Қазақ зиялыларының көзқарасына қатысты құжаттар диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
Кіріспе..................................................................................................................2-4
І-Тарау. Қазақ зиялылары қызметін зерттеудегі Халық Ағарту Комиссариатының құжаттары дерек көзі ретінде. .......................................................................................................5-20
ІІ-Тарау. Қазақ зиялыларының көзқарасына қатысты құжаттар..........................................................................................................................21-44
ІІІ-Тарау. Қазақ зиялыларының басапасөздегі мақалаларының деректік құндылығы.....................................................................................45-51
ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................................................52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.............................................53-55
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 55 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
МАЗМҰНЫ
Кіріспе..................................................................................................................2-4
І-Тарау. Қазақ зиялылары қызметін зерттеудегі Халық Ағарту Комиссариатының
ІІ-Тарау. Қазақ зиялыларының көзқарасына қатысты құжаттар..........................................................................................................................21-44
ІІІ-Тарау. Қазақ зиялыларының басапасөздегі мақалаларының
ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................................................52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.............................................53-55
Кіріспе
Қазақстан тарихының деректанулық негіздерін оқып үйрену келешек кәсіби тарихшы
Басқа да халықтар тарихы сияқты, қазақ. халқының тарихы да
Деректану, тарихнамамен қатар, келешек тарихшы мамандардың теориялық - методологиялық
Сол деректерді сыни талдау арқылы пайдалануға кәсіпқой тарихшыларды үйрететін
Сондықтанда менің диплом жұмысымның негізгі обьекті ретінде алынған және
Қазақстанның 1920-30 жылдарындағы тарихын зерттеу деректерді талдау жұмысын қажет
Дипломдық жұмысты зерттеудегі біздің негізгі мақсатымыз — осы аталған
Кеңес өкіметі алғашқы жылдарындағы мекемелер жаңадан ашылғандықтан нормативті және
Қазіргі Ресей тарихшылары посткеңестік деректану ғылымында позитивисттік ағым орын
Дипломдық жұмысты зерттеудегі біздің негізгі міндеттері.
Басқару құжаттары мекеменің қызметінің барысын және құрылымының мазмұнын көрсету.
ХКК-і мен Қазақ АКСР Орталық Комитетінің қаулыларын қарау барысында
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан және
І-Тарау. Қазақ зиялылары қызметін зерттеудегі Халық Ағарту Комиссариатының құжаттары
Алаш қайраткерлерінің Кеңес өкіметі жағына шығуы 1920 жылы қазан
Ресейлік тарихшылар пікірінше: "Марксизмнің дағдарысы қоғамның бастаушы тобы пролетариат
Кеңестік өкімет құжаттарының сарапталу кезеңін екіге бөлуге болады. Бірінші
А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Ж.Аймауытов, Ш.Құдайбердиев, М.Жұмабаев және басқа қызметкерлер мәдениеттің
Көріп отырғанымыздай, Алаш қайраткерлерінің Кеңес өкіметінің ағарту жүйесіне тартылуы
Жалпы ағарту мәселесіне байланысты алғашқы өкімет кұжаты ретінде 1920
Комиссариаттың бастапқы құжаттарының бірі ретінде ХКК-інің төрағасы В.И.Лениннің қосымша
Ал олардың зиялыларға тікелей қатыстысы Бүкілодақтық Орталық Атқару Комитетінің
Сонымең катар, Комиссариаттың барлық тәжірибелі қызметкерлерін басқа, азаматтық мекемелерден
Көптеген жағдайларда жобалар жүзеге асырылып отырылған. Мәселен, ХКК-і қаулысы.
Қазақ АКСР-і құрылып, оның Комиссариат қызметін бастаған тұсы елдегі
Азамат соғысы бүкіл Кеңес республикаларын тұралатқаны соншалық, мәдени құрылыстың
Сонымен қатар фабрика-завод кәсіпорындары және кеңес органдары ағарту мекемелерін
Комиссар А.Байтұрсынов ХКК-нің сұрауына байланысты Комиссариат Коллегиясының болыстық халық
Қаулыларды іс жүргізу материалдары ретінде талдар болсақ, олардың пайда
Комиссариаттың қызмет еткен кезіндегі әлеуметтік мәселенің ең күрделісі, шешуін
Комиссариат ауылдық мектептердің күшеюі үшін бар мүмкіндіктерін салып, барлық
Ташкенттегі Қазақ Ағарту институтында қазақ зиялылары көптеп қызмет етті.
КАКСР-дың барлық облыстарында мамандардың жетіспеушілігі өткір көрінді. РСФСР-дің жоғары
қазақ ұлттық мәдениетінің керекті қарқынмен жүзеге асуы тек кана
жергілікті тұрғындардан Қазақстанға қажетті ғылыми кадрлар даярлау қазақ жоғары
жоғары оқу орындарында оқығысы келетін қазақ жастарынын саны әр
Қорыта айтқанда, жоғары оқу орындары ашылмайынша, халыққа білім беру
Жоғары оқу орындарын ашу қазақ халқы үшін аса маңызды
ХКК-ның 1930 жылдардағы ең үлкен шараларының бірі-жалпыға бірдей білім
Ағарту тарихын зерттеген ғалым Х.Табылдиев мынадай пікір айтты:
1930 жылы 25 желтоқсанда БКП/б/ Өлкелік Комитеті "Жалпыға бірдей
БКП/б/ Өлкелік Комитеті осы жағдайларды ескере келіп, қаулы шығарды:
аудандық партия комитеттеріне алдағы үш кезеңде барлық балаларды
қазақ ауылында қыздарды оқумен қамтудың саяси мәнісін көрсете отырып,
- оқушыларды ыстық тамақтармен қамту туралы өкіметтің директивасын орындау
- аудандық комитеттер кедей оқушыларды жылы киім және аяқ
Қаулы арқылы біз сол жылдардағы ХАК-ның ғана емес, бүкіл
1929 жылдан бастап қазақ зиялыларының репрессияға ұшырай бастағаны жалпыға
Сонымен қатар 1930 жылы 27 тамызда жалпыға бірдей бастауыш
Кеңес өкіметі жылдарында "мәдени революция" реформасы жүргізілді. Бұл туралы
Совет өкіметінің алғашқы он жылдығында мәдени құрылысқа партиялық-мемлекеттік басшылық
«Мәдени революция» жүргізілуінде халық ағарту ісі, сауатсыздықты жою, жаңа
«Мәдени революция» большевиктердің елдегі мәдени саланы социалистік құрылысқа, коммунистік
1920 жылдарда азамат соғысы, ашаршылық, жаңа экономикалық саясаттың жүзеге
Қазақстан мектептері Кеңестер Одағының алдыңғы қатарлы мектептерінің дәрежесінен артта
Сауатсыздықгы жою ісі мандымады. Барлық губернияларда сауатсыздықгы жоюға қабілетті
3. Мұның бәрі 1928 жылдан басталған қазақ зиялы қауымының
4. Астық дайындау, ет дайындау, егін егу тәрізді науқандардан
Сонымен қатар, қазақ зиялыларының С.Мендешев, Т.Жүргенев, О.Жандосов, Ф.Оликов, Н.Манаев
Ағарту жұмысының мамандары Г.Береза, О.Сафро, Х.Амрин, С.Меңдешев, Н.Нұрмақов өз
Міне, осылай кеңестік саясаттың үлкен бір күрделі бөлігі сауатсыздықгы
Комиссариаттың 1930 жылдардағы қызметін көрсететін қаулы- Комиссариаттың есеп баяндамасы
Мектеп ісі жолға қойылып, оқу ана тілінде жүргізілді, оларда
Жалпы 1930 жылдардағы құжаттарда алаш қайраткерлерінің куғын-сүргінге ұшырауына байланысты
-Орталық Комитет пен БКП/б/ Өлкелік Комитетінің қаулылары жүзеге аспады,
-мектептерде жалпы білім беру ісі дұрыс болмады, соның әсерінен
бастауыш және орта мектептің материалдық базасы нашар болды;
жоғары мектептерге қазақ еңбекшілерінің балалары қабылданбады;
ересек тұрғындардың сауатсыздығын жою жоспары орындалмады;
- мұғалімдерге деген лениндік көзқарас жүзеге аспады жабдықтау, жалақыны
Мұндай кемшіліктерді қарап отырсақ, келеңсіздіктердің тууына алаш қайраткерлерінің қатысы
Жоғарғы дәрежедегі өкімет қаулыларында бұл мәселелердің ашылып көрсетілуі халық
- халыққа білім беру органдарының шешуші міндеті жалпыға бірдей
барлық мектеп пен мәдени мекемелерді қажетті кадрлармен
- мектептің материалдық базасын құру және қалыптастыру (жаңа мектеп
- сауатсыздықты жоюдың толық орындалуы;
Қазақ АКСР-індегі мәдени құрылыстың осы алдыңғы кезектегі міндеттерінен шыға
Қаулының практикалық шараларды жүзеге асыру туралы бөлігі Орталық Комитеттің
Қазақ Орталық Атқару Комитетінің сессиясының негізгі мақсаты-орта мектеп туралы
Оқулықтар туралы белгілі тарихшы М.Қойгелдиевтің пікірі: «тарихи шындық сондай,
1928 жылдан бастап Комиссариаттың ауыл мектептерін ұлықтармен қамтамасыз етуі
Сондықтан қаулыда оқулықтарға бөлінген қаржыны дұрыс пайдалану, оқулықтарды уақытылы
Жалпыға бірдей білім беру реформасының толыққанды жүзеге аспай жатқандығынан
Ағарту мәселесін жаңа көзқараспен зерттеп жүрген тарихшы Х.Әбжановтың көрсетуінше,
ХАК-ына қатысты қаулылардың бір бөлігі ХКК-і мен Қазақ Орталық
Мемлекеттік жоспарлау комитетіне оқулықтарға қағазды бірінші кезекте бөліп, қамтамасыз
Оқулықтар туралы БКП/б/ Орталық Комитетінің 1929 жылғы 5 тамыздағы
-1920 жылдан бастап 1930 жылға дейін - Кеңес өкіметінің
-1930 және 1936 жылға дейін - ағарту салаларында кеңестік
Әрбір қаулы ағарту саласының қайшылықтарын көрсетті. Бұрынғы кеңестік әдебиеттерде
1934 жылы оқулықтар жетіспеушілігі айқын көрінді. Осы жылы 4
1935 жылғы 3 қыркүйектегі Қазақ АҚСР ХКК-нің БКП/б/ Қазақ
Жаңа коммунистік идеология кадрларының толық қалыптасып бітпеуінен қажеттілікті аударма
Қазақ АКСР БКПІбІ Өлкелік Комитетінің 1935 жылы қарашада шығарған
1936-37 оқу жылынан ҚАКСР-інің барлық оқу орындарының бірінші курстарында
Оқулықтарды шығару үшін бүкіл мүмкіндіктер пайдаланылған болатын. Егер бұл
ХКК-нің төрағасы Ораз Исаев пен Мемлекеттік Жоспарлау Комитетінің төрағасы
Сессиядағы қаралған ағартуға катысты үлкен мәселе — жоғары білікті
1934-36 жылдарда ауыл мектептерінің жайы туралы бірнеше қаулылар жарық
1931 жылы түгелдей сауатсыздықгы жою бастауыш және орта мектепті
-жоғарғы органдардың ағарту ісіне тікелей араласуы, жиі-жиі қаулылар арқылы
-материалдық көмекті үсті-үстіне көбейтіп отыруы, мектеп үйлерін, құрал-жабдықгарды органдардың
-мұғалім кадрларын күшейтуге барлық мүмкіндікті салып, іске жалпыхалықтық мән
-қазақ зиялыларын Комиссариатқа тарту арқылы ағарту ісінде білімді адамдардың
Ағарту ісіне қатысты қаулыларды кешенді түрде зерттеп, саралау Кеңес
ІІ -Тарау. Қазақ зиялыларының көзқарасына қатысты құжаттар.
Комиссариатта қызмет еткен зиялылар тарихына байланысты көптеген материалдарды жоғары
Зерттеуші Ш.Тәукебаеваның пікірінше, ХАК-ының алғашқы кездегі сипаты ұйымдастырушылық-нұсқаулық
Сондықтан деректанулық талдау жүргізу кезінде құжаттық материалдардың ХАК-ы қорында
Ресейлік деректанушылар Кеңес өкіметінің құжаттарына сыни көзқараспен қарай келе,
ХАК-ының құжаттарында мәжілісте сөйлеген адамның сөзін тура күйінде емес,
Ағарту саласының қалыптасу мәселесі 1920 жылдарда үлкен маңызға ие
Біздің тарихымыздағы өтпелі кезенде арнаулы мекемелердің дамуы мен кұрылуы
ХАК-ының Коллегиясының қай уақытта құрылғандығы туралы құжаттар жоқ болғанымен,
ХАК-ы жаңадан құрылып, аяғынан тұрып кету үшін қазақтың окыған
ж) азаматтық мекемелерден ағарту қызметкерлерін атқарып отырған қызметіне қарамастан
з) сауатты қазақтарды тарту;
и) сауатты қазақтардың тартудың жоспарын А. Байтұрсынов жасап, ХКК-іне
м) қазақ тілінде оқулықтар құрастыруды әдебиетші қазақтарды тарту жолымен
Алайда біз бұл қаулы бүкіл кадр жетіспеушілігін толық шеше
Кейінгі жылдарда қазақ зиялыларын қызметке шақыру, жалғаса бастады. 1922
Осы жылдардағы үлкен мәселелердің бірі — оқулық жазу. Оқулықтар
Комиссариат құрылған күннен бастап-ақ оқулықтармен мектептерді қамтамасыз ету бірінші
Біріншіден, оқулықсыз оқу ісі алға басуы мүмкін емес еді.
Екіншіден, жиылыста қатысқан адамдар қазақ зиялы қауымының маңдай алды,
3 пункт бойынш келісім және тілек білдіргендерге төменде көрсетілген
Арифметика - И. Тұрғанбаев
Геометрия - Б.Сәрсенов
Жаратылыстану - Е.Омаров
Физика - Ф.Ғалымжанов
География - Ә.Бөкейханов
Қазақ тарихы - М.Жұмабаев
Мектеп гигиенасы — Ж.Тлеулин
Жалпы тарих — Х.Болғанбаев
Алгебра1 — Е.Омаров
Педагогика — М. Жұмабаев
Дидактика - Ж.Аймауытов.
...6. Бұл пәндер бойынша әдістеме құрастыру осы айтылған адамдарға
7. 4-пункт бойынша құрастыру төмендегі адамдарға тапсырылуы керек:
І.Хрестоматия — С.Сейфуллин, Ж.Аймауытов
қазақ тілінің синтаксисі — А.Байтұрсынов
сөз өнері теориясы — М. Жұмабаев
Оқулықтарды құрастыру мен аударуды 1-ші маусымға дейін бітіру керектігі
...14. Үлкендер үшін хрестоматия құрастыруды С.Сәдуақасов пен Ж.Аймауытовқа тапсыру
Қазақ зиялылары ХАК-ының оқулықтарының, бағдарламалық-әдістемелік жүйесінің негізін салушылар әрі
1920 жылғы 10 желтоқсандағы Қазақ Орталық Атқару Комитетінің президиумының
Сондай-ақ, осы жылы 20-қарашада Коллегия мүшелерімен қатар Ә.Бөкейханов қатысқан
ХАК-ы бұл кезде республикадағы ең ірі Комиссариаттардың бірі болатын.
Алғашқы Қазақ Университетін ашу идеясы 1921 жылы туындағаны белгілі.
Комиссариаттың бұндай қаулылар қабылдауын, тарихшы Р.Б.Сүлейменов, мамандарға қажеттіліктің өте
Кеңестік тарихшылар арасында алғашқы болып Қазақ Университетінің ашылуы туралы
ХАК-ыңың жоғары оқу орындарын ашуда жетекші роль атқарғанын ескерсек,
Мемлекеттік Университеттің ашылуына қажетті жағдайда Қазақстанда қалыптаспаған еді. Оған
Жұмысшы факультеттері қаптап ашылып жатты. Құжат дерек ретінде қоғамдағы
-педагогикалық персоналдың жетіспеуі, қазақтың барлық оқыған азаматтары Кеңес өкіметінің
-қазақ балаларының Университетте оқуға мүмкіншіліктерінің болмауы. Мемлекет қазақ балаларын
Зиялы қауым тарихына байланысты деректерді талдайтын болсақ, әр түрлі
А.Байтұрсыновтың Комиссар болған кезінде еткен үлкен қызметі ғылыми секторға
Комиссариат материалында көп кездесетін мәселе — Коллегия мәжілістерінде қызметкерлердің
Әлеуметтік жағдайдың мүлдем шиеленісіп кетті. Оны 1922 жылы 17
ХАК-ының материалдарында жергілікті оқу бөлімдерінің жағдайлары өте төмен болды.
Ағарту саласына мемлекет тарапынан бөлінген шаралардың аздығынан Комиссариат күшті
Ағарту саласындағы тағы бір мәселе - қызметкерлердің жағдайының төмендігі.
Комиссариаттың әлеуметтік-экономикалық базасы төмен болғандықтан, ағарту ісінде шапшаңдатылған шаралар
Ағарту саласындағы бүкіл әлеуметтік-экономикалық жағдайдың бағыт алуы осы қаулы
Ағарту қызметкерлері, әсіресе уездерде жалақыларын 6-7 ай бойы ала
Мемлекеттік баспада кітап басу ісі тоқырап жатты. Мекемені шаруашылық
Қаржы Халық Комисариатының көрсеткеніндей, (жергілікті қажеттіліктерді өтеу үшін губерниялық
Ағарту саласының әлеуметтік-экономикалық өмірінде мұндай жағдайлардың орын алуына қоғам
Қазақстан коммунистері Т.Рысқұлов, Ә.Жангелдин, С.Сейфуллин, С.Мендешов, В.А.Радус-Зенкович, С.Пестковский және
Деректердің қоғам өмірімен тығыз байланысты болып, жағдайды ашып көрсетуі
А.Байтұрсыновтың 1923 жылғы 50 жылдық мерейтойы аталып өткені белгілі,
Е.Омаровтың көрсетуінше: "Ахмет Байтұрсынұлын бүкіл қазақ даласы біледі, бәрі
Көрнекті қоғам қайраткері, қазақ зиялыларының белді бір өкілі М.Дулатов
А.Байтұрсынов туралы кеңес партия қызметкерлері де әділ баға берді.
Қазақстандағы зиялы қауымды шеттету "жасырын түрде" жүргізіле бастады. РКП/б/
Академиялық Орталықтың 30-қаңтардағы Коллегиясының қазақ тіліндегі оқулыктарды құрастыру үшін
1924 жылғы 15 ақпандағы РКП/б/ Облыстық Комитетінің Президиумының мәжілісінде
Қазақ зиялыларын "алашордашыл" деп қудалаудың бұл кезде ақырындап басталғаны
Алаштықтар туралы Кеңес өкіметі әлі толық бір пікірге келмеген
Ресей тарихшысы В.А.Куманов мәселені былай көрсетті, XX ғасырдың екінші
Тарихшы Х.Әбжановтың пікірінше, 1926 жылғы халық санағы бойынша, республика
Ағарту саласындағы өкімет енгізген өзін-өзі қамтамасыз етудің оқу ісін
Комиссариат өміріндегі жарқын кезең 1925 жылғы 13 ақпанда РКП/б/Облыстық
1927 жылы 2 ақпанда С.Сәдуақасов мектеп ісі туралы ХКК-нің
С.Сәдуақасов мектеп құрылысының мәселесін Коллегия мәжілістерінде жиі қарап отырды.
С.Сәдуақасов қызмет еткен түста Комиссариаттың бүкіл мәселесі Коллегия мәжілісінде
1926 жылдың 20 қаңтарында БКП/б/ Өлкелік Комитетінің Бюро мәжілісінде
Мәжілісте Комиссариат жұмысының үлкен мәселе болып қойылуы мекемеде қазақ
Тексерудің мақсаты- зиялылардың қызметін тексеру, олардың Комиссариатқа тигізген "зиянды"
Ф.И.Голощекиннің Қазақстандағы ең бірінші жүргізген реформаларының бірі - қазақ
1926 жылғы 17 және 24-ақпанда өткен Бюро отырысында Комиссариатқа
Оқулықтардың идеологиялық тұрғыдан дұрыс жазылуына тоқталуды партияда жоқ қазақ
Соның бірі 1927 жылы 14 мамырда қаралған екінші жартыжылдыққа
Алаш азаматтарына кудалау басталған түста кеңес қызметіндегі бір топ
Осылай, оқулықтарға өкімет тарапынан саяси қыспақ күшейтілді. Әліппе мәселесіне
Деректерді саралау партияда жоқ зиялыларға қысым жасауға Комиссариатта қызмет
БКП/б/ Қазақ Өлкелік Комитетінің 1927 жылғы 2 наурыздағы мәжілісінде
С.Сәдуақасовтың Комиссариатта істеген қызметін зерттеген тарихшы М.Қойгелдиевтің жазғанындай, С.Сәдуақасов
Ал осы жылы 9 наурызда БКП/б/ Қазақ Өлкелік Комитетінің
-тап күресінің хрестоматиясы /оқу кұралы, компеляция/;
-мәдени жорықтағы ауыл ұйымының жұмысы /ауыл коммунисінің кітапханасынан/;
-ауылдағы кооперация;
-Қазақстанның экономикалық географиясы /партия мектептері, жұмысшы факультеттеріне арналған оқулық,
-малшы-қазақ мектебіне көмек /бас ғылыми кеңес бағдарламасы негізінде мұғалімдер
Кітаптарды редакциялау "ауыл коммунистерінің кітапханасына" редакция жүргізетін Коллегияға тапсырылды.
БКП/б/ Қазақ Өлкелік Комитетінің Секретариатының "ерекше күпия" деген атпен
Соның бірі 1928 жылғы 23 шілдедегі мәжілісте "Сәдуақадсовшылдыққа қарсы"
1920 жылдан 1930 жылдарға өту кезеңі республикада жоғары оқу
Қазақстанда Университет ашу мәселесі 1925 жылы 4 тамызда РСФСР
Зиялылардың ендігі мақсаты Қазақ Мемлекеттік Университетін ашу болды. 1927
1927 жылғы 17 наурыздағы Комиссариат Коллегиясы мәжілісіне көптеген зиялылар
Қазақстанда Университет ашылуына қажетті барлық жағдайлар туып және зиялылар
а) қазақ тұрғындарының арасындағы кең көлемдегі сауатсыздық, медициналық персоналдың
б) халық шаруашылығының экстенсивті дамуы, жаратылыстану мамандарының ғылыми дайындығының
в) мемлекеттік күрделі машинаны басқарудың және басшылықтың болмауы;
г) ғылыми терминологияның жасалмауы;
д) ғылымды қазақ тілінде дамыта алмау;
Осы себептерден ХАК-ы 1927-28 оқу жылынан Қазақ Мемлекеттік Университетін
-Қазақстанда ағарту жүйелерінің кең қарқынмен дамып, өрістеуі;
-барлық салалардағы арнаулы мамандардың жетіспеушілігінен қиындықтар тууы;
-жастардың арасында оқуға деген энтузиазмның кең орын алуы;
-қазақ зиялыларының ұлттық мәдениет пен өркениетті дамытуға умтылуы;
Қазақ Университетінің ашылуы идеясы басында жігерлі Комиссар С.Сәдуақасов тұрса,
Сонымен қатар, Коллегия мәжілісінде Университетті ұйымдастыру. Комиссиясының құрамы туралы
Қазақ Мемлекеттік Университетінде қазақ балаларының қабылдануы өзекті мәселе болды.
Университет ашудағы Кеңес өкіметінің негізгі мақсаты-коммунистік идеологияны ұстанушы жастарды
Деректерді талдауда көптеген субьективизм факторлары орын алды. Деректерді "идеологияландыру"
1.Ғылыми-саяси секция. Төраға - І.Қабылов. мүшелері О.Жандосов, Брихничев, Есова,
2.Тіл және әдебиет секциясы. Төраға - М.Жолдыбаев. мүшелері -І.Кабылов,
3.Ғылыми-өлкетану секциясы. Төраға - Т.Шонанов, мүшелері -Ф.Оликов.
Жаңа алфавиттің жүзеге асуы ХАК-ында шешілмей, жоғары партия және
1929 жылы 9 қаңтарда Ғылыми-Әдістемелік Кеңестің ғылыми-педагогикалық секциясының мәжілісінде
Ол бұрынғыдай Ғылыми-Әдістемелік Кеңесте емес, көптеген мемлекеттік мекемелер өкілдерімен
1930 жылдардан бастап бүкіл оқулықтар мен оқу бағдарламаларын кайта
1.жаңа оқулықтарды басуды түзету. I басқыш оқулықтарды осы жылдың
2.жұмысты орындау үшін мына авторларды 15 күнге сабақтан босату
3.Қазақ зиялыларының басапасөздегі мақалаларының деректік құндылығы.
Халық ағарту мәселесі Кеңес өкіметінің өмірге келген күнінен бастап
Кеңес идеологиясынада мынандай стереотип орын алды: «өкіметті қолына алған
Олар мерзімді басылымды Кеңес құрылысының орнатудағы басты құрал ретінде
«Интеллигентердің ой қортындыларын аз беру керек.Өмірге жақын болу керек.
Бізідің қарастырмақшы болып отырған мерзімді басылымдардың ішінде жанрға бөліп
-жалпы саяси мақалалар, олар қоғамдық идеологияны сипаттайды. Ағарту реформаларының
-үгіт-насихаттау стаьялары Кеңес өкіметінің саясатын таратыушылар болып табылады. Біз
-оперативті мақалалар экономикалық және мәдени дамудың ең өзекті мәселелерін
А.Байтұрсынов 1913 жылы «Қазақ» газетінің бірінші нөміріндегі оқырмандарға арнау
1922 жылы Ә. Байділдинге Москвадан С. Сәдуақасов жазған хатында
Ал 1930-36 жылғы мақалаларда Кеңес өкіметінің қысымымен ағарту саласындағы
Бұндай тенденцияны орын алуының себебі - Кеңес үкіметі 1930
Қазақ зиялыларының осы екі тобы өз мақалаларында ағарту және
1925 жылға дейін Қазақстанда баспасөз қызметі бір арнаға түспеді.
а) Қазақ облыстық комитеті мен жергілікті партия органдары жағынан
б) кейбір мерзімді басылымдарда ұлттық партияда жоқ зиялылардың басшы
в)қызметкерлердің жетіспеушілігі және саяси дәрежесінің төмен болуы («Еңбекші қазақ»,
Осындай кемшіліктерді көрсете отыра, Қазақ облстық комитетіне мына шараларды
1.Қазақ республикасында мерзімді басылымға партиялық басшылықты күшейту. Баспасөздің органдарының
2.Антикеңестік элементтердің ұлттық әсер етуін жою мақсатында «Ақжол», «Сана»,
3.«Ақжол», «Еңбекші қазақ» газеттерінің жанындағы оқушылар институтында журналист қазақтарды
Сондай-ақ мәжіліс мына қаулыларды қабылдады:
4. «Қызыл Қазақстан» журналын (өз жұмысын атқара алмағандықтан) қайта
5.Ташкент қаласындағы ерекше ғылыми педагогикалық және әдеби «Сана» журналын
6.Қазақ облыстық комитетіне мерзімді емес басылымдарға басшылықты күшейту ұсынылды.Оқу
Сталиннің 1925 жылғы маусымдағы «Ақжол» газетіне байланысты жорлдаған хатындағы
а) РКП/б/ Қазақ Өлкелік Комитеті тарапынан қазақ басылымдарына басшылықтың
б) қазақ баспасөз органдарының құрылымының ұйымдастырылу дәрежесінің төмендігі;
в) жергілікті халықтың күнделіктіқажеттігіне журнал мазмұнының сай келмеуі;
г) жалпы оқырмандарға аударма әдебиеттердің жетіспеуі;
Осы олқылықтарды жою мақсатында, Қазақ өлкелік Комитетіне тапсырылды:
1.Партиялық басшылықты күшейту.
2.Басшылық органдарды таңдау және жұмысқа назар аудару.
Сондай-ақ Орталық баспаның қазақ тіліндегі жалпы саяси басылымдарын редакциялық
Бұндай қаулылар қазақ баспасөзіне үлкен соққы болып тиді, алайда
Қорытынды.
Деректік базаның кеңеюіне, ғылыми айналымға жаңа деректер тобының молынан
Тарихи деректерді белгілі бір уақыттағы тарихи және әлеуметтік жағдайда
ХАК-ының өз қаулылары ресми құжаттар болғандықтан, саны көп емес,
ХАК-ын ондаған жылдар бойы өркендетуте үлес қосқан зиялылар кудалауға
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
1.Гумилев.Л.Н. Древние тюрки.М.1993.с.86.
2.Таукебаева Ш. Становление государственных учреждений Казахстана по образованию, культуре
Алматы.- 1999.-30с.
3. Сонда.
4.Ә.Бөкейханов. Таңдамалы.А.2004.
5. Источниковедение истории СССР. Под редакцией И.Д.Ковальченко.- Москва:«Высшая школа»,
6.Доқументы и делопроизводство. Справочное пособие.- Москва :Экономика, 1991. с.3-4.
7.Тастанов Ш.Ю. Казахская советская интеллигенция.- Алма-Ата: Наука, 1982.-С. 62.
8.Меметов В.С., Данияев А.А. О месте и роли интеллигенции
9.Тастанов Ш.Ю., Сулейменов Р.Б. Интеллигенция и перестройка // Известия
10.Сапаргалиев Г. Советское государство в борьбе за развитие
социалистической культуры в Казахстане.-Алма-Ата: Издательство Академии Наук КазССР, 1957.
11.Чокаев М. Туркестан под властью Советов. - Алма-Ата: Ғылым,
1993. - 79 с.
12. Козыбаев М. Историография Казахстана: уроки истории.- Алма-Ата: "Рауан",
13.Жаманбаев К. Высшая школа в Казахстане.- Алма-Ата: «Казахстан», 1972.
14. Омарбеков Т. Мәдени құрылыс тарихы: тапшыл көзқарас сабақтары
15.Сулейменов Р.Б. Выступления участников юбилейной сессии общего собрания АН
16.Сулейменов Р.Б. Великий Октябрь и культурные преобразования Казахстане.- Алма-Ата:
17. Әбжанов Х.М., Әлпейісов Ә. Қазақ интеллигенциясы мен мәдениеті
18. Қойгелдиев М. Қазақстандағы 20-30 жылдардағы репрессиялаусаясаты және қазақ
19.Омарбеков Т. Сауатсыздықты жою: науқаншылдық және оның салдарлары.//Ақиқат.-1996.- №2.-30-35-Б.
20. Сулейменов Р.Б. Историография.культурной революции// Историческая наука Советского Казахстана
21.Годы работы в Казпедвуз. Ташкент.1928г.
22. Әбжанов X. Мәдени құрылыстың ақтандақгары // Қазақ тарихы.-
23. Белышев И.С., Кузьмичев А.С. Формирование интеллигенции в
24.Сулейменов Р., Бисенов X. Социалистический путь культурного прогресса отсталых
25.Әбжанов X. Мәдени құрылыстың ақтандақгары // Қазақ тарихы.- 1993.
26. Культурное строительство в Казахстане. 1933-июнь 1941 г.Сборник доқументов
27.Асанова С.А. К вопросу о понятии "национальная интеллигенция"
28.Сулейменов Р. Выступления участников юбилейной сессии общего собрания АН
29.Таукебаева Ш. Қазақстандағы халық ағарту ісі мекемелерінің қызметі (1920-1930жж.)//Ақиқат.-1998.-
30. Сулейменов Р. Т. Жургенев.-Алма-Ата: «Казахстан», 1968.-104 с.
31.Нүрпейісов К. Қазақ интеллигенциясының әкімшіл-әміршіл жүйеге ғылым мен мәдениет
// Столичное обозрение.- 1998.- №7.
32. Қойгелдиев М.Қ., Омарбеков Т. Тарих тағылымы не дейді?-Алматы:
33.Первый Казахский университет в Ташкенте. Сборник материалов и документов.
34.Сонда.
35.Панфилова А.М. Советская периодическая печать как исторический источник. М.,-
Омарбеков Т. Мәдени құрылыс тарихы: тапшыл көзқарас сабақтары //Ақиқат-19986.-№3.
36.Қойгелдиев М.Қ., Омарбеков Т. Тарих тағылымы не дейді? –
37.Мендешов С. Состояние и задачи подготовки национальных кадров.// Народное
38.Сулейменов Р.Б. Историография культурной революции // Историческая наука Советского
39.Нүрпейісов К. Қазақ интеллигенциясының әкімшіл-әміршіл жүйеге ғылым мен мәдениет
40.Т.Омарбеков. Ш.Омарбеков Қазақстан тарихына және тарихнамасына ұлттық көзқарас. А.
5
