Смағұл Садуақасов диплом жұмысы
ЖОСПАР:
Кіріспе ………………………………………………………………………..3-7
І тарау. С.Садуақасовтың өмірі мен шығармашылығын дерек
ретінде зерттеу
1.1. Ғұмырнамалық шолу ....................8-23
1.2. Шығармашылығы мен деректік құндылығы ..........24-34
ІІ тарау. С.Садуақасов еңбектеріндегі Қазақстан тарихының
мәселелері – тарихи дерек көзі
2.1. 1920-30 жылдардағы Қазақстанның қоғамдық - саяси
өмірі С.Садуақасов еңбектерінде ..................35-45
2.2. Оқу-ағарту және мәдениет мәселелері ..............46-52
2.3. Жастар мәселелсі. « Жастарға жаңа жол » ...........53-56
Қорытынды ........................57-60
Пайдаланылған әдебиеттер ………………………………………….61-
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 62 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
ЖОСПАР:
Кіріспе ………………………………………………………………………..3-7
І тарау. С.Садуақасовтың өмірі мен шығармашылығын дерек
ретінде зерттеу
1.1. Ғұмырнамалық шолу ....................8-23
1.2. Шығармашылығы мен деректік құндылығы ..........24-34
ІІ тарау. С.Садуақасов еңбектеріндегі Қазақстан тарихының
мәселелері – тарихи дерек көзі
2.1. 1920-30 жылдардағы Қазақстанның қоғамдық - саяси
өмірі С.Садуақасов еңбектерінде ..................35-45
2.2. Оқу-ағарту және мәдениет мәселелері ..............46-52
2.3. Жастар мәселелсі. « Жастарға жаңа жол »
Қорытынды ........................57-60
Пайдаланылған әдебиеттер ………………………………………….61-
Кіріспе
Еліміз тәуелсіздік алғаннан соң ұлттық тарихымызды қайта қарауға,
С.Садуақасовтың қоғамдық – саяси қызметімен қатар, шығармашылық еңбегі
Диплом жұмысының негізгі мақсаты – аталған еңбектерді деректанулық
Қоғамдық – саяси өмір С.Садуақасовтың ------------------------,оқу-ағарту мәселесі
Қайраткер С.Садуақасов есімі 20-жылдары қарастырған ғылыми әдебиеттерде тым
«Жазушы, сыншы Смағұлды ұмытпайық» деп тек профессор Б.Кенжебайұлы
С.Садуақасовтың өмірі мен қоғамдық қызметіне сипаттама берген «Қайраткер
Бұл азаматтарымыз С.Садуақасов өмірі мен мұрасын зерттеуде, насихаттауда
Мерзімдік басылымдарда сондай-ақ осы Б. Дәрімбетовтің және осы
60-70-жылдары С.Садуақасовтың қызметі және саяси көзқарастары жайлы басқа
С.Садуақасов туралы Н.Львов өзінің «Казахский театр, очерк истории»
С.Садуақасовтың Қазақстанда комсомол қозғалысын ұйымдастырушылық және ағарту саласындағы
Сондай-ақ В.П.Осиповтің «Полномочный орган ЦК РКП(б)
Қазақстан тарихында С.Садуақасов туралы жазуда 1980 жылдары жаңа
90-жылдары да біраз еңбектер жарық көре бастады. Мысалы
Сол сияқты тарихшылар М.Қойгелдиев пен Т.Омарбековтің 1993 жылы
Әртүрлі проблемалық мәселелер мен С.Садуақасовтың қызметі жайлы
Жалпы, Смағұлтанудың ірге тасын қалауда Д.Қамзабекұлының еңбегі зор
Журналист Т.Жұртбайдың «Талқы» атты 1997 жылы шыққан кітабындағы
Тарихшы Д.А.Махаттың 2001 жылы жарық көрген «Қазақ зиялыларының
20-30 жылдар тарихын жазып жүрген тарихшы Т.Омарбековтің 1994
Тарихшы Е.Қуандықовтың 1999 жылы шыққан «Сүрең салған сұрқия
Жалпы, Голощекин мен Садуақасов арасындағы келісе алмаушылық тартыс
С.Садуақасов жайлы алғашқы шыққан Р.С.Елмұрзаеваның 1997 жылы «Жизнь
Тарихшы Қ.Ахметовтің «Қазақ мәдениетінің қилы тағдыры» [15]
Тарихшы Х.Әбжанов пен Г.Назарбаеваның «Қазақстан: тарих пен тағдыр»
Міне, бір кездері есімі еленбей келген осындай ірі
Бір айта кететін жәйт, жоғарыда аталған көптеген авторлар
I ТАРАУ. С.Садуақасовтың өмірі мен шығармашылығын дерек ретінде
Ғұмырнамалық шолу
Қазақ халқы ел болып, басы біріккелі халқының қамын,
Міне, осы мақсатта қызмет етіп, қиындықтан шығуды,
С.Сәдуақасов ұшқан ұяның қайғылы халі, міне осындай [1.7].
1912 жылы ауылындағы Әбіл молда Қуанышұлының шығыс пен
Садуақасов 1914 жылы Мағжан Жұмабаев, Сәкен Сейфуллин, Қошмұхамед
Смағұл Садуақасовтың Омбыдағы ауыл шаруашылығы училищесінде білім алғандығын
Жоғарыда айтып кеткен «Бірлік» ұйымының мүшелері «ұлт мүддесіне
Съезге қатысушылар өздерінің Совет өкіметін танитындығын білдіріп, арнайы
Жалпы Смағұл Садуақасов Алаш партиясының құрамына кірмесе де,
Мәселен, 1917 жылы қазан мен қараша айлары аралығында
Ал оның Омбы жастарымен кездесуі туралы «Қазақ» газетінде
С.Садуақасовтың Ә.Бөкейхановтың қызы Елизаветаны жар етіп алғандығы бәрімізге
«1917 жылы қарашада «Бірліктің» құрылтайы өтті. Құрылтайда С.Садуақасов
Смағұл мен Мұхтар арасындағы үлкен достық қатынастың болғандығының
С.Садуақасов 1918-1919 жылдары Батыс Сібір кооператорлар одағының жұмысына
1921 жылы көктемде Сібір әкімшілік орындарына қарап келген
Бірақ бұз кез С.Садуақасов сияқты жігерлі әрі талантты
Тағы бір айта кететін жайт С.Садуақасовтың білігі мен
Оның бұл қасиетін дәлелдей түсетін тағы бір жағдай
Бірақ өлкелік партия комитетінің басшылығы бұл ұысыныстың іске
С.Садуақасовтың Ташкенттегі өкілдік жұмысы ұзаққа созылған жоқ. 1923
Голощекин Өлкелік комитетке келгенде С,Садуақасов Бюро мүшелігіне кандидат,
Халық ағарты комиссариаты бұл кезде республикадағы ең ірі
Бұл кезде оқу-ағарту ісіне қажет көлемде қаржы бөлуге
Аталған комиссариаттың қызметі шеңберіне төмендегідей мәселелер енді:
а) халыққа білім беру саласына теориялық, бағдарламалық және
б) әкімшілік-ұйымдастырушылық және қаржы жабдықтау саласына жетекшілік ету;
в) балалар мен жасөспірімдерді әлеуметтік тәрбиелеу ісіне жоғары
г) халық арасындағы бүкіл саяси-ағарту жұмысына жетекшілік ету;
д) Қырғыз (Қазақ) Республикасына өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, басқару,
ж) баспа шығармалары мен оқиғалары цензураларының барлық түрін
Өзінің халкомдық қызметінде С.Сәдуақасұлының негізгі буын ретінде екі
Бірақ Голощекиннің және оның орталықтағы әміршілерінің тынышын алған
С.Садуақасов экономикадағы, идеологиялық саладағы және ұлт мәселесіндегі жолсыздықтарды
Міне, сондықтан да Голощекин Өлкелік комитет құрамынан орталықтың
Халық ағарту комиссары қызметін атқарып жүрген С.Садуақасов қазақтың
«Смағұл сол 1926 жылы Ұлт театры туралы» деген
И.Голощекин С.сдуақасовпен есеп айырысуды көпке созған жоқ. Өзі
«БКП(б) Қазақ өлкелік крмитетінің 1927 жылғы 2 наурыздағы
Және оны республика мекемелеріндегі қызметтердің барлығынан босатып
Ал С.Садуақасов тапсырманы орындамағанымен қоймай, өзінің коммунистік академияға
Қоғамды, оның ішінде Қазақстан тәрізді ұл республикасын экономикалық,
Иә, Голощекин Садуақасовты Ленинге қарсы қоюға барынша тырысып
А.Байтұрсынов, М.Дулатов тәрізді көзі ашық қазақ халқының ұлы
«Еңбекші қазақтың» 1925 жылғы 8 қаңтардағы № 274
С.Садуақасов редакторлыққа келген күннің ертеңіне газетке бүркеншік атпен
Жауапты редактор газеттің негізгі авторларының біріне айналды, оның
С.Садуақасов редактор ретінде «Еңбекші қазақта» әдеби шығармалардан көркемдік
Сондай-ақ нәзік сыншы Садуақасов «біздің тапшыл ақындарымыздың жазғанынан
БКП (б) Қазақ өлкелік комитетінің 1926 жылғы 24
Сөйтіп, 1926 жылдың 24 ақпанында БК(б)П Қазақ Өлкелік
Голощекин С.Садуақасов пен жоғары билік құрамындағы оның серіктеріне
1926 жылдың қараша пленумында қазақ зиялыларына қарсы шабуылын
Голощекин мойындағандай, алдымен патшалық билікке, соңынан өңін өзгерткен
Жиырма бес жасында мемлекеттік қайраткер дәрежесіне көтерілген
1928 жылы 29 наурызда аудандық партия комитетінің жабық
1928 жылғы сәуірде өткен Казкрайкомның пленумында Голощекин
Екінші ағым-бұл күшті ағым емес, мұны жақтаушылар аз…
Үшінші ағым-бұл іс жүзіндегі «Садуақасовшылдық» ағым. Аналардан қауіптірек,
Шынына келгенде, «Садуақасовшылдық»-қазақтың көрнекті қоғам қайраткері Смағұл Садуақасов
Ташкенттегі шаңырақ көтергеніне екінші жыл ғана болған КазПИ-дің
Біздің ойымызша, Садуақасовтың қайғылы тағдырының сырын 1927 жылы
Ұлт мүддесі алға қойылған, нағыз тәуелсіздікке апарар жолды
Сонымен С.Садуақасов 1928 жылы Қазақстаннан біржола кетті. Мәскеуге
1.2. С.Садуақасов шығармалары мен мақалаларының деректік құндылығы
Смағұл Садуақасов 1916 жылы Омбыда қайраткерлік мектеппен бірге
С.Садуақасов шығармашылығының хронологиялық ауқымы 1916-1918 жылдардан 1928-1929 жылдар
С,Садуақасовтың «Қазақ» газетінен басталатын ұлтшылдық дәуір немесе тұтастай
Алаш орданың саясаттағы мақсаты – келешекте азат қазақ
С.Садуақасовтың көсемсөздік мұрасы алуан тақырыпты қамтиды. Біз оны
С.Садуақасовтың оқу-ағарту мәселелеріне байланысты оның «нужды аула» (1919),
Бұл еңбектер мен мақалаларды біз келесі тарауларда жеке-жеке
Сол кезде көптеген ел тағдырына қатысты өзекті мәселелер
Смирягиннің баяндамасынан соң сауал қойған Мыңбаев: «Оқулықтар оқытуға
Аталған шешендерден соң сөз алған С.Садуақасов мәселенің
Жалпы С.Садуақасовтың өлкелік партия комитетінің жұмысна көңілі толмай,
Бұл еңбектердің деректік құндылығы да сол, яғни сол
С.Садуақасов – 20-жылдары көлемді прозалық шығармалар жазып, бағын
«Сәрсенбек» - 1916 жыл оқиғасын арқау еткен қазақ
көтерілісшілердің күрес барысы;
қаладағы оқығандар тіршілігі;
Күлпашқа қатысты оқиғалар, яғни қала мен ауыл арасындағы
Үшіншіден, А.Байтұрсынұлы ескерткен «тұрмыс сарынын түптеп, терең әңгімелеу»
С. Садуақасовтың 1927 жылы жазған енді бір еңбегі
20-жылдары Қазақстан автономия болып жарияланды, бірақ оның облыстары
Бұдан кейін С.Садуақасов Сібірревкомның бұдан басқа да шикіліктерін
Сібірде толып жатқан жұмыскерлер бар, кедейлер бар. Олар
Мақала аяғында С.Садуақасов қазақтың автономия болған соң бірігі
Жоқ, олай емес! Омбыдан шыққан «батырлар», ондай ойлардың
С.Садуақасовтың ғылыми айналымға түскен тарихи маңызы бар тағы
Түркістандықтардың екінші айтатын дәлелдері: қазақ үкіметінің ішінде орынсыз
Бұған С. Садуақасов: «Әрине, ішімізде бәрі жақсы деп
Сондықтан Түркістан азаматтары біздің қотырымыз болса, бізбен бірге
Үшінші дәлелі Түркістандықтардың Қазақстанның кіндігі жайында, яғни, олардың
Түркістандықтардың бұл дәлелін С. Садуақасов үлкен дәлел дейді.
С. Садуақасов «Советская власть и киргизы» атты мақаласы
Сол кездегі өте қиын мәселенің бірі – жер
Мәселен, 1925 жылы 19 қазанда Қазақ өлкелік партия
С.Садуақасов 1922 жылы жарық көрген «Қазаққа
С. Садуақасвтың «Қазақ тарихынан» [1.297] атты еңбегі негізінен
Одан әрі автор Қошке Кемеңгерұлының «Қазақ тарихынан» еңбегіне
Қ. Кемеңгенұлының: «Тарих тексеруден екі мақсатқа бірден жетеміз:
Одан әрі Қ. Кемеңгерұлы: «Қазақ білім жағынан өрнек
«Әрбір халықтың тұрмысы сыртқы дүмпуге бір қозғалса, ішкі
Көп мәселелерді айта келе Қ. Кемеңгерұлы қазіргі хал
Оның осындай көкейкесті мәселелерді алға тартып, әр тақырыпта
II Тарау. С.Садуақасов еңбектеріндегі Қазақстан тарихының мәселелері тарихи
2.1. 1920-1930 жылдардағы Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі С.Сәдуақасов еңбектерінде
Қайта құру идеялары болмысымыздың бар қырын билей келе
Біздің ойымызша, Садуақасовтың қайғылы тағдырының сырын
«Бүкіл халық шаруашылығын қалпына келтіру межесін аттап, реконструкциялау
Жиырмасыншы жылдардың бас кезінде республикада жүргізілген жұмыстардың бірі
Сол кездегі алда тұрған мәселенің ең үлкені Орта
Сол кезде талас тудырған мәселелердің бірі «Оқығандар туралы
Смағұл өз пікірін айтып қана қоймай, көп жағдайда
Міне, осылайша өмірдің қай саласына болмасын белсене араласқан
Бірі – байдың конфискеге жататын малдарын хаттап, есептеп,
Сәдуақасов жалпы қазақ ауылының социализмге барар жолы
Жалпы Сәдуақасовтың Голощекиннен келісе алмай, қатты ұстасқан негізгі
С.Сәдуақасұлы ұлттар арасындағы алакөзділік мәселесіне де тоқталады. Ол
Қазақыландыру жайында ол: «Қазақстан Республикасы сияқты республикаларда қазақыландыру
С.Сәдуақасов мемлекеттік аппаратты қазақтандыруды батыл қойып, ол
Біз қарап отырған кезеңдегі Қазақстандағы советтік мемлекеттік аппараттың
Экономика, ауыл шаруашылығы саласында да бұлардың арасында көп
Автор өз кезі үшiн аса зәру, әрі өткір
Халықтың мәдени-рухани байлығын арттыруды, интеллигенциясын тарих көшінің «ноқта
Сондай-ақ сол кездегі өзекті мәселелердің бірі – оңшылдық-солшылдық
Сондай-ақ жікшілдік жайында ол өлкелік партия комитетінің
Міне, С.Сәдуақасов қазақ халқының жағдайы жайындағы толғандырған мәселелерге
Голощекин мен оның серіктері С.Сәдуақасовқа әлеуметтік-экономикалық саясатта ұстанған
Голощекин түрлі анықтамалар беріп даурыққанымен, шын мәнінде С.Сәдуақасовтың
Ал Голощекиннің «Кіші Октябрінің» қазақ халқын қандай күйге
2.2. Оқу ағарту және мәдениет мәселелері
С.Сәдуақасов көбінесе ағарту саласы мен баспасөзде қызмет істегендіктен
Ол: «Бірінші мәселе – жалпы еңбекшілерге хат танытып,
Екінші мәселе - өндіріс кәсібі, ауыл шаруашылығы үкімет
Үшінші мәселе – қазақтың ұлт мәдениетінің көтерілуіне керекті
С.Сәдуақасовтың сондай-ақ «Ауыл арасындағы саяси-ағарту жұмысы атты кітаптың
«Оқу ісінің кемшіліктері. Оларға қарсы шаралар» атты 1926
Сәдуақасов сондай-ақ Қазақстан техникумындағы қазақ балаларының аздығына қынжылып,
Одан басқа Сәдуақасов мақаласында оқу құралы жайында сөз
1925 жылы шыққан «Халық ағарту мәселелері» атты мақаласында
С. Сәдуақасовтың оқу-ағарту ісімен бірге мәдениетке де қосқан
Ол 1925 жылдың соңынан бастап мемлекеттік ұлт театрын
«Ұлт театрына бір жыл» атты мақаласы С. Сәдуақасовтың
Біз осы күні қазақ театрын сынағанда орыспен салыстырамыз.
Екінші айтатын сөз, театрда ойналатын кітаптар туралы. Қазақ
Қазақ театры орыстікіндей болмады деп өкпелемей, «Жаманын жасырып,
Сондай-ақ С.Сәдуақасовтың «Нужды аула» атты екі бөліктен тұратын
Қаламгер ауыл барлығын қажет етуде дейді. Бұл жерде
Бұл бөлімнің тарихи деректік маңызына келсек қаламгер сол
«Народные здравие» деген екінші бөлімінде де негізінен халықтың
Қырғыздар көбінесе өз тәсілдерімен емделетін дейді. Әрбір округта
Міне, арамза молданың берген «білімі» сияқты надан бақсы-балгердің
Шындығында земство мәселесі қазақ зиялыларының ғасыр басында көтерген
Ол үшін бірінші кезекте
С.Сәдуақасовтың «Киргизкая литература» еңбегі 1919 жылы жарық көрген.
Жалпы, бұл еңбегінде Смағүл қазақ халқының бәріне белгілі
Сонымен қатар ол сол кездегі қазақ баспасөзі туралы
Сондай-ақ баспасөз міндеттерін айтып өтеді. Ол: «Біз бұдан
1920 жылы жарық көрген қайраткердің «Біздің мақсұттарымыз» атты
Жалпы С.Сәдуақасовтың оқу-ағарту, мәдениет саласындағы атқарған істері мен
2.3. Жастар мәселесі. «Жастарға жаңа жол»
С.Сәдуақасұлының жастар мәселесін көп көтергендігін, жастарға үміт артып,
Қазақтың еңбекшілеріне келсек, олар әлі білімсіз, қараңғы, надан.
Ең әуелі бізге оқу керек. Не бар, не
Салт-дәстүр, барлық рухани өмірдің бастау көзі – ауылда.
Сол сияқты С.Садуақасовтың «Көтеріл, жастар!» атты мақаласының тарихи
«Олай болса осы болып жатқан оқиғаларды неге ескермейміз?
Енді бізде кім бар? Ауылымыздағы асқар таудай ауыр
Ұлттың ісін, елдің жұмысын кім атқарады? Еңбекшілердің кім
- Жастар, жастар, жастар. Бұлардан басқа ешкімге сенім,
С.Садуақасовтың «Өткен күндер, қазіргі хал һәм болашақ» деген
С.Садуақасовтың тарихи танымдық еңбектерінің бірі 1925 жылы жарық
Қазақстанның кеңес одағымен жолы бір, бірақ сол жолмен
Жиырма жасында өзі қатарлы жастарға ақыл кеңес беріп
Қорытынды
Қорыта айтатын болсақ, С.Садуақасов өзінің аз ғана ғұмырында
С.Садуақасовтың өлімі туралы айтып өтетін болсақ, М.Шоқайдың өлімі
Смағұл өмірі мен шығармашылығын зерттеп жүрген әдебиетші Д.Қамзабекұлы
Смағұлдың өлімі қазақ елі, қазақ интеллигенциясы үшін, әрине,
Жас Смағұл үздік туған бала екен,
Байтақ елге асқар тауай пана екен,
Сол баладан, сол панадан айрылған,
Қайран қазақ, орны толмас жара екен.
Кім біледі ердің асыл туған баласын,
Байтақ елдің асқар таудай ағасын.
Ажал шіркін қарамайсың ажарға,
Тағдыр тартып жыртқызыпты жағасын.
Аққуы жоқ, қаздары жоқ көл жетім
Шүйгіні жоқ, шалғыны жоқ жер жетім!
Смағұлдай баласынан айырылған
Қайран қазақ, болдың бүгін сен жетім.
Біздіңше, Смағұл Сәдуақасовтың жазған еңбегі жоғарыда аталған жинақпен
Шындығында С.Сәдуақасов алаш ұранды алдыңғы толқыннан үлгі-өнеге алды.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
Садуақасұлы С. Таңдамалы: 2 томдық. – Алматы, 1993;
Әбжанов Х. Назарбаева Г. Қазақстан: тарих пен тағдыр
Елмұрзаева Р.С. Жизнь и деятельность С.Садвакасова
Қойгелдиев М. Омарбеков Т. Тарих тағлымы не дейді?
Садуақасұлы С. Сібірдегі қазақтар: Үш шарт керек пе?
Қойшыбаев Б. Жазықсыз жапа шеккендер. //Халық кеңесі. –
Сансызбаев Н. С.Садуақасұлы // Қазақ коммунисі.-1992.- №3 -62б.
Төреқожин Қ. Алаштың асыл перзенті. // Халық кеңесі.
Кемеңгер Қ. Смағұл Садуақасұлы 1915-1916 жылдар арасында қайда
Жұртбаев Т. Талқы. –Алматы, 1997.- 364б.
Елмұрзаева Р.С. С.Садуақасұлы тұсындағы бастауыш және орта білім.
Мұсағалиева А. Ұлт зиялыларының ойрандалған ошағы.
Омарбеков Т. Зобалаң.
Махат Д.А. Қазақ зиялыларының қасіреті.
Ахметов Қазақ мәдениетінің қилы тағдыры.
Садуақасұлы С. Салмақбай Махамбет.
Қамзабекұлы Д. Смағұл Садуақасұлы.
Қамзабекұлы Д. Руханият.
Омарбеков Т. 20-30 жылдардағы Қазақстан қасіреті.
Қуандықов Е. Сүрең салған сұрқия саясат.
Иманбаева С. Ұлт зиялыларын толғандырған мәселелер. // Ақиқат
Махат Д. Тайталас немесе Қазақстандағы «Сәдуақасовшылдықты» қудалау
Садуақасов С.
