TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz

КІРІСПЕ 3

1. БЕСІК ЖЫРЫНЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. ТҰСАУКЕСЕР ЖЫРЛАРЫ. ЖАҢЫЛТПАШ – ТІЛ ШИРАТУ. САНАМАҚТЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. ЖҰМБАҚТЫҢ ДҮНИЕТАНЫМДЫҚ, ТӘРБИЕЛІК МӘНІ.

1.1 Бесік жырының тәрбиелік мәні. 4

1.2 Тұсаукесер жырлары. 5

1.3 Жаңылтпаш – тіл ширату тәсілі. 6

1.4 Санамақтың тәрбиелік мәні. 8

1.5 Жұмбақтың дүниетанымдық, тәрбиелік мәні. 11

2. МАҚАЛДАР МЕН МӘТЕЛДЕР –ТӘРБИЕ ҚҰРАЛЫ. БАЛАЛАР ЖЫРЫНЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. МАЗАҚТАМАЛАРДЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. ӨТІРІК ӨЛЕҢНІҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. ОЙЫН ӨЛЕҢДЕРІНІҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ.

2.1 Мақалдар мен мәтелдер – тәрбие құралы. 14

2.2 Балалар жырының тәрбиелік мәні. 18

2.3 Мазақтамалардың тәрбиелік мәні. 22

2.4 Өтірік өлеңнің тәрбиелік мәні. 23

2.5 Ойын өлеңдерінің тәрбиелік мәні. 25

3. ШЕШЕНДІК СӨЗДЕРДІҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. ТЕРМЕЛЕРДІҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. ЕРТЕГІЛЕРДІҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. АҢЫЗ ӘҢГІМЕНІҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. КӨРКЕМДІККЕ, ӨНЕРГЕ ТӘРБИЕЛЕУ.

3.1 Шешендік сөздердің тәрбиелік мәні. 30

3.2 Термелердің тәрбиелік мәні. 31

3.3 Ертегілердің тәрбиелік мәні. 32

3.4 Аңыз әңгіменің тәрбиелік мәні. 33

3.5 Көркемдікке, өнерге тәрбиелеу. 35

4. ТҰРМЫС – САЛТ ЖЫРЛАРЫНЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. БАТЫРЛЫҚ ЖЫРЛАРДЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. БАТЫРЛЫҚ ЖЫРЛАРДЫҢ ДҮНИЕТАНЫМДЫҚ ЖӘНЕ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. ҒАШЫҚТЫҚ ЖЫРЛАРДЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ.

4.1 Тұрмыс – салт жырларының тәрбиелік мәні. 36

4.2 Батырлық жырлардың тәрбиелік мәні. 36

4.3 Батырлық жырлардың дүниетанымдық және тәрбиелік мәні. 37

4.4 Ғашықтық жырлардың тәрбиелік мәні. 42

ҚОРЫТЫНДЫ 44

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 50

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 50 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 3

1. БЕСІК ЖЫРЫНЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. ТҰСАУКЕСЕР ЖЫРЛАРЫ. ЖАҢЫЛТПАШ –
1.1 Бесік жырының тәрбиелік мәні. 4

1.2 Тұсаукесер жырлары. 5

1.3 Жаңылтпаш – тіл ширату тәсілі. 6

1.4 Санамақтың тәрбиелік мәні. 8

1.5 Жұмбақтың дүниетанымдық, тәрбиелік мәні. 11

2. МАҚАЛДАР МЕН МӘТЕЛДЕР –ТӘРБИЕ ҚҰРАЛЫ. БАЛАЛАР ЖЫРЫНЫҢ ТӘРБИЕЛІК
2.1 Мақалдар мен мәтелдер – тәрбие құралы. 14

2.2 Балалар жырының тәрбиелік мәні. 18

2.3 Мазақтамалардың тәрбиелік мәні. 22

2.4 Өтірік өлеңнің тәрбиелік мәні. 23

2.5 Ойын өлеңдерінің тәрбиелік мәні. 25

3. ШЕШЕНДІК СӨЗДЕРДІҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. ТЕРМЕЛЕРДІҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. ЕРТЕГІЛЕРДІҢ
3.1 Шешендік сөздердің тәрбиелік мәні. 30

3.2 Термелердің тәрбиелік мәні. 31

3.3 Ертегілердің тәрбиелік мәні. 32

3.4 Аңыз әңгіменің тәрбиелік мәні. 33

3.5 Көркемдікке, өнерге тәрбиелеу. 35

4. ТҰРМЫС – САЛТ ЖЫРЛАРЫНЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. БАТЫРЛЫҚ ЖЫРЛАРДЫҢ
4.1 Тұрмыс – салт жырларының тәрбиелік мәні. 36

4.2 Батырлық жырлардың тәрбиелік мәні. 36

4.3 Батырлық жырлардың дүниетанымдық және тәрбиелік мәні. 37

4.4 Ғашықтық жырлардың тәрбиелік мәні. 42

ҚОРЫТЫНДЫ 44

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 50

КІРІСПЕ

Әдебиет – тәрбие құралы. Әуелі жеке дарындардың дуалы ауыздарынан
Бесік жыры, тұсау кесу жыры, санамақ, жаңылтпаш, жұмбақ, мазақтама,
Бұл–халық педагогикасының үлкен бір саласы. Жалпы педагогика ғылымының негізі
1. БЕСІК ЖЫРЫНЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. ТҰСАУКЕСЕР ЖЫРЛАРЫ. ЖАҢЫЛТПАШ –
1.1 Бесік жырының тәрбиелік мәні.

Тұрмыс – салт әуендерімен айтылатын бесік жыры бөбекті жұбату
Бесік жырларын мазмұнына қарай: шілдехана жыры, бесікке бөлеу жыры,
Бесікке бөлеу жыры нәрестені бесікке салғанда, қуаныш – тілек
Мойнымдағы маржаным,

Қорадағы мал – жаным:

Бесігіңе жата ғой,

Тәтті ұйқыға бата ғой

……….болсын есімің,

Құтты болсын бесігің.

Балғын бөбек бесік жырының жанға жайлы әуезді әуеніне жұбанып,
Бесік жыры көбінесе тілек айту мәніне құрылады да, жыр
- Айыр қалпақ киісіп,

Ақырып жауға тиісіп,

Батыр болар ма екенсің?

Бармақтарың майысып,

Түрлі ою ойысып

Ұста болар ма екенсің?!

Бата тілек (cенім арту):

Ала биең құлындап,

Алатауға сыймасын!

Қара биең құлындап,

Қара тауға сыймасын…

Ақылыңмен батыл бол,

Ағайынмен тату бол.

Бағаналы таудай бол,

Жағалалы көлдей бол!

Халық педагогикасының бұл саласы ғасырлар бойы бала тәрбиесіне өз
Бөбектік отыруы. “Бөбек бес айда белгілі отырады, алты айда
Бөбек толық отырғанға дейін оның “талпыну” әрекетімен демеп, отыруына
Тұсау кесу. Бөбек туғаннан кейін жеті – сегіз айдан
1.2 Тұсаукесер жырлары.

Тұсау кесу - әдет – ғұрыптық, ырым – рәсімдік
Қаз – қаз балам, қаз балам,

Қадам бассаң мәз болам.

Тағы, тағы баса ғой,

Тақымыңды жаз, балам.

Қаз баса ғой, қарағым,

Құтты болсың қадамың:

Алға қарай баса бер,

Асулардан аса бер! –

деп ата – ана қуаныш білдіріп, арман – тілегін
Тұсау кесу жырын балбөбекті күтушілер оның тұсауын кескенге дейін
Тәй – тәй, балам, тәй балғын,

Жүре қойшы жай балғын.

Қарыс сүйем Қаз бастың

Қадамыңнан айналдым.

Тәй – тәй – тәй!

Жүре ғой жай!

Қазақ балалар поэзиясында бірсыпыра ақындардың (Ж. Смақов, М. Әлімбаев
Тәй – тәй бас, құлама,

Құласаң жылама! –

деп баланы батылдыққа тәрбиелейді.

Отбасында балдырғандар “тәй – тәй”, тұсау кесу жырларын, әуенімен
1.3 Жаңылтпаш – тіл ширату тәсілі.

Халық баланың тілін ширату үшін, оған сөз үйретіп, дүниетанымын
Балбөбектің тілі шығып, балдырған жасында сөздік қоры молая бастаған
Жаңылтпаштарды халық бала психологиясы мен тілінде болатын мүкістерге сәйкес
- Дегенде, әй, Тайқарбай, әй, Тайқарбай,

Қойыңды май жусанға жай, Тайқарбай.

-Тайқарбай, Майқарбайлар толып жатыр,

Әй, Тайқарбай, дегенің қай Тайқарбай?

Бала тіліндегі “ш” дыбысы мен “с” дыбысын шатастырып айтуды
“Шымдай шытырмыш,

Ол шытырмышты

Мен шым – шытырмыштай

Кім шытырмыштайды,”-

деген сияқты жаңылтпаштарды шығарған. Сол сияқты “қ - к”,
Халық педагогикасының бұл саласын қазақ ақындары дамыта түсті. Олардың
Мысалы:

Тілалғыш Бек

-Тіл алғыш, - деп

Мақтасақ біз

Біз алғыс деп, -

білімділікке тәрбиелеп, бүлдіршінге сүйіспеншілік білдірсе:

Бөдене бедеде

Көбелек көдеде

Бедені – беде де,

Көдені – көде де,-

деген жаңылтпаш арқылы әрі “б”, “к”, “д” дыбыстарын айқын
Кеспе, өссін тал,

Өссе өсімтал,

Өссе өссін тал

Кеспе, өссін тал, -

деген жаңылтпаш баланы табиғатты қорғауға тәрбиелейді, әрі “с”, “т”
Отбасында балаға жаңылтпаш айтқызып жаттықтырудың бірнеше жолы бар: ең
Екіншіден, бірнеше баланың жаңылтпаш айтудағы жаңылмай айту қабілетімен қатар,
Балалар бақшасында тіл ширату, көркем сөз оқу, тақпақ айтуға
Балалар бақшасында ұйымдастырылған жаңылтпаш айтысудың мәні зор. Ол үшін,
Балалар бақшасында фольклорлық кеш өткізіп, онда жаңылтпаш айтысуға да
Жаңылтпаштар тек жас балалардың тілін ширату үшін ғана қолданылмайды,
1.4 Санамақтың тәрбиелік мәні.

Санамақтарды халық негізінен, жас балаға сан үйрету мақсатымен шығарған.
Атау ұйқастырып санау арқылы бала әрі сан үйренеді, оның
Бір дегенің – білеу,

Екі дегенің – егеу,

Үш дегенің – үскі,

Төрт дегенің – төсек,

Бес дегенің – бесік,

Алты дегенің – асық,

Жеті дегенің – желке,

Сегіз дегенің – серке,

Тоғыз дегенің – торқа

Он дегенің – оймақ

Он бір қара жұмбақ.

Саусақ санау ойыны баланы сан үйренуге ынталандырады, көңілдендіреді.

Түйе, бота маң басқан,

Төрт аяғын тең басқан.

Шұнақ құлын бес ешкі,

Қос – қос лақты қос ешкі,

Төрт қозылы екі қой,

Бәрін бірге ойлап қой.

Санамақ айтыста бала санға ұқсас сөз табу арқылы, ақындық
Бір!

Бетің кір.

Екі!

Маңдайынан шекі.

Үш!

Мені жеңбек күш.

Төрт!

Төнбесін өрт.

Бес!

Белгілі жерден кес.

Алты!

Ата – ананың салты.

Жеті!

Жемтік қойдың еті.

Сегіз!

Қойын тапсын егіз.

Тоғыз!

Топас хайуан доңыз.

Он!

Оның кигені тон.

Жаңылтпаш, жұмбақ санамақты айту арқылы бала әрі сан үйренеді,
Сырық – қырық.

Құрық – қырық.

Қанша болды

Құрық, сырық?

Ойын санамақтарын балалар “Тоқтышақ”, “Жасырынбырақ” ойындары үшін пайдаланып, сан
Бірім – бірім,

Екім – екім,

Үшім – үшім,

Төртім – төртім,

Бесім – бесім,

Алтым – алтым:

Алты малтам,

Алтын балтам,

Сары ала қаз –

Саңқылдауық,

Қырман тауық –

Қырқылдауық

Сен тұр, -

Сен шық!

Отбасында санамақтың әрбір түрін балаға жаттатып, олармен бірге ойнай
Балалар бақшасында балдырғандарға санамақтардың сан алуан түрлерін үйретіп, оны
Мектепте (әсіресе бастауыш класта) күрделі санамақтарды айтып, олардың шешімдерін
“Алмас, Асан келісті,

Алма жинап, бөлісті.

Арасында бір алма

Айтыс болды бұларға:

Асан берсе, алмасы

Үштен бірі кем болар,-

Алмас берсе, алмасы

Асанның да тең болар.

Алма санап көріңдер

Екіге тең бөліңдер”-

деген санамақтың шешімін бірден табу оңай емес. Ол үшіін
1.5 Жұмбақтың дүниетанымдық, тәрбиелік мәні.

Нақты бір зат туралы тұспалдап, ұқсатып, бейнелеп айту арқылы
Апаң, апаң –

Ескі шапан,

Иір қобыз,

Жарық жұлдыз (Түйе)

сияқты, көбінесе мал шаруашылығына байланысты және:

Сүмбіл теректі,

Жасыл желекті,

Ерден қалмайды,

Жауға керекті (Найза)

сияқты қару – жарақ, құрал – саймандар туралы болған.

Заман өзгерген сайын халық педагогикасы жаңа мазмұнды жұмбақтармен толыса
Самұрық құс самғады,

Көктен өтіп,

Айға жетіп

Жеңілдеді салмағы (Ғарыш кемесі).

Жолы – темір,

Жалы – темір

Шымыр атты

Зымыраттым (Трамвай).

Көкшіл айна үйдегі

Көрсетеді киноны (Теледидар).

Темір сияқты

Алып жирафты

Жұмсап көр енді

Үй сап береді (Көтергіш кран).

Жұмбақтарды Аристотель “Жан – жақты жымдасқан метафора” дейді. Яғни
Жұмбақтар, көбінесе үйлесімді ұйқасы әсем де ырғақты өлеңмен құрылады.
Айтушы:

Бір жәндік көрдім аласа,

Түрі басқа тамаша.

Ешбір жанға қосылмай,

Жүреді өзі жиырылып,

Тіктеп біреу қараса.

Ине мен біздей кірер еді

Жалымен тіктеп қадаса.

Шешуші:

Бұл айтқаның кірпі ғой,

Түктері біздей түрпі ғой.

Түгінің түрі – алаша,

Инедей кірер қадаса.

Өзі ұялшақ дегенің:

Кісі көрсе жиырылып,

Домаланып иіріліп.

Жатып алып, жүрмейді,

Арыстан, аю, жолбарыс,

Алуын оның білмейді.

Жұмбақтарды жаттап айтумен қатар, кез келген айтушы өз ойынан
Жұмбақ айтушы неғұрлым көбірек, күрделірек жұмбақтарды тауып айтып, шешушіні
Жұмбақ айтысу мен жұмбақ айтысты ажырата білу керек. Жұмбақ
Отбасында балаларға жаңа жұмбақтар үйретіп, жұмбақ айтысуды ұйымдастырып, олардың
Балалар бақшасында “қызықты кеш”, “өнерпаздар мен білгіштер жарысы” сияқты
Балалар бақшасында өтетін тақырыптық және мерекейлік, той – думандық
Мектеп бағдарламасына ауыз әдебиетінің бір бөлімі ретінде жұмбақтар бірінші
Пәндік сабақ өтерде (әсіресе биология сабақтарында) тақырыптарына сәйкес, сабақты
Жұмбақтардың дүниетанымдық, ой дамытарлық мәнімен қатар, тәрбиелік мәні де
2. МАҚАЛДАР МЕН МӘТЕЛДЕР –ТӘРБИЕ ҚҰРАЛЫ. БАЛАЛАР ЖЫРЫНЫҢ ТӘРБИЕЛІК
2.1 Мақалдар мен мәтелдер – тәрбие құралы.

Мақалдар – нақыл, өсиет түрінде айтылатын философиялық ой түйіндері,
Мақал, негізінен, екі бөлімнен (көбінесе екі тармақтан) құралады. Бірінші
Мәтелдер, негізінен, тұжырым тұспалы өлеңде сыңар тармақты, қара сөзде
Қазақ халқы–сөз қадірін біліп, қасиетті сөзді қастерлеп, аузынан тастамай,
Қазақтың мақал–мәтелдерінің көбірек қамтитын тақырыптары: елдік, ынтымақ, бірлік туралы
Туған жерге туынды тік.

Ит тойған жеріне,

Ер туған жеріне.

Өз елім - өлең төсегім.

Өзге елде сұлтан болғанша,

Өз еліңде ұлтан бол.

Отан – оттан да ыстық.

Батырлық, ерлік туралы мақал – мәтелдер:

Өжет адам өлімді жеңеді.

Ер бір өледі,

Қорқақ мың өледі.

Қару күшті емес,

Қару ұстаған күшті.

Белдескеннің белін сындыр,

Тірескеннің тізесін бүктір.

Қара бет болып қашқаннан,

Қайрат көрсетіп өлген артық.

Өнер, білім туралы мақал – мәтелдер:

Өнерлі өрге жүзеді.

Өнерді үйрен де, жирен.

Ата көрген оқ жонар,

Ана көрген тон пішер.

Өнерліге өлім жоқ.

Білекті бірді жығар,

Білімді мыңды жығар.

Төрт түлікке байланысты мақал – мәтелдер:

Қойдың сүті – қорғасын,

Қойды соққан оңбасын.

Мал өсірсең қой өсір,

Өнімі оның көл – көсір.

Есі кеткен ешкі жияр,

Ешкісімен есін жияр.

Нар жолында жүк қалмас.

Екі аяқтыда бажа тату,

Төрт аяқтыда бота тату.

Ат ерінді келер

Ер мұрынды келер.

Айғырды неден салсаң,

Атты содан мінерсің.

Сиыр сипағанды білмейді,

Жаман сыйлағанды білмейді.

Егіншілікке байланысты мақал – мәтелдер:

Жері байдың – елі бай.

Арпа, бидай ас екен,

Алтын, күміс тас екен.

Екпей егін шықпас,

Үйренбей білім жұқпас.

Егін ексең тыңға,

Шықтым дей бер шыңға.

Адамгершілікке байланысты мақал – мәтелдер:

Жақсының жаттығы жоқ.

Жақсыда кек жоқ,

Кектіде тек жоқ.

Жаман болса туысың

Туыспай – ақ құрысын.

Төсектің тарлығы – тарлық,

Көңілдің тарлығы – қорлық.

Әлсіз ат сүріншек,

Ақылсыз адам еріншек.

Тәні сұлу – сұлу емес,

Жану сұлу – сұлу.

Адам болар баланың

Кісіменен ісі бар.

Адам болмас баланың

Кісіменен несі бар.

Отбасында ата – аналар бала тәрбиесіне лайықтап іс -
Баланың өмір тәжірибесі аз, сондықтан оған айтатын ақыл–насихат, өнеге
Балалар бақшасында тіл ұстарту, тіл ширату сабақтарында балдырғандарға мақал,
Мектепте ауыз әдебиеті туралы бағдарламалық материалдарды оқыту оқушылардың мақал–мәтел
Мысалы, “Достық” тақырыбына өтілетін класс сағатында, әдеби кеште, пікіржарыста,
Жыраулар мен ақындардың, ұлы данышпандар мен батыр ел басшыларының
Қазақ халқының өз мақал – мәтелдері том – том
2.2 Балалар жырының тәрбиелік мәні.

Қазақтың халық педагогикасында балаларға арнап шығарылған арнау – тілек
Арнау – тілек өлеңдері табиғат құбылыстары мен жан –
Тырна келді тұр,

Түндігіңді түр.

Арқан тарт,

Сандық аш! –

дегізеді халық.

Жазда жаңбыр жауып өткен соң, аспан ашылып, күн шыққанда,
Алақай, алақай!

Күн шықты, күн шықты.

Жер үстінде нұр шықты, -

деп санын шапалақтап жүгіреді. Жаңбыр жауғанда балалар:

Жау, жау, жаңбыр

Жау, жаңбыр!

Арық суы мол болсын,

Аққан бұлақ көл болсын! –

деп қуанады. Сол балалар күзде:

Жапалақ, жапалақ қар жауар,

Жамбасыңа мұз тоңар, -

деп, қыстың келе жатқанын еске салады.

Торғай – торғай тоқылдақ,

Жерден тары шоқып ап.

Бөтегесі томпайып,

“Шіп - шіп” десіп отырмақ.

Қарға – қарға, қарғалар

Қар үстінде жорғалар.

Боран соқса қор болар,

Бұтаға келіп қорғалар.

Ала қанат сауысқан

Жауыр атқа жабысқан.

Ойда жауыр көрінсе,

Ойбайлатқан сауысқан.

Қырда жауыр көрінсе,

Қиқандатқан сауысқан.

Мұндай жырларды жаттап айту арқылы баланың табиғат танымдылығы артумен
- Бақа, бақа, балпақ,

Басың неге жалпақ,

Көзің неден тостақ,

Бұтың неге талтақ?

-Темір телпек көп киіп,

Басым содан жалпақ,

Қырдан қарауыл көп қарап,

Көзім содан тостақ.

Көп көсіліп үйімде

Бұтым содан талтақ.

-Ауылың қайда?

-Асқар тауда.

-Қойың қайда?

-Қошқартауда,-

сияқты қысқа сұрамақ өлеңдермен қатар, “Кім айтар?”, “Кім күшті”,
Малды берсең, қойды бер!

Ұлды берсең, бойлы бер.

Жұртқа ақыл салғандай,

Ақылы артық ойлы бер!...

Сойса, саны қалақтай,

Сауса сүті бұлақтай.

Ешкі бассын үйіңді…

Даусы бар азандай,

Желіні бар қазандай

Сиыр бассын үйіңді…

Маң – маң басқан, маң басқан

Шудаларын шаң басқан.

Төрт аяғын тең басқан,

Екі өркешін қом басқан

Түйе бассын үйіңді.

Өңкей ала шұбардан,

Жал құйрығы шұбалған…

Жылқы бассын үйіңді...-

деп әрі тілек білдіретін, әрі малдың қасиетін қастерлейтін сөздерді
“Кендірмен байлама,

Жыңғылмен айдама,

Кендірмен байласаң,

Жыңғылмен айдасаң,

Мал бітер деп ойлама”,-

деп түлікті құрметтеуге үйретеді: “Ешкі мен қойдың айтысы”, “Иесі
Халық педагогикасындағы балалардың бірден жадында қалатын қысқа – қысқа
Айгөлек – ау, айгөлек,

Айдың жүзі дөңгелек!

Айдай толған кезімде,

Би билеймін дөңгелеп!

Асық ойнаған азар,

Доп ойнаған тозар.

Бәрінен де қой бағып,

Көтен жеген озар,-

дейді.

Арнау – тілек өлеңдері, сұрақтар, төрт түлік туралы жырлар,
Балалар бақшасында төрт түлікке арналған ертеңгіліктерде, құстар күніне байланысты,
Мектепте балалар жырлары бағдарламалық жүйеде өтеді, тәрбие ісіне пайдаланылады.
Қазақ балалар поэзиясын дамытуға еңбек сіңірген ақынның:

Бұлт – ау, көктен төнесің

Қайдан көшіп келесің?

- Теңіз жақтан келемін,

Жел үрлесе, желемін…

Ақсың, сұрысың, қарасың,

Қайда қалқып барасың?

- Жерге нөсер төгемін,

Өссін гүлдер, көп егін.

- Гүл – гүл жайнап өсер көк,

Нөсерлетсең, нөсерлет, -

деген сияқты құрылған (сұрамақ) өлеңдері;

Ана – біздің күніміз,

Ананың біз – гүліміз.

Ұландарды қуантып,

Ұзақ өмір сүріңіз, -

деген сияқты бір–екі шумақтан құралған, баланың жаттап алуына жеңіл
Балаларға өлең – жыр, тақпақ жаттауда, олардың әрбір сөзді
2.3 Мазақтамалардың тәрбиелік мәні.

Мазақтаманы халық балалардың бірін – бірі мәнеуі, сынауы, шенеуі,
“Асан, жақсы баласың,

Айтқан тілді аласың;

Айтқан тілді алмасаң,

Арам қатып қаласың”, -

деп мазақтама айтушы екінші баланың кемшілігін көзіне айтып, ызаландырып,
“Менің атым – Сүйімжан,

Тентекпін – ау құйыннан!

Жаман тонным жалп етіп,

Құлап қалдым сиырдан” –

деп, баланың өз мінін өзіне айтқызу арқылы халық күлкілі
Баланың табиғи кемшілігін айтып, тәрбиелеудің орнына, оның сүйегін жасытатын,
Мазақтамалар, көбінесе әдемі ажуаға құрылады:

… жақсы деймін,

Нанын алдап жеймін!

Алдағанға көнбесе,

“Жаман бала” деймін.

Ойнамасаң, ойын бақ,

Қойшыбайдың қойын бақ!..

… Алты қойдың асығы – ай,

Алтынбектің жасығы – ай.

Қазақ балалар ақындарының шығарған мазақтамалары көп:

Біздің Сәкен

“Қызық” екен.

Үш түймесі

Үзік екен.

Жұмыс десе, шалағай,

Тамақ десе, қоймағай.

Жүрміз саған жоламай,

Әй, Шалабай, шалағай.

Ол мазақтамалар балаларды әдептілікке, әдемілікке, еңбекке тәрбиелейді.

Мазақтамаларды отбасында, балалар бақшасында, мектепте баланың есіне салу немесе
Мазақтаманың негізгі мақсаты–баланың мінін көрсетіп, сынау, оны тәрбиелеу. Ал
2.4 Өтірік өлеңнің тәрбиелік мәні.

Өтірік өлеңдерді дарынды ақындар қиыннан қиыстырып, қиялмен әсерлендіріп, қызықты
Балалар бақшасында өтірік өлеңдерді балдырғандарға оқып беріп, қиял –
Мектепте өтірік өлеңдер бағдарламалық–пәндік материал ретінде оқытылады. Оқу материалдарын
Екіншіден, өтірік өлеңдерді жаттап, оны сахнада айтуды ұйымдастырудың тәрбиелік
Үшіншіден, өтірік өлеңдерді өнер–жарыс ретінде екі оқушының кезектесіп (мүмкіндік
1 – оқушы:

Айттым да өтірік өлең айла қылдым,

Кесіп ап бетегені найза қылдым,

Торға йды үш қонаққа сойып беріп,

Жарты етін алып қалып пайда қылдым.

2 – оқушы:

Дүниеде болады екен қоян мықты,

Жабылып он бес жігіт зорға жықты.

Соғымға сойған едім, семізін – ай

Бүйрек майдан басқасы бес қап шықты.

2.5 Ойын өлеңдерінің тәрбиелік мәні.

Қазақтың халық педагогикасында ойын өлеңдері қызықты ойындардың эстетикалық әсерін
“Қуырмаш” ойыны әрі баланың көңілін көтеру үшін, әрі еңбекке
Қуыр - қуыр қуырмаш,

Бидай қуыр, қуырмаш.

Тауықтарға тары шаш:

Бас бармақ,

Балан үйрек,

Ортан терек,

Шылдыр шүмек

Кішкене бөбек, -

деп қуырмаш айтушы балдырғанның, саусақтарын санамалап, жұдырыққа түйеді де,
Сен тұр – қойыңа бар!

Сен тұр – жылқыңа бар!

Сен тұр – түйеңе бар!

Сен тұр – сиырыңа бар! –

деп, төрт саусақты түлік малға “жұмсайды” да, ең кішкене
Ал сен алаңдамай

Қазанның түбін жалап,

Үйде жат! –

дейді де, оны “жатқызып қойып, ойыншы қол бойынан” қызық
Мына жерде қант бар,

Мына жерде жент бар,

Мына жерде қатық бар,

Мына жерде қытық бар! –

деп, қытықтап, балдырғанды еріксіз күлдіреді.

“Кім керек” сияқты қалмақ өлеңі “Ақ серек, көк серек”
Ақ серек пен көк серек

Шауып алдым бәйтерек.

Бізге сұлу қыз керек,

Қыз ішінде сіз керек!

Бізге күшті ер керек!

Өзің керек – Еркөбек!

Ойындағы жеке ойыншылардың бейнелік ерекшеліктеріне қарай балалар, бұл өлеңді
“Ұшты - ұшты” ойыны қызықты өту үшін ұқсас сөздерді
- Ұшты – ұшты, сұңқар ұшты!

- Ұшты – ұшты, тұлпар ұшты!

- Ұшты – ұшты, қарға ұшты!

- Ұшты – ұшты, арба ұшты!

- Ұшты – ұшты, тарғақ ұшты!

- Ұшты – ұшты, жарғақ ұшты!

- Ұшты – ұшты, дауыл ұшты!

- Ұшты – ұшты, қауын ұшты!

- Ұшты – ұшты, үйрек ұшты!

- Ұшты – ұшты, бүйрек ұшты!

- Ұшты – ұшты, қыран ұшты!

- Ұшты – ұшты, жылан ұшты!

- Ұшты – ұшты, қызғыш ұшты!

- Ұшты – ұшты, сызғыш ұшты!

- Ұшты – ұшты, ұзақ ұшты!

- Ұшты – ұшты, тұзақ ұшты!

Ойын кезінде ойынды басқарушы, дауыс ырғағымен, қызықты қимылдармен ойыншылардың
“Жасырынбақ” ойынының өлеңдері жұп пен тақты ажыратып, ең соңына
Бірім,

Екім,

Тығыл!

Бекін!

Мен санайын

Сен бол дайын:

Сары шымшық –

Шиқылдауық,

Сара ала қаз –

Саңқылдауық,

Қырман тауық –

Қырқылдауық,

Сен тұр,

Сен шық! –

дейді.

“Шілік” ойынының өлеңі әрбір баланың ақындық бейіміне байланысты, егер
Ақбай!

Тоқбай!

Жирен

Қаңбай!

Әлекем –

Молда!

Өзің

Қолда!

Алға қарай

Ал Қарабай!

Зуу!

“Айтыс ойыны” өлеңдерінің де халық педагогикасында өз орны бар
Ұл:

Қасқыр, қасқыр қара ала,

Бауыр жүні сары ала.

Біздің қойды арала,

Қыздардың қойын жарала.

Қыз:

Қасқыр, қасқыр қарасың,

Қайда кетіп барасың?

Мына баланы жей ғой,

Қойды қайдан табасың.

Ұл:

Қасқыр, қасқыр қара ала,

Өтірікке қарама.

Қой болмаса далада,

Осы қызды жарала.

Қыз:

Маң төбетім барады

Қасқырларды алады

Содан кейін сен, бәлем,

Тап өзіңді табады.

Жаңа ойын өлеңдері заманына сәйкес, техникалық прогреске, өмір талабына
Бөп – бөп, пыш – фу!

Бөп – бөп, пыш – фу!

Мен – ең күшті!

Менен күшті

Кім бар? Пыш – ту!

Вагондардың

Тіркеп бәрін

Жүкті артып,

Кеттім тартып!

Теміржолшы,

Абай болшы;

Жер қашық қой,

Жол ашып қой!

Бөө - бөө! Бөө!

Бө - ге – ме!

Бәрі біркелкі ырғақпен басып, қолдарын тепловоз дөңгелектерінің иықщиларына ұқсатып,
Отбасында ойын өлеңдерін, әсіресе, айтыс ойын өлеңдерін балаға оқытып,
Балалар бақшасында ойын өлеңдері бойынша қызықты сценкалардың қойылымдарын ұйымдастыру
Мектептегі спорт алаңында ойын өлеңдерінің әуені естіліп, әсемдік пен
3. ШЕШЕНДІК СӨЗДЕРДІҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. ТЕРМЕЛЕРДІҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. ЕРТЕГІЛЕРДІҢ
3.1 Шешендік сөздердің тәрбиелік мәні.

Шешендік сөздер–ел құралып, халық қалыптаса бастағаннан бері халықтың өнеге
Тарихта Тәуке хан, Төле би, Қазбек би, Әйтеке би,
Қазақ ауыз әдебиетіндегі шешендік сөздерді мазмұнына қарай шешендік арнау,
Арнау шешендік сөздер: әзіл, сықақ, сын, бата, алғыс, естірту,
Шешендік сөздер халықтың түсінік сөздерімен баяндалады. Ол түсінік (кіріспе)
Жиын–тойда, мәжілістерде, бас қосу рәсімдерінде сөз жүйесіне шешендік сөздерді
Отбасында ата–ана бала тәрбиесіне үлгі етіп шешендік сөздерден мысал
Мектепте шешендіктің (ораторство) мәнін жан–жақты ұғындыратын алуан түрлі әдеби
Өсиет–ата–бабаның соңғы ұрпаққа айтып қалдырған даналық мұралары. Өсиеттің әулеттік,
Қазақтың халық педагогикасында ақыл – ой тәрбиесі термелер, ертегілер
3.2 Термелердің тәрбиелік мәні.

Жырдың үлгі - өнеге, өсиет, насихат ретінде айтылатын түрі
Термеші адамгершілік пен зұлымдықты, әділеттілік пен әділетсіздікті, жаман мінез
Отбасында баланың өнерге бейімділігін дамытып, домбыра тартуды үйреніп, терме
Мектепте жас термешілер үйірмесін ұйымдастырып, оған басшылық жасау-әдебиет пәні
Халық аузында ертеден айнымай келе жатқан Қазтуған жырау, Жиембет
Терме жырлар, көбінесе 7 – 8 буынмен жеңіл айтылады
Термешілер бұрынғы ақын – жыраулармен қатар, қазіргі ақындардың да
3.3 Ертегілердің тәрбиелік мәні.

Алғашқы қауымнан бастап, бала тәрбиесіне ерекше әсер ететін ертегілерді
Хайуанаттар туралы ертегілер көне заманда елдің және аңдардың, малдың
Ертегілердің ішіндегі баланың қиялын шарықтатып, балалық шақтың болашағын елестетіп,
Тұрмыс – салтқа байланысты ертегілер халықтың тарихи талаптарына байланысты
Батырлық ертегілерде елін қорғап, халқын қадірлеген ерлердің таңғажайып іс
Аңыз ертегілер, негізінен, Алдар көсе мен Жиренше шешеннің, Қожанасырдың
Отбасында ертегілер күнін белгілеп, ол күні әженің, не атаның
Зиялы отбасында ертегілер бойынша, қуыршақ театрын ұйымдастыру, ертегілер инсценировкалары
Балалар бақшасында ұйымдастырылатын ертегілер бөлмесі әркім әсер алатындай әсем,
Мектептегі әдебиет пен ертегілер бөлмесі ертегілердің тарихи, әлеуметтік мән
3.4 Аңыз әңгіменің тәрбиелік мәні.

Халық өз ұрпағының ұлағатты, білгір, батыл, батыр, ойшыл, еңбекқор,
Аңыз әңгімелер келешек ұрпақтың наным – сенімін, арман -
Аңыз - әңгімелер: 1. Аспан әлемі, жан – жануар,
“Жетіқарақшы”, “Үркер” жұлдыздары, “Самырұқ”, “Бозінген” туралы аңыз әңгімелерде жұлдыздар
“Үш жүз”, “алты арыс Алаш”, “Домалақ ене”, т.б. аңыз
“Лұқман Хакім”, “Қағбаның қара тасы”, т.б. аңыз әңгімелерде діни
“Жерұйық” атты аңыз әңгімеде әлеуметтік армандалап, мұң– мұқтаждың қиялдағы
Тарихи қаһармандықты насихаттап, данышпандар мен шешендерді, батырларды үлгі -
Отбасында аңыз әңгімелердің сан салалы, алуан түрлі үзінділерін айта
Мектепте, әсіресе тарих, әдебиет сабақтарында және ол пәндердің үйірме
Қанатты сөздер мен даналық сөздер – даналар мен шешендердің
Халық тәжирибесінде дүниетанымдық (даналық) сөздер де көп кездеседі. Күз
Қарлығаш жер бауырлап ұшса, жаңбыр жауады; шілде қоңыз көп
3.5 Көркемдікке, өнерге тәрбиелеу.

“Өнер өрге бастырады” деп халық көркем өнерді жоғары бағалайды
Музыка өнерінің әсем үлгілері халық күйлері мен халық әндері
Қазақ биінің тарихы ертеден басталады, “Жез киік”, “Көк серке”,
Сәндік өнерді үйрету, халық дәстүрінде негізінен, еңбек тәрбиесімен ұштастырылып
Сәулеттік өнер де әулеттік дәстүрге айналған халық педагогикасының бір
Халық педагогикасының тәрбиелік қуатты құралы – жыр. Жырдың (өлең,
4. ТҰРМЫС – САЛТ ЖЫРЛАРЫНЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ. БАТЫРЛЫҚ ЖЫРЛАРДЫҢ
4.1 Тұрмыс – салт жырларының тәрбиелік мәні.

Қазақ халқы өзінің тұрмыс – тіршілігіне, әдет – ғұрпына,
Тұрмыс – салт жырларын: төрт түлік мал туралы жырлар
Жыр - өлең (шығарма) сөзімен айтушыны жыршы (термеші) деп
Әдет – құрыпқа байланысты жырлардан шілдехана жырлары мен жұбату,
Той бастар думан–тойдың мәнін, маңызын әсерлі әуенмен жеткізіп, тыңдаушының
Жар–жар жыры жас жұбайларды құрметтеп, құттықтаумен қатар, олардың алдына
Беташар жыры жас келінге елін сүюді, ата – енесін
Ал, сыңсу, қоштасу жырлары өткен заманда, көбінесе еріксіз, малға
4.2 Батырлық жырлардың тәрбиелік мәні.

Қазақтың халық педагогикасындағы аса бай мұра – батырлық жырлар.
Батырлық жырларда ел қорғау, басқыншыларға қарсы күресу кезінде көрсеткен
Батырлық жырлардағы оқиға жүйесі сенімді, нанымды, қызықты құрылады да,
Батырлық жырлар, көбінесе 7–8 буынды жыр тармақтарымен жырланады, кейде
Негізгі батырлық жырлар қазіргі кезде дыбыс жазуына түсірілген, баспадан
Соңғы уақытта шығарылған батырлық жырлардың көркемдік дәрежесі жоғары, авторлары
4.3 Батырлық жырлардың дүниетанымдық және тәрбиелік мәні.

Қандай шығарма болса да, оның негізгі мақсаты – тәрбие.
Батырлық жырлар эмоциялық әсермен тыңдаушының ынтасын арттырып, көріктілігімен көкейге
Қара түнекті, қайғылы, қасіретті заманда эпостық шығармалар халықтың көңілін
“Сөз сүйектен өтеді” деген халық, сөз өнерін тәрбиенің күшті
Қаршадайынан халықтың ауыз әдебиетін сүйе тыңдап өскен әрбір қоғам
Тәрбие мүддесіне сай, халық эпостық шығармаларға тыңдаушы сезінетіндей етіп,
Бағдарлай зерттеп байқасақ, эпостық шығармаларда тәрбиенің алуан түрі бар.
Өзі алты жасында

Кәмшат бөркі басында…

Қобыландыны барған соң,

Естеміс ерің баулыды,

Күнде киік аулайды,

Кездессе жауын жаулайды, -

деп халық батырдың алты жасынан–ақ ат шабуға, мергеншілікке үйрене
Мергеншілік өнері барлық эпостық жырларда айрықша сөз болып, дәріптеледі.
Көбіктінің бөксесі,

Кеудесінен бөлінді.

Мергеншілікті осылай суреттеу–эпостық жырлардың (батырлық эпостардың) дәстүрлі арқауы. Домбауыл
Батырлық жырларды тыңдаушы жақсылық пен жамандықты, мейірмандық пен зұлымдықты
Батырлық жырлардан тыңдаушы (не оқушы) сөз, әдеп, ақыл, нақыл
Халық елін қорғаған ерлерді жоғары бағалайды, оларды қастерлеп дәріптейді.
Қолдекең сонда тарықты,

Батыр сөзге толықсып,

Көп ойлады халықты, -

деп жырласа, бірде оның Тоқтарбай үшін ғана емес, халық
Өлгенде көрген кебеген

Ел тілеуін тіліген, -

деген сөз салады. Атаның баласы ғана емес, адамның баласы
Халық басқыншылықты жек көреді, соғыстың екі түрін (ел қорғау,
Еділдің арғы жағына

Аттанбадым олжа үшін.

Сыңсып жатқан мал үшін

Аттанғаным кәуірге

Атамның ежелден ескі кегі бары үшін! –

дейді. Мұндай идея ғашықтық туралы жырларда да бар. Өзіне
ә) Халық Отан қорғау адамгершіліктің асқар шыңы деп тұжырымдайды.
б) Батырлық жырларда халықты қорғаушы ерлер мен азаттық үшін
Сен құлын да емдің, тай да емдің,

Құнан жаста ар да емдің,

Донен жаста үйреттім,

Алты қабат ала арқан

Жібектен өріп сүйреттім!

Бес бедеуге салдырдым,

Алты жаста ақтаттым…

Алшаңдатып ойнаттым,

Арпа – бидай асаттым, -

дейді. Зұлымдықты адамгершілік жеңеді, “әділетсіз болса, әкең де жат
Ұлттық мақтаныш, ұлттық сезім, “У ішсең руыңмен” деген ұғым
“Жанды іскер патриотизмнің бір айырмашылығы – қандай да болмасын
Отан сүйгіштік адамгершіліктің бір шыңы болса, өз елі үшін
Жеке адамдардың мақсат–мүдделерінің орындалуы оларды мұратқа жеткізеді. Сол мақсат–мүдделердің
Қазақ халқы өзінің ерлігімен кең – байтақ мекенін қорғап
Батырлық жырларда адам мінезіндегі көркемдік (этика) халық сүйген қаһармандардың
“Менің өзім нашармын,

Кілттің аузын ашармын,

Бұл бейнетті көргенше,

Шеш қолымды, Қарлыға,

Рұқсат берсең қашармын!” –

дейді.

Қараманға қарсы бейне Қобыланды, ол мұндай қорқақтық, “нашарлық” мінезді
“Ай, қаш, залым, қасымнан!”

Қиямет салма жасымнан,

Дәулет құсы ұшты деп,

Тіліне дұшпан көнбедім.

Өшті болған әкеңнен

Өшімді алмай кетпеймін,

Кекті болған әкеңнен

Кегімді алмай кетпеймін!” –

дейді. Бұл ер жүрек, қайтпас–қайсар батырдың мінезі. Батырдың батырлығын
Эпостық шығармаларда батырлар айтқан анта, берген сертте тұратын табанды
Батырлық жырларда жар–жар, жұмбақ айтыс, тақпақтау, қоштасу, жоқтау, монолог
“Алпамыс батыр” жырындағы Күлтай мен Алпамыстың айтысы, Бадамшаның аужары,
Батырлық жырлар осындай тәрбиелік әсер етумен қатар, өткен замандардан
Ал, ғашықтық жырлар жастарды әрі ерлікке, әрі адалдыққа, әділеттілікке
4.4 Ғашықтық жырлардың тәрбиелік мәні.

Ғашықтық жырларда мөлдір махаббат қастерлене жырланады. Әйелдерді зорлық некемен
Ғашықтық жырлардың трагедиямен (қайғымен) аяқталуына да халықтық азатшылдық арман
Мөлдір махаббат иелері Қозы Көрпеш пен Баян Сұлу ерікті
ҚОРЫТЫНДЫ

Тұрмыс – салт әуендерімен айтылатын бесік жыры бөбекті жұбату
Тұсау кесу - әдет – ғұрыптық, ырым – рәсімдік
Халық баланың тілін ширату үшін, оған сөз үйретіп, дүниетанымын
Балбөбектің тілі шығып, балдырған жасында сөздік қоры молая бастаған
Санамақтарды халық негізінен, жас балаға сан үйрету мақсатымен шығарған.
Нақты бір зат туралы тұспалдап, ұқсатып, бейнелеп айту арқылы
Мақалдар – нақыл, өсиет түрінде айтылатын философиялық ой түйіндері,
Мәтелдер, негізінен, тұжырым тұспалы өлеңде сыңар тармақты, қара сөзде
Балаларға өлең – жыр, тақпақ жаттауда, олардың әрбір сөзді
Мазақтамаларды отбасында, балалар бақшасында, мектепте баланың есіне салу немесе
Мазақтаманың негізгі мақсаты–баланың мінін көрсетіп, сынау, оны тәрбиелеу. Ал
Өтірік өлеңдерді дарынды ақындар қиыннан қиыстырып, қиялмен әсерлендіріп, қызықты
Қазақтың халық педагогикасында ойын өлеңдері қызықты ойындардың эстетикалық әсерін
Отбасында ойын өлеңдерін, әсіресе, айтыс ойын өлеңдерін балаға оқытып,
Шешендік сөздер–ел құралып, халық қалыптаса бастағаннан бері халықтың өнеге
Қазақ ауыз әдебиетіндегі шешендік сөздерді мазмұнына қарай шешендік арнау,
Жырдың үлгі - өнеге, өсиет, насихат ретінде айтылатын түрі
Термеші адамгершілік пен зұлымдықты, әділеттілік пен әділетсіздікті, жаман мінез
Термешілер бұрынғы ақын – жыраулармен қатар, қазіргі ақындардың да
Алғашқы қауымнан бастап, бала тәрбиесіне ерекше әсер ететін ертегілерді
Зиялы отбасында ертегілер бойынша, қуыршақ театрын ұйымдастыру, ертегілер инсценировкалары
Балалар бақшасында ұйымдастырылатын ертегілер бөлмесі әркім әсер алатындай әсем,
Мектептегі әдебиет пен ертегілер бөлмесі ертегілердің тарихи, әлеуметтік мән
Халық өз ұрпағының ұлағатты, білгір, батыл, батыр, ойшыл, еңбекқор,
Аңыз әңгімелер келешек ұрпақтың наным – сенімін, арман -
Отбасында аңыз әңгімелердің сан салалы, алуан түрлі үзінділерін айта
Мектепте, әсіресе тарих, әдебиет сабақтарында және ол пәндердің үйірме
“Өнер өрге бастырады” деп халық көркем өнерді жоғары бағалайды
Сәндік өнерді үйрету, халық дәстүрінде негізінен, еңбек тәрбиесімен ұштастырылып
Сәулеттік өнер де әулеттік дәстүрге айналған халық педагогикасының бір
Халық педагогикасының тәрбиелік қуатты құралы – жыр. Жырдың (өлең,
Қазақ халқы өзінің тұрмыс – тіршілігіне, әдет – ғұрпына,
Тұрмыс – салт жырларын: төрт түлік мал туралы жырлар
Қазақтың халық педагогикасындағы аса бай мұра – батырлық жырлар.
Батырлық жырларда ел қорғау, басқыншыларға қарсы күресу кезінде көрсеткен
Қандай шығарма болса да, оның негізгі мақсаты – тәрбие.
Батырлық жырлар эмоциялық әсермен тыңдаушының ынтасын арттырып, көріктілігімен көкейге
Тәрбие мүддесіне сай, халық эпостық шығармаларға тыңдаушы сезінетіндей етіп,
Батырлық жырларды тыңдаушы жақсылық пен жамандықты, мейірмандық пен зұлымдықты
Қазақ халқы өзінің ерлігімен кең – байтақ мекенін қорғап
Батырлық жырларда жар–жар, жұмбақ айтыс, тақпақтау, қоштасу, жоқтау, монолог
Батырлық жырлар осындай тәрбиелік әсер етумен қатар, өткен замандардан
Ғашықтық жырларда мөлдір махаббат қастерлене жырланады. Әйелдерді зорлық некемен
Ғашықтық жырлардың трагедиямен (қайғымен) аяқталуына да халықтық азатшылдық арман
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті “Мектеп” 1974 ж.
Афанасьев Н.Ф. Этноп