Қазақстандағы туристік кәсіпорындардың дамуы және табысы
Республикада 700-ге тарта туристік кәсіпорындар іс-әрекет жасап жатса да, бұл саланың экономикамызға сүбелі кіріс түсіргенін сезініп тұрмаған сыңайлымыз. Мұндай жайттың орын алуының себептері сан-алуан. Бірақ тәуелсіздігімізді алып, дербес ел ретінде дамуымыздың барысында бірқатар туризмге тікелей қатысы бар «Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы заңы» және басқа қаулылар қабылданған болатын. Осының бәрі туризмді өркендету жолында жасалған оң қадамдар деп есептеуіміз қажет. Дегенмен туристік қызметтің келеңсіз жақтарын айқын ұғыну үшін туризмнін даму үрдісіне егжей-тегжей талдау жасап, оған бағалау жүргізу қажеттігі туындап отыр.
2002 жылы Қазақстан туризмнен 1690289,3 мың теңге мен 29,8 мың АҚШ доллар бар сома табыс алды (2 кесте). 2000 жылы туристік фирмалар қызметінен түскен табыс мөлшері 1882684,7 мың теңге және 623,4 мың АҚШ долларын құрады. Келу туризмі бүкіл теңгедегі табыстың 14,3%-тш және АҚШ долларында табыстың 46,5%-тін құрады. Шығу туризмі теңгеде 74,4%, ал АҚШ долларында 53,5%-ті құрады. Ішкі туризмнен түскен табыс көлемі 11,3%-ті қамтыды.
2002 жылы келу туризмі бүкіл теңгедегі табыстың 11,8%-тін және АҚШ долларында табыстың 100%-тін құраса, шығу туризмі тенгеде 66,5%-тін, ал ішкі туризм 21,7%-ті құрады. Бұдан шығатын қорытынды: туризмнен түскен табыс 2002 жылы 2000 жылмен салыстырғанда 10%-ке төмен болды. 2002 жылы келу туризмнен түскен табыс мөлшері теңгеде 2000 жылдың көрсеткіштерімен салыстырғанда 2,1%-ке кем болды, ал доллардағы пайда 2002 жылы 100%-ке тең болса, 2000 жылы бұл көрсеткіш 46.5%-ті құрады. Шығу туризмі 2002 жылғы теңгедегі табысы 2000 жылдан 7,9%-ке кем болды, ішкі туризмнің дамуынан табыс мөлшері 2002 жылы 2000 жылмен салыстырғанда 10,4%-ке артты. Келтірілген мәліметтер Қазақстандағы туризмнің толық қарқынмен дамуына мүмкіндіктерінің тапшылығына, өз орнын таба алмай жүргеніне куә болып отырмыз.
2000-2002 жылдар аралығында Қазақстанға әлемнің жүзден астам елдің өкілі келіп кетті. Біз жүргізген зерттеу негізінде 300-ден артық туристерді жіберетін елдерді ранжирлеу әдісімен бөліп-жарған едік. Басты мақсатымыз Қазақстанға келетін туристерді елдік санаты бойынша айыру және туристік саясатымызды қандай мемлекеттерге қарай жүргізу және дамыту шараларын жүзеге асыру қажеттігін бағдарлау. 2000-2002 жылдар аралығын өзімізге арқау етіп, резидент емес туристер келген елдерді сурет ретінде сипаттадық (сурет 2). 2000 жылы дамыған елдер ішінде Ұлыбритания. Германия, АҚШ, Франция, Жапония, Италия басым болса, 2001 жылы Ресей мен Германия ғана 300-ден аса турист аттандырған еді. 2002 жылы аталмыш мемлекеттерге Израиль, Литва, Иран сынды даму үстіндегі елдер легі қосылды. Осы ретте Қазақстанға көз тігіп отырған мемлекеттердің біразы іскерлік ниетпен келетін туристерді жіберіп жатқанын айтқан жөн.
2001 жылы Ресей мен Германияның туристерді ең көп жібергенінін бірден-бір себебі — аталмыш елдердің Қазақстанда ірі этникалық диаспораларының қоныстануы мен, әсіресе Ресейдің байырғы дәстүрлі, көршілес жатқандығымыздың әсері болса керек. 2002 жылы Израиль, Иран, Литва мемлекеттері азаматтарының республикамызға ат басын бүруы, біздің ойымызша, бизнеспен және аз ғана бөлігінің танымдық мақсатпен байланысты екендігін тұжырымдаған дұрыс шығар.
