Қазақ қоғамындағы дәстүрлi құқықтық мәдениет ұғымы диплом жұмысы
ЖОСПАР
Беттер
Кiрiспе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2-7
I-тарау. Қазақ қоғамындағы дәстүрлi құқықтық мәдениет ұғымы………. 8-14
II -тарау. Әдет-ғұрып құқығы нормалары жүйесiнiң
құрылымдық сипаты және оның негiзгi принциптерi…………………….. 15-30
III-тарау. Қазақ әдет-ғұрып құқығының қайнар көздерi…………………... 31-44
IV-тарау. Сот билiгi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …………………. .45-56
Қорытынды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . …………………...57-58
Пайдаланылған әдебиеттердiң тiзiмi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58-59
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 59 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Беттер
Кiрiспе . . . . . . .
I-тарау. Қазақ қоғамындағы дәстүрлi құқықтық мәдениет ұғымы……….
II -тарау. Әдет-ғұрып құқығы нормалары
құрылымдық сипаты және оның негiзгi принциптерi…………………….. 15-30
III-тарау. Қазақ әдет-ғұрып құқығының қайнар көздерi…………………... 31-44
IV-тарау. Сот билiгi . . . . . .
Қорытынды . . . . . . .
Пайдаланылған әдебиеттердiң тiзiмi . . . . .
КIРIСПЕ
Қазақ халқының ғасырлар қойнауына кетер тарихы, ұлы ұлағат пен
Ұлттық құқықтық мәдениетiмiздiң ғылыми түр-тұлғасын сомдап, шынайы табиғатын ашу
Бүгiнгi күн оқиғалары халқымыздың дәстүрлi құқықтық мәдениетiн тек танымдық,
Көшпелi қазақ қоғамындағы құқықтық өмiрдi арнайы бақылап, оны жүйелi
Қазақ сахарасындағы әдет құқығын зерттеудi осы уақыттан бастап алғанда
Ресей империясы тұсында әдет-ғұрып құқығын зерттеудiң өз ерекшелiктерi болды.
Бұл уақытта әдет заңдары қазақ қоғамындағы басты құқықтық жүйе
Қазақ сахарасының заң-жарғылары жәйлi осы кезде қалам тартқан жергiлiктi
Кеңес өкiметi орнағаннан кейiнгi алғашқы он-он бес жылдықта да
Қазақ әдет-ғұрып құқығы, әсiресе, оның неке және қылмыс пен
Қазақ халқының дәстүрлi құқықтық мәдениетiн зерттеушiлер алдында тұрған қазiргi
Ұлттық құқықтық-мәдениеттiң өмiршеңдiгi оның арналарының және бастауларының терең де
Әдет-ғұрып құқығы – құқықтық жүйенiң тарихи тұңғыш түрi. Бұл
Ал, құқықты мемлекеттiк билiкке және мемлекеттiкөмiрге қатысты қарастыру, тек
Әдет – ғұрыпқа негiзделген құқықтық жүйе мемлекет заңдарынан түзелген
Көшпелi қазақ қоғамындағы құқықтық өмiрдiң iшкi құрылысы қат –
Әдет – ғұрыптық нормалар мен институттар көшпелi қазақ қоғамының
Құқықтық нормалардың көшпелiлер қоғамындағы орны, мемлекеттiк билiктiң, оның iшiнде
Көшпелi қазақ қоғамында құқықтық құбылыстарды қабылдап – сезiнудiң, танып
Қазақ қоғамындағы құқықтық сана-сезiм ондағы құқықтық мәдениеттiң туындысы, көрiнiсi,
Қазақ қоғамындағы құқықтық өмiр түптеп келгенде ауызша сөйлеу мәдениетiне
Құқықтық ұғым-түсiнiктердiң, қағида принциптердiң, норма жарғылардың туындап пайда болуы,
Қазақи санада құқықтық принцип, нормалардың туындауы үлгiлi сөздiң, аталы
Ал, билер сотының мұндай шешiм-келiсiмдерiнiң ауызекi айтылатындығы, ауызша сөйлеу
Атақты Төле би, Қазбек, Әйтеке, Сырым, Абай билердiң шешiмдерi,
I-ТАРАУ
ҚАЗАҚ ҚОҒАМЫНДАҒЫ ДӘСТҮРЛI ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘДЕНИЕТ ҰҒЫМЫ
Көшпелi қазақ қоғамындағы құқықтық өмiрдiң объективтi ғылыми бейнесiн
Қазақ әдет-ғұрып құқығы осыған дейiн кеңестiк құқықтық тану ғылымында
Таптық идеологияға негiзделген қазақ әдет-ғұрып құқығының бет пiшiмi қандай
Бәрiмiзге аян, таптық идеологияның астарында қоғамның негiзi экономикалық қатынастар
Осы бiр адам, қоғам және олар арасындағы байланыс мәселелерiн
Осының нәтижесiнде әдет-ғұрып құқығының, бiрiншiден, таптық күн көрiстiк сипаты
Екiншiден, көшпелi қоғамдағы құқықтық өмiр, негiзiнен, мемлекет мүддесi тұрғысынан
Үшiншiден, таптық көзқарастың объективтi мәнiнен гөрi идеологиялық сипатын асыра
Сөзiмiз дәлелдi болуы үшiн жоғары оқу орындарына арналған оқулықтағы
Консерватизм, выражавшийся в закреплении многих патриархальных, родовых обычаев, правил
Наличие множества пережиточных правил и институтов (обычай кровной мести,
Оқулықтың тағы бiр жерiнде әдет-ғұрып құқығына мынандай түсiнiк берiледi:”Обычное
Бұл пiкiрлер қазақ халқының құқықтық өмiр саласы жәйлi кеңестiк
Демек әдет-ғұрып ережелерi экономикамен, күн көрiс қамымен, әлеуметтiк қайшылықтармен
Таптық көзқарасқа негiзделген әдiстеменiң кемшiлiгi оның өз мүмкiншiлiгiн асыра
Дегенмен, соңғы жылдары “құқықтанымның кең тұжырымдамасы” деп аталған заң
Саидов А.Х. әдет-ғұрып құқығының отарлық жүйенiң ыдырауы нәтижесiнде пайда
Көшпелi қазақ қоғамындағы құқықтық өмiрдi оның өз ұғымына сай
Келе-келе көшпелi қазақ қоғамындағы құқықтық өмiрдi зерттеудiң жаңа деңгейi
Қазақ халқының мемлекеттiк және құқықтық өмiрдегi ұғым-түсiнiктердiң, атаулардың тарихын,
Қазақ халқының құқықтық тарихын мәдени тұрғыдан зерттеу оны ғылыми
Көшпелi қазақ қоғамындағы құқықтық мәдениет ұғымы әдет-ғұрып құқығы ұғымымен
Әрине, қазақ халқының құқықтық өмiрiн мәдени тұрғыдан қарастыру оңай
Мәдениеттану ғылымында мәдениет ұғымына әр түрлi көзқарас тұрғысынан келiп
II-ТАРАУ
ӘДЕП-ҒҰРЫП ҚҰҚЫҒЫ НОРМАЛАРЫ ЖҮЙЕСIНIҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ СИПАТЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ НЕГIЗГI
Көшпелiлердiң құқықтық мәдениетiнiң халық тұрмысына және тiршiлiгiне барынша лайықтанған,
Тарихи және құқықтық әдебиетке әдет-ғұрып нормалар жүйесi белгiлi бiр
Дегенмен, әдет-ғұрып құқығының нормалары мен институттарын зерттеуде кемшiн кеткен
Мұндай зерттеу әдiсiнiң де өмiр сүруге хақысы бар шығар.
Мысалы, әдет – ғұрып құқығы нормалары тұп-тура және дәлме-дәл
Бұл құбылмалылық осы нормалардың өмiршеңдiгiнiң, қоғамдық қатынастардағы титтей де
Әдетте әдет-ғұрып құқығы нормаларының көп түрлiлiгi, яғни әмбебаптығы, елгезектiгi,
Олар өстiп құбылмалы, елгезек, өзгергiш болу арқылы өздерiнiң мақсаттарына
Қазақ әдет-ғұрып құқығы нормалары жүйесiн олардың принциптерiнен, соған сай
Қазақ әдет-ғұрып құқығының нормалар жүйесiн құрылымдылық сипаты және ерекшелiгi
Ал, бұл кезегiнде түрлi-түрлi ситуацияларды, толып жатқан өмiрлiк қарама-қайшылықтарды,
Әрине, құқық туралы зерттеушiлердiң көзқарасы бiр жерден шығып, бiр
Құқықтың жалпы әлеуметтiк мәнiн мойындай отырып, оған мынадай анықтама
Құқық (обьективтiк тұрғыдан қарағанда) – адам мен қоғамның жаратылысымен
Құқықтың қандай құбылыс екенiн жалпы түрде анықтадық. Ежелден құқықпен
Осы аталған нормативтi- құқықтық актiлердiң iшiндегi ең негiзгiлерi –
Өзара құқықтық күшi әр дәрежеде болса да, аталған заңдар
Нормативтi-құқықтық актiлердiң құрамында заңдардың ерекше орны болуы, айрықша қызмет
Құқықтың үш “алтын” тiрегi бар: имандылық, өмiрдiң материалдық жағдайлары
Құқықтың әлеуметтiк мақсаты оның атқаратын қызметiнен байқалады. Оның қызметi
Құқықтық нормалар адамдардың, ұйымдардың, бiрлестiктердiң құқықтары мен бостандықтарын паш
Ру – адамдардың тарихи қалыптасқан бiрлестiгi, туысқан адамдардан тұратын
Рулық қоғамда қауымдық билiк болған. Ру өмiрiне байланысты мәселелердiң
Әдет-ғұрып – қауымдағы адамдардың қарым-қатынасын реттейтiн, дағдыға айналған географиялық,
Ру дәуiрiнде адамдар тек жаратылыстың даяр өнiмдерiн жинап қорек
Құрал –саймандардың жетiлдiрiлуiне байланысты еңбек өнiмдiлiгi де өседi. Соның
Меншiк иелерiнiң – байлардың айрықша мүдделерi болғандықтан, басқа ру
Әдетте, құқықтың қалыптасуының үш жолы бар:
нормативтi актiлер; 2) үлгiлер (прецедент); 3) құқықтық әдеттер. Кезiнде
Сондықтан әдет-ғұрып құқығы нормаларының жүйесiн анықтап, танып-бiлу, олардың негiзiнде
Қазақ әдет-ғұрып құқығы нормалары жүйесiнiң құрылымдық ерекшелiгiн анықтауда оның
Көшпелiлер қоғамындағы принцип-қағидалар құқықтық ұғым-түсiнiктердiң бiрлесе және қатар («тiзе
Құқықтық қағидалар, құқықтық ұғым-түсiнiктердiң толып-пiсуiнiң, дамуының келесi сатысы, тiкелей
Көшпелiлердiң құқықтық (немесе құқықтық мәнi бар) принцип-қағидаларын шартты түрде
Олар-бас принцип, ара (ортақ) принциптер және дербес (жеке) принциптер.
Сахара жұртының құқықтық өмiрiнiң басты қағида-принципi “Малым-жанымның садағасы, жаным-арымның
“Малым-жанымның садағасы, жаным-арымның садағасы” –көшпелiлердегi құқықтық өмiрдiң негiзгi талабы,
Келесi құқықтық құндылық есебiнде көшпелiлер қоғамында адамның жаны, дене
Көшпелi қазақ қоғамында байлық, мүлiктiк ауқаттылық адам өмiрiндегi басты
Көшпелiлердiң құқықытық нормалар жүйесiнiң бас принципi өз қызметiн ара
Ортақ принциптердiң ерекшелiгi олар бас принцип пен жақсы (дербес)
Ара қағидалардың пайда болу, даму жолдары өзге принциптердiң өсу
Айталық, қылмыстық құқық саласындағы қанды кек қағидасының бiрте-бiрте шектелiп,
Ол жаңа құқықтық түсiнiктер, нормалар енгiзу қажеттiлiгi туындаған кезде
Көшпелiлiрдiң құқықтық өмiрiнiң басты қағидасынын туындайтын, соны жалғастыратын және
“Сөзге тоқтау” қағидасының құқықтық өмiрдегi маңызы сөз өнерiнiң (сөйлеу
“Сөзге тоқтау” қағидасы (“өз жеңiлгенiн өзi мойындау”, “жөн сөзге
Көшпелiлердiң құқықтық өмiрiнiң бас және ара (ортақ) принциптерi
Құқықтық жүйенiң әр саласының дербес принцип-қағидасы өзiндiк бiтiм болмысымен
Көшпелiлердiң құқықтық жүйесiнiң неке саласында “Жетi атаға дейiн қыз
Қазақ әдет-ғұрып құқығының принциптерi мен олардың негiзiнде жатқан көзқарастардың
Тағы және де бiр негiзгi мәселелердiң бiрi-қазақ әдет-ғұрып
Көшпелi қоғамдағы құқықтық мәдениеттiң қомақты бөлiгi-әдет-ғұрып нормалары-ерекше бiр құбылыс.
Көшпелiлерде қоғамдық қатынастарды реттеп, жүйелеп басқарудың өз сипаты болды.
III –ТАРАУ
ҚАЗАҚ ӘДЕТ – ҒҰРЫП ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ҚАЙНАР КӨЗДЕРI
Құқықтық қайнар көздерi ұғымы ғылыми әдебиетте екi түрлi мағынада
Арнайы мағынада құқықтың қайнар көздерi деп құқықтық нормалардың өмiр
Орталық мемлекет билiгi күшейiп орныққан, мемлекеттiң құқық түзу қызметi
Орталық өкiмет билiгi әлi толық орнығып, қатаймаған, мемлекеттiң құқық
Әдет-ғұрып құқығының нормалары өзiнiң құқықтық сипатын мемлекеттiң құқық түзу
Мiне, сондықтан да әдет-ғұрып құқығы үшiн “құқықтық қайнар көздерi”
Әдет-ғұрып құқығының нормаларын олардың iшкi мәнiне, мазмұнына және ерекшелiктерiне
Әрине мемлекеттiк билiк (оның иегелерi, органдары) және әдет-ғұрып құқығы
Әдет-ғұрып құқығы нормалары мен мемлекеттiк билiк арасындағы өзара байланыстың
Мемлекеттiк билiк пен әдет-ғұрып құқығы нормалары арасындағы байланыстың дамуының
Мемлекеттiк билiк әдет-ғұрып құқығы нормаларының iшкi мәнiне ғана емес
Мемлекеттiк билiк пен әдет-ғұрып құқықтық нормалар арасындағы байланыстың келесi
Аталмыш байланыстың төртiншi кезеңi – мемлекеттiк билiктiң негiзi күшейiп,
Әрине, бұл жерде бiз мемлекеттiк билiк пен әдет-ғұрып құқығының
Қазақ әдет-ғұрып құқығы нормалары ресми және биресми нысандарда өмiр
Бидiң билiгi - әдет-ғұрып құқығы нормаларының ұзына бойғы өмiр
Бидiң билiгi – көшпелi ұғымдардың тұрмыстық, саяси-құқықтық тұрғыдан алғандағы
Әсiресе орталық өкiмет билiгiнiң құқық түзу қызметiнiң қалыптасу, өркендеп-өсу
Құқықтық мәнге ие хан жарлықтары көшпелi қазақ қоғамындағы ерекше
Қазақ әдет-ғұрып құқығы нормаларының келесi бiр тарихи нысаны –
“Жолдар” – көшпелi қоғамдағы орталық мемлекеттiк билiктiң жеке-дара дербестенуiнiң
“Жолдардың” пайда болуы мемлекеттiк билiктiң елдi басқару
Ал, Қасымның да, Есiмнiң де хандық құрған кездерi Қазақ
Көшпелi қазақ қоғамында пайда болған әдет-ғұрып құқығы нормаларының тұңғыш
Бұл жинақтарда әдет-ғұрып құқығы нормалары тұтастай қамтылмаған. Жоғары мемлекеттiк
Ә.Марғұланның пiкiрiнше “Қасым ханның қасқа жолы” өзгерусiз XVII-ғасырға жетiп,
“Есiм хан негiзiнен “Қасқа жолдың” қағидаларын сақтады”3 -дейдi
Көрiп отырғанымыздай, Есiм мен Қасымның жинақтарында қомақты орын әскери
Ал, iшкi қатынастарды реттеуде, ең алдымен елдiң бiрлiгiн сақтауға
Әрине, ел басқарудың басты мiндетi және сапаларының бiрi-меншiк қатынастарын
Дегенмен, жоғарғы өкiмет билiгi назарынан тыс қалып, өз тарапынан
Көшпелiлердiң әдет-ғұрыптық құқықтың нормалар жүйесiнiң ресми өмiр сүру нысандарының
Жарғы нормаларының iшкi мән-мазмұнын, түр-сипатын, құрылымын осы тұрғыдан зерттеу,
Қазақ қоғамы жарғының бiр үлгiсiн – Тәүке хан тұсында
“Жарғы” “Жолдарға” қарағанда мән-мамұны жағынан бой-құрылымы тарапынан қарағанда
Әлкей Марғұланның айтуына қарағанда, “Жетi Жарғыға” кiрген ережелер
“Жетi Жарғыда” оны құрастырушылар “Жолдарға” қарағанда қазақ қоғамының iшкi
Тағы бiр ерекшелiк, жоғары хандық билiк “Жолдарды” құрастыру барысында
Демек, “Жарғы” мемлекеттiк билiктiң құқық түзу қызметiнiң өсiп-дамып, жаңа
“Жолдарға қарағанда “Жарғыда” шариаттың әсерi көбiрек болды. Бұл қазақ
Әдет-ғұрып құқығы нормаларының келесi бiр ресми қайнар көздырiнiң бiрi
Ережелердiң ең көлемдiсi 100-ден аса немесе соған жете баптан
Көлемдi Ережелер көшпелiлер қоғамына сай, билер сотымен шешiлуге тиiстi
1Академик С.З. Зимановтың айтуынша ережелер – қазақ әдет-ғұрып құқығы
Жол, жарғы бүкiл қазақ қоғамы ауқамында, ең жоғары құқықтық
Әдет-ғұрыптық құқықтық нормалардың ресми нысандарының көшпелi қоғамдағы орнын және
Сахаралықтар оларды өзiнше қабылдап, түсiндi, белгiлi бiр тұрғыдан бағалады.
Халық шығармашылығының (әдебиетiнiң) аталмыш түрлерi оның бұл құқықтық құжаттарға
Әрине, мұнан құқықтық нормалардың ресми қалыптарына, олардың мазмұндарына халық
Бiздiң айтпағымыз, құқықтық нормалардың қай-қай ресми нысаны болмасын көшпелi
Билердiң билiгi, хандардың жарлығы “жол”, “жарғы”, “ережелер”қазақ әдет-ғұрып құқығының
Дегенмен көшпелiлердiң құқықтық нормаларының “биресми” түрде өмiр сүру әдетi
Сөйтсе де, көшпелi қазақ қоғамындағы құқықтық нормалар белгiлi бiр
Қазақ әдет-ғұрып құқығы нормаларының биресми қалыптан ресми қалыпқа көтерлуiнiң
Ал, құқықтық нормалардың ресми нысаннан биресми нысанға түсiп, өз
Екiншiден, бұл құбылыстың негiзiнде әдет-ғұрып құқығы нормаларының ауызша қабылданып,
Үшiншiден, көшпелi қоғамда орталық мемлекеттiк билiктiң әлсiздiгi, оның “дүрсiн-дүрсiн
Әдет-ғұрып құқығының принцип-қағидалары биресми түрде өсиет, бата, үлгiлi сөз,
Әрине, мұнан халық ауыз әдебиетiнiң аталмыш түрлерiнiң барлығы, әркез
Өсиет айту, бата беру жалпы қазақ халқының мәдениетiнде, тұрмысына
Мақал-мәтел, айшықты афоризмдер-әдет-ғұрып құқығының кең тараған биресми нысандары. Олар
Әдет-ғұрыптың принцип-қағидалар, нормалар биресми күйде өмiр сүру арқылы халық
IV-ТАРАУ
СОТ БИЛIГI
Көшпелi қазақ қоғамындағы билiкке, оның iшiнде мемлекеттiк билiкке көзқарас
Билiк қазақ қоғамында ешқашан да басты құндылықтар, асыл мұраттар
Ал билiкке қолы жеткен жан (бақ қону, аруақ қолдау,
Халық – билiктiң негiзi және тiрегi, оның қайнар көзi.
Билiктi және билiк иелерiн сыйлау керек, оларға қорқа, үрке
Мiнеки, халықтың билiкке деген жалпы көзқарасы осындай едi, яғни
Көшпелi қазақ қоғамындағы сот билiгiн ондағы мемлекеттiк билiктiң аясында
Көшпелi қазақ қоғамындағы сот билiгi мемлкеттiк билiктiң ең кең
Көшпелiлер қоғамындағы мемлекеттiк билiкке қазiргi заман түсiнiктерiн және ұғымдарын
Сот билiгiнiң көшпелiлер қоғамындағы орнының биiктiгi сонша, ол кейбiр
Халық ұғымында хан билiгi мен сот билiгiн салыстыра салмақтағанда,
Би (сот)-ел қамқоры, халық жанашыры, әрi ақылшысы деген ой-әуен,
Көшпелiлер сот билiгiн мемлекеттiк билiктiң басқа салаларынан бөле-жара қарайды,
Көшпелi қазақ қоғамындағы сот билiгiнiң негiзiнде жатқан және оның
Осы тұрғыдан келгендегi бiздiң байқайтынымыз, көшпелi қазақ қоғамындағы рухани
Көшпелi қазақ қоғамындағы сот процесiнiң әлi күнге дейiн бiздi
Қазақ қоғамындағы сот процесiнiң басты мақсаты-бiтiм едi. Яғни, дауласушы
Адам ең әуелi өз ары алдында таза, әрi пәк
Яғни, сот шешiмi немесе үкiмi, ең алдымен сенiң өз
Сахара жұртының сот саласындағы тағы бiр белдi қағидасы “Жасына
Сот процесi дау бойынша ақиқатты ашуды мақсат тұтады. Сондықтан
Бұл принцип, әсiресе сот үрдiсiне қатысушы талапкер билердiң теңдiгiн,
Көшпелiлердегi сот билiгiнiң жалпы сипатына байланысты тағы бiр қомақты
Сөз өнерi (шешендiк өнер) көшпелiлердiң сот мәдениетiнiң негiзгi тiрегi,
Қазақ қоғамындағы сот мәдениетi сөз өнерiнiң шуақты нұрынан суарылап,
Қазақ қоғамындағы сөз өнерiнiң, шешендiк өнердiң жоғары бағалануы-бұл қоғамның
Тек бұрынғыдан қалған өлмес мұра-сөз өнерiн бойына сiңiрiп, халық
Мiнеки, көшпелi қазақ қоғамындағы сот билiгiнiң және процесiнiң негiзiнде
Қазақтың көшпелi қоғамында қылмыс адамдардың қоғаммен, қоршаған ортамен және
Қылмыс материалдық шығын келтiрiп, рухани күйзелiске соқтырады және әсiресе
Қазақтардың қылмыс пен жазаға байланысты түсiнiктерiнде жоғарыда аталған сәттерге
Қазақтың құқығы қылмыстық-құқықтық жауапкершiлiктi (жазаны), азаматтық-құқықтық жауапкершiлiктi (келтiрiлген шығынның
Қылмыскердiң кiнәсы дәл осы аяда қарастырылды. Кiнәның жеке және
Қазақтың құқығында қылмыс айыпты әрекет ретiнде қарастырылған. Қылмыстың субьектiсi
С.Л. Фукстың пiкiрi бойынша, Тәуке заңы шыққанға дейiнгi заманда
Есi дұрыс, он бес жасқа толған адам ғана қылмыс
Қазақтың құқығында қылмыс субьектiсi қылмыстық жауапкершiлiк субьектiсiне сай
Қазақтың әдеттегi құқығы алдын ала қылмыстық әрекеттiң түрлерi мен
Жаза қолдану саласында түрлi принциптер мен негiздердiң басшылыққа алынғандығы
Көшпелiлер үшiн қанды кек орынды құқық, қасиеттi борыш әрi
Демек, кек алудың өзi мақсат тұтылмай, қазақтардың рухани өмiрiнiң
Қанды кек әр түрлi амалдармен: бiрiншiден, қылмыскердi өлтiрiлген кiсiнiң
Сол заманда қанды кек принципiмен қатар құн төлеу принципi
Қанды кек алудың символды актiсi қанды кек құн төлеумен
Мүлiктiк талаптар жазалау ғана емес, келтiрiлген шығынның орнын толтыру
Мүлiктiк талаптар құн және айып деген екi түрге бөлiнетiн.
Кейiнiрек құнның құрамы өзгерiп, ол негiзiнен малдан тұратын болды.
Айыптың үш түрi болатын: 1) мойнына қосақ, көтiне тiркеу;
Тоғыздың үш түрi болатын: Д.Андре былай жазды: “Тоғыздың бiрiншi
Тоғыздың екiншi түрi тоғыз малдан – 1 жылқы, екi
Тоғыздың үшiншi түрi, немесе тоқал-тоғыз, сегiз малдан – қозысы,
Ат-тон айыптың “азусыз ат, жиексiз тон” және “астарсыз шапан”
Мүлiктiк өндiрiп алу кезiнде жәбiрленушi шеккен зиянының орнын ғана
Қазақтардың әдеттегi құқығы қылмыскердi тiкелей жазалауды да көздейтiн. Қылмыскердi
Сол кезде жазалаудың ежелгi түрлерi де пайдаланылатын, мысалы –
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстан мемлекетi егемендiк алып, оның саяси тәуелсiздiгi жарияланғаннан кейiн,
Азаттық, бостандық, еркiндiк көшпелiлер үшiн жәй ғана ұғым-сезiмдер емес,
Американдықтар 1787 жылы қабылданған Конституцияны, ағылшындар өз елдерiнде 1215
Бiз де сол үшiн өте бай тарихымызды, дәстүрiмiздi қазiргi
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДIҢ ТIЗIМI:
Кенжалиев З.Ж. Көшпелi қазақ қоғамындағы дәстүрлi құқықтық
Қазақ әдет-ғұрып құқығының материалдары./ Құрастырушылар: Кенжалиев З.Ж., Дәулетова С.О.,
Сапарғалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. Алматы:
Проблемы обычного права казахов. / Под редакцией Зиманова С.З.
Өсер-ұлы Н. Жетi Жарғы. Алматы.-1996.
Фукс С. Уголовное обычное право казахов. Алма-Ата.-1956.
Культелеев Г.М. Уголовное обычное право казахов. Алма-Ата.-1955.
Айтқарин Т.Қ. Қазақтардың мұраты. Алма-Ата; 1994.
Дулатбеков Н. Қазақстан Республикасы. Мемлекет және құқық тарихынан хрестоматия.
10. История государства и права Казахской ССР. А., 1982
11.История государства и права Советского Казахстана. Т.1.А.,
1961.
12. Зиманов С.З. Политический строй Казахстана конца XVIII и
13. Жиренчин К.А. Политическое развитие Казахстана в ХIХ-
14. Қазақ халқының тарихынан. Орал, 1991.
15. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекетi мен құқығының негiздерi. А.,
16. Исмагулов О. Население Казахстана от эпохи бронзы до
17. Марғұлан Ә.Х. Ежелгi мәдениет куәлары. А., 1996.
18. Сәрсембаев М.А. Международно-правовые отношения государств Центральной Азии. А.,
19. Толыбеков С.Е. Общественно-экономический строй казахов в ХVIII-ХIХ вв.
20. Толыбеков С.Е. Кочевое общество казахов в ХVIII-начале ХХ
21. Төреқұлов Н., Қазбеков М. Қазақтың би-шешендерi. А., 1993.
22. Қашқари Махмұд. Түбi бiр түрiк тiлi. А., 1993.
23. Өзбекұлы С. Төле би хақында бiрер дерек. А.,
24. Созақбаев С. “Тәуке хан Жетi жарғы”. А., 1994.
25. Марғұлан А.Х. Открытие основных памятников эпохи бронзы Центрального
1 История государства и права Казахской ССР, ч.1. А.,
2 Сонда, 84-б.
1 Супатаев М.А. Обычное право в странах Всоточной Африки.
Крашенинникова Н.А. Индуссное право: история и современность. М., 1982.
2 Синицина И.Е. Обычай и обычное право в современной
1 Саидов А.Х. Введение в основные правовые системы
2 Зиманов С. Состояние и задачи разработки проблем обычного
3 Созакбаев С. Социально-нормативное содержание обычного права казахов.// Проблемы
4 Жекебаев У.С. Криминологические аспекты обычая и обычного права.//
1 Зиманов С. Состояние и задачи разработки обычного права
2 Ғ.Сапарғалиев. Қазақстан мемлекетi мен құқығының негiздерi. А., 1994.
3 Алексеев С.С. Государство и право. М., ЮЛ. 1994.
1 Розин В.М. Введения в культурологию. М., 1994. 18-б.
Культелеев Т.М. Уголовное обычное право казахов. А.,1995, 48-б.
2 Сонда, 542-б.
3 Зиманов С.,Н.Өсеров.”Жетi жарғы” жәйлы. //Проблемы казахского обычного права.
4 Қазақ халқының тарихынан. Орал. 1991. 14-б.
1Қазақ совет энциклопедиясы. А.,6-т. 542-б.
1 Қазақ совет энциклопедиясы. А., 1975. 6-т, 542-б.
2 Зиманов С., Н.Өсеров. “Жетi жарғы” жайлы. А., 1989,
1 Зиманов С.З. Состояние и задачи разработки проблем обычного
1 Материалы по кзахскому обычному праву. А., сб.1. 1948.
1 Материалы по казахскому обычному праву. Сб.1. А., 1948.
2 Ғ.Сапарғалиев. Қазақстан мемлекетi мен құқығының негiздерi. А., 1994.
25
59
