Ақбаевтың саяси-құқықтық қызметі диплом жұмысы
Ж. Ақбаевтың саяси-құқықтық қызметі
ЖОСПАРЫ:
Кіріспе 4
Жақып Ақбаевтың өмірі мен қоғамдық-саяси қызметі 5
1.1. Саяси өмірбаяны 5
1.2. Қарқаралы оқиғасы және Ж. Ақбаев 11
2. Ж. Ақбаевтың саяси-құқықтық қызметі 16
2.1. Ж. Ақбаевтың қазақ мемлекеті мен халқының пайда болу тарихына көзқарастары 16
2.2. Ж. Ақбаевтың саяси-құқықтық көзқарастары 22
Пайдаланылған әдебиеттер 37
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Тарих
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Ж. Ақбаевтың саяси-құқықтық қызметі
ЖОСПАРЫ:
Кіріспе 4
Жақып Ақбаевтың өмірі мен қоғамдық-саяси қызметі 5
1.1. Саяси өмірбаяны 5
1.2. Қарқаралы оқиғасы және Ж. Ақбаев 11
2. Ж. Ақбаевтың саяси-құқықтық қызметі 16
2.1. Ж. Ақбаевтың қазақ мемлекеті мен халқының пайда болу
2.2. Ж. Ақбаевтың саяси-құқықтық көзқарастары 22
Пайдаланылған әдебиеттер 37
РЕФЕРАТ
Бітіру жұмысында Қазақстанның саяси және құқықтық даму тарихында
Ж. Ақбаевтың өмірі мен оның қайраткер ретінде қалыптасуына Санкт-Петербург
Ж. Ақбаевтың Қарқаралы оқиғасына көзқарасы мен қатысын;
Ж. Ақбаевтың саяси-құқықтық көзқарастарын оның ішінде қазақ халқы мен
Бітіру жұмыс кіріспе, ІІ бөлім, 4 тарау, қорытынды мен
Кіріспе
Қазақтың өткен күндеріне көз тастар болсақ, еліміздің ел болып,
Сонымен қатар бітіру жұмысымыздың тақырыбын осылай таңдаған тағы бір
Бүкіл ғұмырын туған халқының тәуелсіздігіне арнаған, барша-күш жігерін осы
Біріншіден, Жақып Ақбаевтың өмірі мен өскен ортасын және Ресейдегі
Екіншіден, оның Қарқаралы оқиғасына қатысын және көзқарасын көрсетуді;
Үшіншіден, Ж. Ақбаевтың құқықтық көзқарастарын, оның қазақ халқы мен
Бітіру жұмысын жазу барысында біз Қазақстандық белгілі заңгер ғылымдар
Бітіру жұмысы тақырыптың логикалық құрылымын сақтайтын ІІ бөлімге, 4
Жақып Ақбаевтың өмірі мен қоғамдық-саяси қызметі
1.1. Саяси өмірбаяны
Жақып ақбаев 1876 жылы 7 қараша күні Қарқаралы оязының
Ақбай әулеті Қарқаралы өңіріне белгілі ауқатты, әлді тұқымдардың бірі
Міне, осы Ақбайдың үміт еткен үшінші ұлы Жақып 1886
Жас жақып Томск гимназиясын 1898 жылы бітірді. Ол кезде
1898 жылы жақып Ақбаев Санкт-Петербург университетінің заң факультетіне түсті.
«Төменде қол қойып отырған мен 1898 жылдың 3 қыркүйек
Заң факультетінің студенті Жақып Ақбаев. Куәлік, билет және студенттерге
Заң факультетінде оқи жүріп, Ж. Ақбаев мынадай курстарды тыңдады:
Санкт-Петербург университетінің Ақбаев оқуға түскен заң факультеті сол кезде
Петербург университетінде Жақып Ақбаев жоғары білім,қамсыз өмір сүру мен
Университетті алтын медальмен тәмәмдап, қазақ халқынан тұңғыш “право
Жақып Ақбаев өмірбаянының келесі жолдарында: “Мен 1903 жылы 9
1903 жылдың күзінде Ж. Ақбаев Омбы сот палатасына қызметке
1908 жылдан Жақып Ақбаевтың өмірінде азап пен жоқшылыққа толы
Академик С. Зиманов Ж. Ақбаевтың сол кезеңдегі қоғамдық-саяси қызметіне
Қазақ халқының бостандығы мен тәуелсіздігі жолында Ж. Ақбаев, А.
Жақыптың тағдырында одан кейін болған тартысқа толы өзгерістер туралы
1917 жылғы наурыз айында Қарқаралы уездік комитеті Ж. Ақбаевты
Сөйтіп тағы да түрмеге бұл жолы Ақбаевқа Алаш буржуазиялық-ұлтшылдық
Солтүстіктің ылғал әрі салқын климаты жағдайында Ж. Ақбаевтың патшалық
1.2. Қарқаралы оқиғасы және Ж. Ақбаев
Сот қызметкері болып жүрген кезінде Ж. Ақбаев Патша манифесі
Патша самодержавиесін ол “қаратүнек-рух” деп атады және өз пікірінше,
Кейбіреулер азаттық қозғалысына жеке басының пайдасын көздеген пікірлермен және
Енді Семей губернаторына сөз берейік. Ол Дала генерал-губернаторына өзінің
Патша әкімшілігі Ж. Ақбаевтың саяси әрекеттерін елеусіз қалдыра алмады.
Әлбетте, мұндай айыптар тағылғаннан кейін Ж. Ақбаев судья қызметінде
Алдын ала тергеу көрінеу сыңаржақты түрде және іс жүргізу
1906 жылдың тамызында Омбы сот палатасының көшпелі сессиясы Қарқаралыда
Ал Ақбаевтың өзі біліктілігі жоғары заңгер және практик ретінде
Ж. Ақбаев өзін ұлтаралық араздыққа шақырды деп аийыптаудың негізсіз
Ж. Ақбаев айыптау куәларының әрқайсысына әшкерелейтін мінездеме берді. Ол
Кейіннен Семей губернаторы Ж. Ақбаев сотының сәтсіздікке ұшырауын былай
Сот Қылмыстың жинақтың 103 және 129-баптары (императорға тіл тигізу,
Ж. Ақбаев ақталғанымен де, оның судья қызметінен біржола қош
Ж. Ақбаевтың А.А. Кобылинмен әңгімесін Павлодардың уезд бастығы өзінің
Келтірілген пікірге сипатты нәрсе не?
Рапорт әңгіме өткізілгеннен кейін төрт жылдай уақыттан соң жазылған.
2. Ж. Ақбаевтың саяси-құқықтық қызметі
2.1. Ж. Ақбаевтың қазақ мемлекеті мен халқының пайда болу
1927 жылғы 23 қаңтарда Семей мемлекеттік географиялық қоғамының жиналысында
Ж. Ақбаев М. тынышбаевтың орыс, араб, француз, ағылшын сөздері
Ж. Ақбаев М. Тынышбаевтың “қазақ” этнонимінің шығуы жөніндегі пікіріне
Ж. Ақбаевтың пікірінше, тарихи әдебиетте “қазақ” ұғымы “солдат, әскер,
Бұл деректерді Ж. Ақбаев М. Тынышбаевтан алған1. Келтірілген материалдар
Ж. Ақбаев Вельяминов–Зерновтың, Тынышбаевтың және басқаларының көзқарастарынан мүлде
Деректі тарихи фактілер келтіре отырып, Ж. Ақбаев мынадай зор
Оның үстіне, Ж. Ақбаев “казактардың жай ғана атты әскер
Ж. Ақбаевтың пікірінше, Керей мен Жәнібекте атты әскер-казак сословиесі
Ж. Ақбаевтың баяндамасынан алынған жоғарыдағы үзіндіге мынадай екі жағдай
Сонымен, Керей мен Жәнібек хандығының әскери-саяси бірлестік ретінде құрылғанына,
Қазақтардың мемлекеті бірден қалыптасқан жоқ, өйткені ол әскери сословие
Осы арқылы белгілі тарихшы-ғалым Кереймен және Жәнібекпен бірге халықтың
Қазақ халқының қалыптасуы бейберекет болған деп пайымдаған басқа тарихшылардан
Халықтың ауызында жүрген “Қасым ханның қасқа жолы, Есім ханның
Кейіннен тарихшылар да нақ осындай тұжырымға келді. Батыс Еуропа
Жоғарыда біз Қасым хан кезінде қабылданған заңдарды Ж. Ақбаевтың
Көшпелі халық шариғат нормаларын қабылдағысы келмей, өздерінің тұрмыс жағдайларын
Бұл құқық жүйесі бүкіл халқы бір қазақ ұлысы болған
Сөйтіп жоғарыда айтылғандардың бәрінен Ж. Ақбаевтың қазақ мемлекетінің, халқының
2.2. Ж. Ақбаевтың саяси-құқықтық көзқарастары
Ж. Ақбаев қазақ қоғамының ежелгі кезден бергі мемлекеттік-құқылық проблемаларын
Ғылым үшін зерттеліп отырған тақырыптың өзекті, негізгі құбылысының мәнін
Ресейге қосылғанға дейін қазақ қоғамының мемлекеттік ұйымы, ғасырлар бойы
Қазақтың дағдылы құқығы жөнінде Ш.Ш. Уәлиханов алғашқылардың бірі
Ш. Уәлиханов тарихи оқиғалар, әлеуметтік-құқылық өмір құбылыстары қазақ ауыз
Біз қазақтың дағдылы құқығына Ш. Уәлихановтың көзқарастары мен идеяларын
Ш. Уәлиханов қазақ құқығының бірқатар өзіндік ерекше белгілерін көрсетіп,
Ж. Ақбаев қазақ құқығы жөнінде объективті құқық және субъективті
Объективті құқық ұғымы. Құқылық жүйенің қалыптасуына байланысты барлық
Түркі тілдес тайпалар (ұлыстар) Х-ХІ ғасырлардың өзінде-ақ арабтың (сирек
1560. һәқіппі отғунмәdіm мәп sәnіn,
Вayat оқ ofәsun sanіn, һәкІasіn,
“Оны (хақыңды) өтемей жаным қалай жай табар,
Хақыңды енді құдай өзі қайтарар”.
Бұл арада қызықтысы, “хұқ” терминінің субъективті құқық мағынасында қолданылуы
Барлық айтылғандардың қарастырылып отырған проблемаға тікелей қатысы бар. Ж.
Алға ұстаған бағыт, бағдар. «Қазақ газеті» төңкерісшіл жол ұстады,
Салт, әдет-ғұрып, кәде, сый, сыйлық.
Ақ жол. Қалың ел құдайына мінәжат етіп, батырларға ақ
Ата жолы. Ежелден келе жатқан дәстүр. Ата жолын бұзғанды
Жол бастады. Жолға шыққанда жолда бастап жүру, жол көрсету,
Жолға қойды. Тәртіпке келтірді, жүйеге түсірді.
Жолға салды. Дұрыс бағытқа қою, түсіру. Жақсылар жолдан азар
Жолдан жығылмау. Дәстүрді, салтты жақсы білу, ұстау.
Жол көрген. Көпті көрген.
Жол көрсету. Жөн сілтеу, үлгі, өнеге көрсету.
Жол сілтеу. Бағыт нұсқау, жөн сілтеу.
Қасқа жол. Анық, айқын, түзу жол.
Оң жол. Дұрыс бағыт.
Сара жол. Анық, айқын бағыт1.
Ақ жолды І. Кеңесбаев “Ақиқат, әділ, адал жол” деп
Айтылғандардың бәрі “жол” көшпелі салт жағдайында өмір сүрген қазақ
Сонымен, “Ата жолы”, “Ақ жол” қазақ халқының құқылық
Бірінші. Ж. Ақбаев қазақтардың құқықты “жол” деген термин арқылы,
Екінші. Ж. Ақбаев өз анықтамасында құқық ұғымының психикалық қызмет
Үшінші. Ж. Ақбаев құқық ұғымына тар өрісті таптық көзқарастары
Төртінші. Ақырында, Ж. Ақбаев “жол” термині “материалдық дүниеден” алынған
Ж. Ақбаев қазақтардағы құқық ұғымының тұжырымдалуымен шектелмейді. Ол құқық
Шынында да, түркі тілдес халықтар “хұқ” ұғымын, тегінде, Х-ХІ
Әдет-ғұрыптың “өгрәйүк” деген түрікше ұғымы М. Қашғаридің сөздігінде кездеседі.
“Ғадет” (әдет) ұғымы толық құқылық мәнге ие болған жоқ
Айтылғандардың бәрінен қандай қорытынды шығады? Ж. Ақбаев ашып жазбағанымен,
Құқық магистрі Ж. Ақбаевтың қазақ құқығын анықтауға сіңірген ғылыми
1927 жылы жазылған “Қазақ халқының шығу тегі туралы тақырыптағы
Шынында да, “Хақ” термині арабтардан алынған. Көпше түрінде “хұқық”
5579. Бұқарада үш хақың бар сенің де,
Құлағыңа құй оларды тегінде:
5580. Біріншіден, қадірленсін жарлығың,
Не болса да тез тындырсын барлығын.
5581. Екіншісі, қазна хақын жемесін,
Ей, қолы ашық, дәл уағында төлесін.
5583. ¤тер болсаң, сен өзіңнің хақыңды,
Олар да өтер қарызыңды, ақынды.
“Хақ” термині одан кейін де субъективті құқық мағынасында қолданылған.
латынша
colores
alвun
nіqrum
вlaum
janum
Сөздікте “Ас” (ақ) сөзінің түсті білдіруінен басқа мәні бар.
Жоғарыда атап өтілгеніндей, қазақ қоғамында Қасым хан билеген кезеңде
Ж. Ақбаевтың "қасқа" сөзі мәндерінің бірі – ай
Келтірілген пікірде кейбір қызықты және онша айқын емес жайлар
Мысалы, XVІ ғасырда "Төру бітігі", яғни қыпшақ заңдарының осындай
Ж. Ақбаев қазақтардың неке құқықтары мәселесі жөнінде бірқатар бағалы
Жазу - сызуы бар халықтарда, әдетте, некеге тұру үшін
Ж. Ақбаев қазақтарда неке шарты бір-бірімен дәйекті де қисында
Ж. Ақбаев "қарғы бау" мәнін түсінуге ғалым ретінде қарайды.
Қазақ халқының отбасы мен некеге байланысты мәселелерін терең зерттеген
Неке шартын одан да күшейте түсетін екінші салт "құйрық-бауыр"
Сонымен, "құйрық-бауыр" жеу неке шартының түпкілікті жасалғанын көрсететін, мәні
Ж. Ақбаев қазақтарда неке шартын жасасудың заң жүзіндегі ерекшеліктерін
Неке шарты жасалғаннан кейін сахнаға тікелей неке қатынастарының субъектілері
Күйеу басқа рудан қыз алып қашқысы келетін жау сияқты
Қазақтың отбасы құқығын зерттеуін қорыта келіп, Ж. Ақбаев қазақтардың
Қорытынды
Қорыта келгенде Жақып Ақбаев қазақ халқының басына қасірет бұлты
Патша өкіметі қазақ халқының қайта өрлеуі былай тұрсын, аман
Ж. Ақбаев Қазақстанның ХХ ғасыр басындағы саяси-құқықтық ойының өрлеуіне
Ж. Ақбаевтың елінің жарқын болашаққа жетсе деген ұлы арманы
Сондықтан да Ж. Ақбаев және басқада алаш ардақтыларының арманы
Пайдаланылған әдебиеттер
Акбаев Я. “Наброски по обычному, в частности брачному праву
Арғынбаев Х. “Қазақ халқындағы семья мен неке” Алматы, 1979.
Вельяминов – Зернов В.В. “Исследования о Касимовских царях и
Кеңесбаев І. “Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі”. Алматы, 1977.
ҚСЭ. 6-т., Алматы, 1995.
Қойгелдиев М. Алаш қозғалысы. Алматы, 1995.
Құл-Мұхаммед М. А. Ақпаев Жақып //“Абай” Энциклопедия. Алматы, 1995
Құл-Мұхаммед М. А. “Алаш ардагері” Ж. Ақбаевты” саяси-құқылық көзқарстары.
Құл-Мұхаммед М.А. “Алаш қайраткерлері саяси-құқытық көзқарстарының эволюциясы” Алматы. 1998
“Материалы по истории казахских ханство” А. 1969.
Зиманов С.З. “В.И. Ленин и советская национальная государственность в
Нұрпейісов К. “Алаш һәм Алашорда”. Алматы, 1995.
Рустемова Л.З. “Араб –парсы сөздерінен алынған қазақ-орыс сөздігі”. А.
Сапаргалиев Г. “Төр туралы ойлар” // ҚР ¦ҒА хабарлары.
“Степной край” газеті.
Тынышбаев М. “Материалы к истории киргиз-кайсацкого народа”. Ташкент. 1925.
Уәлиханов Ш. Ш. “Шығармалар жинағы” 1 том. А., 1984.
Ученые труда КазГУ. А., 1967. т.8.
Чулошников А.П. “Очерки по истории казах-киргизского народа в связи
әл-Фараби атындағы
Қазақ ұлттық университетінің
күндізгі оқу бөлімінің 4 курс
студенті Елтоқовтың
“Ж. Ақбаевтың қоғамдық-саяси
және құқықтық қызметі”
атты тақырыпқа жазған
бітіру жұмысына
П І К І Р
Елтоқовтың бітіру жұмысы алаштың арыстарының бірі Ж. Ақбаевтың қоғамдық-саяси
Сөз соңында айтарым бітіру жұмысы қойылатын талаптардың барлығын сәйкес
Ғылыми жетекші:
ғл-Фараби атындағы
Қазақ ұлттық университетінің
мемлекет және құқық теориясы
мен тарихы кафедрасының
доценті, заң ғылымдарының
кандидаты
әл-Фараби атындағы
Қазақ ұлттық университетінің
күндізгі оқу бөлімінің 4 курс
студенті Елтоқовтың
“Ж. Ақбаевтың қоғамдық-саяси
және құқықтық қызметі”
атты тақырыпқа жазған
бітіру жұмысына
Сын –Пікір
Елтоқовтың “Ж. Ақбаевтың қоғамдық-саяси және құқықтық қызметі” атты тақырыпқа
Біріншіден, Ж. Ақбаев пен Алашорда арасындағы қатынастар терең ашылғанда
Екіншіден, кейбір техникалық, грамматикалық т.б. қателерге жол берілген
Сөз соңында айтарым Елтақовтың “Ж. Ақбаевтың қоғамдық-саяси және құқықтық
Сын-пікір білдіруші:
әл-Фараби атындағы
Қазақ ұлттық университетінің
конституциялық және әкімшілік құқық
кафедрасының аға оқытушысы,
заң ғылымдарының кандидаты
1 Áiðiíøiñi-êåéiííåí iði ºî¹àìäûº-ñàÿñè ºàéðàòêåð áîë¹àí Á. ²àðàòàåâ.
1 Зиманов С. В.И. “Ленин и советская национальная государственность
2 “Ученые труды КазГУ”. 1967 г., т. 8, 78-б.
1 “Степной край” газетi, 1905 ж., 9-ºараша.
1 Òûíûøáàåâ Ì. “Ìàòåðèàëû ê èñòîðèè êèðãèç-êàçàõñêîãî íàðîäà”. Òàøêåíò,
2 Âåëüÿìèíîâ – Çåðíîâ Â.Â. “Èññëåäîâàíèÿ î Êàñèìîâñêèõ öàðÿõ
1 М. Тынышбаев. Аталѓан шыѓ., 36 б.
1 “Материалы по истории казахских ханство”. А., 1969, 195-б.
2 Чулошников А.П. “Очерки” по истории казак-киргизского народа в
1Ибрагимов С.К. “К истории Казахстана XVI в”. – Мына
2Ибрагимов С.К. “Еще раз термине “казах”. Труды
3 “²ÑÝ”, 6-ò., À., 1975, 541-á.
1 “²ÑÝ”, 6-ò., À., 1975, 542-á.
2 “Óàëèõàíîâ Ø.Ø. Øûг. æèíàгû”. 1-ò., À.,
3Áóë äà ñîíäà, 1984, 89-á.
4 Ø. Ø. Óàëèõàíîâ. “Àòàëãàí øûã.,” 305-á.
1 Ñàïàðãàëèåâ Ã. Òîð òóðàëû îéëàð // ÊÐ ÓÃÀ
1 “²àçຠòiëiíi” ò¾ñiíäiðìå ñ¼çäiãi”. 4-ò., À., 1979, 147-151-á.
2Êå”åñáàåâ I. “²àçຠòiëiíi” ôðàçåîëîãèÿëûº ñ¼çäiãi”. À., 1977, 23-á.
1 Ж. Акпаев. Наброски по обычному, в частности брачному
1 Àºáàåâ Æ. Àòàë¹àí å”áåãi, 3-á.
2 Ì. ²àø¹àðè “¼ãð¸é¾ê” - ¸äåò äåï ò¾ñiíäiðåäi.
1 оñòåìîâ Ë.Ç. “Àðàá-ïàðñû ñ¼çäåðiíåí àëûí¹àí ºàçàº-îðûñ ñ¼çäiãi”. À.,
1 "²àçຠòiëiíiњ ò¾ñiíäiðìå ñ¼çäiãiíäå "ºàñºà" ñ¼çiíiњ àéºûí ì¸íi
1Àéäàðîâ Ò. “ßçûê Îðõîíñêèõ ïàìÿòíèêîâ äðåâíåòþðêñêîé ïèñüìåííîñòè ÕIII âåêà”.
1 È. Àëòûíñàðèí. “Î÷åðêè îáû÷àåâ ïðè ñâàòîâñòâå è ñâàäüáå
2 “²àçຠòiëiíiњ ò¾ñiíäiðìå ñ¼çäiãi”. 6-ò., À., 1982, 94-á.
1 Ñîíäûºòàí Æ. Àºáàåâ áûëàé äåï æàç¹àí: "²àçiðãi óàºûòòà
2 Õ.À. Àð¹ûíáàåâ. “²àçຠõàëºûíäà¹û ñåìüÿ ìåí íåêå”. À.,
3 Õ.À. Àð¹ûíáàåâ. “²àçຠõàëºûíäà¹û ñåìüÿ ìåí íåêå”. À.,
