TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

Мазмұны - www.topreferat.com.kz

Кіріспе……………………………………………………………………

І Тарау. Ресейдің металлургиялық кешеніне жалпы сипаттама………

1.1 Металлургиялық өнеркәсіптің Ресей экономикасындағы ролі………...

1.2 Ресей металлургиясының 2010 жылға дейінгі дамуының

негізгі бағыттары……………………………………………………….………

1.3 Ресейдің әлемдік рынокқа енуінің тиімді жолдары………………….….

ІІ-Тарау. Ресейдің қара металлургиясының даму ерекшеліктері …….

2.1 ТМД елдерінде қара металлургия мен болат рыногының

даму тенденциялары…………………………………………………………..

Қара металлургия өнімдерінің негізгі экспортер – кәсіпорындарына

шолу………………………………………………………………………….….

Ресейдің қара металлургиясының экономикалық көрсеткіштерінің

өзгеру тенденциялары…………………………………………………………

Қорытынды ………………………………………………………….….

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 75 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Мазмұны

Кіріспе……………………………………………………………………

І Тарау. Ресейдің металлургиялық кешеніне жалпы сипаттама………

1.1 Металлургиялық өнеркәсіптің Ресей экономикасындағы ролі………...

1.2 Ресей металлургиясының 2010 жылға дейінгі
негізгі бағыттары……………………………………………………….………

1.3 Ресейдің әлемдік рынокқа енуінің тиімді жолдары………………….….

ІІ-Тарау. Ресейдің қара металлургиясының даму ерекшеліктері …….

2.1 ТМД елдерінде қара металлургия мен болат рыногының
даму тенденциялары…………………………………………………………..

Қара металлургия өнімдерінің негізгі экспортер – кәсіпорындарына

шолу………………………………………………………………………….….

Ресейдің қара металлургиясының экономикалық көрсеткіштерінің

өзгеру тенденциялары…………………………………………………………

Қорытынды ………………………………………………………….….

КІРІСПЕ

Дипломдық бітіру жұмысының өзектілігі.

Кешенді базалық салалар болып табылатын қара және
Қара металлургия – ең алдымен ҒТП деңгейін анықтайтын
Қара металлургияда басты құрамдас рольді металлургиялық қайта өңдеу
Бұрынғы одақтас республикалардың шаруашылық бөлініс нәтижесінде сала
Қазіргі уақытта саладағы шаруашылық байланыстар қалпына келіп,
Дипломдық бітіру жұмысының мақсаты: Ресейдің қара металлургиясына кешенді
- Металлургиялық өнеркәсіптің Ресей экономикасындағы ролін анықтау;

- Ресей металлургиясының 2010 жылға дейінгі дамуының негізгі
- Ресейдің әлемдік рынокқа енуінің тиімді жолдарына талдау
- ТМД елдері мен Ресейдегі қара металлургия мен
- Қара металлургия өнімдерінің негізгі экспортер – кәсіпорындарына
- Ресейдің қара металлургиясының экономикалық көрсеткіштерінің өзгеру тенденцияларын
Жұмыстың зерттеу объектісі-Ресейдің қара металлургясы, ал зерттеу
Дипломдық жұмыстың ақпараттық базасы осы саланы зерттеумен айналысатын
І Тарау. Ресейдің металлургиялық кешеніне жалпы сипаттама.

1.1 Металлургиялық өнеркәсіптің Ресей экономикасындағы ролі.

Металлургия ауыр өнеркәсіпке жататын индустрияның базалық және
Қара және түсті металлургияның көптеген ұқсастықтары бар:

1) технологиялық циклдары көп стадиялы: кенді өндіру; 1-ретті
2) қара және түсті металдарды өндіру, байыту және
3) 2-ші реттік металлургияның, яғни қара және түсті
Қара металлургия – ауыр өнеркәсіптің базалық саласы. Оның
Ресей қара металлургияға қажетті шикізатпен қамтамасыз етілген
Өндірістің 80 %-ке жуығы ашық әдіспен жүзеге асады.
Кокстелетін көмірлер толық циклды металлургиялық кәсіпорындарға Кузбасс және
Темір рудасын өндіру мен қара металдарды өндіру
Алайда экономикадағы жалпы құлдыраудың бірнеше жылы ішінде
Кешенді базалық салалар болып табылатын қара және
Қара металлургия – ең алдымен ҒТП деңгейін анықтайтын
Қара металлургияда басты құрамдас рольді металлургиялық қайта өңдеу
Бұрынғы одақтас республикалардың шаруашылық бөлініс нәтижесінде сала
Қазіргі уақытта саладағы шаруашылық байланыстар қалпына келіп,
1997 ж. Ресейде 71 млн. т. темір рудасы
Темір рудасының қоры жөнінен Ресей дүние жүзінде алдыңғы
Курск магнит аномалиясы
Орал кен орындары
Сібір кен орындары
Қиыр Шығыс
Кола – Карелия
Курск магнит аномалиясы (КМА) – қалыңдығы жөнінен
Аномалияның негізгі кен орындары - Лебединское,
Орал кендері. Оралдағы бұрыннан белгілі темір рудасына
Мұндай рудалар Свердловск облысындағы Качканар тобында кездеседі.
Сібір кен орындары. Батыс Сібірдегі кен орындарға: Таулы
Қиыр шығыс кен орындары: Гаринское (Амур облысы), Кимканское
Кола – Карелия кен орындары-Костомукшкое (Карелия), Ковдорское және
Марганец рудалары. Марганец пен хром темір мен бірге
Хром кендері (хромит) Оралда (Сараны) өндіріледі /4/.

Қара металлургия халық шаруашылығының көптеген салаларына тәуелді. Оның
Қара металдар өндірісі, шикізатты өңдеу – экологиялық қауіптілерге
Сала құрылымында бөлінетін өндіріс кезеңдері: шикізаттық өндіріс
Дүние жүзіндегі темір рудасының барланған қорлары геологиялық
Түрлі кен орындарындағы руданың құрамындағы темір мөлшері әртүрлі.
Көмірден алынатын кокс шойын балқытуда отын және темір
Металлургиялық кешен өндірісі. Шойын балқыту, яғни темір мен
Домналық процесс - металлургиялық циклдегі ең материалды
Болат өндірісі–металлургиялық циклдің аралық стадиясы. Болат шаруашылықтың басқа
ҒТР-ң әсерінен болат балқытуда аса тиімді болған 2
Оттекті-конверторлы әдісте балқыған шойыннан және ломнан болатты мартен
Шойын балқыту сияқты болат балқытуда да жаңа технологиялар,
Металл прокаты – дегеніміз оны қысыммен өңдеу.
1) Беттік металл (листовой металл): жұқа (0,2-0,4 мм)
2) Сұрыптық металл (сортовой): қарапайым (ірі,
3) Трубаларға арналған прокаттар және трубалар – 5-10
4) Темір жол прокаты – рельстер т.б. (4-5
Қара металлургияның орналасуына саланың техникалық-экономикалық ерекшеліктері зор
1.Толық циклді кәсіпорындар, комбинаттар. Мұнда металл мен прокат
2.Шойын, болат және прокатты бөлек шығаратын зауыттар.
3.«Кіші металлургия» (құйма цехтары «литейки») – ірі машина
Экологиясы.

Шойын болат балқыту және прокат даярлау аса улы
Қоршаған ортаны ластау кен орнын игеруден басталады. Жауын
Атмосфераның ластану салдары:

1)C, N, S қосылыстары, шаң әсерінен тыныс алу
2)Құрылыстардағы (ғимараттардағы) конструкциялық материалдардың бұзылуы;

3)Ауыл шаруашылығына әсері – жиналымның, мал өнімділігінің кемуі
4)Жабайы флора, фаунаға әсері.

Қара металдар балқыту материалдарды көп қажет ететін
Болаттың айтарлықтай бөлігі қазіргі уақытта металл ломынан балқытылады
Ломмен жұмыс істейтін металлургиялық кәсіпорындар (Волгоград, Мәскеуғ Электросталь,
Болаттың арнайы түрлері мен ферроқорытпа өндіретін металлургиялық кәсіпорындар
Ресейдегі қара металлургия өндірісі негізінен үш аса маңызды
Орал металлургиялық базасы -елдегі ең ескісі. Кәсіпорындар
Сібір базасының– кәсіпорындары Таулы Шория, Хакасия және Ангаро-Илимск
Орталық металлургия базасының – құрамына көптеген зауыттар, соның
Қара металлургияның ары қарай дамуының аса маңызды міндеттері
Қазіргі кезде, Ресей Федерациясының макроэкономикалық көрсеткіштерінің қалыптасуында маңызды
Металлургияның ерекшелігі өндірістің қаржыны, материалды және энергияны көп
ХХ ғасырдың 90-шы жылдарының басынан бері металлургиялық өнеркәсіптің
Алдымен, 1991 жылдан 1998 жылдың ортасына
1998 ж қаржы-экономикалық дағдарыс пен қара металлургия өндірісінің
1999 және 2000 жылдары металлургия Ресей өнеркәсібінің салаларындағы
2001 жылы қара металлургиядағы өндіріс
Ресейдің ішкі сұранысындағы металл тұтыну көлемінің кемуін назардан
Халықаралық еңбек бөлінісінің қазіргі қалыптасқан жағдайында Ресейдің
Ресейдің металлургиялық кешен құрамына тек қара және түсті
1.Рудалы шикізат өндірісі мен байыту;

2.Рудасыз шикізат өндірісі мен байыту (қара металлургия үшін
3. Қара металдар, түсті металдар және олардың қорытпаларының
4. Болат және шойын трубаларының өндірісі;

5. Кокс химиялық өнеркәсіп;

6. Қара және түсті металдардың екінші реттік өңделуі;

Ресейдің қара металлургия салаларының орналасу ерекшелігі мынада: темір
Атап айтсақ, Орал металлургиялық базасы өзіндік темір рудаларын,
Қара металлургияның орталық базасы Абакан, Ангар-Илим кен орындарының,
Қара металлургияның қиын балқитын металдары (марганец, хром, титан,
Ресейдің түсті металлургиясы жақын орналасқан кен орындарының түсті
Ресей металлургиясының өнімдері дүниежүзілік метал өндірісі мен саудасында
Қара металлургияның ресейлік экспортында шикізат пен жартылай фабрикаттар
Осы фактор әсерінің нәтижесінде соңғы метал өнімін (труба
Сонымен қатар төменгі сатылы қайта өңдеудегі метал өнімдерінің
1.2 Ресей металлургиясының 2010 жылға дейінгі
1999-2001 жылдардағы кезеңде өндірістің біршама ілгерілеуімен байланысты Ресей
Негізгі түсті металдарға деген сұраныс 1999 –2001 жж.
Сыртқы рыноктардағы шектеулерді ескерсек, Ресей металлургиясының 2010 жылға
Алайда ішкі метал тұтынудың өсім қарқындылығы баяулауда: 2002
Алдағы 10 жылда өнім бөлісу жөніндегі келісім жағдайларында
Ішкі метал рыногын жандандырудың маңызды факторы экономиканың барлық
Қазіргі кезде қара металлургия өнімдерінің тұтынышылары төмендегілер болып
1.Машина жасау кәсіпорындары –11 млн. тонна (соның ішінде
2.Капиталды құрылыс –3,5 млн. т;

3.ОЭК кәсіпорындары – 3млн. т;

4.Темір жол транспорты – 1,6 млн. т.

Макрокөрсеткіштердің болжамдары Ресей экономикасының жекелеген салаларының даму стратегияларымен
Қара металдардың дайын прокаттарын тұтынудың сортаментті құрамында беттік
Осылайша, титан өндірісінің энергияны аса көп қажет ететініне
Түсті металға деген сұраныс, ең алдымен, әсіресе алюминий
Металлургияның дамуы үшін мемлекеттің металды көп қажет ететін
2010 жылға дейінгі кезеңде ресейлік металлургия өнімдерінің айтарлықтай
Аса күрделі проблемаға дүниежүзілік болат рыногындағы жағдайдың күрт
Бұл жағдай дүниежүзілік қара металдар рыногының дамуындағы негативті
АҚШ–да 2000-2001 жж. аралығында ірі болат құю
Бұл шараларды енгізу болат рыногындағы «домино» эффектіне әкеліп
Дүниежүзілік қара металдар рыногындағы жағдайдың дамуы жуық перспективада
Дүниежүзілік қара металдар рыногында 2002 жылдың басындағы дағдарыс
Мұндай жағдайларда дүниежүзілік рынок конъютурасының нашарлауына шұғыл түрде
Түсті металдардың да дүниежүзілік рыноктары қара металдар рыногы
Дүниежүзілік түсті металдар рыногында да, 2002 ж. жағдай
Жалпы алғанда, дүниежүзілік түсті металдар рыногында бүкіл 2010
Отандық өндірушілерді қорғау мақсатында ресейлік металл өнімдерінің сыртқы
Металл өнімдері рыногының даму перспективалары мен отандық металлургияның
Бұл мақсатқа жетудің негізгі жолы–барлық өндірістік қайта өңдеулерде
Ресейдің металл тұтынушы салаларының сұраныстарына сәйкес төмендегі өнім
1. Штамталудың жоғарғы категориялы мырышталған автомобильдік беттер;

2. Диаметрі 1420 мм изоляциялық қаптамасы бар беріктігі
3. Жүрдек қозғалысқа арналған темір жол рельстері;

4. Автомобиль жасауда қолданылатын беріктігі жоғары бекіту детальдарын
5. Үздіксіз құйма негізіндегі мыс трубалары;

6. Қалыңдығы 0,05 мм латун ленталары;

7. Қалыңдығы 0,18-0,2 мм алюминий ленталары;

8. Түрлі қорғаныс және декоративті өңделген алюминий құрылыс
9. Оксидті – жартылай өткізгіш конденсаторлар үшін ниобий
10. Микроэлектроника талабына сәйкес құрамындағы қоспалардың шектеулі болу
11. Сирек металдар негізінде люминифорлар;

12. Әлемдік деңгейге сәйкес келетін параметрлері бар галлий
13. Кокс негізіндегі графиттерден кем түспейтін эксплуатациялық сипат
14. Жоғары модульді көміртегі талшықтары;

15. Арнайы техника қажеттіліктері үшін ұнтақ материалдарының кең
2010 жылға қарай болаттың конверттердегі өндіріс үлесі --68%,
Ауыр металдар өндірісінде аса кең көлемде автогенді процестерді
2010 ж. металлургиялық өнеркәсіпте еңбек өнімділігінің өсімі 2000
Жалпы алғанда, металлургиялық өнеркәсіптің даму және модернизация перспективалары
Қазіргі кезде металлургиялық кәсіпорындлардың айтарлықтай бөлігі өзінің рентабельділік
Металлургиядағы шектеулерді жою мен дамуды белсендіруге байланысты жоғарыда
1.3 Ресейдің әлемдік рынокқа енуінің тиімді жолдары.

Қазіргі кезде Ресей Федерациясында алдыңғы орынға ұлттық экономика
Ғаламдық рынокқа ену үшін Ресей жеке бизнеспен қарым-қатынас
1.Қысқа мерзімді – жуық айларда, ең кеші 1-2
2.Ұзақ мерзімді – ресейлік экономиканың алуан түрлілігі мен
Қысқа мерзімді шаралар қатарына ең адымен мыналар жатады:

1.Өзінің әл-ауқаты мен тіршілігін дәл Ресеймен байланыстыратын ресейлік
2.Елдің қаржының сыртқа кетуін шектеу мақсатында аса қатаң
3.Спекулянттарды заңдастырылған дәрежеде ұзақ мерзімді инвесторлардан изоляция жасау;

4.Ресей тауарларының импорттық аналогтарының елге енуін шектеп, кедендік
5.Мемлекет тарапынан елдің қаржы ресуртарын бақылау мен есепке
Бұл пункттердің барлығы Ресей заңдарында қарастырылған және мемлекеттік
Оның үстіне, Ресейдің қазіргі кездегі әлемдік минералды –
Ресей металлургиялық өнеркәсібінің дамуындағы айтарлықтай тежеу оның өнімдерінің
Өндірістердің жеткіліксіз жоғарғы технологиялық деңгейі Ресей металлургиясының бірқатар
1.Болат балқыту мен алюминий өндірісіндегі орташа энергия қолдану
2.Прокат өндірісіндегі қалдық мөлшері 2 есе жоғары;

3.Еңбектің орташа өнімділігі 2,5-3 есе төмен;

4.Қоршаған ортаға жалпы жағымсыз әсер 2 есе жоғары.

Отандық металлургияның жеткіліксіз бәсекелестігінің бір себебі – минералды
Жекелеген стратегиялық металдар бойынша (марганец, хром, титан, цирканий)
Халықаралық ұйымдардың бағалауы бойынша, Ресейдің тау-кен байыту кәсіпорындарына
Металлургиялық өнеркәсіптің дамуының (ресурстық қамтамасыз етілу тұрғысынган) маңызды
Қазіргі уақытта Ресейде айтарлықтай мөлшерде металл қоры шоғырланған,
Негізгі өндірістік қордың ескіруі салдарынан қалыптасатын амортизациялық лом
Нәтижесінде, Ресейден лом мен түсті металдар қалдықтарының экспортты
Оның үстіне эксперттік бағалаулар бойынша мыс қалдықтары мен
Алайда 2-ші реттік ресурс экспорты әсерінен жоғалымдар көлемі
Екінші реттік түсті металдарды қолданудың шетелдегі көлемдері жайында
Кесте 1

АҚШ –да ХХ ғасырдың 1990-шы жылдары 1 және
Металл аталуы Жалпы металл пайдалану көлеміндегі 2-ші реттік
Алюминий

Мыс

Никель

Титан

Қорғасын

Сурьма 9

25

28

35

50

55

Қазіргі кезде қара және түсті металдардың сынықтары мен
Бұл құжаттар осы салада жұмыс істейтін ұйымдарға қатаң
Металлургиялық өнеркәсіп өнімінің бәсекеге төзімділігі көбіне өнім мен
2002 ж басында металургиялық кәсіпорындардың көбіне монополиялар тарифінің
Қазіргі кезде Ресейде металл өнімдерінің жоғарғы технологиялы импорт
Дүние жүзіндегі болаттың аса ірі өндірушілерінің тізімі мен
Кесте 2.

Болаттың аса ірі өндіруші елдері.

Елдер 1990 2000 2001 2002

Млн.т. рейтинг Млн.т. рейтинг Млн.т. рейтинг Млн.т. рейтинг

ҚХР

Жапония

АҚШ

Ресей

Корея Республикасы

Германия

Украина

Бразилия

Үндістан

Италия

Франция

Тайвань ар. 66.3

110.3

89.7

89.6

23.1

44.0

52.6

20.6

15.0

25.5

19.0

9.7 4

1

2

3

8

6

5

9

12

7

10

19 127.2

106.4

101.8

59.1

43.1

46.4

31.8

27.9

26.9

26.8

21.0

16.8 1

2

3

4

6

5

7

8

9

10

11

12 148.9

102.9

90.1

59.0

43.9

44.8

33.1

26.7

27.3

26.7

19.3

17.2 1

2

3

4

6

5

7

9

8

10

11

12

181.5

107.7

92.4

59.8

45.4

45.0

34.0

29.6

28.8

26.0 20.5

18.2 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

ХХғ. 90-шы жылдарының басында дүние жүзінің ең ірі
Қазіргі кезде дүние жүзіндегі ең ірі металлургиялық компания
Ресейдің 2010 жылға дейінгі металлургиялық өнекәсібін дамыту мен
1.Сыртқы рынокта металл өнімдері экспортын қолдау мен ресейлік
а) сыртқы рыноктың конъютурасының өзгерістерін ескере отырып металл
б) Ресейдің БСҰ-на енуіне дейін – ресейлік металл
2. Ішкі рынокта ресейлік металл өнімдерін өндірушілерді қорғау
а) Металл өнімдерін негізсіз импорт жасау көлемін қысқарту
б) Ресейдің БСҰ-на енуінен кейін – байланыстыру деңгейін
в) Темір жол транспорты, электр энергиясы және газ
г) Ресейлік кәсіпорындардың осы жобаларды жүзеге асырудағы мердігерлік
3. Металлургиялық өнеркәсіптің дамудың инновациялық жолына өтуін
а) Ресейлік металлургияның бәсекеге төзімділігін артыру мақсатында «Өндірістік
б) Металлургия саласында алдыңғы қатарлы мемлекеттік ғылыми орталықтар
в) Ресейде шығарылмайтын металлургиялық өнеркәсіпке арналған импортталатын технологиялық
г) Ресурс үнемдеуші және табиғатты қорғау технологоияларды
д) 10.01.2002ж. (ст. 14) №7-ФЗ «Қоршаған ортаны қорғау
е) Металл өнімдерінің нақты түрлерінің өндіріс ерекшеліктерін ескеретін
4. Металлургияның кен-шикізаттық базасының дамуын қолдау мақсатында қажет:

а) Пайдалы қазбаның сапасына, өндірудің тау-кен геологиялық және
б) Кенді өндіруде қуаттылықты қолдау мақсатында кен орындарының
в) Тау-кен байыту кәсіпорындары үшін ерекше орны бар
г) Шикізаттың дефицит түрлері бойынша кен базаларын құру
5. Монополист – салалардың өнімі мен қызметіне баға
а) Монополиялардың өнімі мен қызметінің
б) Өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін есепке
6. Қара және түсті металдар
а) металл ломы мен қалдықтарын айналымға аса толық
б) «Ресей Федерациясының Қылмыстық кодексі мен Ресей Федерациясының
в) Қара және түсті металл сынықтары мен қалдықтарын
в) Қара және түсті металл сынықтарын даярлау, өңдеу
7. Әлеуметтік саясат саласында босатылған жұмысшыларды еңбекпен қамтуды
ІІ Тарау Ресейдің қара металлургиясының даму ерекшеліктері
2.1 ТМД елдерінде қара металлургия мен болат рыногының
ТМД елдерінің қара металлургиясы дәстүрлі түрде өндірістің жоғары
ТМД елдеріндегі қара металлургияның негізгі өнімдерінің өндіріс көлемінің
Болат өндірісі ТМД-ң 8 елінде жүзеге асуда.
1998 жылға қарай ТМД елдеріндегі адам басына
1998 жылдан кейін ТМД-ң барлық елдерінде (Азербайжан
Жалпы, 2000-2001 жж. ТМД елдеріндегі болат балқытудың адам
Кесте 4

Болат балқытудың адам басына шаққандағы көрсеткіші, кг/адам

Елдер жылдар

1990 1992 1995 1996 1998 2000 2001

Дүние жүзі

ТМД бойынша

Соның ішінде:

Ресей

Украина

Қазақстан

Беларусь

Грузия

Әзірбайжан

Молдова

Өзбекстан

150

547

604

1015

403

108

239

99

162

49 136

443

452

802

343

107

97

52

142

30 136

296

348

431

188

72

15

3

152

16 134

290

333

435

202

86

15

2

149

19 141

281

299

484

207

139

11

1

201

15 150

375

406

642

297

150

0

0

249

16 148

380

405

675

312

149

0

0

267

17

Украинада тек болаттың ғана емес, сонымен қатар қара
Тауарлы темір рудасының өндірісі 1990 ж. тек үш
Марганец рудаларын өндіру жөнінен өндірістік қуаттылық ТМД-да екі
1990ж. хром рудасы ТМД бойынша 2 кәсіпорында өндірілді:
Кокс өндірісі 1990 ж. домналық өндірісі бар республикаларда
Ферросицилий тек Ресей, Украина , Қазақстанда ғана өндірілді.
Тек Ресейде ғана ферротитан, силикокальций, феррованнадий, ферровольфрам, ферромолибден
Беларусь және Молдованың металлургиялық зауыттарында –
1.Сала кәсіпорындарының жеткіліксіз базалық техникалық деңгейі жағдайындағы
2.Өндірістік қуаттылық коэффициенттерінің айтарлықтай төмендеуі, қуаттылық артықшылығының пайда
3.Өндірістің орташа техникалық деңгейінің жоғарылауы - ТМД
Қара металлургияның тауарлы өнімінің 2001 жылғы өндіріс индекстері
Ресей – 76;
Украина – 69;
Қазақстан – 77;
Беларусь – 44;
Өнімнің жекелеген түрлері бойынша 1990-2004 жж. ТМД елдерінде
Кесте 5

Қара металлургия өнімдерінің өндіріс көлемінің 1990-2001 жж. кезеңде
Өнім түрлері Жалпы ТМД елдері бойынша Соның ішінде
Ресей Украина

Тауарлы темір рудасы

Кокс

Шойын

Болат

Дайын прокат

Болат трубалар 36,6

35,1

31,6

35,2

29,1

63,1 22,5

27,4

24,1

34,2

26,1

54,6 48,1

44,1

41,2

37,1

34,7

73,9

5-кестедегі мәліметтерге талдау жасай отырып, айта кететін жай:
Жоғарыда айтылған техникалық деңгей ара қатынасын қосымша
Кесте 6

Қара металлургия өнімдерінің өзіндік құны, руб/т.

Республикалар Өнім түрлері

Кокс

Шойын Мартендік көміртекті болат Конвертерлі көміртекті болат

Ресей

Украина

Қазақстан

Грузия

Әзірбайжан

Өзбекстан 44,7

60,7

39,5

65,5

-

- 76,7

84,4

82,8

105,7

-

- 92,2

95,8

89,9

125,3

105,1

102,4 95,0

101,2

100,9

-

-

-

Өнімнің қарастырылып отырған барлық түрлері бойынша ресейлік кәсіпорындардың
Осылайша ТМД-ның барлық елдерін нарықтық жағдайдағы металл өнімдерін
1. Беларусь және Молдова;

2. Ресей, Украина, Қазақстан және Өзбекстан;

3. Әзірбайжан және Грузия.

Осылайша Беларусь пен Молдова тәжірибесі өзіндік ресурстардың жетіспеушілігі
Өндірістік қуаттылықты пайдалану коэффициентінің деңгейі бойынша 2001
Тиімсіз өндірістік қуаттылық қатарына мартен пештерінде болат балқытатын
ТМД елдеріндегі қара металдар өндірісінің техникалық деңгейі туралы
Болат балқыту өндірісінің құрылымындағы айтарлықтай өзгерістер Ресей, Украина,
Кесте 7

ТМД елдеріндегі болат балқыту өндірісінің құрылымы, %.

Елдер мен процестер Жылдар

1990 1992 1996 2000 2001

Жалпы ТМД

соның ішінде:

конвертерлік

мартендік

электроболат 100.0

35.3

51.6

13.1 100.0

37.1

49.3

13.6 100.0

49.4

38.4

12.2 100.0

54.8

32.6

12.6 100.0

55.7

31.7

12.6

Ресей

соның ішінде:

конвертерлік

мартендік

электроболат 100.0

31.7

53.3

15.0 100.0

34.5

50.0

15.5 100.0

51.5

35.9

12.6 100.0

58.0

27.3

14.7 100.0

58.7

26.3

15.0

Украина

соның ішінде:

конвертерлік

мартендік

электроболат 100.0

40.5

52.9

6.6 100.0

39.8

52.6

7.6 100.0

45.1

49.5

5.4 100.0

46.9

50.0

3.1 100.0

49.0

48.2

2.8

Қазақтан

соның ішінде:

конвертерлік

мартендік

электроболат 100.0

70.1

22.4

7.5 100.0

70.5

24.7

4.8 100.0

78.8

18.7

2.5 100.0

98.0

-

2.0 100.0

98.0

-

2.0

Беларусь

электроболат 100.0

100.0 100.0 100.0

100.0

Грузия

соның ішінде:

мартендік

электроболат 100.0

99.6

0.4 100.0

99.6

0.4 100.0

99.4

0.6 -

-

- -

-

-

Әзірбайжан

соның ішінде:

мартендік

электроболат 100.0

94.6

5.4 100.0

100.0

- 100.0

94.4

5.6 -

-

- -

-

-

Молдова

Электроболат 100.0

100.0 100.0

100.0 100.0

Өзбекстан

соның ішінде:

мартендік

электроболат 100.0

31.5

68.5 100.0

30.2

69.8 100.0

29.1

70.9 100.0

28.0

72.0 100.0

28.0

72.0

ТМД-ның өзге елдерінде болат балқыту өндірісінің құрылымы аса
ТМД елдерінде, ең алдымен, Ресей мен Украинада үздіксіз
1990 ж. бұрынғы КСРО үлесіне әлемдік дайын болат
1996 ж. бастап ТМД елдерінде өнімді өндірудің орташа
1999 жылдан бастап Ресейде металл өнімдерін тұтынудың көрсеткіштері
1990 ж. Ресей дайын прокаттың нетто-импортеры болған. КСРО-ның
Прокат тұтынудың көлемі ТМД-ның барлық елдерінде төмендеді. Украинада
ТМД елдері арасында Ресей мен Украинадан басқа дайын
Беларусьте 1999-2000 жж. жыл сайынғы прокат экспорты импорт
Ресей болат трубаларының дәстүрлі нетто-экспортеры болған. 1998 жылға
Ресейге трубалардың басты бөлігі Украинадан импортталады. 2001 ж.
1990-1995 жж. ТМД, жалпы алғанда, болат трубаларының
Трубалардың нетто-импортерлары қатарына Қазақстан, Беларусь, Өзбекстан мен Молдова
ТМД елдері арасында трубалардың нетто-импортеры Украина болып табылады,
Кесте 8

Ресейдегі шойын өндірісі,экспорт, импорт және тұтыну, млн. т.

Көрсеткіштер Ж ы л д
1990 1994 1995 1998 1999 2000 2001

Өндіріс

Экспорт

Импорт

Тұтыну 59,3

2,8

1,3

57,8 36,5

3,3

0,2

33,4 39,8

2,9

0,2

37,1 34,7

2,5

0,02

32,2 40,8

2,8

0,004

38,0 44,6

3,6

0,002

41,0 45,0

3,6

-

41,3

Ресей шойынның нетто-экспортеры болып табылады. 1998 ж. кейінгі
1990 ж. Украина ТМД елдері арасында шойынның
Ресейде жағдай Украинадан өзгеше. Егер 1990 ж. шойынның
ТМД-ның домналық өндіріс жоқ елдерінің барлығы шойынның нетто-импортеры
Кесте 9

Ресейдегі электроқорытпа өндірісі, экспорт, импорт және тұтынылуы, мың
Көрсеткіштер Ж ы л д
1990 1994 1995 1998 1999 2000 2001

Өндіріс

Экспорт

Импорт

Тұтыну 1588

-

-

- 765

548

608

825 876

494

608

990 699

335

294

658 868

402

244

710 966

398

390

958 942

372

372

942

Ресей 1990-1997 жж. кезеңі бойында электроферроқорытпалардың аса ірі
1990-2001 жж. кезеңінде электроферроқорытпалардың аса ірі нетто-экспортеры Украина
Кесте 10

Ресейдегі кокс өндірісі, экспорт, импорт және тұтыну, млн.
Көрсеткіштер Ж ы л д
1990 1994 1995 1998 1999 2000 2001

Өндіріс

Экспорт

Импорт

Тұтыну 39,2

-

-

- 25,4

1,4

0,2

24,2 27,7

1,2

0,3

26,8 23,6

1,3

0,1

22,4 28,1

2,3

0,1

25,9 30,0

1,5

0,2

28,7 29,9

2,1

0,1

27,9

Ресей де, Украина да кокстың нетто-экспортеры болып
Кокстың нетто-импортеры Қазақстан болып табылады, мұнда кокс импортының
Ресейдегі темір рудасының өндіріс пен тұтыну балансы
Кесте 11

Ресейдегі тауарлық темір рудасының өндірісі, экспорты, импорты
Көрсеткіштер Ж ы л д
1990 1994 1995 1998 1999 2000 2001

Өндіріс

Экспорт

Импорт

Тұтыну 106,8

-

-

- 73,3

10,9

5,7

68,1 78,3

13,9

10,7

75,1 72,3

13,8

6,6

65,1 82,3

10,8

3,3

74,8 86,8

19,2

9,2

76,8 82,8

14,0

8,8

77,6

Қарастырылып отырған кезеңде Ресей - темір рудасының нетто-экспортеры
ТМД елдері арасында қара металлургия өнімдерінің саудасы
Қарастырылып отырған кезеңде ТМД елдеріне ресейлік экспорт 4,6
ТМД шегінде тауарлы темір рудасы Ресейден тек
Жалпы атап өтуге болатын нәрсе – ресейлік металлургиялық
Ресейден трубаның ірі импортерлары Қазақстан, Беларусь, Өзбекстан,
2001 ж. темір рудасы, кокс, шойын, лом, ферроқорытпа
Кокс бойынша 1999 ж. дейін ТМД елдерінен импорт
Темір рудасы Ресейге негізінен Қазақстаннан импортталады. Осылайша, 1995-1998
ТМД елдерінен болған саудадағы оң сальдо тек кокс,
Кесте 12

Ресейдің ТМД елдерімен қара металлургия өнімдері саудасының көлеміндегі
Көрсеткіштер Ж ы л д
1994 1995 1998 1999 2000 2001

Барлығы

Соның ішінде:

Темір рудасы

Кокс

Шойын

Ферроқорытпа

Металлолом

Болат құймалары

Дайын прокат

Болат құбырлар -368,3

-141,9

+56,1

-3,8

-199,4

+20,9

-4,1

-20,5

-70,1 -1103,6

-273,1

+39,5

-16,8

-246,6

-23,7

+1,0

-311,3

-257,3 -424,9

-126,4

+39,9

-0,5

-125,9

+73,0

+3,3

-26,1

-317,9 -272,5

-126,4

+35,9

+2,1

-102,3

+47,9

-2,1

-34,6

-95,2 -441,3

-101,7

+34,0

-3,3

-151,4

+76,3

-1,2

-110,3

-128,1 -168,5

-155,0

+67,8

+27,7

-122,6

+43,4

-1,5

+1,4

-22,0

Қара металлургия өнімдерінің негізгі экспортер – кәсіпорындарына шолу.

Темір рудалы шикізаттың экспортымен негізінен Орталық және
Кесте 13

Ресейден темір рудалары мен концентраттардың экспортерлар бойынша көрсеткіштері.

Экспортер-кәсіпорындар Ж ы л д
2000 2001

мың т. % мың т. %

Стойленск Т-кБК

Лебединск Т-кБК

Карелия окатышы

Михайловск Т-кБК

Ковдор Т-кБК 4550

8868

2705

2923

223 37,5

48,8

38,3

16,7

6,9 9833

8920

2303

1835

330 81,2

50,4

33,1

13,5

9,5

Кокс импортымен Ресейде негізінен арнайы маманданған кәсіпорындар айналысады
Кесте 14

Ресейден кокс экспорты.

Экспортер-кәсіпорындар

Ж ы л д
2000 2001

мың т. % мың т. %

“Алтай - кокс”

Магнитогорск комбинаты

Мәскеу кокс-газ зауыты

“Северсталь”

“Кокс” (Кемерово қ) 780

280

83

75

139 27,4

5,6

7,9

1,8

9,1 1155

274

131

129

98 42,3

5,7

16,2

3,2

5,7

Ресейлік шойын экспортының шамамен 60 %-н “Тулачермет”
Кесте 15

Ресейден шойын экспорты.

Экспортер-кәсіпорындар Ж ы л д
2000 2001

мың т. % мың т. %

“Тулачермет”

“Свободный Сокол”

Новолипецк комбинаты

Кузнецк комбинаты

Косогор металлургия зауыты

Чусовск металлургия зауыты 2000

115

458

81

408

177 95,0

35,4

5,9

3,1

77,9

24,5 2100

529

415

381

350

160 90,0

91,2

5,6

13,8

87,0

23,5

Прокаттың негізгі экспортерлары Ресейдің тоғыз аса ірі кәсіпорындары
Кесте 16

Ресейден дайын прокат-экспорты.

Экспортер -кәсіпорындар Ж ы л
2000 2001

мың т. % мың т. %

Новолипецк комбинаты

Магнитогорск комбинаты

«Северсталь»

Нижнетагиль комюинаты

Батыс-Сібір комбинаты

Кузнецк комбинаты

Оскольск электрометаллургия комбинаты

«Мечел»

«Носта» 5445

5355

4324

2653

2392

1378

1280

984

786 72,4

61,0

52,2

78,7

53,4

50,7

72,3

36,5

35,3 5035

4522

36,74

2605

2611

1494

1401

1225

938 68,7

49,6

46,0

71,8

56,4

56,9

74,3

43,2

48,2

Сұрыптық прокат экспорты негізінен 2001 ж. Иран (17
Трубалардың ірі экспортерлары қатарына, сонымен қатар Иран, Өзбекстан,
Жалпы талдау нәтижесі 1999-2002
Кесте 17

Ресейден болат трубаларының экспорты.

Экспортер-кәсіпорындар Ж ы л д
2000 2001

мың т. % мың т. %

Челябинск ТПЗ

Волга құбыр

Таганрог металлургия зауыты

Синар құбыр

Первоуральск НТЗ

“Северсталь”

Выксунск металлургия зауыты

Северск құбыр 88

79

66

33

54

80

29

22 14,0

19,3

14,3

7,0

8,7

47,9

3,8

4,5 105

89

83

79

67

65

32

21 15,3

17,3

16,5

14,7

10,6

38,9

3,9

4,3

Ресей мен Украинаның металлургиялық кәсіпорындарында өндірістің техникалық
Дүниежүзілік болат рыногында ТМД-ның, соның ішінде Ресейдің
2000-2002 жж. Ресейден ТМД елдеріне бағытталған қара металлургия
2.3 Ресейдің қара металлургиясының экономикалық көрсеткіштерінің өзгеру
Көптеген жылдар бойы авторлар Ресейдің қара металлургиясының экономикалық
1. Жекелеген факторлардың жағымсыз әсерін жою немесе орнын
2. Саланың реструктуризациясы бағдарламасына ұсыныстар құру мақсатында, атап
3. Отандық металл өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін бағалау үшін
Төменде Седых А.М., Юзов О.В., Афонин С.З. сияқты
Өнім өндірісінің көлеміндегі өзгеріс сипаты турғысынан Ресейдің қара
Бірінші кезең (1992-1998 ж ж.) ішкі металл қолданудың
Айта кететін жағдай, бұрынгы КСРО – да болат
Нарықтық реформалардың басталуынан кейін (1992) ТМД елдері, соның
Екінші кезеңде (1999-2000 жж.) параллелді түрде екі процесс
Үшінші кезеңде (2001-2002ж.ж.) жағдай біршама өзгерді. Рубль девальвациясы
Кесте 18

Ресейдегі дайын прокат тұтынушы мен өндірісінің балансы.

Көрсеткіштер Жылдар

1991 1998 1999 2000 2001 2002

Тұтыну 56,7 15,0 15,6 21,5 24,2 22,4

Экспорт 12,4 21,8 26,6 27,0 24,9 27,6

Сыртқы сауда сальдосы 14,0 1,6 1,3 1,8
(+; -) -1,6 +20,2 +25,3 +25,2 +22,9 +26,3

өндіріс 55,1 35,2 40,9 46,7 47,1 48,7

Өндірістегі экспорт үлесі,% 22,5 61,9 64,9 57,8 52,9
Тұтынудағы импорт үлесі,% 24,7 10,7 8,2 8,4 8,3
Ерекше көзге түсетін жағдай екінші кезеңде отандық металлургияда
Бірінші кезеңде нарықтық қатынастарға өтуден кейін қара металлургияда
Екінші кезеңде рубльдің девальвациясы нәтижесінде өнім рентабельділігі мен
2001-2002 жж. металл өнімдері өндірісінің көлеміндегі өсім қарқындылығының
Жалпы 1991-2002 ж.ж. кезеңде елдегі дайын прокат тұтыну
Айта кететін жай 1992 жыл сала кәсіпорындарының еркін
Жалпы қарастырылып отырған кезеңде отандық қара металлургия дамуы
Бір жағынан, орталытандырылған-жоспарлы экономика қызметінің кезеңінен қалған сала
Оң нәтижелерге келетін болсақ, жекелеген кәсіпорындар мен жалпы
Жалпы алғанда, тек Магнитогорск, «Северсталь», Нижнетагильск және жартылай
Сала дамуындағы жағымсыз құбылыстарды қарастыра отырып, айта кететін
Саланың қиыншылықтары мен жағымсыз жағдайларға қарамастан, 1992 –
1990-1996жж. Ресейлік металлургияда өндіріс көлемінің төмендеуінен негізгі отын
Өнеркәсіптік - өндірістік персонал саны шамамен 10%-ға кемігенімен,
Кесте 19

Еңбек етушілер саны мен еңбек өнімділігі*

Кәсіпорын-

дар

(комбинаттар) Ж
1990 1995 1996 1998 2000 2001 2002

I II I II I II I II
Жалпы сала бойынша 733,5 111 660,4 74 659,0
Магни-

Тогорск 46,1 346 48,6 156 45,8 146 27,9
Череповецк

(Северсталь) 37,2 323 38,0 215 38,0 233 46,9
Новолипецк 33,2 296 35,0 203 36,2 193 46,4
Батыс Сібір 25,3 297 28,8 166 30,3 131
Нижнета-гильск 30,4 245 25,6 200 25,0 208 24,2
Кузнецк 25,9 169 25,0 143 29,4 121 32,7
Орск-Хали

Ловск

(«Носта») 19,9 211 20,2 142 21,6 115 23,7
Челябинск

(«Мечел») 29,5 212 29,2 85 29,4 102 29,7
Оскольск 9,0 173 11,8 138 12,9 113 17,5
*I –бағанада өнеркәсіптік - өндірістік персонал саны келтірілген
II –бағанасында бір жұмысшыға келетін болат балқыту көрсеткіші
Талдау барысында сала кәсіпорындарына қатысты факторларды ішкі және
Ішкі факторларға өндіріс көлемінің, материалды ресурстар шығынының нормаларының,
1992-1995 жж. ішкі факторлар әсері есебінен қара металлургияның
1997 ж. саланың тауарлы өнімнің орташа жылдық өзіндік
Қара металлургия өнімдерінің рентабельділік денгейі 1991ж. 28,1% -
1992-1998жж. кезең бойында жекелеген кәсіпорындарда өнімнің рентабельділік денгейі
Өнім рентабельділігінің аса жоғары деңгейі 1998 ж. Череповецк,
Кесте 20

Өнім өндірісі мен өткізу шығының құрылымы, %

Шығын құрылымы Ж
1990 1991 1995 1998 2000 2001

өндіріс пен өткізу шығыны

Материалды шығындар:

шикізат пен материал

отын

энергия

Еңбек жалақысы мен әлеуметтік қажеттілікке аударылатын шығындар

Негізгі фонд амортизациясы

Өзге шығындар

100,0

73,8

-

-

-

11,8

12,5

1,9

100,0

70,9

53,0

5,3

4,6

17,3

3,3

8,5

100,0

72,7

47,7

10,1

8,2

9,4

3,8

14,1

100,0

74,1

47,0

8,9

9,3

14,6

4,7

9,6

100,0

74,2

53,8

8,6

6,2

13,9

2,1

9,8

100,0

73,7

53,3

8,0

6,7

15,4

2,4

8,5

1999 ж. ресейлік қара металлургияның даму сипаты өзгерді
Екінші кезеңдегі қара металдар өндірісінің көлеміндегі өсім (
2001ж. дайын прокаттың өндіріс көлемінің өсім қарқындылығы күрт
1998 ж. тамызынан кейін қара м