TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар



МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz

КІРІСПЕ............................................................................................................4

1 КӨШІ -ҚОН ҮРДІСТЕРІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕР

1.2 Көші-қон үрдістерін зерттеуге арналған түпнұсқаларды талдау……11

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КӨШІ-ҚОН ҮРДІСТЕРІНІҢ СИПАТЫ

2.1 Қазақстан халқының демографиялық үрдістерінің өзгерістері...........16

2.2 Көші-қон үрдістірінің даму тарихы ( КСРО кезіндегі жағдайы)..…...25

2.3 Егеменді Қазақстандағы оралмандар мәселесі……………………..…30

3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ КӨШІ-ҚОН ҮРДІСТЕРІ

3.1 Қазақстан Республикасының қазіргі кезеңіндегі көші-қон қозғалысының ерекшеліктері.............................................................47

3.2 Қазақстан Республикасындағы көші-қон қозғалысының мәселелері мен жетістіктері...........................................................................................57

ҚОРЫТЫНДЫ..................................................................................................61

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.............................................................62

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Басқа тақырыптағы дипломдық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

РЕФЕРАТ

Магистрлық бітіру жұмысының тақырыбы: Қазақстан Республикасы мен шекаралас мемлекеттер
Жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған
Түйінді сөздер: әлеуметтік географиялық үрдістер, демография, көші- қон,
Жұмыстың мақсат міндеттері: Қазақстан республикасының көші− қон үрдістерінің экономикалық
Бітіру жұмысын жазу кезінде ғылыми және инновацилық тұрғыда зеттеу
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ............................................................................................................4

1 КӨШІ -ҚОН ҮРДІСТЕРІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕР

1.2 Көші-қон үрдістерін зерттеуге арналған түпнұсқаларды талдау……11

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КӨШІ-ҚОН ҮРДІСТЕРІНІҢ СИПАТЫ
2.1 Қазақстан халқының демографиялық үрдістерінің өзгерістері...........16

2.2 Көші-қон үрдістірінің даму тарихы ( КСРО кезіндегі жағдайы)..…...25

2.3 Егеменді Қазақстандағы оралмандар мәселесі……………………..…30

3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ КӨШІ-ҚОН ҮРДІСТЕРІ

3.1 Қазақстан Республикасының қазіргі кезеңіндегі көші-қон қозғалысының
3.2 Қазақстан Республикасындағы көші-қон қозғалысының мәселелері
ҚОРЫТЫНДЫ..................................................................................................61

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.............................................................62

КІРІСПЕ

Демографиялық процестердің ішінде халықтың миграциясы маңызды орын алады. Өйткені
Қоғам бастан өткеріп отырған өтпелі кезеңнің әлеуметтік-экономикалық даму үрдістері
Қазақстан Республикасындағы саяси, әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге байланысты, халықтың көшіп-қону мәселелері
Республиканың демографиялық өсуі 1960-1990 жылдардың аралығында елдің өсуінің тұрақты
1990 жылдардың ортасында республикадағы демографиялық жағдай кенет нашарлап, ұзақ
Қазақстандағы қазіргі қалыптасқан нақты жағдайға сүйенгенде демографиялық
Көші-қон үрдістерін зерттеуде Қазақстан және ТМД елдерінің белгілі ғалымдары:
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: Қазақстан Республикасының XIX ғасырдан
- Көші -қон үрдістерін зерттеудің теориялық негіздерін қарастыру, көші-қон
- Қазақстан халқының демографиялық үрдістерінің өзгерістері, көші-қон
- Қазақстан Республикасының қазіргі кезеңіндегі көші-қон қозғалысының
Енді қазақтың кең даласын – малға, қаласын – адамға
Шүкіршілік, оған кезінде ата-бабаларымыз "білектің күшімен, найзаның ұшымен" қорғап,
1 КӨШІ-ҚОН ҮРДІСТЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ

1.1 Көші-қон туралы жалпы түсінік

Халықтың саны жөніндегі ғылыми теория еңбек ететін халықты қоғамның
Халықтың көші-қоны дегеніміз-адамдардың әр түрлі аумақтар шекаралары арқылы
Көші-қон ағымы аталған кезеңнің,уақыт аралығының ішінде келу мен
Сыртқы көші-қон (халықаралық) мемлекеттік шекарадан өтумен байланысты, ол –эмиграция
Қазір Қазақстандағы көші-қон үдерістерін мынадай топтарға бөлуге болады:

Этникалық қазаақтардың эмиграциясы мен иммиграциясы (соның ішінде оралмандар);

өзге этникалық топтардың эмиграциясы мен иммиграциясы (соның ішінде –
ішкі миграция (көші-қон);

реэмиграция (ата жұртқа оралу);

мигранттар транзиті;

заңсыз көші-қон (соның ішінде – адамдарды саудалау).

Осы топтардың барлығы әр түрлі көлемде егде жастағы адамдарды
Мигранттар арасында ең көп ахуалдарға оралмандар мен Қазақстандағы көрші
Имммиграция пұрсаты бойынша,келген оралмандарға мемлекет заңнама бойынша тұрғын үй
БҰҰ келуші және кетуші адамдар санының қатарынан халықаралық мигранттарды
халықаралық мигрант-байырғы тұрғылықты елін өзгерткен адам.Байырғы тұрғылықты ел дегеніміз-сол
ұзақ мерзімді мигрант-кемінде бір жыл мерзімде өзінің байырғы тұрғылықты
қысқа мерзімді мигрант-өзінің тұрғылықты елі болып табылмайтын елге кемінде
Көрші елдерден келетін еңбек мигранттарының көпшілігі мәселесі реттелмеген мигранттар
● шетелдік жұмыс күшін заң жүзінде тарту

● реттелмейтін еңбек көші-қоны.

Екінші лек біріншісінен анағұрлым артық-лицензиялар бойынша Қазақстанда 11,8 мың
Ішкі мигранттар–негізінен,25-39 жастағы (43,5%) және 15-24 жастағы (30,6%) адамдар.

Халықтың ішкі миграциясына бір елдің ішіндегі әкімшілік-аумақтар арасындағы көшіп-қону
Қазақстандағы ішкі көші-қон екі фактормен анықталады:

● еңбек өнімділігі жоғары емес және соған сәйкес еңбекақысытөмен
● қала тұрғындарының жинақылығы мен оның сыртқы көші-қонға даярлығына
Қазіргі кезде ауылдан қалаға көшіп-қонудың негізгі себебі табыстар деңгейіндегі
Реэмигранттар (ата жұртқа оралушылар)-негізінен 1990-шы жылдарда Қазақстаннан Ресейге көшкен
Көші-қон үдерістеріне көші-қон желілерін құру өз ықпалын тигізеді. Көші-қон
Халықтың көші-қоны тек экономика мен әлеуметтік саланың дамуындағы емес,
Көші-қонның классикалық түрлері сияқты, оның жаңа түрлері де бір-бірімен
Қазіргі кезеңде көші-қон сипатын айқындайтын басты қозғаушы күш –
Көші-қон үрдістері бұзушы сипатқа ие болмай, біріктіруші қызмет атқару
Қоныс аударудың мүмкін болатын масштабтарын бағалау кезінде, ең алдымен,
Қоныс аудару кезінде, босқындарды жаңа жерге орналастыру кезінде олардың
Осыған байланысты қоныс аудару мәселесінің жалпы одақтық бағдарламасын дайындау
Біздің елімізде көші-қон маңызды роль атқарады. Көші-қон мәні келесі
1950-жылдардың ортасынан 1980-жылдардың аяғына дейін дәл осы факторлар КСРО-дағы
Ел өміріндегі либерализация, дүниежүзілік бірлестік арқылы мойындалған адам құқтарының
Соңғы бірнеше онжылдық ішінде әлемде экономикалық жағдайларға тәуелсіз, тек
Көші-қонның басқа түрлері тұрақты сипатқа иеленбейді. Оларға, мысалы, жоғары
1.2 Көші-қон үрдістерін зерттеуге арналған түпнұсқаларды талдау

1960-жылдардың екінші жартысынан басталып, 1970-жылдардың ортасына дейін жалғасқан халық
Әртүрлі ұсақ өзгешеліктерді ескермесек, онда халық көші-қоны жөніндегі барлық
Екінші топқа орын ауыстыру және мобилділік сияқты екі түрлі
Көші-қонды механикалық қозғалыс бөлігі ретінде қарастырған О.В. Лармин, сондай-ақ
В.И. Переведенцев, Т.И. Заславская сияқты, сондай-ақ біздің ғалымдар жұмыстарында
Алдыңғылар сияқты кең таралған анықтамалардың үшінші тобына халық қозғалысының
1960-жылдары жарияланған жұмысында Я. Щепаньский көші-қонды географиялық кеңістіктегі орынның
Б.Д. Бреевтің соңғы жұмыстарында көрсетілгендей, бұл көзқарастың ерекшелігі авторлардың
Үшінші көзқарас жайлы айтқан кезде көші-қонды қозғалыстың әралуан түрлеріне
Біршама кең таралып, көптеген зерттеушілер мойындайтын көші-қон анықтамасының тобына
Көші-қонды халықтың тек аумақтық орын ауыстыруы ретінде қарастырған кезде,
Көші-қонға халықтың алуан түрлі аумақтық қозғалысын кіргізуге болатын 3
Біріншіден, көші-қон дегеніміз қозғалыс сипаты мен мақсатына тәуелсіз халықтың
Екіншіден, көші-қонға тұрғылықты жердің тұрақты немесе уақытша ауысуына алып
Үшіншіден, көші-қонға халықтың кеңістіктік қозғалысының, соңында оның аумақтық қайта
Үш тәсілдің біріне байланысты анықталған комбинация бойынша көші-қонға халықтың
Бірқатар зерттеушілер көші-қонға халықтың аумақтық орын ауыстыруының үш түрін
Ал бірінші тәсілге сүйенсек, онда көші-қон анықтамасына халықтың кеңістіктік
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КӨШІ-ҚОН ҮРДІСТЕРІНІҢ СИПАТЫ

2.1 Қазақстан халқының демографиялық үрдістерінің өзгерістері

КСРО ыдырағаннан кейін құрамындағы республикалар өз тәуелсіздіктеріне ие болды.
Енді Қазақстандағы демографиялық өзгерістерді қазіргі ТМД-ға мүше мемлекеттердің демографиялық
Кавказ елдеріне жататын мемлекеттер арасынан Азербайжанда халық саны (1999
Сондай-ақ Украина, Беларусь және Ресей елдерінде халық санының ерекше
Егемендіктің алғашқы жылдары кезінде үрдіс алған демографиялық дағдарыстың ең
Кесте 1- Қазақстан халқының 2000-2006 жж. динамикасы

жыл басына, адам [29]

Облыстар 1989 ж. 1999 ж. 1989- 1999 жж. 2002
Қазақстан Рес. 16199154 14953126 -1246028 14851059 15074767 15219291 -979863

Ақмола обл. 1064406 836271 -228135 755000 747185 746652 -317754

Ақтөбе обл. 732653 682558 -50095 668166 678607
Алматы обл. 1642917 1558534 -84383 1554573 1589751 1603758 -39159

Атырау обл. 424708 440286
Шығ.Қазақ. 1767225 1531024
Жамбыл 1038667 988840
Батыс-Қаз. 629494 616800
Қарағанды 1745448 1410218 -335230 1344244
Қостанай 1223844 1017729
Қызыл-Орда 574464 596215
Маңғыс.обл. 324243 314669 -9574 328265 361754 374430 +50187

Павлодар обл. 942313 806983
Солт.Қаз. 912065 725980
Оңт.Қаз. 1823528 1978339 +154811 2079506 2193556 2233568 +410040

Астана қ. 281252 319324 +38072 493062 529335 550438 +269186

Алматы қ. 1071927 1129356
1-кестеде берілген деректерге сүйене отырып, екі санақ аралығында (1989-1999
Керісінше басқа аймақтарда халық санының төмендеуі байқалады. Мысалы Қарағандыда
Республикадағы халықтың кемуі 2006 жылғы мәлімет бойынша да байқалады.
Басқа ұлттардың кетуіне себеп, негізінен, 1990 жылдардағы әлеуметтік-экономикалық қиыншылықтардың
Кесте 2- Қазақтардың өсу динамикасы (1989-2006 жж.) [29].

Облыстар Қазақтар саны Қазақтардың үлес салмағы

1989 ж. 1999 ж. 2006 ж. 1989 ж. 1999
Қазақстан Рес. 6496858 7985039 8913315 40,1 53,4 58,6

Ақмола обл. 266831 313488 319894 25,1 37,5 42,8

Ақтөбе обл. 407222 482285 525467 55,6 70,7 76,5

Алматы обл. 741737 926137 1006748 45,1 59,4 62,7

Атырау обл. 338998 391672 428677 79,8 89,0 90,7

Шығ.Қазақ. 687879 743098 748425 38,9 48,5 52,3

Жамбыл 507302 640346 683748 48,8 64,8 68,3

Батыс-Қаз. 351123 399030 421580 55,8 64,7 69,2

Қарағанды 449837 529478 562446 25,8 37,5 42,1

Қостанай 279787 314801 311247 22,9 30,9 34,5

Қызыл-Орда 504126 561630 590168 87,8 94,2 95,5

Маңғыс. обл. 165043 247644 315069 50,9 78,7 84,1

Павлодаробл. 268512 311862 328418 28,5 38,6 44,2

Солт.Қаз. 206060 214697 217082 22,6 29,6 32,7

Оңт.Қаз. 1017470 1340889 1551529 55,8 67,8 69,5

Астана қ. 49798 133585 323021 17,7 41,8 58,7

Алматы қ. 255133 434397 579796 23,8 38,5 46,5

Кестеден көріп отырғандай, осы жерде республикаға өз атын берген
Бұл кезеңді «қазақ қалаға бет бұрды» деп атайды немесе
Сонымен, Қазақстандағы қазақтардың урбанизациялану процесі үлкен қарқынмен өсті. 1999
1999 ж. мәлімет бойынша, аймақ бойынша қазақтардың урбанизациялану процесі
Соғыстан кейінгі жылдардағы көші-қон нәтижесінде, 1959 жылғы санақ көрсеткендей,
Осындай азаюдан кейін Қазақтан Республикасы егемендігін алғаннан кейін өз
Республика халқының көпшілігі қалада тұрды, 1989 жылы қалада тұратын
ТМД елдерінің ішінде экономикалық дағдарыс тереңдеп жалғаса түскенмен Ресейдегі
Кесте 3- Қазақстан Республикасының қала халқы (1989-2008жж.) [29]

1989 ж. 1999 ж. 1989-

1999жж. 2006 ж.

абс. % абс. %

абс. %

Қазақстан Рес. 9182636 56,7 8377303 56,0 -805333 8696520 57,1

Ақмола обл. 502382 47,2 380427 45,5 -121955 354580 47,5
Алматы обл. 537040 32,7 464953 29,8 -72087 479933 29,9

Атырау обл. 256011 60,3 256121 58,2 110 269068 56,9

Шығ.Қазақ. 1031598 58,4 899745 58,8 -131853 850763 59,4

Жамбыл 491769 47,3 456939 46,2 -34830 451223 451

Батыс-Қаз. 267362 42,5 251761 40,8 -15601 267283 43,9

Қарағанды 1426386 81,7 1158948 82,2 -267438 1125124 84,3

Қостанай 617938 50,5 552104 54,2 -65834 480327 53,2

Қызыл-Орда 345782 60,2 360985 60,5 15203 368118 59,5

Маңғыс. Обл. 287239 88,6 246848 78,4 -40391 263012 70,2

Павлодар обл. 603176 64,0 511900 63,4 -91276 488755 65,8

Солт.Қаз. 327450 35,9 274631 37,8 -52819 227747 34,3

Оңт.Қаз. 738947 40,5 729587 36,9 -9360 891826 39,9

Астана қ. 281252 100 319324 100 38072 550438 100

Алматы қ. 1071927 100 1129356 100 57429 1247896 100

3-кестеден көріп отырғандай, қала халқы 10 жыл ішінде (
2006 жылғы мәлімет бойынша қала тұрғындарының саны 8696,5 мың
Республика халқының көпшілігі әлі де болса ауылда тұрады. 1989
Кесте 4- Қазақстан Республикасының ауыл халқы 1989-2008жж. [32].

1989 ж. 1999 ж. 1989-

1999 жж. 2006 ж. 1999-2006жж. 2008 ж.

абс. % абс. %

абс. %

Қазақстан Рес. 7016518 43,3 6575823 44,0 -440695 6522771 42,9
Ақмола обл. 562024 52,8 455844 54,5 -106180 392072 52,5
Ақтөбе обл. 336276 45,9 298884 43,8 -37392 306271 44,6
Алматы обл. 1105877 67,3 1093581 70,2 -12296 1123825 70,1
Атырау обл. 168697 39,7 184165 41,8 15468 203316 43,0
Шығ.Қазақ. 735627 41,6 631279 41,2 -104348 580417 40,6 -50862
Жамбыл 546898 52,7 531901 53,8 -14997 549871 54,9 17970
Батыс-Қаз. 362132 57,5 365039 59,2 2907 342008 56,1 -23031
Қарағанды 319062 18,3 251270 17,8 -67792 209314 15,7 -41956
Қостанай 605906 49,5 465625 45,8 -140281 422851 46,8 -427740
Қызыл-Орда 228682 39,8 235230 39,5 6548 250131 40,5
Маңғыс. Обл. 37004 11,4 67821 21,6 30817 111418 29,8
Павлодар обл. 339137 62,0 295083 36,6 -44054 254156 34,2
Солт.Қаз. 584615 64,1 451349 62,2 -133266 435379 65,7 -15970
Оңт.Қаз. 1084581 59,5 1248752 63,1 164171 1341742 60,1 92990
4-кестеде берілген деректерге қарай отырып, екі санақ аралығында (1989-1999
Кесте 5- Қазақстан республикасының ұлттық құрамы 1989-2006 жж. [32]

Ұлттар мың адам үлесі, пайызбен

санақ қорытындысы бойынша жыл басына санақ қорытындысы бойынша
1989 ж. 1999 ж. 2006 ж. 1989 ж. 1999
Барлығы 16199154 14953126 15219291 100 100 100

Қазақтар 6496858 7985039 8913315 40,1 53,4 58,6

Орыстар 6062019 4479620 3979322 37,4 29,9 26,2

Украиндар 875691 547054 448807 5,4 3,7 3,0

өзбектер 331042 370663 428904 2,0 2,5 2,8

Немістер 946855 353441 222711 5,9 2,4 1,5

Татарлар 320747 248894 229644 2,0 1,7 1,5

Ұйғырлар 181526 210365 229781 1,1 1,4 1,5

Беларустар 177938 111927 -
Корейлер 100739 99665 - 0,6 0,7 -

Азербайжандар 88951 78295 - 0,6 0,5 -

Түріктер 49475 75933 - 0,3 0,5 -

Басқа ұлттар 567313 392230 766807 3,5 2,5 5,0

5-кестеден көріп отырғанымыздай 1989-2006 жылдары, яғни 17 жыл аралығында
Қазіргі уақытта 2007 жылдың басында берілген мәлімет бойынша, Қазақстандағы
2008жылдың мәліметі бойынша, Республикада тұратын ауыл халқының үлесі 47,12%
Көші-қон процестердің әсерінен Қазақстандағы көп ұлттың құрамы үнемі артып
Қазақстан халқының ұлттық құрамына көші-қон толқындары күшті әсер етіп,
2.2 Көші-қон үрдістірінің даму тарихы (1917-19 ,.XX ғасырдағы Қазақстандағы
Қазақстанда соңғы екі ғасыр аралығында өткен көші-қон үрдістері қоғам
Ресей үкіметіне қосылмастан бұрын қазіргі Қазақстан аумағында қарақалпақтар, қалмақтар,
1861 жылдан кейін Ресейдегі шаруаларды басыбайлығынан босату үрдісі басталысымен
Санкт-Петербург бейбіт келісімінен кейін 1881-1884 ж.ж. Қазақстанның оңтүстік-шығыс аумағына
XX ғасырдың басында халық санының көші-қон нәтижесінен өсуімен сипатталады,
Қазан төңкерісі мен азаматтық соғыс өлке шаруашылығын едәуір әлсіретті,
Айтарлықтай көші-қон қозғалыстары аштық пен 1921 жылғы жұт әсерінен
Кеңес үкіметі кезінде БОАК пен ХКК-нің “1925-1926 жылдары жоспарлы
1926 жылғы санақ мәліметтері бойынша халықтың ұлттық құрамы келесідей
Тарихшылар пікірінше, Қазақстан халқына Кеңес үкіметінің алғашқы онжылдығындағы әлеуметтік-экономикалық
Дегенмен, 1928 жылдан бастап мемлекет саясаты өзгеріске ұшырайды, күштеп,
1926-1939 ж.ж. аралығында республика халқының ұлттық құрамы келесі түрде
Соғыс жылдары Қазақстан халқы зауыттар және фабрикалармен бірге эвакуацияланған
Соғыстан кейінгі кезеңде соғыс жылдары басталған Қазақстанның қарқынды әлеуметтік-экономикалық
1950-жылдардың екінші жартысы мен 1960-жылдары нағыз демографиялық жарылыс
1950-жылдары Қытайдың Шыңжан-Ұйғыр автономиялық ауданынан қазақтардың бір бөлігі оралып,
1989 жылғы соңғы кеңестік санақтан кейін халықтың ұлттық құрамында
Қазақстанда, сондай-ақ ТМД елдерінде 1990 жылдары көші-қон үрдісі қолға
1990-жылдары көші-қон ағыны ерекше болды. 6 жыл ішінде (1991-1996)
Кең масштабты эмиграция, республикаға келушілердің азаюымен қатар, төрт жылдың
Қазақстан халқының этникалық құрамы (15,860 млн. адам) 1997 жылдың
Негізгі көші-қон ағындары Қазақстан арасында және жақын шет елдерде
Көші-қон шығыны Қазақстанның барлық облыстарында болды. Әсіресе интенсивті эмиграция
1996 жылы эмигранттардың этникалық құрамы төмендегідей болған: орыстар-52,5%, немістер-25,7%,
Эмиграцияның ең жоғарғы қарқыны немістердің арасында болды: 1995 және
2.3 Егеменді Қазақстандағы оралмандар мәселесі

КСРО-ның құлауы және Қазақстан Республикасының өз алдына тәуелсіз мемлекет
Халықтың санын арттыру ұлт саясатының стратегиялық бағыты болып табылады
Шетелдегі қазақтардың жалпы саны 4,5 млн. адам болса, олардың
1991 ж. Қазақстан өз алдына тәуелсіз мемлекет болып құрылғаннан
Өкінішке орай репатрианттарды мамандығы бойынша жұмысқа орналастыру, тұрғын үймен
ҚР ҒА академигі Зиманов Салық Зиманұлының Қазақстан Республикасы Парламент
Тарихи Отанына оралушыларға жақсы жағдай тудыру заң орындарының ең
Қоныс аударғандар жаңа ортаға тез көндіге алмайды. Тұрмыс қиыншылығы
Отанына оралды, бастапқыда қиыншылыққа кезігетіні рас. Қыншылықарға шыдамай қайтадан
"Тәуелсіздігіне қол жеткізген Қазақстан түгілі, бай Германияның өзі немістер
Қазақтан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 8 желтоқсандағы Жарлығымен Қазақстан
Көші-қон шаралары жөнінде Қазақстан тәжірибесіз болғандықтан, Халықаралық қоғамдастықтың бай
Республикамыздың Көші-қон және демография жөніндегі агенттігі "Қазақстан-2030" стратегиясын және
Осы цифрларға көз жүгірте отырып, қандастарымыздың тарихи Отанына оралуы
Бүлініп келген қаржының тапшылығынан "қысқа жіп күрмеуге келмей", жоспарлаған
Ауғанстан аймағындағы елдерден келетін оралмандардың жағдайы өте ауыр. Пәкістанда
Қытайдан келетін қандастар үшін өте күрделі жағдай қалыптасып отыр.
1999 жылы көшіп келу квотасына сәйкес ұйымдастырған түрде: Пәкістаннан
Білім жєне ғылым министрінің 1999 жылғы 29 қыркүйектегі
Әр елден келген қазақ репатриациясының өз ерекшеліктері, мәселелері мен
Дүние жүзі қазақтары қауымдастығының мәліметі бойынша Қытайда 1 млн.
ҚХР-да этникалық аз ұлттар қатарындағы қазақтарға деген "тууды қадағалау"
К.А. Сыроежкинның "ҚХР-дағы қазақтар" монографиясында келтірілген мәліметтер бойынша: әлеуметтік-экономикалық
ҚХР-дағы қазақ тұрғындарының жоғарыда келтірілген процентттік қатынастарына қарағанда, 1980
ҚХР-сы қазақтарының Қазақстанға қазіргі кездегі репатриациясының мынандай жақсы жақтары
Екіншіден, ҚХР-ғы қазақтардың кәсіби салаларындағы; жоғарыда келтірілген пайыз көрсеткіштеріне
Үшіншіден, Қытай қазақтарының ең жақсы қасиеттері: әдетке айналған тәртіп,
Төртіншіден, Қазақстандағы қазақтардың саны көбейіп, демографиялық теңсіздікті жояды.

Бесіншіден, олар тіл тасушылар болып табылады, сондықтан да, Қазақстанда
Алтыншыдан, кейінгі кезде басталған ҚХР-дағы этникалық аз ұлттарға деген
Жетіншіден, қытайлармен тығыз қатынаста ұзақ уақыт тұрған қазақтар, олардың
Негізінде, ҚХР-сы қазақтарының репатриация мәселесінің негативтік жақтары белгілі.
1996 ж. 12 мамырда Алматы қаласында өткен Қоныс аударған
Үшіншіден, қытай қазақ репатриациясы мәселесін абайлап және салмақты шешуінің
Моңғолиядан Қазақстанға 3 жылдың ішінде (1991-1993 жж.) ішінде 60
Моңғол қазақтарының репатриациясы Қазақстанның ішкі саясатында ең күрделі мәселе
Қазақстан Республикасы Президентінің қарамағындағы Қазақстанның стратегиялық зерттеу институтының 1992
Моңғол қазақтары Қазақстанға көшудің себептерін атады: балаларына жоғарғы сапалы
Моңғол қазақтары көшуге кедергі болатын себептерін атады: материалдық қиындықтар
Моңғолия қазақтарының Қазақстанға көшуін қызықтырған екі маңызды жағдай: ұлттық
Моңғол қазақтары қазақша тамаша сөйлейді, сол себептен де олар
1991 жылдан 1992 ж. арасында Моңғолиядан Қазақстанға репатрианттанған қазақтар
Моңғолиядан келген қазақ репатрианттарының ішінде интеллигенция өкілдері өте көп:
Ал енді Иран мен Ауғанстан қазақтарының репатриациясының ерекшелігі –
1982 жылы Түркияға әскери босқын ретінде Ауғанстаннан 500 қазақ
Түркияда оларды Стамбулда орналастырды, кейбіреулері осы күнге дейін тұрады.
1993 ж. ақпанда қазақ делегациясының Иран жағынан болған келесімінен
1920-1930 жылдардан бері тұрып келе жатқан Ирандағы қазақ диаспорасының
Қазақстанның билік орындарының қаржы көмегімен 1993 жылы Ираннан Қазақстанға
1996 жылы шілде айында Ауғанстан мен Ираннан 1280 қазақ
Ауғанстан босқындарының бір тобына экономикалық-гуманитарлық көмек көрсетілген. Иран қазақтарының
Репатрианттанған қазақтардың орыс тілін білмеуі олардың Қазақстан жерінде тез
Қазақ репатриациясы бүкіл Қазақстан қоғамы үшін өте көп және
Отыз жыл ГФР-да тұрып, қазақстанға қоныс тепкен Арыстан Тосун
Қазақстан шет елдердегі отандастарына қамқорлық жасап жатқан әлемдегі бірден-бір
Дүние жүзі қазақтары қауымдастығының қатысуымен он шақты шет елдерде
"Ата-жұрт" деп жеткен ағайын бұл жаққа келгенде шекесі шылқып,
Тұрмыс тақырыбынан бөлек, руханият дүниесі деген бар. Осы орайда
Республикалық теле арналардығ біріне берген сухбатында журналист, Моңғолиядан келген
Тәуелсіздікті бұдан артық бейнелеудің қажеті де жоқ сияқты. Ең
Ол үшін, ақиқатын айту керек, оралман қазақтармен арамыздағы әлі
Батыр да, дана да, алып та – кешегі бала.
Оралман балаларының білім алып, өз қатарымен еркін араласып, ер
Тәуелсіздік тойына да жеттік. Жаттың босағасында жүріп, қиындықты онсыз
Қазақстанға сара жол ұсынған, шеттегі қандастарын есінен шығармаған, тарихи
Қазірше көшіп келуге зауқы жоқ қандастарымызға тарихи отаны
1993 жылдан бастап туған елге бет түзеген көш легінің
2002 жылдың ақпан айында Көші-қон агенттігі ұсынған "Қазақстан Республикасының
Бұл Заңдағы атап айтатын басты мәселе – бұған дейін
Әдетте заң бойынша Қазақстан азаматтары жылжымайтын мүлігін, жеке тұлға
Атажұртына оралу арманы оралғандардың мемлекет тарапынан беретін жәрдемақы, зейнетақыларын
Оралмандар көбіне туыстық факторларды алға тартып, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл,
Ең бастысы, Қазақстан өкіметі шетелдерде тұратын отандастарды қолдау, көші-қон
Оралмандардың тарихи Отанына оралуы тек оралмандардың өздеріне ғана керекті
Мемлекеттік шешімдерге әсерін тигізген мынандай ұсыныстарды айтуға болар
Шет елдегі қазақтар – колониалды саясаттың жазасынан қашқан немесе
Егер, шеттегі ағайындарға Отанынан қуылған саяси репрессия құрбаны (ұрпағы
Себебі, олай етпесек: шекараның ар жағына жағалай қонған, басқа
2002 ж. бес миллион қазақ диаспорасына білім алу үшін
"Халықтың көші-қон Заңы" қабылданды, агенттік құрылды, квота бөлінді, оралман
1996-2001 жж. ішінде тек көші-қонға республикалық бюджеттен 2 млрд.
Қоныстанушы ағайындардан жұмыссыз саналып келген 97 мың адамның 54
Бірақ өкінішке орай оралмандарға бөлінетін қаржы (квота) жыл өткен
Сондай-аќ 1200 оралман балалары Қазақстан Қарулы күшінің сапында борышын
Қазақстанның жері ұшан-теңіз кең, ал тұрған халқы онымен салыстырғанда
Дүниежүзі қазақтарының Ш Құрылтайы 2005 жылдың 28-30 қырқүйегінде Астана
Қазақ елінің егемендік алуы – әлемге тарыдай шашылып кеткен,
Олай дейтініміз – әлем қазақтарының атасы бір, тілі мен
Біздің қолымыз жеткен теңдесі жоқ жеңісіміз – ел тәуелсіздігі.
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ КӨШІ-ҚОН ҮРДІСТЕРІ

3.1 Қазақстан Республикасының қазіргі кезеңіндегі көші-қон қозғалысының
1990ж. КСРО-ның ыдырауы және мемлекет тәуелсіздік алғаннан кейін миграциялық
1992-2000 ж. аралығында мемлекет аралық миграциялық айналымына (келгендер мен
Республика миграциясы толқын тәрізді өзгеріп отырған. 1990, 1992, 1994
Эмиграцияның шарықтау шыңы 1994 ж. келді. Тек ресми
1990жж. демографиялық процестер 80ж.- мен салыстырғанда туылғандардан өлгендер көрсеткішінің
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі 10 жылдықта, ресми деректер бойынша елден
Қазақстан халқының 1991-2006 жылдардағы халықаралық көші-қоны 6-кестеде келтіріледі:

Кесте 6- 1991-2006жж. Қазақстан халқының халықаралық көші-қоны (статистикалық есеп
Жыл Барлығы Соның ішінде

ТМД елдері Өзге елдер

көші-қон сальдосы Имми-гранттар Эми-гранттар Имми -гранттар Эми-гранттар Имми-гранттар Эми-

гранттар

1991 -57686 170787 228473 161738 150781 9049 77692

1992 -156261 161499 317760 148165 216906 13334 100854

1993 -219025 111082 330107 100075 229643 11007 100464

1994 -406679 70389 477068 63863 372053
1995 -238495 71137 309632 67861 208215 3276 101417

1996 -175538 53874 229412 51236 155672 2638 73740

1997 -261388 38067 299455 35530 239318 2537 60137

1998 -203039 40624 243663 38340 193866 2284 49797

1999 -128355 37102 165457 35366 120724 1736 44733

2000 -123195 33621 156816 31575 117426 2046 39390

2001 -94249 49344 153593 46044 102375 3300 41218

2002 -62012 58211
2003 -8306 65584 73890 60781 49260 4803 24630

2004 2789 68319 65530 61831 46929 6488 18601

2005 22668 74807 52139 65829 40698 8978 11441

2006 33472 67386 33914 57265 30487 10121 3427

Бұл таблицадан миграция сальдосының 2003 ж.-ға дейін кері шамада
Сурет 1- Қазақстан Республикасының халықтар миграциясы [43].

Республика бойынша сыртқы көші-қон айырымы 2003 жылдың қаңтар-желтоқсанында 2002
Мемлекет аралық көші-қон байланыстарының ішінен Қазақстан үшін ең белсендісі
Қазақстандағы көші-қонның аймақтық ерекшеліктері. Кеңес одағының ыдырауына және ТМД
Басты миграция ағындары Қазақстан және жақын шетел елдері арасында
Сурет 2- Қазақстандағы ТМД елдерімен халықтар көші-қоны [32].

ТМД-дан тыс елдерден халық көші-қонының оң сальдосы Қытаймен, Моңғолиямен,
Халық көші-қонының оң сальдосы Өзбекстанмен, Түркменстанмен, Қырызстанмен, Тәжікстанмен сақталуда,
Осы уақыт аралығында Қазақстаннан Шетелдерге 74370 адам (2002 жылдың
Сурет 3-Қазақстандағы ТМД-дан тыс елдер халықтарының көші-қоны

2003 жылдың қаңтар-желтоқсанында ТМД елдерінен және ТМД-дан тыс елдерден
Кесте 8- 1992-2004 жж. Қазақстандағы миграцияның ұлттық құрамы [32].

мың адам

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Барлығы

келгендер 190,61 111,3 70,4 71,1 53,9 38,1 40,6 41,3
кеткендер 369,3 333,4 480,8 309,7 229,4 299,5 243,7 164,9
сальдо -179,2 - 222,1 -410,4 -238,6 -175,5 -261,4 -203,1
Казақтар

келгендер * 36,0 20,0 18,9 16,4 11,6 11,0 10,9
кеткендер * 12,6 14,5 10,9 9,5 11,8 9,3 8,3
сальдо 58,8 23,4 5,5 8,0 6,9 -0,2 1,7 2,6
Орыстар

келгендер * 46,3 31,2 34,5 24,0 17,2 19,9 20,1
кеткендер * 170,1 283,1 160,9 120,4 174,6 144,4
сальдо -105,1 -123,8 -251,9 -126,4 -96,4 -157,4 -124,5 -71,4
Украиндықтар

келгендер * 6,7 4,6 4,5 3,0 2,3 2,5 2,5
кеткендер * 23,3 36,9 22,2 16,5 29,1 22,8 15,3
сальдо -15,5 -16,6 -32,3 -17,7 -13,5 -26,8 -20,3 -12,8
Немістер

келгендер * 4,1 2,8 2,9 2,0 1,4 1,5 1,4
кеткендер * 88,2 92,6 82,6 59,0 49,5 40,0 32,9
сальдо -92,8 -84,1 -89,8 -79,7 -57,0 -48,1 -38,5 -31,5
Басқа ұлттар

Келгендер * 18,2 11,8 10,3 8,5 5,6 5,7 6,4
кеткенлер * 39,2 53,7 33,1 24,0 34,5 27,2 16,9
сальдо -24,6 -21,0 -41,9 -22,8 -15,5 -28,9 -21,5 -10,5
Кестеде 1992-2004жж. аралығында Қазақстанның 2077,9 мың. адамынан айырылғаны көрсетілген.
Сурет 4- 2007ж.ТМД елдері мигранттарының ұлттық құрылымы [32].

Суретте мигранттардың этникалық құрамы жағынан орыстар, өзбектер басым. Иммигранттардың
Облысаралық және облыс аумағындағы миграция Ішкі немесе республика аралық
1990ж.ж.басында ішкі көші-қон ілесіне жалпы көші-қон айналымының үштен екісі
Ауылдан қалаға көшу жалғасуда. Облыстық маңызы бар қалалар ауыл
Қазақстанның барлық облыстарында (Маңғыстау облысынан басқа) нәтижелі көші-қон шығындары
Кері сальдо оңтүстік аймақтарда − Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан
Ішкі көші-қонға қала халқы ауыл халқымен салыстырғанда қарқынды қатысады.
1990жылдары ішкі миграцияға негізінен қазақ (үштен екісі) және орыс
Кесте 8- ҚР халықтарың облысаралық миграцияы 2007ж. (адам) [32]

Барлығы Сыртқы миграция

Сальдо келгендер кеткендер сальдо келгендер кеткендер

Қазақстан Республикасы -9062 357466 366528 -9062 65308 74730

Ақмола облысы -17 19724 19741 -4699 3028 7727

Ақтөбе облысы -510 14120 14630 -423 2846 3269

Алматы облысы -445 37765 38210 3127 7772 4645

Атырау облысы -188 4694 4882 158 576 418

Батыс Қазақстан облысы -488 15132 15620 -124 1862 1986

Жамбыл облысы -4055 18986 23041 2224 5940 3716

Қарағанды облысы -3841 29745 33586 -3994 4539 8533

Қостанай облысы -5979 25276 31255 -4694 4791 9485

Қызылорда облысы -4276 6377 10653 -4 732 736

Маңғыстау облысы 5461 13036 7575 5201 6094 893

Оңтүстік Қазақстан облысы 2445 30998 28553 8475 11645 3170

Павлодар облысы -4545 20202 24747 -4919 3253 8172

Солтүстік Қазақстан облысы -6678 11039 17717 -3794 2894 6688

Шығыс Қазақстан облысы -10144 30172 40316 -5015 2533 7548

Астана қаласы 5290 15091 9801 -441 1307 1748

2007 жылғы Қазақстандағы облысаралық көші-қонының құрылымы

Сурет 6-Қазақстан Республикасындағы облысаралық көші- қон

Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі таратқан мәліметтерге қарағанда, 2004
Ұазақстан республикасының ішкі миграциясы карта-сұлбада көрсетілген.

3.2 Қазақстан Республикасындағы көші-қон қозғалысының кемшіліктері мен жетістіктері

Өз заманында ұлы Абай халқының басына түскен қиыншылық пен
Тәуелсіздік тұғырына ту тіккен тұстағы егемендігіміздің елеулі шараларының бірі
Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 8 желтоқсандағы Жарлығымен Қазақстан
Республикамыздың Көші-қон және демография жөніндегі агенттігі “Қазақстан-2030” стратегиясын және
Осы цифрларға көз жүгірте отырып, қандастарымыздың тарихи отанына оралуы
Республикадан кетудің негізгі себебі экономикалық қиындықтарға байланысты екені бәрімізге
Келген қандастарымызды жұмысқа орналастыру да еңбек келісімі деген бірдеңені
Қазақ жері кең байтақ. Бірақ соның 30 пайыздан астамы
1999 жылы көшіп келу квотасына сәйкес ұйымдастырылған түрде: Пәкістаннан-95
1999 жылы тұрғын үй сатып алу үшін бөлінген 85,6
Дегенмен, оралмандарды тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесінде Қазақстан республикасының
Оралмандардың балаларына ерекше назар аударылып отыр. Көп балалы отбасылар
Агенттіктің ұсынысы бойынша Білім және Ғылым министрлігімен бірлесіп, 1999
Көші-қон үрдісінде біздің елімізден көшіп кетушілердің демографияға теріс ықпалы
1) “Халықтың көші-қоны туралы” Қазақстан Республикасының Заңына тиісті өзгерістер
2) көшіп келудің жыл сайынғы квотасын жасау мәселесін қайта
3) 1999 жылғы 18 тамызда Қазақстан республикасы үкіметінің №
Аз уақыт ішінде Агенттік бірталай жұмыс атқарса да, алдымызда
ҚОРЫТЫНДЫ

ҚР cтатистика жөніндегі агенттіктің мәліметтеріне қарағанда, 2008 жылғы дерек
1990-жылдары көші-қон ағыны ерекше болды. 6 жыл ішінде (1991-1996)
Тағдырдың талай тауқыметін көріп, жат жерден жатып келген бауырларымызды
Қазақта “ Елден ел көшсе – жұт, елге ел
Кеңестік Одақ кезінде күдіреті күшті үкімет шешімімен қазақ жеріне
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Арынов Е.М. Прогноз демографического развития РК до 2015 г.-Алматы,
Сергеева А.М. Қоныстанудың географиялық, әлеуметтік-экономикалық мәселелері.- Алматы, 2000. -116
Қазақстан Республикасының конституциясы (11 бабында)

Баранский Н.Н. Экономическая география. Москва, 1986.-256с.

Зайончковская Ж.А. Миграция населения. Москва, 1992.-243с.

Хорев Б.С., Чапек В.Н. Проблемв изучения миграции населения. -М;
Хомра А.У. Определение и классификация форм миграции населения. -Киев,1974.
Староверов В.И. Социально-демографические проблемы деревни. М; 1975.-160с.

Хомра А.У. Миграция населения: Вопросы теории, методики исследования. -Киев,
Переведенцев В.И. Методы изучения миграции населения. М., 1975.-231с.

Филлипов Н.Н., Суков В.А. Проблемы формирования трудовых ресурсов села.
Караханова Т.М. Некоторые вопросы миграции населения в Узбекской ССР.
Шамилева Л.Л. Моделирование миграции населения в районе. М.,1975.-171с.

Лармин О.В. Методологические проблемы изучения народонаселения. М.,1974.-196с.

Чапек В.Н. Миграция и стабилизация трудовых ресурсов села. Ростов-на-Дону,1983.-312с.

Моисеенко В.В. Территориальное движение населения. М.,1985.-291с.

Статистика миграции населения. М.,1973.-141с.

Заславская Т.и., Рыбаковский Л.Л. Процессы миграции и их регулирование
Щепаньский Я. Элементарные понятия социологии. М.,1969.-351с.

Курман М.В. Движение рабочих кадров промышленного предприятия. М.,1971.-287с.

Курман М.В. актуальные вопросы демографии. М.,1976.-241с.

Баранов Э.Ф., Бреев Б.Д. Система территориального планирования развития
23. Бреев Б.Д. Подвижность населения и трудовые ресурсы. М.,1977.-234с.

24. Демографические тетради. Киев,1973.-186с.

25. Матлин И.С. Моделирование размещения населения. М.,1975.-305с.

26. Миграция сельского населения. М.,1970.-177с.

27. Амирасланов К.Ш. Современная миграции населения в Азербайджанской ССР
28. Жумасултанов Т.Ж., Ибраев А.Т. Население Казахстана с
29. Асылбеков М.Х., Галиев А.Б. Социально- демографические процессы в
30. Искаков У.М. Учет и перепись населения мира и
31. Демографический статежегодник Казахстана. -Алматы: Агентство Республики Казахстан по
32. Масанов Н. Взаимодействие миграционных систем Казахстана, России, Китая
33. Население Казахской ССР. Госкомитет Казахской ССР по статистике.
34. Садовская Е.Ю. Внешняя миграция в Казахстане и предупреждение
35. Итоги миграции населения по Республике Казахстан за 1994
36. Статистическое обозрение Казахстана. Алматы, 1997г.

37. Аңсатов С. Алыстағы ағайын көші. Егемен Қазақстан 21.11.2003.

38. Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуы. Алматы, 2004 .-311б.

39. Абайдың нақыл сөздері

40. Назарбаев Н.Ә. “Қазақстан 2030” бағдарламасы.

41.Қазақстанның демографиялық жылнамалылығы (2005 ж.). А., 2007.

88-бб.

42. Қазақстанның демографиялық жылнамалылығы (2005 ж.). А., 2007.

7, 88-89 бб.

43. Қазақстанның демографиялық жылнамалылығы (2007 ж.). А., 2007.
44.Қазақстанның демографиялық жылнамалылығы (2007 ж.). А., 2007.

90-б.

1