Балалар әдебиеті арқылы бастауыш сынып оқушыларының тілін дамыту диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ www.topreferat.com.kz
КІРІСПЕ ----------------------------------------------------------------------- 3
1. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Балалар әдебиеті арқылы оқушылардың тілін дамытудың психологиялық-педагогикалық негіздері ------------------------- 6
Балалар әдебиеті арқылы оқушылардың тілін дамытудың ерекшеліктері --------------------------------------------------------- 19
2. БАЛАЛАР ӘДЕБИЕТІ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Балалар әдебиеті арқылы оқушылардың тілін дамытудың жолдары мен әдіс-тәсілдері --------------------------------------------- 24
2.2. Тәжіриелік-эксперимент жұмыстарының нәтижелері ----37
Қорытынды ------------------------------------------------------------------ 52
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ------------------------------------ 53
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 51 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Мазмұны
КІРІСПЕ ----------------------------------------------------------------------- 3
1. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Балалар әдебиеті арқылы оқушылардың тілін дамытудың психологиялық-педагогикалық негіздері -------------------------
Балалар әдебиеті арқылы оқушылардың тілін дамытудың ерекшеліктері --------------------------------------------------------- 19
2. БАЛАЛАР ӘДЕБИЕТІ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Балалар әдебиеті арқылы оқушылардың тілін дамытудың жолдары мен
2.2. Тәжіриелік-эксперимент жұмыстарының нәтижелері ----37
Қорытынды ------------------------------------------------------------------ 52
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ------------------------------------ 53
Кіріспе
Зерттеудің көкейтестілігі: Елдік пен еркіндікті аңсаған қазақ елі бүгнде
Өтпелі кезең өзгерістеріне орай халыққа білім беру жүйесі де,
Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алуы жаңа ұрпақты өз ана тілінде
Табиғат пен өмір әлемін поэзиялық өрмекпен біртұтас бейнеде суреттеп
Тәрбие – тарихи үрдіс, оған адамзат қоғамында талай ғасырды
Біз зерттеу барысында қазақ философтары Д.Кішібеков, Ұ.Сыдықов, А.Қасабек, Қ.Мұханбетәли,
Қазақстанда психология ғылымының негізін қалаушы ғалым Ж.Аймауытов пен психлогтар:
Бала тілін дамытуда көркем әдебиеттің құдіретті күші туралы ой
Қазақстан Ркспубликасы көлемінде балалар әдебиетінің дамуы туралы Ш.Ахметов, С.Қалиев,
Ғылыми зерттеу нәтижесінде бастауыш сынып оқушыларының тілін дамыту жөнінде
Десек те, балалар әдебиетінің баланың дамуындағы құдіретті күші туралы
Зерттеудің мақсаты: Балалар әдебиеті арқылы бастауыш сынып оқушыларының тілін
Зерттеу объектісі: Бастауыш сыныптағы оқу-тәрбие үрдісі
Зерттеудің ғылыми болжамы: Оқушылар тілін дамытуда балалар әдебиетін пайдаланудың
Зерттеу міндеттері:
балалар әдебиеті арқылы бастауыш оқушыларының тілін дамытудың теориялық негіздерін
оқушылардың тілін дамытуда балалар әдебиетін пайдаланудың мүмкіндіктері мен қазіргі
балалар әдебиеті арқылы оқушылардың тілін дамытудың моделін құру өлшемдері
Зерттеудің әдістері: Зерттеу мәселесіне байланысты теориялық және әдістемелік әдебиеттерді
Зерттеу нысанасы: Эксперименттік жұмыс Жаркент қаласындағы Ш.Уәлиханов атындағы орта
Диплом құрылымы: Диплом кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер
1. Оқушылардың тілін дамытудың теориялық негіздері.
1.1. Балалар әдебиеті арқылы оқушылардың тілін дамытудың психологиялық-педагогикалық негіздері
Жаңа қоғамның тізгінін берік ұстайтын елдің ертеңгі болашағын оқыту
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында
Бала тілін сәби кезінен бастап дамыту олардың ойын өрбіту,
Осы міндеттерді жүзее асырудың алғы шарты ретінде үздіксіз тәрбие
Белгілі философтар Ә.Нысанбаев, Д.Кішібеков, Т.Әбжанов, т.б. адамның рухани дамуы
Баланың тілді меңгеруі жайлы ғылыми зерттеулер жазған психолог-ғалымдар (Л.С.Выготский
Баланың тілдік сезгіштік қасиеті оқушылардың мектептің бастауыш оқыту кезеңдерінде
Психикалық процестерді бір-бірімен тығыз байланыстыра қарастырған С.Л.Рубинштейн шығарма мазмұнын
Қазақ халқының белгілі психологы Ж.Аймауытов тіл үйретуде оқушының өз
Ана тілінің баға жетпес құдіреті мен қуаты туралы тұңғыш
Белгілі қоғам қайраткері, тілші ғалым А.Байтұрсынов «Өз ана тіліндегі
Бұдан шығатын қорытынды: ғалым ауыз әдебиетіінң бай мұраларын халықтың
Баланың жас кезінде танымдық, қабылдағыштық қабілеттерінің ерекше болатындығына байланысты
Ғалым Ә.Алдамұратов баланың сөйлеуінің дамуын бірнеше сатыда қарастыра отырып,
Белгілі психолог М.Мұқанов «Жас және педагогикалық психология» атты еңбегінде
Осы бағытта белгілі психолог Т.Тәжібаев «Қазақстанның ауылдары мен мектептерінде
Балалар әдебиетінің өсу, даму қарқыны олардың өзіндік ерекшеліктері туралы
Ы.Алтынсарин қазақ халқының ағартушы-педагогы, қазақ даласына ғылым мен білімнің
Қазақ халқының ұлы ақыны Абай Құнанбаев әдеби мұралары арқылы
Қазақ топырағында тұңғыш педагогика, психология ғылымдарына өзіндік үлесін
Оқу-ағарту саласында өзіндік қолтаңбасын қалдырған белгілі қоғам қайраткері, жазушы,
Ахмет Байтұрсыновтың педагогикалық көзқарастары «Қазақ» газетінің 1914 жылғы 62-санында
Балалар әдебиетінің қалыптасы, даму тарихын терең зерттеп, іргелі еңбектер
Академик-жазушы М.Әуезов ауыз әдбиетінің тәлім-тәрбиелік мәнін зерттеу отырып, халық
Халқымыз балағ деген ыстық сүйінісін, жұмсақ лебізін, жылы жүрегін,
Ұлт әдебиетінде халық мұрасы ерекше орын алады. Белгілі ұстаз-ғалым
Балалар әдебиетін кеңінен зерттеген ғалым Ш.Ахметов республикамызда балалар әдебиетінің
Жас ұрпақ тәрбиесіне қазақ қаламгерлері де үлкен үлес қосты.
І.Жансүгіров қазақ балалар әдебиетіне үлес қосқан ақын. Ол «тәрбие
С.Сейфуллин – қазақ балалар әдебиетінің негізін қалаушы, балалардың сүйікті
Қазақ классик жазушылары – С.Сейфуллин, І.Жансүгіров, Б.Майлин, С.Мұқановтың қазақ
Көбелектің көбін-ай,
Қызығын-айғ көгін-ай.
Бәрін ұстап алар ек,
Жолдастарды жоғын-ай, - деген бала ұғымының өзі қандай нанымды.
Ө.Тұрманжанов «Көркем әдебиетті оқудың ерекшелігі» атты еңбегінде: «Көркем әдебиет
Бұл бағытта ұлт қаламгерлері де ерен еңбек етті. Балалр
1. Оның оқушысы - өзі оқи алмайтын, әдебиетті біреудің
2. Бөбектер ойы – бейнелі ой. Көбіне ол затты,
3. Адамда болатын ыждаһатты (белсенділікті), енжар деп аталатын екі
Белгілі әдебиет зерттеушісі Б.Ыбырайым «Сырлы әлем» атты ғылыми еңбегінде
Балалардың өзіндік өмірін, өзіндік әлеуметтік тіршілігіне зер салу, олардың
Балалардың жан дүниесіне бойлауға ұмтылу, детальдарды, штрихтарды, т.б. көркемдік
Балалардың мінез-құлықтарынан туындайтын і-әрекеттердің эстетикалық-педагогикалық мәніне назар аудару;
Табиғат әлемі арқылы авторлық көркемдік ойды бейнелеу;
Тарихи кезең, тарихи тұлғалардың сыр-сипатына үңіліп, тағылымдық сәттерге назар
Бұл секілді саланы әдебиет зерттеушілері өзіндік ізденістерімен дамыта түсті.
Зерттеуші ғалым С.Қирабаев балаларға арналған поэзияның, яғни өлеңнің өзіндік
Зерттеуші ғалым Қ.Матыжанов өз еңбегінде: «ең алдымен балаларға арналған
Ғалым Ә.Табылдиев «Халық тағылымы» [103] атты еңбегінде «Мақал мен
Балалар әдебиетінің теориясын алғаш жасаған орыстың ұлы жазушысы М.Горький
Балалар әдебиеті балалардың жасы кіші болған сайын анық көрінеді,
М.Горький «Әдеиет туралы» еңбегінде : «Бастауыш сынып оқушыларына ойын,
Орыс халқының ұлы сыншысы В.Г.Белинский «Әдебиет деген сөздің жалпы
Балалар әдебиетінің даму арналары, оның жанрлары да жеке зерттеу
Балалар әдебиеті – балалар психологиясын, шығармашылық мүмкіндіктерін танытатын халықтың
Қорыта айтарымыз, философиялық психологиялық еңбектерге жасалған талдаулар бастауыш мектепте
1.2. Балалар әдебиеті арқылы оқушылардың тілін дамытудың ерекшеліктері
Еліміз тәуелсіздік алғалы бері мемлекеттік тілі де еркін тыныстай
Педагогика саласында тіл біліміне ерекше мән беріліп, тіл
Көрнекті ағартушы-ғалым, психолог Ж.Аймауытовтың пікірінше «Тіл – ішкі сырды
Психолог Н.И.Жинкиннің пікірінше ішкі сөйлеуде пайда болатын ой басқа
Сөйлеу механизмін оқып-білудің міндеті адамның қоршаған болмысты қабылдауында ойдың,
Сөйлеу түрді механизмдер арқылы жүзеге асып отырады да, олардың
Психолог А.В.Запорожецтің тұжырымдауынша сөйлеу – адамдардың тіл арқылы қарым-қатынасының
Сөйлеу бізге қоршаған дүниені тануға көмектеседі. Қоғамдық практикада сөздің
Сөз – тіл механизмінің негізгі буындарының байланысатын жері. Сөз
Сөйлеу мен ойлаудың адамға ғана тән қасиет екендігі жөнінде
Психологиялық әдебиеттерге жасалған талдаулардан балалар сөздік қорды практикалық жолмен
Зерттеуші ғалым, профессор Х.Досмұхамедов тіл, сөйлеу адам психологиясының басты
Бала тәрбиесіндегі тіл мәніне ерекше көңіл бөлген ұлы
Тілдің бала тәрбиесіндегі ролін көрсете келіп, К.Д.Ушинский: «Біз балаларды
Мектеп жасына дейінгі балалардың санасына тән ерекшелік – қоршаған
С.Торайғыров: «адам табиғаттың туындысы, ондағы себептіліктің жемісі. Ол дүниенің
Осы пікірден адам баласының дүниеге келгеннен бастап маңайын тануға,
Табиғат, қоршаған дүниеде байланысты оқылған көркем шығармалардың мазмұнына байланысты.
Швейцар психологы Ж.Пиаже «Жел қайдан соғады? Қайдан басталады?» т.с.с.
Аспандағы бұлттар мен аспан денелері неге қозғалыста болады? Тағы
Анықтай келе, 7-9 жастағы баланың ойлу қабілетінің алғашқы сатысында
Шындығында, баланың өсуіне, жетілуіне қарай оның санасы өсіп, табиғатқа
Талданған жұмыстардың нәтижесінде балалар әдебиеті арқылы оқушылардың тілін дамытудың
Балалар әдебиеті арқылы сөздік қоры молайып, сөзбен әрекет жасау
Оқушы өз ойын байланыстырып, логикалық түрде жеткізуге жаттығады, талқылауларды
Шығармашылық әңгіме құрастыруда практикалық және интеллектуалдық тапсырмаларды орындауда тілдің
Тіл арқылы саналы қарым-қатынас қалыптасады, ол іс-әрекеттің ерекше түрі
тіл нақтылы педагогикалық жағдаяттардан жан-жақты күнделікті қарым-қатынас құралына айналып,
Жоғарыда аталған оқушылардың тілін дамытудың ерекшеліктерін басшылыққа ала отырып,
Балабақша бағдарламасы мен оқу-әдістемелік құралдардағы тіл дамыту мәселесі.Балабақшадағы тәрбиелеу,
Балалар әдебиеті арқылы оқушылардың тілін дамытудың әдістемесі
2.1. Балалар әдебиеті арқылы оқушылардың тілін дамытудың жолдары мен
Балалар әдебиеті – руханият еліміздің көркем шежіресі. Балалар әдебиеті
Бала оқылған шығармаларын немесе мәтінді тыңдап қана қоймайды, соларды
Педагогика мен психология ғылымдары бастауыш мектеп оқушыларының тілін дамытуды
Бастауыш сынып оқушыларының ақыл ойын дамытып, санасын қалыптастыру үшін
Мектеп жасына дейінгі балада адамгершілік
Адам өмірінде сөз өнерінің орын
Көркем шығарма арқылы баланың санасына, сезіміне
Бастауыш мектеп оқушыларын өз елін,
Оқушылардың әдеби тілін дамытуда әдеби
Бастауыш мектеп оушыларының тілін дамыту
Оқушылардың тілін дамытуда ерекше орын
Мысалы деп, оның арты абырой-атаққа,
Халық ауыз әдебиетінің бір түрі
Жұмбақтарды жаттап айтумен қатар, кез-келген айтушы
Бастауыш сынып оқушыларының тілін дамытуда
Жаңылтпаш- халықтық шығармалар ішінде баланы
«Жастардың, бала-шағаның жиналып ойын-күлкі дүкенін
Жаңылтпаш көбінесе Бастауыш мектеп оқушыларына лайықты
Балалардың көпшілігі мектепке келгенге дейін
Ай; Тайқарбай дегенің қай Тайқарбай т.б
ОСы жаңылтпашты жылдам айтқызғанда бала
Қазақ халқы баланың тілін ұстарту
Шеше, неше
Кесе сынды кеше,
Сондай-ақ, осы дыбысты шатыстырмай айтуға үйретуге
Торта қойдым, орта өойдым
Орта қойдым, жорта қойдым.
Деген сияқты көптеген жаңылтпашрады айтуға
Жоғарыдағы педагогикалық, психологиялық зерттеулерге жасалған
- Оқылған шығарма кейіпкерлеріне еліктеу, қиялдау;
- Белгілі жағдайға орай түрлі
- Өзара қарым-қатынас жасау дағдылар;
- Қарапайым еңбек дағдылары;
- Ойын ережелерін сақтау дағдылары;
- тапсырмаларды ынталықпен орындауда сөйлеу
- Өзінің іс-әрекетін бағдарлау, басқара
- Балалардың шығармашылық әрекеттері;
- Көрнекі образды ойлау;
- Мақал-мәтел, жұмбақ айту туралы қорытынды
- Баланың үлкендермен және құрдастарымен
- Балалар іс-әрекетінің мазмұны мен сферасы.
Бастауыш сыныпта көркем шығарманың тіл дамытудағы
Оқушылардың тілін дамытуда, тәрбие салаларын
Қорыта келе, оқушылардың тілін дамытуда
Бастауыш сынып оқушыларының тілін
Педагогикалық әдістер.
Әдістер
Сөздік
Көрнекілік
Практикалық
Ойын
Оқушылардың жас ерекшелігіне орай қолданылатын оқу-тәрбие
Баяндау әдісі арқылы сабақата баларға жаңа
Сезім кейіпкерлерге енуі, бет қимыл
Репродуктивті әдісті сабақта қолдану кезінде тәрбиеші
Эвристикалық әдістің көмегімен көркем шығармаларды меңгертуде
Бақылау көркем әдебиет сабағында шығармаларды балалардың
Бастауыш сыныпта сөздік әдісіне жататын
Әдеби шығармаларды оқу барысында тілдік-көркемдік
Әңгімелесу әдісі - бейнелі суреттерді, муляждарды
Арман: Мен телевизордан «Ну, погоди!» мультфильмін көремін. Онлағы мысық
Динара: Мен телевизордан көп мултфильмдер («Чудовище и красавица») көремін.
Ерлан: Теледидардан «Әнші балапан» концертін көремін. Нда қыздар мен
Руслан: Қазір қыс кезі. Далада аппақ қар жауып тұр,
Мұндай жұмыс түрлерін жүргізуде байқағанымыз, балалардың көрген-бігендерін байланыстыра әңгімелеу,
Сондай-ақ, бейнелі сурет бойнша өз шығармашылғымен әңгіме, ертегі құрастыруға
Мақсаты: Құстар және олардың тіршілігі туралы түсінік беру. Құстардың
Жұмыстың барысы: Суретті пайдалану алдында мынадай сұрақтар қойылады:
Қазір жылдың қай мезгілі?
Көктем мезгілі
Сендер қандай құстарды білесіңдер?
Қараторғай, бозторғай, қарлығаш, шымшық, көкек, қара т.б.
Үй құстарын ата?
Тауық, қаз, үйрек т.б
Құстар немен қоректенеді?
Кепкен жеміс-жидекпен, ағаш бүршігімен т.б.
Құстардың негізгі ерекшеліктерін атаңдар?
Құтардың екі қанаты бар, онымен ұшады. Қанаттары мамық болады.
Құйрығымен қонады. Тұмсықтары ұзын, жемді шоқып жейді, екі аяқтарымен
Сабатың екінші бөлімінде сурет бойынша жұмыс жүргізілді. Балаалар суре
Балалар көктемде қайтып оралатын құстарға ұя жасап, оны ағаш
Балаалрды көңілін құстарғды қорғауға аударды. Мұғалім жұмбақ жасырып, оны
Тал басында ағаш үй,
Терезесі тамша үй
(ұя)
Ақ сарайын талқандап,
Шықты біреу талтаңдап
(балапан)
Сабақтың үстінде тәбиеші балаларға экологиялқ тәрбие беру мәселесіне көңіл
Құстарды неге «пайдалы» дейміз?
Неге оларды қорғаймыз? – деен сұрақтарға жаап алынды.
Сабатың қорытынды бөлімінде С.Сарғасқаевтың «Қараторғай мен бұлбұл» әңгмесі мәнерлеп
Сонымен қатар, Ә.Қастеевтің «Жайлауда» деген суреті бойынша әңгіме құрастырылды.
Мақсаты: Балалардың жыл мезглдері туралы білімдерін бекіту. Көрген-білгендерін естеріне
Жаңа сөздер: киіз үй, оның бөліктері (швңырқ, кереге, уық,
Алдын-ала жұргізілетін жұмыстар: Ә.Қастеев атындағы ұлттық мұражайға апару. Қазақтың
Жыл мезгілдерінң негізгі ерекшеліиерін салыстыра отырып, «Жазда» деген диафльмді
Атам биыл мені де,
Алып барды жайлауға.
Құлындар тұр желіде,
Биелер тұр байлаулы.
Ә.Қастеев атындағы ұлттық мұражайда не көргендерін, балалр өздері әңгімелеп
- Суретте жылдың қай мезгілі бейнеленген?
- Осы суретке неге «Жайлауда» деп ат қойылған?
Балаалрдың құрастырған әңгімелерінің мазмұны төмендегідей:
«Далада жап-жасыл шөптер, көп гүлдер өсіп тұр. Күн ыстық.
Бұдан шығатын қорытынды: Мұғалімнің сабақ барысындағы жұмыс түрлерін түрлендіруіне
Оқушыладың тілін дамытуда көрнекілік әдістер маңызды орын алады. Себебі,
Әдеби шығармаларды пайдалану арқылы практикалық әдістерді де жүзеге асыруға
2.2. Тәжірибелік-эксперимент жұмыстарынң нәтижелері
Зерттеу барысында біз тіл дамытуға байланысты әдістемелік нұсқулар мен
Ізденіс барысында балалар әдебиетін пайдаланудың өлшемдері белгіленді:
көркем шығарманың мазмұнын түсінуі;
көркем шығарманы бейнелей білуі;
қорытынды жасай білуі;
Бұл өлшемдердің негізінде мектепалды дайындығында балалар әдебиетін пайдаланудың көрсеткіштері:
балалар әдебиетін пайдаланудың қажеттілік сипаты;
балалар әдебиетінің білімдік сипаты;
балалар әдебиетінің тәрбиелік сипаты айқындалды.
Осы өлшемдер мен көрсетіштер негізінде оқышулардың тілін дамытудың деңгейлері
Төмен: көркем шығармалардың мазмұнын толық түсіне алмайды; естігенін өз
Орта: көркем шығармаларды түсініп, қабылдауға тырысады, естігенін жүйелі, өз
Жоғары: көркем шығармаларды түсініп қабыладйды, естігенін өз ойымен, қиялымен
Бастауыш мектептерде «Ана тілі», «Дүниетану» сабақтарының оқушылардың меңгеруге тиіс
Кесте 2 – Анықтау эксприментінің көрсеткіші
№ Білімділік,
тәрбиелік көрсеткіш Эксперименттік тобы Бақылау тобы
Бала саны Жоға-ры Орта Тө-мен Бала саны Жоға-ры
1 Көркем шығарма мазмұнын толық түсінуі 15 3 5
% 20 33 47 % 20 27 53
2 Шығарманы есте сақтап, қайталап әңгімелеуі 15 2 6
% 13 40 47 % 20 27 53
3 Шығарма жанрын ажырата білуі 15 3 8 4
% 20 53 27 % 13 40 47
4 Өз шығармашылығымен әңгіме, ертегі құрастыру 15 2 7
% 13 47 40 % 13 34 53
5 Кейіпкер сөзін жатқа айту, рольді орындай білуі 15
% 13 40 47 % 20 33 47
Орта есеппен 15 19 40 41 15 17 32
Сурет 1 – Анықтау экспериментінің көрсеткіші
Біз өз жұмысымызда оқушылардың тілін құрылымын мақсаттылық-мотивациялы, мазмұндық-операциялық және
Мақсаттық-мотивациялық компонентті оқушылардың тілін дамытуда көркем шығарманы түсінуі, сахналау
Қорытынды-процессуалдық компонент шығарманың өмірімен байланыстылығы, өздігінен салыстырып, қорытынды жасай
Модельдер компонеттері өзара тығыз байланысты, ол баланы дамытуға қажетті
Кесте 3 – Балалар әдебиеті арқыл тіл дамыту моделі
Мазмұндық
сипат-
тама
Психология
құрылым
Өлшемдер мен көрсеткіштер
Көркем шығарманы түсінуі Көркем шығарманы бейнелей білуі Қорытынды
Балалар әдебиетін пайдалану қажеттілік сипаты
1
Мақсаттылық-мотивациялық - көркем шығарманы білуіге қызығуы;
- көркем шығарма мазмұнын түсінуге ұмтылуы;
- балаларға арналған кітапшаларды зерделеу қажеттілігі - көркем шы-ғарманың
- оқылған шығарма мазмұнына ұқсас әңгіме құрастыру;
- балалар кітап-шаларын пайдалану қажеттілігі - көркем шы-
- оқылған шы-ғарма мазмұ-нына ұқсас әңгіме құрас-тыру;
- балалар кітап-шаларын пайда-лану қажеттілігі
Білімділік сипаты
2 Мазмұнды-операциялық - көркем шығарма мазмұнын меңгеру, айту;
- шығарма кейіп-керлерін жете түсіну;
халық ауыз әдебиеті жанрларын ажырату
- көркем шығарманы өз қиялымен баяндау;
- халық ауыз әдебиеті үлгілерін қажетіне қарай шығармашылықпен пайдалану
- оқылған шығармаға ұқсас әңгіме құрастыру;
- ертегі, әңгі-мелерді жал-ғастыру, аяқтау, қорытынды жасау
Тәрбиелік сипаты
3 Процессуальды-қорытынды - көркем шығарманың кейіпкерлеріне ене білуі;
- шығарманы өмірмен байланыстыра білуі;
- шығарманы күнделікті іс-әрекетке пайдалана білуі -көркем шығарма кейіпкерлерін
- көркем шығарма мазмұнын көңіл-күймен бейнелей білуі
- көркем шығармадағы мәдени қарым-қатынасты бейнелеуі - оқылған шығарма
- шығарма мазмұны бойынша мәдени қарым-қатынас жасап, қорытындылай, бағалай
Эксперимент жұмыс барысында балалрды елжандылыққа тәрбиелеу мақсатында «Менің Отаным
Мақсаты: Балалардың Қазақстан Республикасының Елтаңбасы, Туы, Әнұраны турал түсініктерін
Сабақта Респулика астанасы – Астана қаласының түрлі суреті, альбом,
Армысыз, қайырымды Аспан – ана!
Армысыз, мейірімді Жер-ана!
Армысыз, шұғылалы Алтын күн!
Амансың ба, Алтын күн!
Амансың ба, Көк аспан!
Амансың ба, достарым!
Амансыз ба, апай!
Сабақтың екінші құрылымында балалармен әңгімелесу арқылы оларды 25-қазан –
Балаларға «Отан» сөзінің мағынасы түсіндірілді. Отан дегеніміз – біздің
Отанды біз атамекен
Деп аялап атаймыз.
Өйткені оны мекен еткен,
Бабамыз бен атамыз
Отанды жас, кәріміз де
Туған жер деп сүйеміз
Өйтені онда бәріміз де
Туып, өмір сүреміз
Біздің Отанымыз – Қазақстан Республикасы деген түсініктен кейін, үнтаспадан
Мұғалім Әнұрандағы әрбір сөздің мәнін талдап түсіндірді (Отанға сүйіспеншілк,
Қазақстан Республикасының Туы туралы да балалардың өмір тәжірибесіне сүйене
- Тудың түсі қандай|?
- Көгілдір, көк аспан тәрізді, тазалықты, адалдықты бейнелейді. Көк
Қазақстанның Елтаңбасы неге ұқсайды?
Дөңгелекке, шарға, шаңыраққа ұқсайды.
Елтаңбаның ортасында бейнеленген шаңырақ әрбір отбасының бірлігі, тыныштығы сияқты.
Қазақстан Республикасының президенті кім?
Нұрсұлтан Назарбаев
Біздің Елордамыз қалай аталады?
Астана
Сөйтіп, балалардың күнделікті өмірден көріп-білгендерін пайдалана отырып, көркем шығарманы
Қадамың бар баспаған,
Болашаққа бас қадам
Асуың бар аспаған.
Халқым жетсін Мұратқа
Ей, бас қала – Астанам!
Тың жолдарды бастаған
Жаюған атын тастаған
Қайта түлеп, құлпырған
Ей, басқала – Астанам!
Балалрға «Астана» туралы альбом көрсетіліп, Астана қаласындағы әдемі зәулім
Жаркентте көп театрлар, музейлер, парктер бар.
Сабақтың қорытынды бөлімінде кіріктіре оқыту мақсаты көзделді. «Апорт» деген
Апорт жеген алманың
Таттың ба сен бал дәмін?!
Таттың ба сен бал дәмін?!
Таттың ба сен бал дәмін?!
Апорт деген тәтті алма
Өседі ол бақтарда
Сабақты бекіту мақсатында өтілген тақырып бойынша «Қазақстан», «Астана», «Алматы»,
Содан кейін мұғалім оқушылармен «Сөз ойлан, тез ойлан» ойын-жаттығу
Эксперименттің бірінші бағытының нәтижесінде төмендегідей тұжырым жасалды:
Көркем шығарманың тәрбиелік, білімдік, дамытушылық мәні анықталды;
Көркем шығарманы сахналауда баланың тілегін орындау, яғни рольді таңдауға
Балалардың шығармашылық қабілетін дамытуға жағдай жасалды (өз қиялымен әңгіме,
Көркем әдебиет сабағына деген қызығушылығын арттыру мақсатында ойын-жаттығу жүйесі
Көркем шығарма өмірмен байлныстырылды және оған өзінің дұрыс көзқарасы
Тәрбие жұмысы кешенді ұйымдастырылады;
Сабақтарда оқытудың жаңа технологиялардың тиімді әдіс-тәсілдері қолданылды;
Сабақта және сабақтан тыс уақытта мақал-мәтелдер мен жұмбақтарды пайдаланды.
Бақылау экспериментінің екінші бағытында тәрбие жұмысын кешенді ұйымдастыруда, ертегілерді
Ауыз әдебиеті үлгілерінің бір түрі – ертегі. Біз өз
Сабақтың тақырыбы: Жыл басына таласқан хайуанаттар (ертегіні рольдерге бөліп
Мақсаты: Балалардың жануарлар туралы түсініктерін қалыптастыру, ертегідегі кейіпкерлердің іс-әрекетіне
Сабақта тақырыпқа байланысты сахналуға қажетті бетперделер., т.б пайдаланылды. Сондай-ақ
Сабақтың бірінші кезеңінде балалардың ертегіні естеріне түсіру мақсатында сұрақтар
Осы ертегіде қандай хайуанаттар бар?
Олар не үшін жыл басына таласты?
Басқарушы : Ерте заманда хайуанаттар жыл басына таласыпты.
Бірінші бала (жылқы): - Мен алысты жақын қыламын. Күшімді
Екінш бала (түйе): - Сен адамның жұмысын қылсаң, сұлы,
Үшінші бала (сиыр): Адам егін ексе, менімен егеді, сүтімді
Төртінші бала (қой): - Мен болмасам, қазақ үйін немен
Бесінші бала (ит): Мен болмасам, сендерді ұрлап, не қасқыр
Алтыншы бала (әтеш): - мен болмасам кісі ерте жұмысыны
Жетінші бала (тышқан): (біраз ойланып, қуланып сөйлейді): - Бұл
Басқаруышы: Түйе өзінің бойына сеніп менен бұрын кім көрер
Сабақ соңынан мұғалім оқушылардың бейнелеген кейіпкерлеріне жеке-жеке тоқталып, мадақтап,
Сондай-ақ мұғалім көркем әдебиет сабақта және сабақтан тыс кешенді
1. Көркем шығармаларды сабақта өткенде оның
2. Балалардың көркемдік әрекекетке қызығушылығы, мүмкіндігі,
3. Жекелеген бейімі бар
4.иКөркем шығарма мазмұнына сай қоршаған
5. Көркем шығарма кейіпкерлерінің образын
Көркем шығарманы балалар сахналауға, театрландырғанда
7. Сабақта көркем шығарманы оқу барысында
8. Көркем шығармаларды сахналау, театрландыру,
Эксперименттің үшінші бағытында «құстарды бақылау»
Мақсаты: Олардың тіршілік туралы түсініктерін
Сөздік жұмысы: обал, күна, ажал, зейнет
Тыйым сөздер.
Аққуды атпа, құс ұясын құмырсқанын
Бақылау барысы: Мұғалімнің балаларды аула,а
Тәрбиеші: Құстар біздің неміз?
Арман Құстар біздің
Аспандияр Құстар табиғаттынң қыр
Тәрбиеш і Сендер қандай
Құстар
Сәкен
Маржан Құстар біздіу
Тәрбиеші құстар туралы қандай тақпақтар
Марат Торғай, торғай
Жерден тары шоқып ап
Бөтегесі бұлтиып
Шық-шық десіп отырады
Динара: Әсем
Айтып қалды қарлығаш
Ұясына былтырғы
Қайтып келді қарлығаш
Мұғалім : Табиғат деген жомарт. Адам
Ей балалар, балалр!
Аман болсын аналар!
Құстарда да бала бар!
Кім сүймейді баласын!
Осылар еске түскенде,
Ойың да әбден піскен де.
Бір ойланып қаласың!
Өсіруге баланы.
Құстар ұя салады.
Жасауға жұмсақ ұяны,
Жабағы жүнді жияжы.
Жайлығып жасап ұяны.
Жұмыртқасын салады.
Бір қуанып қалады
Жұмыртқасын басады,
Балапанын ашады.
Өздері әбден арықтап,
Кейде тіпті талып қап
Қарындары ашады
Жұмыртқа басу оңай ма?Балапан ашу
Қашан көрген бейнеті
Алдында әлі зейнеті
Тырнақтай құстың жауы көп
Құрулы ажал-ауы көп
Қалалық қып қызбайы!
Құс ұясын бұзбайық!
Жұмыртқасын алмайық
Обалына қалмайық!
Тақия тұзақ салмайық!
Қарғысына қалмайық!
Әдейі көздеп атпайық!
Көп күнаға батпайық
Балалар, мұны ұғынар!
Уәдеден шығыңдар!
Құстар біздің досымыз!
Құстар біздің досыимыз!
Мұғалім өлең мазмұны бойынша сұрақтар
Тәрбиеші:Құстар ұяны не үшін салады?
Дина. Өз балпандарын жасау үжін
Тәрбиеші:Ұяны неден жасайды
Әйгерім: Құстар ұя жасау үшін қалған
Тәрбиеші Құстар немен
Жадыра Кепкен жеміс-жиднетермен қоректенеді
Тәрбиеші Құстарды нег адамдар досым
Қайсар Өйткені олар ағаштағы құрттарды
ТәрбиешіҚұстар қанат неүшін керек
Алтындек Құстар қанатымен үшып жемән
«кім табады?» ойын жаттығу жұмыстары
Балалармен доатасыа
жазда бақыт қалмайды.
Күзде кетер қоштасып
Кім біледі
Қиқу салып бақырып
Айқайлауды тауыпты
«қыт-қыт»деп шақырып
Кім біледі.?
Баласын ертіп соңына
Сүңгіп жүзіп үйретті
Су жұқпайды тоңына
Мұғалым : Енбі балаларқұстар әлемін саяқаттау.
1-Бала: Бүркіт қыран түс
2 Бвлв Бүркіт қыран бос
3 БалаАққу өте сүлу
4 бала Тоқылдақ орман
5 Тқылдақ орман құсы
6 Сауысқан қорқақ
7 Көгершін бейбітшілік қсы.
Тәжірибелік –эксперимент жұмысын қорытындылау мақсатында мектеп алды
4-кесте Бақылау экспериментінің көрсеткіші.
№ Білімдік, тәрбиелік көрсеткіш. Эксперименттік топ Бақылау тобы.
Бала сан Жоғары Орта Төмен Бала саны Жоғары Орта
1 Көркем шығарма мазмұнын толық түсінуі
27 40 33
27 33 40
2 Шығарманы есте сақтап қайтадан әңгімелеуі
4 6 5
20 47 33
27 40 33
3 Шығарма жанрын ажырата білу 15
3 7 5
27 60 13
20 47 33
4 Өз шығармашылығымен әңгіме 15 3 8 4
3 6 6
40
20 53 27
20 40
5 Кейіпкер сөзін жатқа айту 15 3
4 6 5
20 47 33
27 40 33
6 Ойын, еңбек әрекеті кезінде ұнатқан кейіпкерді
37 62 31
33 44 53
28 48 24
23 36 41
7 Кітап, сурет серияларына қарай әңгіме құрастыра білуі.
40 61 29
31 48 51
31 47 22
24 37 39
Орта есеппен
15 23 49 28 25 24 40 36
Зерттеу нәтижесінде мектепалды топ балаларының
Бақылау топ Эксперименттік топ.
Сурет-2 Бақылау экспериментінің көрсеткіші.
Егер тәжірибелік-эксперименттік топтардың жоғары білім
5-кесте Эксперимент жұмысының салыстырмалы қорытындысы
Деңгейлер Бақылау топтары Эксперимент топтар
Экспериментке
дейін Эксперименттен
кейін Экс-периментке дейін Эксперименттен кейін
Жоғары 17 24 19 23
Орта 32 40 40 49
Төмен 51 33 41 28
Сонымен, тәжірибелік-экспериммент жұмысымыздың нәтижесін 3 суреттен
Экксперименттік топ
Бақылау топ Эксперименттік топ.
Бақылау тобы.
Бақылау топ Эксперименттік топ.
Сурет-4 Эксперимент жұмыстарының салыстырмалы қорытындысы.
Қорыта келе, педагогикалық зерттеулерге сүйене
Сондай-а ойын-жаттығулар, көркем сөз шеберлерінің
Қорытынды.
Үздіксіз білім беру мен тәрбиелеу
Оқушылардың тілін дамытуда балалар әдебиетін
Эксперименттік тірек мектебінде жүргізілген анықтау
Жүргізілген қалыптастыру экспериментінің нәтижесінде көркем әдебиет
Көркем шығарма кейіпкерлерін суретпен салу,
Бұдан шығатын қорытынды зерттеу тақырыбымыздың мақсаты
Келешекте бастауыш мектеп оқушыларына
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Қ.Р Конституциясы Алматы,2003ж
Қ.Р «Тіл туралы заңы» 1999ж\
Назарбаев Н.Ә ҚР 2015
Әл-Фараби, «Философиялық трактаттар» Алматы 1972
Айдаров Ғ Орхон ескерткіштерінің тексі. –Алматы Ғылым,
Қорқыт Ата кітабы
Баласағұн Ж. «Құтты білік» Алматы, Жалын
Қашқари М.»Диуани лұғат түрік» -Алматы, Ана
Қазақ әдебиетінің қысқаша тарихы. Алмат
Алдаспан Құр, М. Мағауин. Алматы 1972
Ш.Уалиханов. Таңдамалы шығармалары: -Алматы 1989
Ы.Алтынсарин Таңдамалы шығармалар
Құнанбаев А. Қара сөздері 1993
Байтұрсынов шығармалары, Алматы, жазушы 1993
Жұмабаев М. Педагогика. 1992
Дулатов Оян қазақ .
Аймауытов М
Құдайберді ұлы А.
Ауезов М. Таңдамалы шығармалары. Алматы 1964
Сейфуллин С. Шығармалар. Алматы 1964
Тұрманжанов Ө. Адам адамға дос
Жансүгіров ! Поэмалары мен өлеңдері
Тұрманжанов Ө. Адам адамға дос. А. Жалын
Әлімбаев М. «Аспандағы әпке» Алматы
Мырзалиев М.Қазақ балалар кітапханасы Алматы 1999
Горький М. Әдебиет туралы Алматы, 1984
Ушинский К.Д. Таңдамалы шығармалары. Алматы 1949
Толстой Л.Н. Избранные детская
Добролюбовь Н.А Собрание сочинении
Кішібеков Д. Философия Алматы 2002
Алтай Ж. Философия тарихы
Тәжібаев Т. Жалы психология Алматы 1996
Муканов М. Жас ерекшелік психологиясы
Суфиев Е. Баланың дамуы жіне
Алматы 1965
Балаубаев С Психология
Шерьязданова Х.Т Специфика восприятия общения
Жарықбаев Қ. Психолоия Алматы
Давыдов В.В Проблемы развивающего обучения
Эльконин Д.В Детская психология
Выгодский Л С Собрания сочинений
Запорожец А.В Психология М. Прос .
Леонтьев А.Н. Проблемы развития психики М. МГУ
Қабдоллов З. Сөз Өнері Алматы 1992
Сыздықова Р. Сөздер сөйлейді Алматы
Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті.
Адамбаев Б. Тозған қазды топтаған қарға
Ахметов Ш. Қазақ балалар әдебиеті .аклматы
Әлімбаев Ш. Қазақ балалар әдебиеті.
Сейдімбек А. Қазақ әлемі Алматы 1997
Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі.
Табылдиев Ә. Ұлттық тәрбие иірімдері Алматы
Нуғыбаев К. Детская литература Казакстан Алматы
Ыбырайымов Б. Қазіргі қазақ балалар прозасы
Рахметова С. Бастауыш сынып оқушыларының
Жиенбаева С. Мектепалды балаларын еңбекке баулудың
Сайлауова Н. Балабақшадағы мектепалды топтарының бастапқы экологиялық
Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском
Мухина Мектепке дейінгі балалар психологиясы.
Кпафцорв Е.Е Психолгические проблемы Алматы, мектеп. 1986
Люблинская А. Детская психология М.1971
Непомнящая Н.И. Становление личности ребенка. М
Венгер Л.А Психология 1988
Жаңа мектеп журналы 1992
Құлжанова Н. Халқыма деп іс қылдым.
Көбеев С. Орындалған арман 1954
Бегалин таңдамалы шығармалары Алматы 1979
Мұқанов С. Балуан Шолақ Алматы 1973
Майлин Б. Өтірікке бәйге Алматы 1979
Тоқтамбетов А Алыптар туралы ертегі. Алматы1984
Б. Соқпақбаев Бақыт жолы Алматы 1953
Дүйсенбиев Ә. Бәтенке шұжық бал қаймақ.
Жаманбалинов Ашық күн Алматы 1984
Ыдырысов Қ. Қазақ балалар кітапханасы Алматы 1991
Смақов Ж. Талапай Алматы 1965
Баянбаев Қ. Қазақ балалар кітапханасы Алматы
Молдағалиев Т. Жаңа дәптер.
Ө. Тұрманжанов Көркем әдебиетті оқудың ерекшелегі Алматы
Иманжанов Т. Бөбектерге арналған әдебиеттер туралы. Алматы
Ыбырайымов С. Сырлы әлем Алматы. Ана
Қирабаев С. Ұлт тәуелсіздігі және әдебиет. Алматы
Матыжанов Қ. Балаларға арналған
Табылдиев Ә. «Халық тағылымы» Алматы, 1992
Тілеужанов М. «Халық тағылымы» Алматы 1996
Қалиев С.Қ. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері
Белинский В.Г Изьранное М.,1954
51
