Балалар әдебиеті диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ
І. Кіріспе
Балалар әдебиетінің теориясы мен тарихы.
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Балалар әдебитенің қалыптасу, даму жолдары мен кезеңдері.
2.2. Балалар әдебиетінің өркендету мақсатында жасалған шаралар.
2.3. Халық ауыз әдебиетінің балаларға арналған түрлері.
2.4. Балаларға арналған шығармаларда шындықты бейнелеу.
2.5. Баланың сөздік қорын оңайтудағы жаңылтпаш пен жұмбақтардың алатын орны
а) жаңылтпаштар
ә) жұмбақтар
ІІІ. Аңыз, әңгімелер баланың арман, қиялына жол ашады.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 56 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
МАЗМҰНЫ
І. Кіріспе
Балалар әдебиетінің теориясы мен тарихы.
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Балалар әдебитенің қалыптасу, даму жолдары мен кезеңдері.
2.2. Балалар әдебиетінің өркендету мақсатында жасалған шаралар.
2.3. Халық ауыз әдебиетінің балаларға арналған түрлері.
2.4. Балаларға арналған шығармаларда шындықты бейнелеу.
2.5. Баланың сөздік қорын оңайтудағы жаңылтпаш пен жұмбақтардың алатын
а) жаңылтпаштар
ә) жұмбақтар
ІІІ. Аңыз, әңгімелер баланың арман, қиялына жол ашады.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Балалар әдебиетінің теориясы мен тарихы.
Балалар әдебиеті - әдебиетіміздің өскелең бір саласы. Оның өзіндік
Балалар әдебиетінде оптимизм басым. Сары уайым, қайғы шер атымен
Балалар әдебиеті шығармаларының ықпалы, тәрбиелік күші жаңымды кейіпкерлер образын
«Өнер алды қызыл тіл» деп Абай атамыз айтқандай, балалар
Балаларға арналған өлеңдер ойнақы, жинақты, тілі баланың өз ойындай
1920 жылдардан кейін қазақ балалар әдебиеті жөнінде де сыншылар
С. Сейфуллиннің, І. Жансүгіровтің, М.Әуезовтің, С. Ерубаевтың, С. Мұқановтың
С. Сейфуллин өзінің «Жұмбақ айтысу», «Жаңылтпаш», «Балалар ойыны», «Жастық
І. Жансүгіров 1927 жылы жарық көрген «Өтірік» атты жинаққа
М. Әуезовтің «Әр жылдар ойлары», «Ертегілер» деген ғылыми еңбектерінде
Педагогикалық, психологиялық тұрғыдан алып қарағанда «бала» деп атап жүрген
Мектеп жасына дейінгі балдырғандар шын мағынасындағы оқырмандар емес, олар
Ал білек,ал білек,
Балдырған, бал білек
Аулың толы мал,білек.
Атқа тоқым сал, білек,
Отан тілін ал, білек,
Мал ішіне бар, білек,-
Деген сияқты ойнақы болып келеді. Оның жатталуы да қиын
Бұл жеті мен он жастың арасын қамтиды. Бастауыш мектеп
Балалар әдебиетінің бұл сатысы он бір мен он төрт
Өйткені бала психологиясында бұл кезеңде жаңа-құрылымдар мен саналы ерекшеліктер
Үш жастағы дағдарысты тек теориялық схемамен қарастыруга болмайды. Біз
Осы мәселенің мәнін ашып көрсетуде біріншіден, дағдарыс баланың бойындағы
Баланың үлкендердің талабына қарсылық білдіріп, ондай ұсыныстарын орындамай қырсығуы
Біз клиникада өзіміз байқаған мынадай мінез-құлықты мысал етіп келтірейін.
Баланың бойын ашу-ыза кернегенде әмірлі дауыспен айтқан сөз де
Жағымсыз әрекетгің тіл алмаудан екі түрлі айырмашылығы бар. Біріншіден,
Үш жастағы дағдарыстың екінші көрінісі – қырсығу. Жағымсыздық қырсығудан
Екінші сәт. Егер жағымсыздыққа әлеуметтік сипат тән болса, яғни
Үшінші сәт – баланың қыңырлық кезеңі.
Бала мінезіндегі ерекшеліктің алғашқылардан айырмашылығы қандай? Қыңырлык жекё бастын
Буржуазиялық сипаттағы тәрбиеде қырсықтық үш жастағы бала бойындағы дағдарыстың
Еңді төртінші ерекшелік – өзіндік ерік немесе өзімшілдік мінез
Талданып отырған дағдарыс түрлерінін бұдан басқаша үш түрі бар
Бала өз ойыншықтарын да бағаламауға тырысады, оларды ұстағысы келмейді,
Міне үш жастағы баланың бойында жиі кездесетін мінез нышандары
Осы ерекшеліктер бала тәрбиесін қиын етіп көрсетеді. Бұғын тәрбиесі
Біз атап көрсеткен ерекшеліктер бала бойында пайда болып, оған
Бала дамуының сәбилік кезеңінде елеусіз нәрсеге ашу шақырып, маңындағы
Жалпы алғанда, баланың мінез-құлқы мен әрекеттерінде пайда болып отыратын
Енді екінші белдеу дейтін мәселенің ерекшеліктеріне тоқталып өтейін. Бұл
Үш жастағы дағдарысы өте қиын өткен дені сау сәби
Осы баяндалған мазмұндар баланын даму процесіңце нендей өзгерістер болатындығын
1. Баланың бойындағы жағымсыз әрекет оның ересектер талап еткен
2. Баланың жағымсыз қылығынын көрініс беруі қойылған талаптан тәуелсіз
Қасарыс да дәл сондай. Тіл алмайтын қиын балалары жайындағы
Дардарыстың сан қилы ерекшеліктері Өзге адамдарға қатысты әлеуметтік себептермен
Егер үш жастағы баланың дағдарысын іс жүзіңдегі сипаттарымен ашып
Дағдарыс кезінде баланың бойында қайта құрылатын психикалық. өзгеріс не?
Сегіз жылдық мектеп оқушылары кітапшалармен үздіксіз байланыс жасап тұрады,
Бұл жастағы балалар көбінесе ғылыми – фантастиаклық кітаптар мен
ІХ – ХІ сынып оқушылары өткінші шақтантан өтіп, кәмелеттік
Балалар әдебитенің қалыптасу, даму жолдары мен кезеңдері.
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Балалар әдебитенің қалыптасу, даму жолдары мен кезеңдері.
Дүниедегі барлық зат карама-қарсылықтың бірлігінен тұрады дейтін болсақ, балалар
Жалпы әдебиетке қойылған талаптар сияқты, балалар әдебиетіне де әдебиеттің
Балалар әдебиетіне қойылатын критерия да осындай. Мұны біз балалар
Тіпті «Ғылым адамды қалай алып етті» деген тақырыпқа да
Осының бәрін қорыта келгенде айтарымыз: 1) Социалистік реализмнін міндеті
2.2. Балалар әдебиетінің өркендету мақсатында жасалған шаралар.
Балалар әдебиеті — балаларға арналып жазылған әдеби шығармалар .
Біздің ата-бабаларымыз ерте заманнан бері қарай өз өміршің жалғасына,
В. Бартольд, В. В. Радлов, А.Н. Веселовский, И. Березин,
Совет Одағындағы барлық республикалар әдебиеті социалистік реализм әдісін колданғандықтан,
Қазақстан Коммунистік партиясының X съезінде сөй-леген сөзінде академик жазушы,
Адамның белгілі сипаты мен сапасын қалыптастырудағы тәрбиешілердің мақсат тәрбиесі
Жас мөлшерінің психологиясы курсында оқылатын жоғарыда айтылған жас мөлшерлік
оку-тәрбие жұмысында ескерілуі тиісті кейбір тәрбие ерекшеліктеріне тоқталамыз.
Жастарды өмірге және ұжымдық еңбекке тәрбиелеудің, әрбір жас адамның
Белгілі бір жастағы балалардың жас мөлшері дегеңце олардың көпшілігіне
Бастауыш сынып жасындағы баланын салмағы бір жылда 2-2,7 кг
Жүйке жүйесінін жетілуі де жалғасады. Жүйке жасаушалары арасында жаңа
7-8 жаста жарты шарды жалғап тұрған нерв талшықгары жетіле
Баланың білім алудағы іс-әрекеті де, бұған дейінгі барлық іс-әрекеттер
Білім алу іс-әрекеті окушы баланың өзіне бағытталған іс-әрекеттен тұрады.
Білім алу іс-әрекетіндегі баланың маңызды әрекеті – бұл онын
Бала мектеп табалдырығын аттағаннан кейін, оның әлеуметтік жағдайы өзгереді,
Мектеп табалдырығын аттаған сәттен бастап, баланың алдына оқу іс-әрекетінің
Оқу іс-әрекетінің жағдайында балаға оның ойын емес екендігін түсіндіруге
Баланың дұрыс психикасының ерекшелігі — танып-білуге деген белсенділігі. Баланың
Мектепте оқыта бастағанда баланың ойлау жүйесі өзінің эгоцентризмімен, белгілі
Білімінде жүйеліліктің жоқгығынан, түсніктерінің жеткілікті түрде даму дәрежесіне жетпегендігінен
Бала қоршаған ортаны зерттеуге бағытталған танымдық белсеңділігімен өзі зерттей
Үлкен адам сөзбен айту арқылы баланың назарын белгілі бір
Қызыл қарындашты алындар да қағаздьщ сол жақтағы бұрышына, міне,
Бастауыш сынып жасындағы бала белгілі деңгейде өзінін атқаратын жұмысын
Алайда, бала төменгі сыныпта жүрген кезінде-ақ өзінін мінез-құлқын өзі
Бастауыш сынып жасындағы бала әртүрлі жағдайларды өз қиялында бейнелей
Әртүрлі оқиғалар, «өлендер» ұйқастыру, ертегілер ойлап табу, түрлі кейіпкерлерді
Оның үстіне, қиял әсер беретін іс-әрекет ретінде көрініс табады.
Қиялға берілуі үлкен адамға карағанда баланын өмірінде үлкен рөл
Ақыл-ойдың дамуына оку іс-әрекеті ерекше әсер етеді. Әсіресе оку
Бастауыш сьшып жасындағы бала үлкендердің сөзін бірте-бірте толық және
Тіл меңгеру базасында жаңа әлеуметтік қатынастар пайда болады, олар
Баланың үрейленуі өзін қоршаған ортаны қабылдауының санада сәулеленуі болып
Бұл жастағы балаларда бірте-бірте оларға тән; мектепке барғысы келмеу
Сабақ алдында үрейлену әдеті пайда болған баланы тезірек мектепке
Бастауыш сынып жасындағы балалардың ішіндегі ер балалардың 5-8 пайызының,
Мектеп оқушыларында болатын ерекше белсенділіктің себебі әлі күнге дейін
Осы және осыған ұқсас басқа да әдістемелер баланың бойындағы
Мектепке барған алғашқы жылдарында балалар әлі де үлкендер тарапынан
Бастауыш сынып жасындағы бала үшін ең маңыздысы -педагог. Балаға
Үлкендердің баламен әр түрлі қарым-қатынасы және олардың балаға беретін
Мектеп оқушъшарының өз арасындағы қарым-қатынастары үнемі өзгеріп отырады. Баланың
Бастауыш сынып жасы-бұл айналадағы өзге әлемді баланың өз бойына
Бастауыш сынып жасындағы балалардың кейбір ерекшеліктері жылдар сайын жойылып
Біздің жас өспірімдеріміз үшін әсіресе ұлы кесем В. И.
Совет Одағындағы барлық республикалар әдебиеті социолистік реализм әдісін қолданғандықтан,
Казақстан Коммунистік партиясының X съезінде сөйлеген сөзінде академик жазушы,
Казақ совет балалар әдебиеті өзбек, қырғыз, татар, башқұрт, азербайжан,
Қорыта айтқанда қазақ совет балалар әдебиетіндегі өзара байланыстардың дамуына:
2.3. Халық ауыз әдебиетінің балаларға арналған түрлері.
Мектепке дейінгі жастағы балаларды қазақ халық ауыз әдебиетінің шығармалары
Қазақстан Республикасының Білім туралы заныңда: «Білім беру жүйесінің басты
Халық педагогикасының қайнар бұлағы, ең үлкен бір саласы-халық ауызекі
Халық ауызекі шығармашылығының балалар мен ересектер тәрбиесінің таптырмас құралы,
Қазақ халқының ауызекі шығармашылығы біздің ұлттық болашағымызды, халықтық қасиетімізді
бейімдеу, отбасының, ауыл аймақ, Отанының намысын қорғау сияқты ізгі
Жас жеткіншектерді патриоттыққа тәрбиелеуде, туған жеріне, еліне деген сүйіспеншілік
Адамгершілік қасиеттердің ішіндегі ерекше құндыларының бірі – ізеттілік, ал
Сонымен қатар халық ауызекі шығармашылығы ол қазақ поэзиясының бөлінбес
Ол-жан сезімімізді толқытып, ойымызға ой қосатын, қиялымызға қанат бітіретін
Халық ауыз әдебиетіндегі ұсақ жанрлар деп аталатын жұмбақ, жаңылтпаш,
Жаңылтпаш – мектеп жасына дейінгі балалар мен бастауыш мектеп
Жаңылпаштарды жаттап, жаттыға айту арқылы баланың ана тілін ардақтау,
Жаңылпаштарды тіл дамыту құралы десек, тәрбиешінің міндеті – оларды
лайықты, орынды қолдана білу. Бұл міндетті жүзеге асыруда тәрбиешінің
Сауат ашу сабақтарында жаңылтпаштарды қолданудың маңызы төмендегі міндеттерді шешуге
* әр дыбысты өту барысында оның акустика-артикуляциялық ерекшеліктерін ескере
* тәрбиешінің түсіндірмесімен немесе сөздік жұмысын жүргізу нәтижесінде мағынасы
* кейіпкерлердің жағымды және жағымсыз қылықтарын баяндайтын қысқа да
* өлең, ұйқас, ырғақ, бунақ, буын жөнінде алғашқы түсініктер
* шапшандыққа, аңғарымпаздыққа, жиналыққа баулу;
* есте сақтау қабілетін дамыту.
Жеке дыбыстарды таныстыру сабақтарында сол дыбыстарға сәйкес жазылған жаңылтпаштарды
Рухани адамгершілік тәрбиесін тәрбиеші қалай іске асыруы тиіс? Деген
Халық ауыз әдебиеті-халық шежіресі. Қазақ ауыз әдебиеті-талай ғасырлардан келе
Сондықтан, осы мол байлықтың қайнар бұлағынан жас жеткіншектерді сусындату,
Себебі жас жеткіншектердің дүниетанымының, адамгершілік қасиеттерімен мәдениетінің негізін қалыптастырушылардың
Халық өз бойындағы ең жақсы қасиеттерін жеткіншек ұрпаққа күнделікті
Жазба әдебиетінің негізін салушы классик ақын А.Құнанбаев қазақ әдебиетінің
Кезекті бір жануар
Үстінде екі тауы бар
Математикадан қолданған ауыз әдебиетінің бір бөлігі санамақтарда баланың ойлау
Бір дегенің-білеу
Екі дегенің-егеу
Үш дегенің-үскі
Төрт дегенің-төсек
Бес дегенің-бесік
Бала – болашақтың адамы, жаңадан қалыптасып келе жатқан ел
Балалар фольклоры – балалар психологиясын, көркемдік талғамын, шығармашылық мүмкіндіктерін
1. Әлпештеу поэзиясы.
Бесік жыры. «Бесік жыры» - жас нәресте туғанда, шілдехана
Қазақ бесік жырының үлгілері алғаш Ә.Диваевтың жинауымен XIX
Бесік жырын халық әдебиетінің жеке жанры ретінде танып, алғаш
Халықтың көп жылғы тәжірибесінде әбден жетілдіріліп, көшпелі өмірде баланың
Қазақ бесігінің жетістігімен қоса, жетілдіретін тұсының бар екендігін кезінде
Алас, алас, пәледен қ алас,
Көзі жаманның көзінен алас,
Тілі жаманның тілінен алас,
Қырық қабырғасынан алас,
Отыз омыртқасынан алас! - дегендей ырым өлеңдер айтылады. Мұндай
Сон да дрема,
Приди к Вене в голова.
Сон да дрема,
Накатись на глаза,- деп ұйқы шақыру сарыны бар. Бесік
Бесік жырының мазмұндық құрамын іштей жіктеу жөнінде де ғалымдар
О.И.Капица орыс халық бесік жырларын мазмұнына қарай «балалар әлемін
А.Н Мартынова бесік жырын «Дәстүрлі емес» деп екі жікке
Қазақ бесік жырларын: 1.Дәстүрлі бесік жырлары. 2. Суырып салма
Дәстүрлі бесік жырына ұзақ жылдар бойы айтылып әбден қалыпқа
Суырып салма бесік жырлары адамның жеке басындағы, тұрмыстағы, тарих
Халық тұрмысында бесік жырын айтушылар аналар ғана емес. Оны
Апаң кетті бел асып,
Беліне белбеу жарасып,
Тезек теріп жүргенде
Кетіп қапты адасып.
Екінші бала:
Апасы оның келеді,
Жұмыртқа әкеп береді.
Дәркен оны біледі,
Жыламайды күледі,- деп этнограф С.Қасиманов бесік тербетіп отырған балалардың
Балаға деген махаббат, еркелету, айналып-толғану - бесік жырының негізгі
Құрығыңды майырып,
Түнде жылқы қайырып,
Қызмет қылар ма екенсің?
Қолымыздан іс алып,
Бақытымызға жан балам,
Бізді бағар ма екенсің?- деп халық өз арман-тілегін жырға
Ел тарихы, қоғам дамуында болған елеулі оқиғалар халық тұрмысы
Менің бөпем ақ сары,
Бөпем шашы сап-сары,
Бөпем мінген бесіктің
Бекімейді жапсары
Бекімесе бел түрсін,
Шекер мен бал келтірсін.
Беліне шашы құйылсын,
Бикелері жиылсын...,-деп келетін жырлар кезеңдік тұрғыдан қарағанда шығу тарихы
С. Сейфуллин:
Бұрынғыдай жайың бар ма?
Мінетұғын тайың бар ма?
Жылағанда дайын тұрған
Қарындағы майың бар ма?
Бұрынғыдай елің бар ма? - деген өлеңді «қалмақ шапқыншылығынан
Г.Н. Потанин жазып алған:
Таудан тоғас түскен жоқ,
Секе мен тары піскен жоқ
Қой жүреді жетекке
Жылама, бөпем, жылама,- деген бесік жыр үлгісінен жарты құрсақ
Сәбилік ғұрып жырлары. “Туғанда дүние есігін ашады өлең, өлеңмен
Мәпелеу жырлары: Нәрестенің дені сау, ауру-сырқаудан аман, әбден шыныққан,
қабылданған.
«Пестушки,-деп жазады В.П.Аникин,- получили свое название от слова пестоватъ-нянчить,
В.П.Аникин пікірін дамыта келіп, М.Н.Мельников: Шығармаға тән барша жанрлық
Мәпелеу жырларының негізіндегі дене жаттығулары өмірлік қажеттіктен туған. Қазақ
Өс, өс, балам, өсе бер,
Батыр бол балуан білекті.
Батыл бол таймас журекті!
Аяғыңды созайық,
Саусағыңды жазайық
Етті болсын балтырың,
Епті боп өс, жарқыным!
Өс, өс, өс,- деген сияқты балаға жақсы тілектер тілеу
Бисмиллаһир рахманир рахим,
Сыламақ менен,
Қатып қалмақ сенен.
Менің қолым емес,
Бибі Фатима, бибі Зухра қолы,
Ұмай ана қолы, Қамбар ана қолы
Тастай қыл,
Темірдей қыл
Сүттей ақ қыл!...- деген сияқты ырым өлеңдер айтылады. Бұл
...Сыламақ менен,
Мықты болмақ сенен!
Жауырынъң жабыспасын,
Қабыргаң қайыспасын
Өс, өс, өс,- деген сияқты тілектерге құрылады.
Сәбиді суға құйындырып жатқан апасы оны алдандыру үшін:
Шылдыр, шылдыр, шылдырақ,
Су атады сылдырап,
Балам менің тап-таза,
Шыға келді жалтырап,-
деп әндетеді, құйындырып болған баланы қолынан ұстап сілкілеп:
Суы сарқылып,
Өзі қалсын.
Кірі кетіп,
Иманы қалсын!- деп, бірнеше рет қайталайды.
Мұндай өлеңдер жөргегінде бос жатқан баланың денесін созу кезінде
Екі қолын екі жаққа жая созып:
Қаздың қанатын берсін
Екі аяғын төмен қарай созып:
Тырнаның аяғын берсін
Аяқ-қолын сілкілеп:
Серпінің сұңқардай болсын,
Тебінің тұлпардай болсын,
Өс, өс...
Немесе:
Менің бөпем аппақ,
Күліп, ойнап жатпақ.
Көзі улының көзіне - теріскен,
Тілі улының тіліне - теріскен,
Өс-өс...
Әрине, мәпелеу жырларының барлығы да төрт аяғынан тең тұрған
Ус, Ус, ус, ибэ,
Балам усэп тэ жи-тэ,
Булчыл, булчыл, булчыл, бул,
Будәнедей тулчыл бул!
Адам тоймас сузле бул!...-деп келетін өлеңдегі соңғы төрт
Қазлар қанат бирсен,
Тырналар аяк бирсен,
Буденелер май бирсен,
Яболаклар йон бирссн,
Балам зур уссен,
Ус, ус, ус, -с-с! - дегендегі алғашқы екі жол
Түйіп айтсақ, мәпелеу жырлары халықтың баланы бағып-қағуға байланысты өмірлік
Уату, алдарқату жырлары. Балалар фольклорын зерттеушілер уату-алдарқату жырларын әлпештеу
Тілі шығып, сөз мәнін ұғына бастаған бөбектерді қолына
Бөпем менің қайда екен?
Асқар-асқар тауда екен.
Тауда неғып жүр екен?
Алма теріп жүр екен.
Алмасынан қане екен?
Жаңа теріп жүр екен..
Қызыл алма қолында
Қыздар оның соңында,-деп әндетеді.
Қазақ фольклорының терең білгірі Ә.Диваев өзінің «Қазақтар балаларын қалай
Шынында да, саусақ ойындары барша халықтарға ортақ, кең таралған
Астарында үлкен тәрбиелік мән жататын уату-алдарқату жырларының әрқайсысының мазмұнынан
Қазақ халқы арасында кең таралған сондай уату жырының бір
Бас бармақ,
Балалы үйрек (сұқ саусақ)
Ортан терек (ортан қол)
Шылдыр шүмек (аты жоқ қол)
Кішкентай бөбек (шынашақ),-деп әр саусаққа ат қойып, бүгіп шығады.
Сен тұр - қозыңа бар
Сен тұр - қойыңа бар,
Сен тұр - жылқыңа бар,
Сен тұр - түйеңе бар.
Сен - қария
Қазан түбін жалап,
Үйде жат,- деп әрқайсысына міндет жүктейді.
Орыс балалар фольклорында бұл ойын:
Сондай-ақ саусақтарды ретімен жұмып, ретімен ашу да бала ұғымын
Бірім - бір,
Екім - екі,
Үшім – үш,-деп онға дейін баланың саусақтарын жұма келіп:
Он бірім -
Оны тапшы, ай-күнім!
деп сұрайды да:
Бір дегенім - білеу,
Екі дегенім - егеу,
Үш дегенім - үскі
Төрт дегенім – төсек,
Бес дегенім, - бесік,
Алты дегенім - асық,
Жеті дегенім - желке,
Сегіз дегенім - серке,
Тоғыз дегенім- торпақ,
Он дегенім - оймақ
Он бір - қара жұмбақ,-деп бітіреді.
Мұндағы дыбыстық үйлесімге құрылған ұйқасты сөздер баланы қызықтырып қана
2.4. Балаларға арналған шығармаларда шындықты бейнелеу.
Тәуелсіздік кезеңі тіршілігіміздің алуан саласындағы жаңа да жарқын бет
Екінші принцип – табиғаттың өзін жанды организм, өз заңдылығы,
Осылайша эстетикалық әсерге қарағанда эстетикалық қабылдаудың термин ретінде, де,
Әдебиеттің алуан бағытында көптеп дүниеге келген классикалық шығармаларды салыстыра
Сол классикалық шығармалардың көркемдік, әлеуметтік, философиялық ерекшеліктерін нәзік талдаған
Тарихи дамудың әлеуметтік қоғамдық қырар құбылыстарының рухани өміріміздегі көкейкесті
Ұлттық әдебиетіміздің әлемдік рухани дамуға атсалысуы оның «таза» ұлттық
Балалардың мінез – құлықтарындағы ерекшеліктерге байланысты туындайтын іс-әрекеттердің эстетикалық
Баланың характерін таныту, әрекет қимылдарына зер салып, көркемдік електен
Адамгершілік мұраттың эстетикалық тұрғыдан бейнеленуі адам тіршілігінің саналалығын айқындауға
2.5. Баланың сөздік қорын оңайтудағы жаңылтпаш пен жұмбақтардың алатынорны
а)жаңылтпаштар
ә) жұмбақтар
Ауыз әдебиеті — халық шығармашылығының айрықша саласы, ауызша шығарылып,
Қазақ халқының ауыз әдебиеті өзінің көркемдік-идеялық нәрімен, эстетикалық қуат-тегеурінімен,
Қазақ ауыз әдебиеті – талай ғасырлардан келе жатқан мұра,
Қазақтың мақал-мәтелдері болсын, жұмбақ-жаңылтпаштары мен ертегілері болсын – бәрі
Балалар бақшасының тәрбиеленушілерін ауыз әдебиетінің үлгілерімен таныстырып, олардың өмірін
Салт-дәстүр дегеніміз – халықтардың кәсібіне, сенім-нанымына, тіршілігіне байланысты қалыптасқан,
Қазақ халқының тұрмыс-салтын, арман үмітін, өткен өмірін кеңінен танытатын
Халық ауыз әдебиетінің басқа түрлері сияқты ертегілер де адам
Жапалақтап қаптап ақ қар жауды,
Алқапты аппақ ақ қар жапты.
Тұрыс бұрышқа тұр,
Бұрышта дұрыс ұрыспай тұр
Қапыда ит қапты,
Қатты қапты,
Қапты қатты.
Қайрат қайрақ қайрап отыр,
Дайрақпен балта қайрап отыр.
Бір қыз кесте тікті,
Кестесін түсте тікті,
Кеште тікті.
Көпке бекер өкпелеме,
Өкпе етпе,
Тектен - текке өкпелетпе.
Тары ақта,
Тары ақтап,
Қапқа қапта.
Қанар қаптарды қаптап артар,
Шанақ арбаны аттар тартар.
Шын еңбекшіл - өрмекші,
Өрмекші - шын өрнекші.
Жаратылыс құбылыстарын, табиғат сырын жетік білмеген, олардың неліктен болатынын
Қазақ ауыз әдебиеті нұсқалары жас бөбектердің ой-өрісін, дүниетанымын кеңейтеді.
Балабақшамызда тәрбиеленушілерге ауыз әдебиеттінің үлгілерін үйретуге баса назар аудардық.
Сәбилердің ой-өрісін дамытуға, қиялын шарықтатуға, тіл байлығын молайтуға ауыз
Ауыз әдебиетінің асыл үлгілеріндегі өзекті идея өз ұрпақтарын Отанын,
Қай заманда, қандай қоғамда болсын алдымызда тұрған зор
Басқа халықтар сияқты қазақ елінің де ұрпақ тәрбиелеуде мол
Халықтың жазбаша жазылмаған, бірақ ұрпақ есінде мәңгілікке сақталып, бір
Халықтық педагогика отбасылық тәрбиеден басталып, ел – жұрт, ауыл
Халық педагогикасы – халықтардың ғасырлар бойы тәрбиелеу тәсілдеріне негізделген
Халық тәрбиешілері үйрену, оқуды адам бүкіл жаңаны ерекше қабылдағыш
Халық педагогикасының мақсаты: бірнеше ғасырларға созылған халық тәжірибесіне сүйене
Ұлттық ойындар. Қазақ халқының өмір кешкен тарихында ұлттық ойындардың
Мақал-мәтелдер – халықтың ауызша ақындық шығармашылығының көп тараған ескерткіштері.
Жұмбақтар. Халық арасында жылдам айтылып келе жатқан жұмбақтардың саны
Халқымыз ғасырлар бойы өз ұрпағын адамгершілікке, елжандылыққа, отансүйгіштікке тәрбиелеп
Сондай-ақ Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында да «Қазақ
Мәселен, қазақтың жаугершілік заманында құрдас батыр жігіттердің ұлы жорыққа
Мысалы, қөп жылдар бойы «діни мейрам» деген жаңсақ көзқараспен
Салт-дәстүр халықтың белгілі бір әдет-ғұрыптары мен байланысты туады. Мысалы,
Тұрмыс – салтқа байланысты туған әдет-ғұрыптар мен салт-дәстүрлердің, бәрінде
Ал оқу білім бұл оқулықтардың орнын толтыра алады. Алайда
Тегінде, әр бір азаматтың өзін қоршаған ортаға, қоғамға адамға
Балалар әдебиетінің эстетикалық қуаты артылуында. Ал бала қиялын қанаттандыра,
Осы орайда айта кету керек, кешегі одақтың басылымдарында, сондай-ақ
Балғындармен жеткіншектер кейіпкер табиғатын танып, оның эстетикалық өмірлік позициясының
Адамгершілік асыл мұраттарды нығайтуға ұмтылған әдебиетте өмір шындығын көркемдік
Жас жеткіншектер кез-келген шығарманы әсерленіп, қабылдай бермейді. 8-10 жастағы
Рухани эстетикалық тәрбие беретін шығармаларды оқыту мектептің оқу процесімен
Балалар ауыз әдебиетін жасаған –халық. Адамға баласынан жақын, баласынан
Бала өскен соң, өздерін қоршаған жаратылыстың ішкі құпиясын ғылым
Халық ауыз әдебиетін балалар сүйіп оқиды, қызыға тыңдайды. Халықтық
Балалар ауыз әдебиетіне халықтық шығармаларымен бірге туып жасасып келе
Балалар ауыз әдебиеті-балалардың психологиясымен, олардың ерекшелігімен санасудан туған және
«Бесік жырынан » кейін- «тұсау кесу» жыры келеді. Мұнда
Бізге балалар ауыз әдебиетін жинау, бастыру, оны бір жүйеге
Қазақта балалар ауыз әдебиетін бірінші жинаған және оны ең
Халық шығармаларының көркемдік принципі - жағымды кейіпкерлерді мейлінше дәріптер
Халықтың әдеті , салты, дәстүрі , ғұрпынан тыс фольклор
ІІІ. Аңыз, әңгімелер баланың арман, қиялына жол ашады.
Күйіну- сүйіну үстіндегі эстетикалық идеал – ауыз әдебиетіне тән
Балалар ауыз әдебиетінде эстетикалық мазмұн , эстетикалық идеал әр
Егер ауыз әдебиетінің осындай қасиеттерін кино немесе магнитафон ,
Сейтен ата ертегілерінің тақырыбы—туысқандық, бауырмалдық,
Фольклордың қара сөзбен айтылатын ерекше
“Ертегі деген аты ертедегі, ертеде
Осылайша ертегінің алдында үнелі айтылып
Қазақ ертегітану ғылымының тарихы 20-ншы
Сонымен бірге ертегілерді алғаш топтастыруда
Ертегі—ауыз әдебиетінің асыл мұраларының пікірлерін
Ұлы кешеңгер ақынымыз Абай Құнанбаевтан
“Мен егер заң қуаты қолымда
Кемеңгер ойшылдарымыздың—бірі—Шоқан Уәлиханов өзінің. Ұлы
Балалар әдебиетінің негізін салушы—Ыбырай Алтынсарин.
Ұлы жазушымыз М.О. Әуезов ертегі
“Гректер атақты храмдарын, египеттер пирамидаларын,
Қазақ халқы ертеден өз балаларына
Сейтен ата ертегілері де—өмір шындығын
-Баянғы ерте заманда бір шал
Ертегі-әрқашан да біздің балаларымыз үшін
Сейтен ата ертегілерінің басымы-балалардың жақсы
Балалар әуесқой, бірақ олар ертегілердегі
Бала неғұрлым кішкентай болса, ата-аналарының
Қорытынды
Бүгінгі заман баласына үлкенді сыйлау,
Болашақ ұрпаққа тәрбие беруде ертегі
Халық педагогикасы-ұлттық тәрбиеден жинақталған бай қазына, өшпес өнеге, тәрбие
Әдеби туындылар, балалардың сана-сезімін оятып, ақыл-ойын дамытып, оларды адамгершілікке,
Мәнерлеп оқу, айту балаларды анық та айқын сөйлеуге үйретумен
Ертегі сахналау арқылы балаларды рольге бөліп беру, әр кейіпкердің
Шығармаларды оқыған кезде іс-әрекеттерге байланысты жаңа сөздердің мән-мағынасын түсіндіріп
Дыбыстарды анық дұрыс айта білуге жаңылтпаштардың да орны ерекше.
Балалармен ойналатын дидактикалық ойындар, желілі - ролді ойындары арқылы
Көркем шығармалармен балаларды ерте кезден таныстыру, оқыту тәрбиелеу істерінде
Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған әдеби шығармалар, өлең-жырлар, тақпақтар,
.
Халық шығармаларында типтік образдардың портретін суреттегенде аппақ етін –қарға
Эстетикалық тәрбие көркем өнер мен әдебиетінің барлық салаларында ұлы
Қолданылған әдебиеттер:
С. Сауытбеков “Ақазу арлан”
Көкшетау 2003.
С. Сауытбеков “Тағылым тегі”
Көкшетау 2003.
С. Сауытбеков “Поэмалар, өсиеттер”
Көкшетау 2003.
Қазақтың тәрбиелін ой-пікір антологиясы”
І-том Алматы Рауан 1994.
Қ. Жарықбаев. С. Қалиев. Қазақ-тәлім тәрбиесі”
Алматы санат-1993.
Халық педагогикасының ауыз әдебиетіндегі
көрінісі Алматы-1997.
“Бес ғасыр жырлайды” Алматы “Жазушы”
Алпысбаев Т. «Қазақ халық әдебиеті» Т.З; Ертегілер. Алматы,
«Жазушы» 1975ж. 135-1846.
Айдашаев А. «Қазақ халық әдебиеті» Ертегілер.
«Жазушы» 1979ж. 112-1466.
Ахметов Ш. «Қазақ балалар әдебиеті» Алматы «Ғылым» 1974ж,
221-2276.
Бердібаев Р. «Сарқылмас қазына» Алматы «Мектеп» 1983ж.
145-2016.
Ғабдуллин М. «Қазақ халқының ауыз әдебиеті» Алматы мектеп.
1991ж. 3-376.
Көшімбаев А. «Қазақ әдебиетін оқыту методикасы» Алматы
«Мектеп» 1969ж. 77-796.
Кенжебаев Б. «Әдебиет белестері» Алматы «Мектеп». 1986ж.
143-2016.
«Қазақ ертегілері» Алматы «Балауса» Қазақстанның
әдебиеті 2003ж. 34-536.
. Қазақ әдебиетінің тарихы Т.1, 2-ші кітап
«Қазақ әдеби тілінің қалыптасу тарихымең даму жолдары
Қазақ ертегілері: Аңыз
Қалиев С. «Халық ертегілері» // Тәрбие
Қалқабаева М. «Балалар әдебиеті-тәрбие құралы»
Қирабаев С. «Мектеп және қазақ әдебиеті» Алматы
Қоңыратбаев Ә. «Қазақ әдебиетінің тарихы» Алматы «Мектеп»
П.Мұқанов С. «Халық мұрасы» Алматы «Мектеп» 1980ж.
Сүйіншәлиев X. «Қазақ әдебиетінің қалыптасу
Тойшыбаев С, Дайрабаев Ғ. және Қожакеев Т.
Хайуанаттар туралы қазақ ертегілері Алматы «Ғылым» 1979ж.
Бастауыш мектеп // О. Бартаева «Бастауыш сыныпта
¥лағат // Р. Берекенова «Ауыз әдебиетінің
Ұлт тағылымы 2004//Р. Ерденова «Патриоттық тәрбие берудегі
Қазақ ұлттық энциклопедиясы
Әуезов М., Әдебиет тарихы, Қызылорда, 1927
Сейфоллаұлы С., Қазақтың ескі әдебиет нұсқалары, Қызылорда, 1931
Қазақ фольклористикасының тарихы, А., 1988
Қазақ фольклорының тарихилығы, А., 1993
Жұмалиев Қ., Қазақ эпосы мен әдебиет тарихының мәселелері, А.,
Ғабдуллин М., Қазақ халқының ауыз әдебиеті, А., 1972
Ысмайылов Е., Ақындар, А., 1956
Қазақ фольклорының типологиясы, А., 1981
Уәлиханов Ш., шығ. жинағы, 5 т. А., 1984
Фольклор шындығы, А., 1990;
Марғұлан Ә., Ежелгі жыр, аңыздар, А., 1985
Бердібаев Р., Қазақ эпосы, А., 1982
Аль-Фараби. Трактаты о музыке и поэзий. – А., 1992
Байтұрсыноа А. Ақ жол – А., 1991
Веселовский А. Н. Историческая поэтика. –М.,1940
Тайлор Э. Первобытная культура – М., 1989
Анисимов А. Духовная жизнь перврбытного общесттва – М., 1978
Гусев В. Е. Естетика фольклора – Л., 1967
Пропп В. Я. Фольклор и действительность – М.,1976
Әмельянов Л. И. Методолог, вопроы фольклористики – Л., 1978
Әуезов М. Әдебиет тарихы – А., 1991
Ысмайылов Е. Ақындар – А., 1956
.Смирнова М. С. Казахская нарадная поэзия – А., 1967
Садырбаев С. Фольклор және естетика – А., 1976
Каменская В.Г.
Психологическая защита и мотивация. СПб.,1999
Никольская А.А.
Возрастная и педагогическая психология.Феникс:2001.
Каменская Е.Н.
Психология развития и возрастная психология. Ф:2006.
Немов Р.С.
Психология М.2003
Әмірова М.
Бастауыш мектеп жасындағы . №10 1999ж.
БлейхерВ.М. , Бурлачук Л.Ф.
Психологическая диагностика ителлекта и личности К.: 1978г.
Байжанов Б.
Оқушының психикалық даму ерекшеліктері (бастауыш сынып
Бурменская Г.В., Карабанова О.А., Лидерс. А.Г.
Возрастно- психологгическое консультирования.Проблемы психического развитие детей.М.: Тзд-во
Буре Р.С.
Готовим детей к школе : Кн. для Восптателя
Богуш А.М.
Речевая подготовка детей к школе .Киев 1984ж. 85-96
Бастауыш мектеп оқушыларының мативациясының қалыптасуы // Қаз.мект.
Бастауыш мектеп оқушыларының мативациясының бейімделуі .
Г.Елубаев // Баст.мект.№8 2003ж. 7-9беттер.
Воспитание и обучение детей младшего дошкольного возраста
14. Венгер Л.А. , Мухина В.С.
Психология : М.: Просвещение. 1988 20-35 беттер.
Возрастная и педагогическая психология Сост. И.В.
Гуткина Н.И.
Психологичесакя готовность в школе М.: Просвещение
Ермолаев О.О и др .
Внимание школьников ( Д.Д. Ермолав., Т.М.Маротин., Т.А.Мешкова)
М.: Знание 1987 ж. 76-79беттер.
Ешеева И.
Мектепалды даярлықтың психологиялық негіздер мен мативациясы
// Қаз. Мект. 2000 №2 9-11беттер.
Еденбаева З.
Қазіргі жүйедегі мектеп к3ш3 мектеп жасынағы
Венгер Л.А.
Психологическая готовность реденка к школе //
Жұбандықова А.
Мектепалды балаларын оқытуда тәрбиеші – педагогқа қойылатын 21З
Ваш ребенок учится во вспомогательной школе М.: 1993г.
талаптар. №6 2003ж.
Зайцева И.А., Кукушин В.С., Ларин Г.Г., Румега.,
Коррекционная пед-ка / Под.Ред. В.С. Кукушина .Изд-е
. Запорожц А.В.
Интеллетуальная подгоготовка детей к школе //
. Забрамная С.Д.
Психолого- педагогическая диагносимка умственного развития детей М.: Просвещения
. Исмаилова Ж.
Бастауыш мектеп жастағы балалардың оқу – танымдық
КравцовГ.Г. Кравцова Е.Е:
Шестилетний ребенок . Психологическая готовность к школе –
Критецкий В.А .
Психология обучения и воспитание школяников .Кн. для
Кравцова Е.Е: Развитие произвльного общения
