеген немесе рүқсат берген кұқықтық
Осы баптың аталған тармағында нормативтік құқықтық актілерді қабылдау құқығы
4.2. Қазақстан Республикасының Конституциясында Ресей Федерациясы Конституциясындағыдай (4-баптың 2-бөлігі)
Қазақстан Республикасы Конституциясының жоғары заң күші конституциялық заңдары сияқты
Конституция нормаларын тура қолдану мемлекеттік органдардың олар реттейтін қоғамдық
Конституцияда жоғары мемпекеттік үкімет органдарының норма шығарушылық өкілеттігі белгіленген.
Конституцияның нормалары: а) егер реттелуге жататын қоғамдық қатынастарды реттейтін
4.З.Дазақстан Республикасы Президентінің, "Қазақстан Рес-публикасының халықаралық шарттарын жасасу, орындау
Қазақстан Респубпикасының халықаралық шарттары - ол Қазақстан Республикасының шет
реттелетін келісім.
Қазақстан Республикасының халықаралык, шарттары шет
мемлекеттермен:
Қазақстан Республикасының (мемлекетаралық шарттар);
Қазақстан Республикасы Үкіметінің (үкіметаралық шарттар);
Қазақстан Республикасының Республика Президентіне тікелей бағынатын және оның алдында
Халықаралық шарттардың бәрі бірдей бекітілмейді .Бекіту -ол үшін халықаралық
Қазақстан Республикасынын, Парламентпен бекітілетін халықаралык, шарттарына:
1) қолданылатын заңдарға өзгерістер енгізілуін немесе жаңа
2) Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасының өтетіні туралы шарттарды қоса
3) қарусыздану немесе қарулануларға, халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз
4) егер мұндай шарттар оларға Қазақстан Республикасының егемендік құқығының
5) мемлекеттік займдар және Қазақстан Республикасына экономикалық және өзгедей
Уағдаласушы мемлекеттер шарттар жасасу кезінде оны кейін бекітуге келіскен
Сөйтіп, Қазақстан Республикасының аса маңызды мемлекеттік маңызы бар және
Сондықтан бекітілгенге дейін халықаралық шарттардың Қазақстан Респубпикасы Конституциясына сәйкестігі
Қазақстан Республикасының Парламент бекіткен халықаралық шарттарының оның заңдарынан басымдығы
Халықаралық шарттарда олардағы нормативтік ережелерді қолдану үшін заң шығарудың
Онда халықаралық шарттардың ережелері заң қабылдау арқылы іске асырылады.
Сондықтан бекітілгенге дейін халықаралық шарттардың Қазақстан Респубпикасы Конституциясына сәйкестігі
Мұндай заңның ерекшелігі мынада, біріншіден, оның қайнар көзі халықаралық
4.4. Конституцияға сәйкес, Республика қатысушы болып табылатын барлық заңдар,
Аталған барлық акілер, сондай-ақ өзге де баспасөз органдарында жариялануы,
Қазақстән Республикасының Заңдары, Парламенттің нормативтік сипаттағы басқа да актілері
Бұл жағдайда әңгіме Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарының барлық түрлерінің
Қазақстан Республикасы үшін күшіне енген, бекітуге жатпайтын мемлекетаралық және
Азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне қатысты нормативтік қүқықтық актілер
Қазақстанның ежелгі дәстүрлі құқық нормаларын жан-жақты зерттеп алмайынша, Қазақстан
Дәстүрлі құқық туралы сөз қозғау үшін, біріншіден, оның құрамы
Қазан төңкерілісіне дейін қазақтардың дәстүрлі құқығында қылмыстық және азаматтық
“Қылмыспен тәртіпсіздік жөнінде жан дүниесі бөлек тұрмыс-салты басқаша дамыған
ІІІ тарау. ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАС.
3.1. Құқықтық қатынас ұғымы.
Мемлекеттің ішкі және сыртқы саясаты белгілі тәртіпті, құқықтық жүйені
Осы тұрғыдан Елбасы Н.Назарбаев мынадай жауапкершілікті алға тартады: “Перспективаларымызды
Қорлардың заңмен және құрылтай құжаттары бойынша белгіленген арнайы құқық
Құқықтық қатынастар – құқыққа байланысты, құқық негізіндегі қатынастар.
Олар:
Құқықтық қатынас – бұл қоғамдық қатынас, былайша айтқанда, адамдардың
Адамның мінез-құлқына құқықтық пайда болады. Құқықтық норма мен құқықтық
Құқықтық қатынас – субъективтік құқықтар мен міндеттер арқылы пайда
Құқықтық қатынас – ерікті қатынас. Құқықтық қатынас пайда болу
Құқықтық қатынасты мемлекет қорғайды. Құқықтық нормалардың талаптарын жүзеге асыруды
Құқықтық қатынастардың түрлері:
Реттейтін құқықтық қатынастар – субъектілердің заңға сәйкес мінез-құлқы, былайша
Қорғайтын құқықтық қатынастар – субъектілердің заңсыз әрекетінің салдарынан пайда
Абсолютті құқықтық қатынастарда тек бір тарап белгілі (құқық иесі)
Салыстырмалы құқықтық қатынастарда барлық оған қатысушылар белгілі (сатушы мен
Сонымен, құқықтық қатынастар дегеніміз – қатысушыларының субъективтік құқықтары мен
Құқықтық қатынастардың құрамы бірнеше бөлшектерден: құқық субъектісінен, субъективтік құқықтан,
Құқық субъектісі – заңи немесе жеке тұлға. Заңды тұлғаларға
Субъективтік құқық – тұлғалардың мүдделерін қанағаттандыру үшін оларға белгілі
Заңды міндет - заң белгілеген әрекетті істеу немесе
Құқықтық қатынастың объектісі (заты) – табиғат құбылыстары, мүліктік, өзіндік
Осы тарауды қорыта келе, ондағы қарастырған негізгі ұғым құқықтық
Мемлекеттің ішкі және сыртқы саясаты белгілі тәртіпті, құқықтық жүйені
3.2. Заңды айғақ.
Заңды айғақтар (фактілер) – нақтылы өмірлік мән-жайлар. Сол айғақтармен
Заңды айғақтар бірнеше негіздермен жіктеледі. Нәтижесінің сипатына қарай олар
Құқық құратын (еңбек шартын жасауға байланысты жалдаушы мен жалдаушының
Құқық тоқтататын (үй-жайды сату нәтижесінде үй-жайға меншік иесі өзгереді,
Құқық өзгеретін (үй айырбастау нәтижесінде құқықтық қатынастардың объектісі өзгереді,
Заңды айғақтар ерік белгісіне байланысты да жіктеледі. Оған жататыны
Жалпы алғанда әрекеттер дегеніміз, адамдардың ерік-ықтиярларын білдіретін жүріс-тұрыстық, іс
Мұндай әрекеттер заңды яғни құқықтық ұйғарымдарға сай келетіндері, оны
Заңды әрекеттер өз кезегінде заңдық акт және заңды қылық
Заңдық актілер нақты құқықтық нәтижелерге қол жеткізу мақсатында атқарылған
Қазақстанның сот өндірісі кез келген ұлттық құрылым сияқты дәстүрлі
Сот өндірісіне қатысты заңдық негіздердің қалыптасуына орай, кеңестік дәуірде
революциялық трибуналдық декреттері, нұсқаулары, қаулылары негізіндегі сот өндірісі (1917
РСФСР сот құрылысы және сот өндірісі (1923-1959 жылдар)
1960 жылғы Қазақ СССР қылмыстық іс жүргізу кодексіне қатысты
Заңдық қылық - өздерінің алдына құқықтық мақсат қоймаған, дегенмен
Заңды актілер де және заңды қылықтар да формальды болуы
Заңдық салдар заңсыз іс-әрекеттердің де салдарынан заңдық салдарын туындатады:
Заңсыз іс-әрекеттер құқық бұзушылық (қылмыс және теріс қылық, яғни
Құқықтық оқиғалар – яғни белгілі бір салдардың туындауын болғызатын
Алайда, құқықтық оқиғалар салыстырмалы да болуы мүмкін, яғни құқықтық
Заңдық фактілердің араларында ерекше орында тұратыны құқықтық жай-күй, ахуал
Құқықтық қатынастардың туындауы, өзгеруі немесе тоқтатылуына жиі реттерде бір
Сонымен заңды айғақ дегеніміз – нақтылы өмірлік мән –
Заңды айғақтар бірнеше негіздермен жіктеледі. Нәтижесінің сипатына қарай олар
Құқық құратын (еңбек шартын жасауға байланысты жалдаушы мен жалдаушының
Құқық тоқтататын (үй-жайды сату нәтижесінде үй-жайға меншік иесі өзгереді,
Құқық өзгеретін (үй айырбастау нәтижесінде құқықтық қатынастардың объектісі өзгереді,
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен, “Құқықтық норманың түсінігі, түрлері, құрылымы”, атты дипломдық жұмысымды
Қандай да болмасын ғылымның алғашқы ірге тасын сол ғылымға
Неге менің бұл жұмысымда “құқық” түсінігі төңірегінде осыншама ой
Демек, менің айтар ойым мынада: жоғарыдағы тарауларда белгілі болғандай
Құқықтың құқықтық норма тудыратыны белгілі болды. Енді құқықтық норма
Біріншіден, құқықтың қай негізден бастау алғандығы құқықтық норманың белгісін
Екіншіден, жылдар бұрын, тіпті ғасырлар бұрын, өзге саяси режим
Міне, осындайлық тығыз байланысты аша келе мен оқырман қауымға
1995 жылы қабылданған Қазақстан Республикасы Конституциясының 1 бабында біздің
Сондай- ақ , Ел Президентінің «Қазақстан – 2030» атты
Және де Ел Президентінің Қазақстан халқына биылғы жылғы долдауында
Осыған да сәйкес мемлекетіміздің елеулі қайраткер ғалымдары халық қажеттіліктерін
Бұл еңбектерде елдің өткені мен болашағының теориялық негіздері қаланды
Менің де “Құқықтық норманың түсінігі, түрлері, құрылымы” аталмыш дипломдық
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
1. А.С. Ибраева, Н.С. Ибраев Теория государства и права:
2. А.С. Ибраева Заң терминдерінің қазақша – орысша және
3. А. Жакупова «Конституция – основа развития государства» //
4. Ә. Әділхан «Адам құқы – ең жоғары құндылық»
5. Б. Қонақбаев «Азаматтарды құқықтық қорғау және олардың құқықтары
6. Г. Адрасулова «Юридическое значение, функции и эффективность применения
7. Ғ. Сапарғалиев, А. Ибраева Мемлекет және құқық теориясы:
8. «Қазақстан Республикасының Конституциясы»: Түсініктеме.-Алматы, «Жеті жарғы», 1999ж.,-26-32б.
9. «Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері» : оқулық.-Алматы,
10. Қ.А. Мустафаев «Құқықтық тәлім - тәрбие мен жалпы
11. Қ.Д. Жоламан, А.Қ. Мухтарова, А.Н. Таукелов мемлекет және
12. «Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі» 27.12.1994ж.
13. Н.Ә. Назарбаев «Қазақтан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау
14. Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан – 2030» Алматы, 1998ж.
15. Н.Дулатов, С. Амандықова, А. Турлаев Мемлекет және құқық
16. Н. Елікбаев, М. Нуршаев «Құқықтық сана мен құқықтық
17. Н.И. Матузов, А.В. Малько Теория государства и права:
18. «Общая теория государства и права»: Академический курс 1-том.-Москва,
19 «Общая теория государства и права»: Академический курс 2-том.-Москва,
20. С.Д. Баққұлов Құқық негіздері: оқулық.-Алматы, 2004ж.,-28б.
21. С.А. Дьяченко «Сильная власть- сильное государство» // Заңгер.-2002ж.-№15-4-6б.
22. С. Ынтымақов « Қоғамдық қор: құқықтық жағдайының өзекті
23. Т. Мамедсупиев «Правовая природа нормативных постановлений Верховного суда
24. Т. Мырзамбетов «Конституция еліміздің тұрақтылығы мен тыныштығының кепілі»
25. Т. Ағдарбеков Мемлекет және құқық теориясы: оқулық.- Алматы,
26. Т. Айтмухамбетов «Қазақстанның сот өндіріснде сот шешімдерін қайта
27. Т. Айтмухамбетов «Қазақтардың дәстүрлі құқығы бойынша шешімдерді қайта
28. С.А. Комаров Общая теория государства и права: учебник.-Москва,
Қ.А. Мұстафаев . «Құқықтық тәлім – тәрбие мен жалпы
С.Д Бакқұлов. “Құқық негіздері”: оқулық, Алматы, 2004, 28 бет.
Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 тамыз 1995 ж, 6 бап,
“ҚР-ның мемлекеті мен құқығының негіздері”: Оқулық.- Алматы, 2003, -
Н.И.Матузов.А.В.Малько. «Теория государства и права»: курс лекций.- юристъ, Москва,
Ғ.С.Сапаргалиев.А.С.Ибраева.”Мемлекет және құқық теориясы”: оқу құралы.-Алматы, 1998,- 24 бет.
ҚР-ның Конституциясы 30 тамыз 1995, 15 бап, 10 бет.
ҚР-ның Конституциясы 30 тамыз 1995, 19 бап, 11бет.
А.С.Ибраева. Н.С.Ибраев. «Теория государства и права»: учебное пособие.-Алматы, жеті
ҚР-ның Конституциясы 30 тамыз 1995, 25 бап, 12 бет.
ҚР-ның Конституциясы 30 тамыз 1995, 3 бап, 6 бет.
Қ.Д.Жоламан. А.Қ.Мұхтарова. А.Н.Тәукелев. “Мемлекет және құқық теориясы”: оқулық.- Алматы,
“ҚР-ның мемлекеті мен құқығының негіздері”: оқулық. – Алматы, 2003,
ҚР-ның Конституциясы 30 тамыз 1995 жыл, 27 бап, 13
С.А.Комаров. «Общая теория государства и права»: учебник. – Москва,
Н.Дулатбеков.С.Амандықова.А.Турлаев. “Мемлекет және құқық негіздері”: фолиант. – Астана, 2001,
“Общая теория государства и права»: Академический курс 2 том.
“ҚР-ның мемлекеті мен құқығының негіздері”: оқулық.- Алматы, 2003, -97
19 А. Жакупова.”Конституция-основа развития государства”//Журнал. Заң және заман.-год,2005.-№9.-17 стр.
20 Т.Мырзамбетов. “Конституция еліміздің тұрақтылығы мен тыныштығының кепілі”//Заңгер журналы.-жыл,2005.-№19.-40-44бет
21Қазақстан Республикасының Конституциясы.30 тамыз,1995, 12бап.-9 бет
22 “Қазақстан Республикасының Конституциясы.”Түсініктеме.-Алматы:Жеті жарғы, 1999,-59бет
23 “Қазақстан Республикасының Конституциясы”: Түсініктеме.-Алматы, 1999,-60 бет.
24Қазақстан Республикасының Конституциясы: Алматы, 30 тамыз,1995, 13бап.
25 ҚР-ның Азаматтық кодексі. 27.12.1994. 14 бап
26 ҚР-ның Азаматтық кодексі. 27.12.1994. 17 бап
27 Ғ. Сапарғалиев. А. Ибраева. “Мемлекет және құқық теориясы”:Оқу
28 “Общая теория государства и права”:Академический курс, 1том.-Москва,Зерцало,
28 Н.Ә. Назарбаев. “Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау
29 Қ.Д. Жоламан. А.Қ. Мұхтарова. А.Н. Тәукелов. “Мемлекет
30 “ҚР-ның мемлекеті мен құқығының негіздері”:оқулық.- Алматы, 2003,-
31 ҚР-ның Конституциясы. 30 тамыз 1995 жыл, 34
32 Ғ.Сапарғалиев. А. Ибраева. “Мемлекет және құқық теориясы”:оқу
33 ҚР-ның Конституциясы: 30 тамыз,1995. 4 бап. 6
34 ҚР-ның Конституциясы: Түсініктеме.-Алматы, 1999,-26-29 бет.
35 Т. Айтмұхамбетов “Қазақстанның сот өндірісінде сот шешімдердің қайта
36 Н. Елікбаев. М. Нұршаев. “Құқықтық сана мен
37 Н.Ә. Назарбаев “Қазақстан- 2030”: Ел Президентінің Қазақстан
38 С. Ынтымақов. “Қоғамдық қор: құқықтық жағдайының өзекті
39 “ҚР-ның мемлекеті мен құқығының негіздері”: оқулық.- Алматы, 2003,-124-125
40 Т. Айтмұхамбетов. “Қазақтардың дәстүрлі құқығы бойынша шешімдерді
41 Ғ. Сапарғалиев. А. Ибраева. “Мемлекет және құқық
1
2
Қоғамның қатынастарын реттейтін нормалар
Әлеуметтік нормалар:
Әлеуметтік-техникалық нормалар:
ӘЛЕУМЕТТІК НОРМАЛАРДЫҢ САРАЛАНУЫ
Белгілеу және қамтамасыз ету тәсілдері бойынша:
Реттейтін қатынастар аясының мазмұны бойынша:
Жасау тәсілі бойынша:
Баяндалу және көріну тәсілі бойынша:
ҚҰҚЫҚ ПЕН ИМАНДЫЛЫҚТЫҢ, ӨНЕГЕНІҢ (МОРАЛЬДЫҢ) АЙЫРМАШЫЛЫҒЫН КӨРСЕТЕТІН ЕРЕКШЕЛІКТЕР:
ҚҰҚЫҚ НОРМАЛАРЫ МЕН КОРПОРАТИВТІК НОРМАЛАР:
Жалпы ерекшеліктері:
Айырмашылығын көрсететін ерекшеліктер:
