М.Тынышбаев.Қазақтан шыққан тұңғыш техника маманы диплом жұмысы
КІРІСПЕ .........................................................................................3-10
І –Тарау. М.Тынышбаевтың өскен ортасы және қоғамдық көзқарасының қалыптасуы..............................11-19
ІІ- Тарау. М.Тынышбаев. Қазақтан шыққан тұңғыш техника маманы......................................................................20-26
ІІІ- Тарау. Түркістан-Сібір темір жолы құрылысында (1927-1930)...................................................................................27-36.
ІУ- Тарау. М.Тынышбаев-саяси қуғын-сүргін
құрбаны 37-51
ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................52-56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР...................................57-59
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 57 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
КІРІСПЕ .........................................................................................3-10
І –Тарау. М.Тынышбаевтың өскен ортасы және қоғамдық
ІІ- Тарау. М.Тынышбаев. Қазақтан шыққан тұңғыш техника маманы......................................................................20-26
ІІІ- Тарау. Түркістан-Сібір темір жолы құрылысында (1927-1930)...................................................................................27-36.
ІУ- Тарау. М.Тынышбаев-саяси қуғын-сүргін
құрбаны 37-51
ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................52-56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР...................................57-59
КІРІСПЕ
Қазақ халқының тәуелсіз мемлекеті бірнеше ұрпақтың арманы болды. Отарлық
Ал енді бүгінгі күні сол тәуелсіздігімізге қолымыз жеткенде, туған
Осы орайда, кезінде тәуелсіздігіміз, азаттығымыз үшін күрескен, сондықтан кеңестік
Бұған қосымша осы уақытқа дейінгі жазылған отандық тарихымызда, жеке
Мұның өзі біз зерттеп отырған тақырыптың өзектілігін көрсетеді. Жалпы,
Белсенді қайраткерлерінің бірі - зерттеу тақырыбы етіп алған -
Кеңестік тарихнамада ұлттық қозғалыстар, саяси партиялар тарихы тым біржақты,
М.Тынышбаев туралы кеңестік зерттеулерде жасалған тұжырым дәлел болады. Мысалы,
Орыс халқы мен қазақ халқының жаулары-буржуазияшыл-ұлтшылдар орыс пролетариатына өшпенділікті
Тұтас Түркістан өлкесіндегі XX ғасырдың басындағы ұлт-азаттық қозғалыстың жетекшілерінің
Есімі Түркістан тарихының өте маңызды кезендерімен тығыз байланысты, саналы
М.Тынышбаевтың ұлттық тарих ғылымына қосқан үлесі зор. Сондықтан, тарихшы-қайраткер
Мәселенің зерттелу деңгейі. Мұхамеджан Тынышбаевтың қызметін зерттеуге арналған жұмыстар,
М.Тынышбаевтың өмірі мен қызметі туралы алғашқы зерттеулер қатарына, Қазан
Кеңес үкіметі тұсында барлық ұлттық қозғалыстар қайраткерлері тәрізді Мұхамеджан
Кеңестік дәуірдегі тарих ғылымында мәңгі, өзекті тақырыптардың ең бастысы
Жазылу мезгілі азамат соғысы аяқталысымен басталып, 20-жыл-дардың ортасына дейінгі
"Отаршыл революция (Түркістан тәжірибесі)" атты еңбегінде большевиктік зерттеуші Г.Сафаровта
Алаш қайраткерлеріне 20-жылдардың соңынан бастап төнген қатер және сталиндік
Тарих ғылымының өз міндетінен айырылып, ресми саясаттың бағынышты құлына
1933 жылы 8-28 желтоқсан аралығында, Қазақ марксизм-ленинизм ғылыми-зерттеу институтында
Бірақ көп ұзамай, САсфандияровта осы соңғы топқа қосылуға мәжбүр
Енді М.Тынышбаевтың да қоғамдық-саяси қызметіне, жеке өмірінс жаңаша, ұлт
Көбісі қазақ тіліне аударылған бұл еңбектер арнайы ғылыми талдау
Алаш қозғалысы қайраткерлерін, М.Тьшышбаевты еске алу кештерінде қайраткер-ғалымның өмірі
М.Тынышбаевтың шығармалар жинағы алғаш рет 1993 жылы жарық көрді/15/.
Тарих ғылымының докторы, профессор М.Қ.Қойгелдиев "Алаш қозғалысы" деп аталатын
Тарих ғылымының докторы, Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым. Академиясының мүше-корреспонденті
Соңғы жылдары жарық көріп жатқан, қазақ зиялыларының жекелегең өкілдеріне
Таяу шет ел ғалымдары да ұлттық қозғалыстарға арналған жаңа
XX ғасыр басындағы саяси партиялар, қайраткерлер туралы Ресей ғалымдары
Саяси көзқарастары үшін әр жылдары шетелге қоныс аударуға мәжбүр
Башқұрт халқының қайраткері, ғалым З.В.Тоған өзінің "Естелігінде" құрамында М.Тынышбаев
Б.Һаиттың Түркістандағы ұлт-азаттық қозғалысқа арналған зерт-теулеріндегі Алашорда үкіметінің қызметіне,
М.Тынышбаевтың тарихи көзқарасына С.Асфандияровтан басқа, одан ертерек Ж.Ақбаев өз
Кеңестік Қазақстан тарихнамасы туралы еңбегінде Г.Ф.Дахшлейгер, М.Тынышбаев пен М.Дулатовтың
1990 жылы жарық көрген жұмыстарында тарихшы, археолог, этнограф ғалымдар,
Осы жылдары ұсынылған Қазақстан тарихнамасының "ақтандақ" беттеріне арналған еңбегінде
Жоғарыда ескереткеніміздей, әлі күнге дейін қазақтан шыққан тұңғыш техника
Сонымен Мұхамеджан Тынышбаевтың жан-жақты қызметіне, жеке өміріне қатысты ғылыми
Зертеудің мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмысының басты мақсаты -М.Тынышбаевтың
М.Тынышбаевтың туған ортасын анықтау. Оның қоғамдық көзқарасының қалыптасуына ықпал
Қайраткердің қазақ тарихының күрделі мәселелерін зерттеудегі ролін және оның
- Қазақтан шыққан тұңғыш техника маманының кәсіби шеберлігін бүгінгі
Қазақстандағы социалистік индустрияландырудың алғашқы "қарлығаштарының" бірі Түркістан - Сібір
сталиндік саяси қуғын-сүргіннің жүгенсіздігін, тұрпайы жазалау механизмін, адамгершіліктен жұрдай
Зерттеудің методологиялық негізі. М.Тынышбаев - "XX ғасырдың алғашқы жартысындағы
Дипломның құрылымы. Жұмыс кіріспеден, төрт тараудан, қорытындыдан және пайдаланған
І –Тарау. М.Тынышбаевтың өскен ортасы және қоғамдық
Мұхамеджан Тынышбаев 1879 жылы мамыр айының 12 жұлдызында Жетісу
М.Тынышбаевтың әкесі - Әлдекеұлы Тынышбай Лепсі уезінің биі болған.
М.Тынышбаев "жер жаннаты Жетісу" атанған әсем өңірден шықты. Тынышбай
Ал уездің орталығы -Лепсі қаласы сол кезде, өзінше бір
М.Тынышбаев білім алған Верный Ерлер гимназиясы, 1876 жылы генерал-губернатор
Жанында қазақ балаларына арналған пансионы бар осындай гим-назияда, М.Тынышбаев
М.Тынышбаев гамназияда өте үздік оқыды. Ол 10 жыл бойы
Гимназия қабырғасында оның өмірде ұстанар мақсаты да қалып- бастайды.
1899 жылы мамыр айында мәдени өмірге құмар Верный жүрт-шылығы,
Пушкин мерекесі 27 мамырда ашылады. Қаладағы түрлі қоғамдар дайындаған
М.Тынышбаевтың Мұндай қасиеті, ол гимназияны бітірген жылы жазған "Лермонтов
Ресей үкіметі 1876 жылы, Жетісуға билік жүргізіп отырған Қоқан
Жоғарыда ескерткеніміздей, 1867 жылы құрылған Жетісу облысы Түркістан генерал-губернаторлығына
Облыстың әскери және азаматтық билігі әскери губернатордың қо-лына шоғырланды.
Жетісу облысы ғасыр басында алты уезге бөлінген болатын. Олар:
Кейін М.Тынышбаевтың атына жазатынындай, "сатып алусыз, пара берусіз өтпейтін"/33/
Жетісу облысында патша заңы толық жүзеге асып тұрды. Мемлекеттік
Енді жер мәселесі қалай шешілгеніне қысқаша тоқталалық. 1891 шыққан
Жетісуді жаулап алысымен Ресейдің мұнда отаршылдық саясаты, жедел қарқынмен
Казактар арқылы іске асырылған әскери отарлау, өлкедегі патша үкіметінің
Орыс үкіметі казактардың Жетісуда мәңгі орнығып, өздерінің әс-кери тірегі
Жетісуды орыс шаруалары арқылы отарлау да, әскери отарлаудан кем
Алғаш өз еріктерімен келіп, өлкені "бейбіт" жолмен отарлағандар осы
М.Тынышбаев 1900 жылы 21 жасында гимназияны алтын медальға бітіріп
Бұдан М.Тынышбаевқа ұстаздарының ерекше ынтызарлығы түскенін байқауға болады. Мұның
Әрине, "бұратана" өкіліне жаулап алушы елдің өкілдері арасында бірге
Саналы жас, сол үшін, өзіне жайлы болуға тиіс қызметтен
Әлеуметтік тегі жағынан қарағанда, соншалықты аса байдың баласы болмаған
Сонымен аталған кісілердің тікелей араласуымен, М.Тынышбаевқа 1891 жылғы "Дала
"Бұратана" өкілі - М.Тынышбаевты империя астанасы жылы қабылдаған жоқ.
Судент М.Тынышбаев материалдық жағынан қатты қиындық көреді. Оған жылына
Мұндай қиындықтарға қарамастан М.Тынышбаев өте үздік оқиды. Оның институтты
Осындай жағдайға байланысты М.Тынышбаев еліне, екі жылда бір рет
М.Тынышбаев Петербург қаласында 1900-1906 жылдары болды. Бұл жылдар тарихи
М.Тынышбаевтың үш ғасырға жуық ел билеген Романовтар әулетін қатты
Алыста жүріп, саяси құқынан да, дінінен де айрылған, экономикалық
Ол бұл жолда жалғыз болған жоқ. Астанада оқитын түркі
Аталған кісілер ішінде Х.Досмухамедовтың есімі ғана бізге жақсы Ол
М.Тынышбаевтың гимназиялас досы Сәдуақас Шәлімбеков 1902-1906 жылдары Петербург әскери-медициналық
М.Тынышбаевтың дағыстандық құмық досы - Дәуд Махмудулы Шейх-Али /1879-1954/
Д.М.Шейх-Али сонымен бірге, Алматы тәжірибе станциясында, Қазақ Ауыл шаруашылығы
М.Тынышбаевтың тағы бір пікірлес жолдасы - XX ғасыр басында-ғы
ІІ- Тарау. М.Тынышбаев. Қазақтан шыққан тұңғыш техника маманы
Мұхамеджан Тынышбаевтың 1900-1906 жылдар аралығында Санкт-Петербург қаласындағы император Александр
XVIII ғасырдың аяғынан бастап Ресейде қанат жая бастаған капиталистік
Крепостниктік тәртіптің жойылуы, аталмыш оқу орнына да жаңа бағдар
М.Тынышбаевта өмірде, осындай жан-жақты мамандығына сай қызмет етті. Мұның
Сол сияқты М.Тынышбаевтың бұл кәсіпке келу жолы туралы сауалға
XX ғасырдың басында ғана емес, тіпті 50-жылдарға дейін де
Жалпы, Ресейде XIX ғасырдың 60-жылдарының соңымен 70-жылдарының басында басталған
XIX ғасырдың 70-жылдарында Қазақстанда жол құрылысының жалғыз жетістігі, Самарадан
Ресей империясына, отар елдері - Орта Азия мен Қазақстанның
1878 жылы генерал-майор Дубельт Жол Қатынасы Министрлігіне Түмен-Ақмола-Ташкент жолы
Түркістан мен Сібірді жалғайтын темір жол қажеттігі туралы мәселе,
Бұлардың екеуі де, әсіресе Сібір темір жолы пайдалануға берілген-нен
Түркістан мен Сібірді жалғастыру туралы пікірлер, 90 жылдары Ресейде
Ресей Жол Қатынасы Министрлігіне және Қаржы Министрлігіне Жетісу мен
Жергілікті баспасөзде ("Туркестанские ведомости", "Оренбургский листок", "Русский Туркестан", "Оренбургские
Мұнда, негізінен екі бағыт: Ташкент-Верный-Семей және Орынбор-Ташкент талқыланған болатын.
1899 жылдың қаңтар айында Ташкент-Верный трассасы бойында, жергілікті кәсіпкерлер
1899 жылы тұтас Түркістан өлкесінде салынатын болашақ темір жолдың
Ал Жетісу темір жолы құрылысы белгісіз мерзімге кейін қалдырылды.
Міне, осындай тарихи объективті жағдайлар да, есейіп қалған М.Тынышбаевтың
Оның алғашқы кәсіби қызметі осы Жетісу темір жолымен байланысты.
Негізінде, Орынбор-Ташкент темір жолы салынып жатқан кезде де, Түркістан
М.Тынышбаев осы экспедицияның құрамында болған еді. Ол Пішпек пен
М.Тынышбаев бүдан кейін Орта Азия темір жолында істеді. 1908
1914 жылдың басынан М.Тынышбаев Жетісу темір жолы құрылысына ауысады.
Жетісу темір жолын салу туралы айтыс, ақыры оны қолдаушылардың
Жетісу темір жолы қоғамының құрылтайшылары орыс капиталисі А.И.Путилов жоне
Құрылыс 1914 жылдың 15 шілдесінде басталды. Мұнда М.Тынышбаевтың кесіби
Алайда басталып кеткен бірінші дүниежүзілік соғыс бұл құрылысқа кедергі
Деректер М.Тынышбаевтың осы құрылысты Уақытша үкімет тұсында жалғастыруды қолға
Кеңес үкіметі жылдарында М.Тынышбаевтың кәсіби қызметі Түркістан республикасында түрлі
Жетісу өңірінде темір жол салу туралы ізденістен бастап, оны
М.Тынышбаевтың 1924 жылы 14 қаңтарда Түркістан Экономикалық Кеңесі төрағасына
Бұған байланысты 1923 жылы 15-қазанда Еңбек және Қорғаныс Кеңесі
М.Тынышбаев құрылысқа қажетті материалдар (рельс, шпал, қаржы) мезгілінде жеткізіліп
М.Тынышбаев өз ісінің нағыз шебері болған еді. Мәселен, мүны
М.Тынышбаевтың сонымен бірге, осы мезгілде Түркістан каналының жобасын жасаған
М.Тьшышбаевтың Қазақстанның Кеңес үкіметі тұсындағы астанатарының салынуына да үлкен
1925 жылы Қазақстанның жаңа астанасы Қызылорда қаласына ауысатын болды.
М.Тынышбаев астананың архитектуралық-көркемдік келбеті жө-ніндегі өз ұсыныстарын, құрылысқа байланысты
ІІІ- Тарау. Түркістан-Сібір темір жолы құрылысында
(1927-1930)
М.Тынышбаев "Түрксиб - артымда қалатын ескерткіш" деп бекер айтпаған
Осыған байланысты туындайтын барлық проблемалар комплексіне басшылық жасасады. Комитет
Ол Түрксиб өңірін зерттеуге арналған барлық экспедицияларға да қатысқан
Жалпы, құрылысты салу күрделі техникалық проблемалардың шешілуін қажет етті.
М.Тынышбаевтың көлемді баяндамасында тағы басқа да көптеген қызықты ұсыныстар
Оның баяндамасындағы экономикалық мақсаттағы ұсыныстары, құрылысты салумен бірге жүзеге
М.Тынышбаев, баяндамасындағы соңғы мәселеге бүдан кейінде тоқталған болатын. Жалпы,
1927 жылы көктемнен бастап Түрксиб темір жолын салу басталды.
М.Тынышбаевтың бұл мәселемен құрылыс салынбай жатып-ақ айналыса бастағаны, жоғарыдағы
Ол Түркістан-Сібір темір жолы құрылысының басты жұмыс күші қазақ
Дәл осы мәселе 1927 жылы 28-29 қыркүйекте өткен Жәрдемдесу
М.Тынышбаевтың ерекше кәсіби шеберлігі осы Турксибте танылған болатын. Бұл
Түркістан мен Сібірді жалғастыратын темір жол салу туралы идеялар
Кеңес үкіметі Түрксибті салу туралы шешім қабылдап, құрылысты салуға
Ел ішінде М.Тынышбаевты Турксибпен бірге қосып айту себебі де,
Қордай, Шоқпар жобаларымен қатар Қастек, Қақпатас варианттары да болған.
Оның пікірінше, "Шоқпар жолы ұзақтау болғанымен, артық күшті, көп
Шоқпар варианты шын мәнінде, қызу айтыспен, дау-жанжалмен бекітілді. Оны
1927 жылы 28 қазанда КСРО Еңбек және Қорғаныс комитеті
Өз мүддесін, өз елінің болашағына қам жасағандығы үшін айыпты
Сонымен, жол Шоқпар варианты бойынша Алматы арқылы тартылатын болды.
Әрі жол салынып, әрі зерттеу жүргізіліп, Шоқпар асуы да
М.Тынышбаев ми батпаққа орналасқан, бір жағы зират пен жүз
Негізінде, М.Тынышбаев табиғаты өте әсем Алматының көк түтінге оранбай,
М.Тынышбаевтың тағы бір кәсіби, инженерлік толғанысының көрінісі - Дос
Алматыдан Семейге тартылатын жолдың екі жобасы болған. Бірі -Лепсі
Балқаштан Бөрлітөбеге дейін М.Тынышбаев өз қолымен салған 12 километрлік
Күні бүгінге дейін халыққа қызмет етіп келе жатқан Ертіс
М.Тынышбаевтың Түрксиб бойында жасаған бұдан басқа да ірілі-ұсақты жасанды
Мұны біз оның тағы бір сүйсінерлік ісінен аңғара аламыз.
Сонымен М.Тынышбаевтың аты аңызға айналған Түркістан-Сібір темір жолын салудағы
Біріншіден, біз оның адалдығын көреміз. Кеңестік тарихнамада жазылғандай, "зиянкес",
Екіншіден, біз оның халқына қызмет етуді қандай іспен болса
Үшіншіден, біз оның Кеңес үкіметінің ірі мамандарын мойындата білген
ІУ- Тарау. М.Тынышбаев-саяси қуғын-сүргін құрбаны
20-жылдардың ортасынан бастап Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі, Өлкелік комитеттің бірінші
Сталинизмнің идеологиялық аппаратының, тоталитарлық жүйенің орныға бастауымен бірге, ұлттық
Бұл қудалаудың бастауында И.Сталиннің өзінің тұрғаны да бүгінде тарихымызға
Осыңың нақты мысалы И.Сталиннің 1925 жылдың 29 мамырында Түркістандықтарға
Алаш қозғалысы қайраткерлеріне Бүкілодақтық Орталық Атқару комитетінің 1919 жылғы
Шын мәнінде кеңестік билікті қабылдамау себептері, ұлттық мүддеге қызмет
"Кеңес үкіметіне өткен 10 жарым жылдың ішінде бар мүмкіндігіммен
Бүкіл кеңестік индустрияландырудың алғашқы ұлы жеңістерінің бірі - Түркістан-Сібір
Осындай айыптау М.Тынышбаевқа ғана емес, барлық алаш қоз-ғалысы қайраткерлеріне
Ахмед Зәки Валиди Тоған (1890-1970) Алаш қозғалысы қайраткерлері Ә.Бөкейханов,
Зәки Валиди 1923 жылы ақпанда В.Ленинге хат жолдайды. Онда
И.Сталин және оның серіктері ұлт аймақтарынан шыққан қайраткерлерді 1923
"Мұның артын ала айыпқа тартылып отырған Досмұхамедов Халел мен
Орынбормен тікелей байланыстары болған және айыпкерлер Досмұхамедов Халел мен
Мұндай астыртын ұйымның Қазақстан тарихында болмағаны белгілі. "Өтірікті шындай"
Әрине, Мұндай күштеу науқандары халық мұңын жоқтаушы М.Тынышбаевқа еш
Дегенмен де, ОГПУ өзінің саяси айыптауларын М.Тынышбаевпен оның пікірлестерінің
Бүкіл республика көлемінде жаппай жүргізіліп жатқан мемлекеттік қоныстандыру науқаны
ОГПУ-дың боямалауына қарамастан, мұндай пікірді аталған кісілердің қолдайтыны рас
М.Тынышбаев 1930 жылғы 9 қыркүйектегі жауабында тағы да осы
Мұнымен де шектелмеген ОГПУ айьшталушылар күнәсін ауырлата түсу үшін
М.Тынышбаевқа қарсы оның серіктерінен, ОГГТУ зорлықпен көндіріп алған жауаптары
Осы пікірге қорытынды ретінде ОГПУ төмендегідей тұжырым жасайды:
"Қазақстанға келімсектерді жолатпауға тырысып, мұны патшалық отарлау саясатының жалғасы
ОГПУ - қазақ ұлтшылдарының кеңес үкіметіне қарсы қастандық іс-әрекеттерін
Қаншама жек көру сезіміне толы болса да, ОГПУ-дың бұл
Қалай десек те, Алаш қозғалысы қайраткерлері осындай аумалы-төкпелі кезеңнің
"біздің ойлаған мақсаттарымыз кеңес үкіметінің мемлекеттік басқару аппараты арқылы
Маркстік қондырғысыз, бұрынғы "алашорданың" идеологиясының негізінде мектепке: Байтұрсынов, Аймауытов,
Көпшіліктің алдында лекция оқып, баяндама жасағандар қазақтың мәдениеті мен
Осы кезде шыққан кітаптардың көпшілігі "Алашорданың" идеологиясы тұрғысынан жазылды,
ОГПУ өзінің осы жауапқа байланысты қорытындысында: "Соңғы уақытта Тынышбаев
"Қазақ жастары оқып жатқан Қазақ мемлекеттік университетін біз, өзіміздің
М.Тынышбаевтың жауабынан тағы бір аңғаратынымыз, оның бұрынғы алашордашылардың университетке
Мұнда М.Тынышбаевтың ОГПУ-ға белгілі фактілерді амалсыз мойындап отырғанын байқау
"Оқу-ағарту комиссариатының нұсқауы бойынша біз оқу орындарында қызмет етуге
ОГГТУ М.Тынышбаевты аяусыз қаралау үшін, оның көмпеске науқанындағы әрекетіне
"1928 жылы Қазақстанның үкімет орындары байлардың мал-мүлкін тәркілеу науқанына
Біз ұйым мүшелері, байлардың жер аударылуына және олардың мал-мүлкінің
ОГПУ органдары шаруаларды жаппай коллективтендіру науқанының көптеген қателіктерін де
"Біздер ұйым мүшелерімен, Ермеков және Досмұхамедов үшеуміз колхоз құрылысы
1928 жылы Іле өзенінің арғы бетінде темір жол салу
Осылайша социализм жеңістерін мойындай қоймаған "халық жауларының" әрқайсысы өздерінің
М.Тынышбаев Воронежге зайыбы - Әмина Ибрагимқызы Шейх-Али және кішкентай
М.Тынышбаевтың жер аударылу мерзімі 1935 жылдың жазында аяқталады. Ол
Арып-ашып жүдеген әкем, атам үйінде бір аптадай болды. Оның
Дина апай әкесін Ташкент бағытына баратын поезға шығарып са-лып
М.Тынышбаев Ташкентте көп болмай, Қандыағаш-Гурьев темір жолы құрылысына жұмысқа
Кеңес үкіметі М.Тынышбаевты ғана қуғындаумен шектелген жоқ. Оның балаларын,
М.Тынышбаевтың алғашқы зайыбы Гүлбаһрам Шәлімбековадан үш баласы (Ескеңдір, Фатадан-бану,
М.Тынышбаевтың тұңғышы - 1909 жылы туылған Ескендір Тынышбаев Мәскеудегі
М.Тынышбаевтың үлкен қызы Фатанад-бану Мұхамеджанқызы -әкесінің өмірінің ауыр сәттерінде
М.Тынышбаевтың үшінші зайыбы -өзінің жақын досы, студентгік кезінен бірге
1935 жылы Уфаға келген Әмина Ибрагимқызы мен Дәулет Мұхамеджанүлы
Дәулет Мұхамеджанүлы әкесін соңғы рет шамамен 1936-1937 жылдары көрді.
Ол әкесінің Уфаға келіп, түн ортасына дейін Шахбаз Еникеевпен
Дәулет Мұхамеджанүлы Кеңес үкіметі түсында Қазақстанмен мүл-де байланысы болған
Мұнайшы ғалым Дәулет Мұхамеджанүлының Қазақстанмен алғашқы байланысы, хат арқылы
М.Тынышбаевтың аталас туыстары да, жерлестері де қуғындалғанын жоғарыда айтқанбыз.
1937 жылы желтоқсан айының ортасына әкем тұтқындалды.
Мусаев Тақар 1911 жылы туған, комсомол бастауыш мекебінің мұғалімі.
Мусаев Тақар 10 жылға сотталды. Онымен қоса М.Тынышбаевпен байланысты
Естеліктен сол жылдардың осындай қасіретімен бірге, Мемлекеттік Қауіпсіздік Комитеті
М.Тынышбаев екі дүркін 1958 жылы 28 ақпанда және 1970
Алайда, кеңестік әкімшіл-әміршіл жүйе мүнымен ғана шектелмей, халқының бостандығы,
М.Тынышбаевқа және оның серіктеріне осылайша жаулық пиғылмен қарау, қазақ
Тірі кезінде де, қайтыс болғаннан соң да әділетсіз кеңестік
Қорытынды
Ұзақ жылдар бойы ұлттық қозғалыстар тарихы "беттері" және оны
Халқымыздың "айға қол созған" - азаттық қозғалысының ең биік
Аласапыран дауылды оқиғаларға толы XX ғасырдың басында тарих сахнасына
Біздің зерттеуіміздің арнайы объектісі - осы қозғалыстың көрнекті жетекшілерінің
Болашақ патриот қайраткердің оңы мен солын танып есейе бастаған
Ол студенттік кезінде де түрлі тарихи жағдайлардың куәсі болды.
Алаш қозғалысының жетекші қайраткерлеріне тән - Мұхамеджан Тынышбаевтың да
Оның шын мәнінде, халықтың қамын ойлаған қайраткер ретінде жарқырай
Оның бұл кезеңдегі жанқиярлық қызметі Уақытша Үкіметтің Түркістан Комитеті
Осының бәрі - М.Тынышбаевтың 1916-1917 жылдардағы қызметі бүгінде қайта
М.Тынышбаевтың қоғамдық-саяси қызметінің келесі бір өте маңызды кезеңі -
Айта кеткен жөн, Ресей империясының қол астына қарағаннан бергі
Идеалдары туған халқын өркениетті елдер қатарына қосу болған, сол
Ғылыми еңбектері арасында оның қазақ халқының рулық және тайпалық
Біздің ойымызша, Мұхамеджан Тынышбаевтың осынау еңбектеріне, тарихшылардың жаңа ұрпағы
Сондай-ақ біздің зерттеу жұмысымыз М.Тынышбаевтың негізгі қырын оның техникалық
Өкінішке орай, саяси көзқарасты алғашқы орынға қойған Кеңес билігі
Кеңес үкіметі Алашорда қайраткерлерінің өткенін ешқашан ұмыта да, кешіре
Мұхамеджан Тынышбаевқа және оның серіктеріне жабылған саяси жаланың арсыздығын
Пайдаланылған әдебиеттер
1.1997 жылды Жалпыұлттық татулық пен саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске
2.1998 жылды Халық бірлігі мен ұлттық тарих жылы деп
3. Қазақ ССР тарихы. - Алматы: Қазақстан Мемлекеттік баспасы,1957.
4. Егемен Қазақстан 200ж 15 қаңтар.
5.Қазақ тарихы 2000ж №1 49-53б
6. Коммунистическая мысыль кн.№2 с 41
7. Турекулов Н. Кокандская автономия. / Сборник к 3-ей
8. Брайнин С, Шафиро Ш. Очерки по истории Алаш-Орды.
9. Асфендияров С.Д. История Казахстана /с древнейших времен/, 2-ое
10. Қазақ ССР тарихы 2-ші басылым. А, 1949ж 510б.
11. Абенов Е.М., Арынов Е.М., Тасмағанбетов И.Н. Казахстан: эволюция
12. Дүзбаев Ж. Аққа қара жұқпайды //Октябрь туы.- 1989.-
13. Тынышбаев М. Ұлы мәртебелі мырзаға//Қазақ әдебиеті.- 1990.-26-қазан; Сонікі.
14. М.Тынышбаевты еске алу кеші //Қазақ әдебиеті.-1997-21-мамыр; М.Тынышбаевты еске
15. Тынышбаев М. История казахского народа.- Алма-Ата: Қазақ университеті,
16. Такенов А.С., Байгалиев Б. Инженер и историк (о
17.Қойгелдиев М. Алаш қозғалысы.- Алматы: Санат, 1995.- б.264-292.
18.Нұрпейісов К. Алаш һәм Алашорда. -Алматы: Ататек, 1995.- 256
19.Бөкейханов Ә. Шығармалар. Құрастырып, кіріспесін және өмірбаяндық ғылыми мақаласын
20.Жұртбаев Т. Талқы. - Алматы: Қазақстан, 1997.- 368 б.
21. Панфилов А. Тынышпаев Мухамеджан // Политические деятели России.
22.Шоқай М. Түркістанның қилы тарихы А:,Жалын,1992.-184б.
23.Шоқай М., Моқай М. Естеліктер. Атажұрт,1997.-217б.
24.Заки Валиди Тоган. Воспоминания. Кн.1.1997.400б.
25.Құл-Мұхаммед. Алаш ардагері. Жақып Ақбаев. Б-119
26.Дахшлейгер Г.Ф. Историография Советского Казахстана. А:, Наука, 1969.-191б.
27.Козыбаев И.М. Историография Казахстана: уроки истории. –А:, Ғылым, 1990
28.Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. А:,Атамұра,1998. Т.2. -640б.
29.Дахшлейгер Г.Ф. Турксиб-первенец социалистической индустриализации. А:, АН КазССР, 1953.-131б.
30.Тақаров Б. Мектептегі А. - М.Тынышбаев. Отарбадай ағып өткен
31.Сонда
32. Бутина- Тынышбаева Д. Әкем туралы естеліктер б.2
33. Тынышбаев М. История казахского народа б.-34-35.
34.Шонанұлы Т. Жер тағдыры- ел тағдыры А:, Санат, 1995-
35.ӨРОМА И-І-қ. 10-т.99-іс,3-п.
36. Сонда
37.Әлмұханова Халел Досмұхамедов басқарған «Талап» қауымы //Ақиқат -1998.№3 б62-64.
38. Тынышбаев М. История казахского народа б.-29.
39.Дахшлейгер Г.Ф. Турксиб-первенец социалистической индустриализации –б.-7
40.Сонда б.-8
41. Тақаров Б. Қазақтан шыққан тұңғыш инженер-теміржолшы
// Түрксиб тынысы-1994. -15 желтоқсан.
42. Сонда.
43. Тақаров Б., Мектептегі А. М.Тынышбаев. Отарбадай ағып өткен
44. Осадчий Ф. Болашақты болжай білген... Қазақтан шыққан тұңғыш
45. Қазақстан тарихы. (Очерк). -Алматы: Дәуір, 1993.-416 б.
46. Зевелев А.И. Историография Советского Туркестана /историография и источники
47. Қойгелдиев М. Алашорда //Егемен Қазақстан.- 1992.-18-қаңтар.
48.Нұрпейісов К. Алаш және Алашорда тарихының зерттелуі хақында //Қазақ
49.Қаратаев Т. "Алаш" және "Алашорда". -Алматы: КазГУ, 1990.-41 б
50. Заки Валиди Тоган. Воспоминания. Б.22.
51.Сафаров Г.И. Колониальная революция /Опыт Туркестана/. -Алматы: Жалын, 1996.
52. Қазақтар және Азаттық қозғалысы //Жұлдыз.- 1992.
53. Годы работы Каз Пед ВУЗ в Ташкенте. Ташкент
54. Қойгелдиев М. Алаш қозғалысы.-б.45
55.Тақаров Б. Қазақтан шыққан тұңғыш инженер-теміржолшы// Түрксиб тынысы. -
56. Нұрпейісов К. Алаш һәм Алашорда. Б.-26.
57
