Құқықты түсіндіру курстық жұмыс
Жоспар - www.topreferat.com.kz
Кіріспе..........................................................................................................................3
1 Құқық нормасының түсінігі................................................................................5
1.1 Құқық нормасының ұғымы ..................................................................................5
1.2 Құқық нормасының белгілері.............................................................................20
2 Құқықты түсіндірудің ұғымы............................................................................24
2.1 Құқықты түсіндірудің түрлері............................................................................25
2.2 Құқықты түсіндіру актілері................................................................................27
Қорытынды .............................................................................................................28
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.........................................................................29
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 29 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Жоспар
Кіріспе..........................................................................................................................3
1 Құқық нормасының түсінігі................................................................................5
1.1 Құқық нормасының ұғымы ..................................................................................5
1.2 Құқық нормасының белгілері.............................................................................20
2 Құқықты түсіндірудің ұғымы............................................................................24
2.1 Құқықты түсіндірудің түрлері............................................................................25
2.2 Құқықты түсіндіру актілері................................................................................27
Қорытынды .............................................................................................................28
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.........................................................................29
Кіріспе
Қазіргі уақытта құқық туралы көптеген ғылыми көзқарастар бар.
Адам қоғамында сан алуан құқықтық қатынастар, яғни байланыстар
Негізінен теориялық тұрғыдан алғанда, құқықтың ұғымы мен мәні
Қазіргі кезде құқықтық нормаларсыз қоғамды немесе мемлекетті көз
Сол себепті, мен өзімнің осы курстық жұмысымда
1 Құқық нормасының түсінігі
1.1 Құқық нормасының ұғымы
Құқық – бұд мемлекетпен шығарылатын, онымен қорғалатын жүзеге
Ал құқықтық норма дегеніміз, құқықтың бір ғана ереже
Құқықтық норма – мемлекет бекіткен, қамтамасыз еткен, қоғамдық
Құқықтық норма – заңға сәйкес келетін мінез, жүріс-тұрыстың
Норма сөзі латын тілінен аударғанда «үлгі», «ереже» деген
Құқықтық нормалардың құрылымы: диспозиция, гипотеза, санкция.
Диспозиция – қатынастың мазмұны мен субъектілердің құқығы мен
- жалпылама түрі – нормада субъектілердің құқығы мен
- айқын түрі – диспозицияның мазмұны нормада анық
- сілтеу түрі – диспозицияның мазмұны туралы басқа
Гипотеза – диспозиция қашан басталады, аяқталады, нормативтік акті
- егерде норманың іс-әрекеті бір жағдайдың болуы немесе
- егерде норманың жұмысы бірнеше жағдайдың болуы немесе
- егерде норманың, іс-әрекеті бірнеше жағдайдың біреуін таңдау
1. талап қоюшы осы санаттағы істер үшін заңда
2. арызды әрекетке қабілетсіз адам берсе;
3. арызға қол қойған және оны берген адамның
4. осы немесе басқа соттың іс жүргізуінде осы
5. тараптар арасында бұл дауды заңға сәйкес аралық
6. өзінің қатысуынсыз істі қарауды өтінбеген талап қоюшы
7. өздерінің қатысуынсыз істі қарауды өтінбеген талап қоюшы
8. өзінің мүддесіне сай іс қозғалған адам мәлімделген
9. талап арызды қайтарып алу туралы өтініш берілсе,
10. көрсетушіге арналған күшң жойылған бағалы қағаздар және
Санкция – диспозиция мен гипотеза дұрыс орындалмаса, оның
- абсолютті айқын санкция: жұмыстан шығару, қызметін төмендету,
- салыстырмалы айқын санкция: минимум мен максимумның арасындағы
- альтернативтік санкция. Санкцияның көрсетілген түрлерінің қайсысын қолдану
Осы үш элементтер толық болса ғана нормативтік акті
Норматавтік актілердің жеке баптарында норманың элементтері толық болмайды.
Құқықтық нормалардың элементтерінің құрылу тәсілдері.
1. Тікелей норманың үш элементін (гипотеза, диспозиция, санкция)
2. Сілтеме тәсіл норманың жетіспейтін элементі туралы осы
3. Бланкеттік тәсіл-норманың жетіспейтін элементі туралы басқа заңға,
Сонымен құқықтық норма, заңның немесе нормативтік актілердің баптарында
Құқықтық нормалар бірнеше түрге бөлінеді:
1. Қоғамның әр саласына қарай өндірістік, ауыл-шаруашылық, құрылыс,
2. Құқықтың саласына қарай мемлекеттік, әкімшілік, қаржы, еңбек,
3. Атқаратын жұмысына қарай нормалар екіге бөлінеді: реттеуші
4. Мазмұнына қарай нормалар үшке бөлінеді: міндеттеуші нормалар;
5. Норма элементтерінің құрылымына қарай нормативтік актілер үшке
6. Субъектілеріне қарай нормалар екіге бөлінеді: жалпылама нормалар,
7. Мамандандырылған құқықтық нормалар – қоғамның мамандық салаларының
Міне осы көрсетілген бағыттар бойынша құққық өзінің күнделікті
Құқықтық норма – қоғамдық қатынастарды реттеуге қолданылатын әлеуметтік
Құқықтың нысаны – мемлекеттік биліктің нормаға, заңға айналу
1. Құқықтық әдет-ғұрып. Бұл құқықтың негізгі қоғам тарихында
2. Құқықтық прецедент – соттың және әкімшілік органның
3. Нормативтік шарттар – қоғамдағы қатынастардың негізі бола
4. Референдумда қабылданған нормативтік кесімдер – заңның бір
5. Нормативті-құқықтық кесім – мемлекеттік органның
Заңдық күшіне қарай нормативтік кесімдер екі түрге бөлінеді:
Мазмұнына қарай нормативтік актілер қоғамның әр саласына сәйкес
Көлеміне қарай нормативтік кесімдер үш түрге бөлінеді: жалпы
Кесімдер қабылдаған субьектісіне қарай үшке бөлінеді: Парламенттің актілері,
Заң – мемлекеттің ең жоғарғы басқарушы органының шығарған,
1. Мемлекеттің ең жоғарғы басқарушы органы немесе референдумда
2. Ең күрделі мәселелер туралы қабылданған кесім.
3. Заңның өзіне тән арнаулы процедурасы бар, ол
4. Заңды ешкім өзгертпейді, толықтырмайды. Тек қана қабылдаған
5. Заң – барлық нормативтік актілердің негізі, діңгегі.
Әрбір құқықтық норманың үш элементі (бөлігі) болады:
диспозиция (жүріс – түріс ережесінің варианты),
гипотеза (болжау),
санкция (жаза, шара).
Құқықтық норманың гипотезасы (болжауы) – құқықтық норманы қолдану
Егер гипотезада бір ғана мән-жай көрсетіліп, сол жағдайда
Егер құқықтық норманың қолданылуы бірнеше мән-жайдың біреуіне байланысты
Құқықтық норманың диспозициясы – құқықтық қатынастарға қатысушылардың мінез-құлқы
жай диспозиция, егер мінез-құлықтың мазмұны ашылмаса;
бейнеленген диспозиция – мінез-құлықтың барлық мәнді белгілері анықталса;
сілтемелі диспозиция – егер құқықтық норма диспозициясы анықталған
Құқықтық норманың санкциясы – құқықтық норманың диспозициясы бұзылған
Санкцияда мемлекет қандай іс-әрекеттерді, мінез-құлықты қолдамайтынын көрсетеді. Санкцияның
абсолютті – анық,
баламалы,
салыстырмалы.
Заң (басқа да нормативтік құқықтық актілер) – нормативтік
Әркім Қазақстан Республикасы Конституциясын және заңдарын сақтауға,
Әркім Республиканың мемлекеттік рәміздерін құрметтеуге міндетті.
Кейде бір құқықтық норма бірнеше баптан тұруы мүмкін.
Заңның бабында кейде норманың тек бір бөлігі ғана
Егерде құқық нормасының құрамындағы құрылымдық элементтердің қайсыбіреуі болмаса,
Құқық нормасы құқықтың басқалай көріністерінен өзінің құрылымымен, сондай-ақ
Қандай бір норма болмасын оның қайсы түрге жататынын
Құқық нормасы құқықтың басқалай көріністерінен өзінің құрылымымен, сондай-ақ
Реттеу нормалары міндеттеу, тыйым салу және құқықты белгілеу
Міндеттеу және тыйым салу нормалары әдеттегі қағида бойынша
Құқықтық нормалар өздерінің іс жүзінде асырылуына байланысты мынадай
Міндеттеуші норма – бұл субъектіге белгілі бір мазмұндағы
Тыйым салушы норма – бұл субъектіге белгілі бір
Құқық беруші норма – бұл субъектіге белгілі бір
Құқық қорғаушы норма – құқық бұзушылыққа барған субъектілерге
Дефинитивтік нормалар дегеніміз нормада заң ғылымдарының жетістіктерінің нәтижесінде
Мысалы, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 9-бабы қылмыстық ұғымның
«Неке және отбасы туралы заңның» 1-бабында некенің ұғымын,
Декларативтік нормаларда негізгі құқықтық идеялар жариялану мағынасында көрсетіледі.Мысалы,
Құқықтық реттеу тәсілі бойынша құқықтық нормалар диспозитивтік, императивтік,мадақтайтын
Коллизиялық нормалар – нормалардағы қайшылықтарды шешуге мүмкіндік беретін
Диспозитивтік нормалар субъектілерге өз тараптарынан құқықтары мен міндеттерін
Императивтік нормалар қатаң сақталуды, орындалуы талап етіледі және
Мадақтайтын нормаларда құқықтық қытынастарға түскен субъектілердің мінез-құлықтары қызметтерінің
Ұсыныстық нормалар деп аталынатындар бірнеше түрлі мінез, жүріс-тұрыс
Қызметтері бойынша құқытық нормалар реттейтін және қорғайтын нормалар
Құқықтық нормалардың элементтері бірігіп, оның құрылымын қалыптастырады. Құрылымы
Негізгі заңды нормаларда элементтердің мазмұны норманың кіріспесінде немесе
Тәртіп ережелерінің нормаларында элементтер нормативтік кесімдердің баптарында, бөлімдерінде
Қазақстан Республикасының Конституциясының 4-бабында былай делінген:
Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сәйкес заңдардың
Констигуцияның ең жоғары заңдық күші бар және Респубпиканың
Республика бекіткен халықаралық шарттардың Республика заңдарынан басымдығы болады
Барлық заңдар, Республика қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттар
Қазақстан Республикасының Кокституциясында "Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық" сөздері,
Теорияда "қүқық" сөзі мемлекет белгілеген немесе рүқсат берген
Осы баптың аталған тармағында нормативтік құқықтық актілерді қабылдау
Қазақстан Республикасының Конституциясында Ресей Федерациясы Конституциясындағыдай (4-баптың 2-бөлігі)
Қазақстан Республикасы Конституциясының жоғары заң күші конституциялық заңдары
Конституция нормаларын тура қолдану мемлекеттік органдардың олар реттейтін
Конституцияда жоғары мемпекеттік үкімет органдарының норма шығарушылық өкілеттігі
Конституцияның нормалары:
егер реттелуге жататын қоғамдық қатынастарды реттейтін арнайы нормалар
егер коғамдық қатынастарды реттеу ұшін арнайы нормалар қабылдаудың
егер бар нормалар Конституцияның нормаларына қайшы келсе тікелей
Қазақстан Республикасы Президентінің, "Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын жасасу,
Қазақстан Респубпикасының халықаралық шарттары - ол Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының халықаралық, шарттары шет мемлекеттермен;
Қазақстан Республикасының (мемлекетаралық шарттар);
Қазақстан Республикасы Үкіметінің (үкіметаралық шарттар);
Қазақстан Республикасының Республика Президентіне тікелей бағынатын және оның
Халықаралық шарттардың бәрі бірдей бекітілмейді .Бекіту -ол үшін
Қазақстан Республикасынын, Парламентпен бекітілетін халықаралык, шарттарына:
қолданылатын заңдарға өзгерістер енгізілуін немесе жаңа заңдар қабылдануын,
Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасының өтетіні туралы шарттарды қоса
қарусыздану немесе қарулануларға, халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз
егер мұндай шарттар оларға Қазақстан Республикасының егемендік құқығының
мемлекеттік займдар және Қазақстан Республикасына экономикалық және өзгедей
Уағдаласушы мемлекеттер шарттар жасасу кезінде оны кейін бекітуге
Сөйтіп, Қазақстан Республикасының аса маңызды мемлекеттік маңызы бар
Сондықтан бекітілгенге дейін халықаралық шарттардың Қазақстан Респубпикасы Конституциясына
Қазақстан Республикасының Парламент бекіткен халықаралық шарттарының оның заңдарынан
Халықаралық шарттарда олардағы нормативтік ережелерді қолдану үшін заң
Онда халықаралық шарттардың ережелері заң қабылдау арқылы іске
Сондықтан бекітілгенге дейін халықаралық шарттардың Қазақстан Респубпикасы Конституциясына
Мұндай заңның ерекшелігі мынада, біріншіден, оның қайнар көзі
Конституцияға сәйкес, Республика қатысушы болып табылатын барлық заңдар,
Аталған барлық акілер, сондай-ақ өзге де баспасөз органдарында
Қазақстән Республикасының Заңдары, Парламенттің нормативтік сипаттағы басқа да
Бұл жағдайда әңгіме Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарының барлық
Қазақстан Республикасы үшін күшіне енген, бекітуге жатпайтын мемлекетаралық
Азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне қатысты нормативтік қүқықтық
Қазақстанның ежелгі дәстүрлі құқық нормаларын жан-жақты зерттеп алмайынша,
Дәстүрлі құқық туралы сөз қозғау үшін, біріншіден, оның
Қазан төңкерілісіне дейін қазақтардың дәстүрлі құқығында қылмыстық және
“Қылмыспен тәртіпсіздік жөнінде жан дүниесі бөлек тұрмыс-салты басқаша
1.2 Құқық нормасының белгілері
Құқықтық норма – қоғамдық қатынастарды реттеуге қолданылатын әлеуметтік
Жеке дара норма немесе нормалардың бір жүйесі құқық
Құқықтық норманың құндылығы:
- құқықтық нормалар қоғамды реттеп, басқарудың құралы, сол
- құқықтық нормалар қоғамдық құрылыс жүйені қорғаудағы ең
- құқықтық нормалар қоғамның дамуына пайдалы қатынастарды қолдап,
- құқықтық нормалар қоғамда әділеттікті, теңдікті, бостандықты т.б.
- құқықтық нормалар халықаралық, мемлекетаралық байланысты, қатынасты жақсартудың
Құқық – заңдарда, мемлекетпен танылатын өзге де қайнар
Адамдардың бостандығын реттейтін норма екі тұрғыдан қарастырады: бірінші
Қоғамдағы барлық процесс, барлық қарым-қатынастар құқықтық нормалар арқылы
Құқықтық норманың негізгі сипаттары:
Норма қоғамға, адамдарға ең қажетгі, керекті қарым-қатынастарды реттеп,
Норма көп қатынастардың мазмұнын, орындалу бағыттарын, әдіс-тәсілдерін алдын
Нормативтік актілердің көпшілігі өзгермей қатынастарды көп жылдар дұрыс,
Нормативтік актілер жалпы мемлекеттік норма, оның орындалуы жалпы
Құқықтық норманың жоғарыда көрсетілген сипаттары, оның мазмұнын, маңызын,
Құқықтық нормалардың белгілері:
Норма мемлекеттік органның қабылдаған бекіткен актісі, оның заңды
Нормада субъектілердің құқығы мен міндеттері, орындалу жолдары толық
Норма ерікті түрде орындалмаса, еріксіз орындатылуы.
Құқықтық нормалардың жүзеге асырылуын, орындалуын мемлекет қамтамасыз етеді.
Құқықтық норма адамдардың, қоғамның тәртібінің кепілдігі болуы.
Құқықтық нормасыз қоғамда ешқандай дәрежелі заңдылық, тәртіп, жоспар,
Сонымен, құққықтық норма – қоғамдағы қатынас субъектілерінің құқықтары
Норма туралы негізгі түсініктер
Норма дегеніміз – бір қатынасты реттеп, басқаратын ереже.
Қоғамдағы көптеген қарым-қатынастарды реттеп, басқарып отыратын негізгі құрал
Бұл нормалардың негізгі түрлері:
• Құқық нормасы.
•Моральдық нормалар: жақсы-жаман, дұрыс-бұрыс, әділеттік-әділетсіздік, достық-қастық, инабаттылық, парасаттылық,
• Саяси нормалар.
• Эстетикалық нормалар.
• Қоғамдық ұйым, ұжымдардың ереже қағидалары.
• Әдет-ғұрып нормалары.
• Салт-дәстүр нормалары.
• Діни, имандылық, инабаттылық нормалары.
Техникалық нормалар – адамдардың табиғатпен, техникамен дұрыс қатынас,
Қоғамның тарихи объективтік даму процесінде құқықтың маңызы туралы
Сонымен, құқық дегеніміз мемлекет орнатқан және оның күшімен
Құқық мазмұнының негізгі элементтері:
- қоғамның және адамдардың мүдде-мақсатын қорғау, орындау;
- қарым-қатынастарды реттеп, басқару;
-қоғамды дағдарысқа ұшыратпай, экономикалық, саяси, әлеуметтік, мәдениеттік т.
- мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдардың құзыретін, ара-қатынасын реттеп,
- халықаралық қатынастарды реттеп, басқару. Құқықтың екі түрлі
Құқықтың негізгі функциялары: реттеу және қорғау.
Құқықтың реттеу функциясы – нормативтік актілер арқылы қоғамдық
Жоғарыда айтылғандай, құқық – жалпыға бірдей міндетті, мемлекет
2 Құқықты түсіндірудің ұғымы
Құқықты (нормаларды) түсіндіру дегеніміз – күрделі ерік –
Түсіндірудің объектісі (заты) заңдар мен заңдарға сәйкес шығарылған
Түсіндіру – анықтау дегеніміз – ойлау процесі, ол
Түсіндіру (түсінік беру) – түсіндірушінің өзіне емес, қатынасқа
Сонымен, құқық нормасына түсінік беру – нормативтік құқықтық
Құқық нормаларын түсіндірудің қажеттілігі олардың белгілерінің, сырт көріністерінің
Әрбір құқықтық норма қоғамдағы қатынастардың белгілі бір түрін
Қоғамдық өмірде жаңа қатынастар пайда болып отырады. Оларды
Түсіндірудің қажеттілігі құқықтық норманың сыртқы ресмилендірілуіне, тілінің ерекшелігіне
2.1 Құқықты түсіндірудің түрлері
Құқықты түсіндірудің түрлері: 1.Субъектілері бойынша: а)ресми – бұл
Ресми түсіндіру нормативтік, казуалды, аутентикалық және легалды түрлерінде
Казуалды түсіндіру жалпы сипатта болмайды, жалпыға бірдей міндетті
Казуалды түсіндіруді құзырлы орган тек атап көрсетілген нақты
Аутентикалық түсіндіру – қолдануға алынған норма мағынасына түсінік
Легалды түсіндіру ісін осы түсіндіруді атқаруға (орындауға) тапсырма
Бейресми түсіндіру – құқықтық нормаға түсінік беруді өкілеттік
Бейресми түсіндіру әдеттегі, кәсіби, доктриналды (ғылыми) түрде болады.
2.Жасалу тәсілдері бойынша түсіндірудің түрлері:
а) грамматикалық – нормативтік акт мәтінін талдау, заң
б) логикалық (қисындық) – заңның жекелеген қағидаларының логикалық
в) жүйелі – құқықтың нормалары, мазмұнын осы нормативтік
г) арнайы заңдық – заң ғылымы мен заң
д) тарихи-саяси актінің жасалуы кезіндегі тарихи жағайдайларға байланысты
3.Көлемі бойынша:
а) адекваттық (дәлме-дәл) түсіндіру – мұнда заң «рухы
б) кеңейтілген – құқық нормасының ақиқат мағынасы мен
в) шектелген – құқық нормасының ақиқат мағынасы мен
2.2 Құқықты түсіндіру актілері
Құқықты түсіндіру актісі – бұл заң нормаларының мағынасын
Құқықты түсіндіру актілерінің ерекшеліктері:
- заң нормаларының мағынасын түсіндіруге бағытталған;
- нормативтік емес, нақтылаушы ережелерден құралған;
- дербес сипатқа ие емес жəне өзі түсінідіріп
- құқықтың қайнар көзі болып табылмайды.
Құқықты түсіндіру актілерінің төмендегідей түрлері болады:
1) ресми түсіндірудің түрлеріне қарай олар нормативтік (аутен-тикалық
2) түсіндіруді жүзеге асырып отырған органдарға қарай –
3) құқықтық реттеу пəніне қарай – қылмыстық, азаматтық,
4) сипатына қарай – материалдық жəне іс жүргізушілік
5) нысанына қарай – жарлықтар, қаулылар, бұйрықтар, нұсқау-лар
Нормативтік түсіндіру құқықтық нормаларды жаңадан жасауға алып бармайды.
ҚОРЫТЫНДЫ
“Құқықты түсіндіру” атты курстық жұмысымды қорытындылай келе айтарым:
Қандай да болмасын ғылымның алғашқы ірге тасын сол
Сонымен құқықты (норманы) түсіндіру – әр түрлі субъектілердің,
Ал, құқықтық нормаға келсек, бұл ұғым оның мән-жайы,
Демек, менің айтар ойым: жоғарыдағы тарауларда белгілі болғандай
1995 жылы қабылданған Қазақстан Республикасы Конституциясының 1 бабында
Президенттің Қазақстан халқына биылғы жылғы жолдауында «Қазақстан бүгінгі
Осыған да сәйкес мемлекетіміздің елеулі қайраткер ғалымдары халық
Бұл еңбектерде ең алдымен “құқық” пен “мемлекет”
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Ағдарбеков Т. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы
Сапарғалиев Т. Ибраева А. Мемлекет және құқық теориясы.
Өзбекұлы С. Қопабаев Ө. Мемлекет және
Сапарғалиев Ғ. Ибраева А. Мемлекет және құқық теориясы.
Булгакова Д. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы –
Матузов Н. Малько А. Теория государства и право.
Марченко М. Теория государства и право. Москва –
1
