Қытай экономикасының дамуы және әлемдік экономикадағы рөлі диплом жұмысы
тақырыбы: «Қытай экономикасының дамуы және әлемдік экономикадағы рөлі»
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
Кіріспе .............................................................................................................. 3
1. ҚХР-ның экономикасын реформалаудың теориялық аспектілері .. 5
1.1 Қытай экономикалық реформасының басталуы және оның кезеңдері . 5
1.2 Экономикалық реформа бағыттары мен механизмдері .......................... 11
1.3 Меншік қатынастарының өзгеруі ............................................................. 20
2. Реформа нәтижелері мен Қытай экономикасының қазіргі жағдайы . 25
2.1 Экономикалық реформа нәтижелері ........................................................... 25
2.2 Қытай экономикасының қазіргі проблемалары ......................................... 38
3. Қытайдың әлемдік экономикаға әсері ..................................................... 47
3.1 ҚХР-сының әлемдік экономикадағы экономикалық көшбасшылығының қалыптасуы ......................................................................................................... 47
3.2 ҚХР-ң Қазақстандағы мүдделері ………………………………………… 54
Қорытынды ....................................................................................................... 61
Әдебиеттер тізімі ............................................................................................... 63
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 63 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
тақырыбы: «Қытай экономикасының дамуы және әлемдік
Мазмұны
Кіріспе .............................................................................................................. 3
1. ҚХР-ның экономикасын реформалаудың теориялық аспектілері .. 5
1.1 Қытай экономикалық реформасының басталуы және оның кезеңдері .
1.2 Экономикалық реформа бағыттары мен механизмдері .......................... 11
1.3 Меншік қатынастарының өзгеруі ............................................................. 20
2. Реформа нәтижелері мен Қытай экономикасының қазіргі жағдайы .
2.1 Экономикалық реформа нәтижелері ........................................................... 25
2.2 Қытай экономикасының қазіргі проблемалары ......................................... 38
3. Қытайдың әлемдік экономикаға әсері ..................................................... 47
3.1 ҚХР-сының әлемдік экономикадағы экономикалық көшбасшылығының қалыптасуы .........................................................................................................
3.2 ҚХР-ң Қазақстандағы мүдделері ………………………………………… 54
Қорытынды ....................................................................................................... 61
Әдебиеттер тізімі ............................................................................................... 63
Кіріспе
Халық саны жағынан әлемде алғашқы орынды иеленетін, жер көлемі
Қытайдың экономикалық дамуы мен оның әлемдік экономикадағы орнын көптеген
Ал біздің ел үшін әлемдік нарыққа ену кезінде әрі
Ұсынылып отырған жұмыстың басты мақсаты, Қытай Халық Республикасының экономикалық
Аталған мақсатқа байланысты келесідей міндеттер бар:
Қытай экономикалық реформасының кезеңдерін зерттеп, сараптама жүргізу. Жұмыста негізінен
Реформаның қазіргі нәтижелерін қарастыру.
Қытай елінің қазіргі таңдағы басты мәселелеріне талдау жасау.
Қытай елінің қазіргі әлемдік экономикадағы көшбасшы ел болу мүмкіндіктерін
Қазақстан мен Қытай арасындағы қатынастарды қарастырып, Қытай елінің біздің
Ұсынылған жұмыстың жазылуы барысында статистикалық мәліметтер және оқулықтармен қатар,
1. ҚХР-ның экономикасын реформалаудың теориялық аспектілері
1.1 Қытай экономикалық реформасының басталуы және оның кезеңдері
Қытай – Қытай Халық Республикасы қазіргі замандағы әлемдегі ең
ҚХР құрылғаннан соң, алғашқы үш жылда ол бар күшін
КСРО көмегімен 156 ірі нысандардың құрылысына бар күшті салу.
Ауыл шаруашылық және қолөнер кооперативтерінің құрылуын жылдамдату.
Ұлттық капиталистік өнеркәсіпті мемлекеттік капитализм жолына қою.
Алғашқы бесжылдық кезінде ЖІӨ 1,57 есеге өсті.
Алайда Мао Цзэдун экономикалық өсу қарқынына көңілі толмай, Қытайды
Бұл бағдарламаның негізгі элементі төменгі сортты жергілікті кеннен, меттал
1960 жылы Кеңес Одағы Қытайға көмек көрсетуін тоқтатып, елден
«Прагматикалық бағыттың» дамуын 1966 жылы басталып, 10 жылға созылған
Мао Цзэдун елді басқаруын тоқтатқан соң, Дэн Сяопин мен
Мәдени төңкеріс жылдары Қытай экономикасы аса ауыр хальге түсті.
Мәдени революция аяқталған соң, билік басындағылар «батыстық үлкен
Қытай Халық Республикасына 1978 жылғы ҚКП Орталық комитетінің он
1-кезең 1978-1986 жылдар аралығы;
2-кезең 1987-1991 жылдар аралығы;
3-кезең 1992-1997 жылдар аралығы;
4-кезең 1998-2002 жылдар аралығы;
5-кезең 2002 жылдан бастап қазірге дейін;
1978 жылға дейін Қытайдағы ауыл шаруашылығы дамуының капиталды жағдайы
Түрлі индустриялардың салаішілік құрылымында да үлкен өзгерістер орын алды.
1978 жылы Қытай коммунистік партиясының Орталық комитетінің 11-шақырылым 3-пленумында
1987ж. шақырылған Қытай коммунистік партиясының XIII съездінде, Дэн
1992 жылы болған ҚКП XIV Бүкілқытайлық съезі Дэн Сяопиннің
1997 жылы ҚКП XV Бүкілқытайлық съезінде қоғамдық емес экономиканың
2002 жылдың қарашасында Пекинде ҚКП-ң XVI съезі өтті. Бұны
Жалпы Қытай экономикасын реформалау кезінде меншік реформасы да үлкен
1.2 Экономикалық реформа бағыттары мен механизмдері
Аграрлық реформа. Қытай ауылдарындағы шаруашылық жүйесінің реформасы ең бірінші
Аграрлық жүйедегі реформа ұғымын экономистер социалистік өндірістің даму қажеттіліктеріне
Сонымен 70-ші жылдардың аяғында Қытай ауылы әлеуметтік-экономикалық дамудың жаңа
Мұнда былай деп атап көрсетілген: «Социалистік өнеркәсіп, сауда және
1982-жылы қыркүйек айында ашылған Қытай комунистік партиясының 12-пленумы отбасылық
1983-жылы 12-қазан күні, партия орталығы мен мемлекеттік кеңес «халық
Халық коммунасының аграрлық реформасы сәтті жүргізілді. 1985-жылдың көктемінде, ауыл-қыстақтардағы
Мұнда ең әуелі реформа ауыл шаруашылығының тез қарқынмен дамуын
Отбасы мердігерлігі түсінігін аз санды адамдар түсінбей келеді, тіпті
Ауыл шаруашылық айналым түзіліс реформасы ең алдымен жоғары дәрежеде
Қытай елінің ауыл шаруашылық реформасы жалпы тұлғалық жақтан мынадай
Отбасылық мердігерлік арқылы жанұялардың жағдайын жақсартып, халық коммунасын әлсірету.
Ауыл шаруашылығы өнімдерінің айналым формасына реформа жасап, ауылда тауар
Отбасылық мердігерлік жауапкершілік формасы ауылдарда алғашқы орынға шыққаннан кейін,
1979-жылдан бері, ауыл шаруашылығы өндірісі жаппай тез қарқынмен дамыды.
Тәжірибеде Қытай ауылдарында мердігерліктің екі түрі және көптеген ұйымдастырушылық
Өндіріс көлеміне мердігерлік. Бұл шаруашылық жүргізу формасында аула-мердігерлігі (өндірушінің
Толық аулалық мердігерлік. Өндірістік жауапкершіліктің бұл формасында Қытай ауылындағы
Жалпы алғанда бұл жүйені шаруалар үлкен қызығушылықпен, жауапкершілікпен қарсы
Ауыл шаруашылық өндірісінде басымды роль өндіріс көлеміне мердігерлігінен
Аграрлық реформа барысында 80-жылдардың басынан бастап қазірге дейін тауар
Территориялық ерекшеліктері бойынша бірлестіктер және ауданаралық типтес бірлестіктер
Келесілердің бірігуі нәтижесінде құрылған бірлестіктер:
Еңбек
Ақша қаражаттары
Материалдық ресурстар
Жоғарыда аталғандардың араласып бірігуі
3.Өндірістік процесс сатылары бойынша құрылған немесе өндірістік сатыларға дейінгі
4. Мамандандырылған және кешенді бірлестіктер
5. Мүшелердің табыстарын келесілер негізінде бөлінетін бірлестіктер:
Еңбек үлесі
Пайлық принцип
Аралас принцип
Бірлестіктердің барлық түрі мүшелердің өз еркімен қатысу принципін сақтап,
Нарықтық экономикаға біртіндеп көшу. Қаржы жүйесін реформалау Қытайда 80-жылдардың
Көптеген Қытай ғалымдары 1976 жыл мен 1985 жыл арасында
Бастапқы 3 жыл Қытай қаржы жүйесін реформалаудың эксперименталды-дайындық кезеңі
А) Орталықтанған қалалар, провинциялар мен автономды аудандарда бірінші қаржы
Б)Екінші форма – «табыс өсімін бөлу, табысты шығыстармен байланыстыру»
В) Үшінші форма ерекше болды. Бұл форма эксперимент ретінде
Екінші кезең орталық пен шалғай аймақтар арасындағы қаржылық қатынас
Бұл жүйе сәтті болып 1984 жылға дейін өмір сүрді.
Алайда қаржы жүйесі реформасының үшінші кезеңінің бірінші бөлігі өтпелі
Өнеркәсіпті басқаруды реформалау. Өзінің өнеркәсібі бар кез келген мемлекетте
Қытайдың өнеркәсіпті басқару жүйесі негізінде 50-ші жылдардың басында қалыптасқан
ҚКП-ң ОК-ң 11-шақырылымындағы 3-пленумынан кейін өнеркәсіпті басқарудың жаңа әдістерінің
Жалпы алғанда бұл жекелеген тексерістер мен тәжірибелер 1979 бен
Өткізілген тәжірибелер мен олардың нәтижелерін бекітуден кейін ауыл шаруашылығынан
Бұнымен қатар мемлекеттік сектордың орта және ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарындағы
Өзінің қорларын еркін пайдалану тәжірибесі Қытайда 1979 жылдан басталып,
Еңбек ақы қорының кәсіпорын өндіріс көлемі, өнім сапасы, пайда
Түрлі салаларда пайданың 5, 10 және 15 пайызын аударулар
Пайданы бөлуде түрлі жекелеген тәжірибелерден құралған эксперимент:
А) Мемлекеттік бюджетке пайдадан дифференциацияланған аударым.
Б) Жоспардан жоғары пайданы
В) Барлық пайданы бөлу
Г) Пайданы аударудың бекітілген
Д) Пайданы аударудың прогрессивті
Е) Пайданы бөлудің тұрақты
Бұл тәжірибелердің барлығы сол периодта белгілі бір экономикалық әсері
Салық салудың бірінші кезеңінде заңға ешқандай өзгерістер жасалмай, бұрынғы
Салық салудың екінші кезеңінде сауда-өнеркәсіптік салықты қосымша құн салығы,
Өндірістік компаниялар құру кәсіпорындар арасындағы кооперацияны күшейтті.
1984 пен 1990 жылдар аралығында ҚХР-ң Мемлекеттік Кеңесі бірқатар
1.3 Меншік қатынастарының өзгеруі
Көпукладты экономиканың дамуы. 1978 жылы Қытайдың 56%-ы мемлекеттік меншіктің
70-ші жылдардағы экономикалық реформалар жеке шаруашылық жүргізу пайда
Мемлекеттік сектордағы негізгі өзгеріс болған «құқықтарды төменге қарай жылжыту»,
1987 жылы мемлекеттік кәсіпорындарды мердігерлік шаруашылық жүргізу формасына көшіру
1992 жылдан бастап реформа одан сайын жетілідіріліп, «социалистік нарықтық
Жалпы мемлекеттік маңызы бар салалардағы кәсіпорындар (пошта, телеграф, көлік
Монополия типтес ірі кәсіпорындар (энергетикалық өнеркәсіп, мұнай химиясы, металлургия,
«қарапайым» бәсекелестік түрлі саладағы кәсіпорындар, мысалы жеңіл өнеркәсіп, сауда
Шағын мемлекеттік кәсіпорындар кооперативтер, акционерлік, пайлық серіктестіктер түріне көшірілді.
1992 жылы акционерлеу әдістері жөніндегі арнайы қаулы қабылданады. Нәтижесінде
1993 жылы қабылданған мемлекеттік және партиялық шешімдер шаруашылық жүргізу
1993 пен 1997 жылдар арасында мемлекет меншігінің жалпы жағдайына
Мемлекеттік секторды реформалаудағы кідірістер мен қарыздың өсуі айтарлықтай декапитализацияға
1997 жылы мемлекеттік кәсіпорындардың 40 пайызында (жалпы саны
1997 жылы өнеркәсіптің 48 пайызы мемлекеттік кәсіпорындардың үлесіне тиді,
Мемлекеттік сектор басқармасы мен мемлекеттік сауда-өнеркәсіптік басқармасының 1992
Мемлекттік сектор (мемлекттік кәсіпорындар мен мемлекттік аралас кәсіпорындар)
Коллективті сектор (коллективті кәсіпорындар және аралас коллективті кәсіпорындар)
Жеке сектор (жеке капиталды шаруашылықтар, жеке үлестік ұйымдар, жекеменшік
Индивидуалды сектор (индивидуалды кәсіпорындар мен серіктестіктер)
Аралас экономика секторы (мемлекеттік-коллективтік, мемлекттік-жеке, коллективті-жеке, мемлекттік-коллективтік- жеке кәсіпорындар)
Акционерлік сектор (жауапкершілігі шектеулі акционерлік компаниялар мен жауапкершілігі шектеулі
Шетел кәсіпорындарының секторы (қытай-шетел аралас кәсіпорындары мен шетел капиталына
Тайвань, Гонконг және Макао капиталының қатысумен құрылған кәсіпорындар
Шаруашылық қызметінің басқа да түрлері.
1993 жылы қабылданған компания туралы заңға сәйкес корпорацияның негізгі
1997 жылы меншік қатынастарын реформалаудың маңызды кезеңі болды. Алдыңғы
1999 және 2000 жылдары мемлекеттік кәсіпорындарды тез арада реформалаумен
2000 жылдың соңында жасалған шаралардың нәтижесінде 1997 жылмен
Реформа кезінде мемлекеттік сектор тез дамығанымен (жылына жалпы өнімді
Қайнар көзі: Китайская экономика в XXI веке. Селищев А.С.,
90-шы жылдардың ортасында өнеркәсіптегі мемлекеттік кәсіпорындардың саны азайып отырды,
Жеке салалар бойынша экономиканың мемлекеттенсіздендіру дифференциацияланған. Толығымен мемлекетсіздендірілген сала
Меншіктің мемлекеттік емес формаларының даму динамикасы. Жеке және индивидуалды
2001 жылы шамамен «ірі масштабты» өнеркәсіптің барлығының 1/5 бөлігі
Жеке сектордың өсуі волостық-ауылдық кәсіпорындардың осы категорияға ауыстырылуынан болды.
Шетел капиталының да позициялары күшейе бастады. 2000 жылы 180
1978 жылға дейін Қытайда қоғамдық меншік экономикасы болды: мемлекеттік
Кәсіпорындарды реформалау – Қытай экономикалық реформасының негізгі бөлігі. Үкімет
Мемлекеттік емес кәсіпорындарға активтерді басқарудың негізгі құқығы орталық үкіметке
2. Реформа нәтижелері мен Қытай экономикасының қазіргі жағдайы
2.1 Экономикалық реформа нәтижелері
Елдің экономикалық өмірінде маңызды орын алатын нарықтық механизм қалыптасты.
Жыл сайын халықтың өмір сүру сапасы да өсуде. Шаруаның
Көптеген социологиялық зерттеулер көрсеткендей, 90-жылдары нарықтық қатынастардың дамуымен қатар,
Дегенмен, Дүниежүзілік Банк мамандарының бағалауы бойынша, кедей халықтың саны
Кесте 1
ҚХР-ң халқының өсу динамикасы мен процестері
1995 жыл 2000 жыл 2010 жыл 2030 жыл 2050
Халық саны млн. адам 1211,0 1280,0 1380,0 1480,0 1560,0
Табиғи өсім, % жылына 1,055 1,00 0,8 0,5 0
Қалалық және ауылдық халық үлесі 29,5:70,5 30:70 35:65 50:50
Сауатсыздар саны, % 25,5 22,5 18,5 8,5 0
Қайнар көзі: Китайская экономика в XXI веке/Селищев А.С., Селищев
Сурет 2-Қытайдағы халық санының өсу динамикасы, 1978-2002 жж. (млрд.
Қайнар көзі: Дорога в Поднебесную: Made in China -
Сурет 3 - Ауыл мен қаладағы халық санының өзгеру
Қайнар көзі: Дорога в Поднебесную: Made in China -
90-жылдары ЖІӨ құрылымы да айтарлықтай өзгерді. Мысалы, қызмет және
Кесте 2
Өнім құны % шұғылданатын адам саны(%)
Жыл 1-кәсіп 2-кәсіп 3-кәсіп 1-кәсіп 2-кәсіп 3-кәсіп
1975 32,6 46,1 21,3 77,1 13,3 9,6
1980 30,1 48,5 21,4 68,7 18,3 13,0
1985 28,1 43,1 28,5 62,4 20,9 16,7
1990 27,1 41,6 31,3 60,0 21,4 18,6
1996 20,2 48,0 31,8 50,5 23,5 26,0
Қайнар көзі: Құйғанбай Қ. ҚХР нарықтық экономиксындағы дамыған сыртқы
Дегенмен, дамыған және дамушы елдердің ЖІӨ құрылымын Қытаймен салыстырғанда
Отбасылық мердігерлік жүйесі мен тікелей нарықтық сатып алуларға көшу
Ауыл шаруашылығына бұл шаралар тез, әрі оң әсерін берді.
Кесте 3
Ауыл шаруашылығы өнімдерінің негізгі түрлерінің өндірісі (млн. тонна)
Өнім түрі 1978 1990 2000 2002 2003
Астық 304,77 446,24 462,18 457,06 430,7
Мақта 2,167 4,508 4,417 4,916 4,86
Майлы шикізаттар 5,218 16,132 29,548 28,972 28,11
Қант құрағы 21,116 57,62 68,28 90,107 90,24
Қант қызылшасы 2,702 14,525 8,073 12,82 6,18
Отқа кептірілген темекі 1,052 2,259 2,238 2,135 2,015
Шәй 0,268 0,54 0,683 0,745 0,768
Жеміс 6,57 18,744 62,251 69,52 145,174
Ет 8,563 25,135 61,254 65,865 69,329
Қайнар көзі: Справочник - Китай//издательство “Синь син” -
1990-жылдың басында Қытай ауыл шаруашылығы және ауыл экономикасы көптеген
Өндірістің дамуымен ауыл шаруашылық өнімін адам басына шаққандағы көлемі
Ауылдық-волостық кәсіпорындар ауылды аудандардағы шаруалардың кәсіпорындары болып табылады. Ауылдағы
Ауылдық-волостық кәсіпорындардың сферасы кең, олар өнеркәсіп, ауыл шаруашылық
Ауылдық-волостық кәсіпорындар шаруалардың табыстарының өсуінің және ауыл экономикасы дамуының
Қытай ауыл шаруашылық саласында дамыған елдермен ғылыми техникалық айырмашылықты
Мемлекеттік ведомстволар бірнеше ғылыми-техникалық жоспарлар орындауда – «Ұшқын» бағдарламасы,
2001 жылы Қытай ДСҰ-ға ресми мүше болған соң, ауыл
1979 жылы Қытайдың реформа мен ашықтық саясаты басталған соң,
Өнеркәсіптік салалардың ішінде қарқынды дамып жатқан электрэнергетикасы, оның ішіне
Кесте 4
Өнеркәсіптік тауарлардың негізгі түрлерінің өсімі
Өнім Бірлік 1978 1990 2000 2002 2003
Көмір Млн.тонн 618 1080 998 1380 1670
Мұнай Млн.тонн 104,05 138,31 163 167 169,6
Электр қуаты Млрд. кВт/сағ 256,6 621,2 1355,6 1654 1910,8
Болат Млн.тонн 31,78 66,35 128,5 182,37 222,34
Цемент Млн.тонн 65,24 209,71 597 725 862,27
Автокөлік Мың. дана 149,1 514 2070 3251 4444
Ауыр және орташа тракторлар Мың. дана 113,5 39,4 41
Түсті теледидарлар Мың. дана 3,8 10330,4 39360 51550 65414
Химиялық талшықтар Мың. тонна 284,6 1654,2 6940 9912 11811
Иірілген жіп Мың. тонна 2382 4626 6570 8500 9836
Мата Млрд.м 11,03 18,88 27,7 32,24 37,46
Қант мыңтонна 2270 5820 7000 9260 10840
Күкірт қышқылы мың тонна 6610 11970 22270 30500 33710
Химиялық тыңайтқыштар мың тонна 8693 18797 31860 37910 42009
Этилен мың тонна 380 1572 4700 5430 6118
Чиптер Млн. дана 30 110 5880 9630 14830
Бағдарламалық коммутаторлар мың дана - - 71360 58607 73799
Ұялы телефондар Мың дана - - 52479 121646 182314
Микро-ЭЕМ Мың дана - 82 6720 14635 32167
Қайнар көзі: Справочник - Китай//издательство “Синь син”-2004 жыл-113
Электр желілерін салу Қытай тарихында ең тез даму сатысында
Нарықтағы электр энергиясының жеткілікті ұсынысына көмір өнеркәсібіндегі өндіріс қуаттарының
Мұнай және газ Қытайдың маңызды энергия ресурстары болып табылады.
Қытай экономикасы дамуындағы айтқысыз жетістіктер - әлемдік тарихтың соңғы
Сурет-4 ЖІӨ динамикасы, 1991-2003 жж. (%)
Қайнар көзі: Дорога в Поднебесную: Made in China -
Осындай көлемді оң жетістіктерге әкелген негізгі факторларға келесілерді жатқызуға
Қытай бар күшін өткенді бұзу мен сынауға емес, жаңаны
Реформа әуелбастан адам мен оның қажеттіліктеріне бас бұрды. Халықтың
Реформалаудың басты әдісі экономиканы жаппай либералдау емес, эволюциялық, сатылы,
Реформаның алғашқы жылдарының тәжірибесіне қарағанда, нарыққа апаратын табиғи жол
Нарық субъектілері бар мемлекеттік құрылымдарды жою арқылы емес, негізінен
Микро деңгейде шаруашылық бастамаларды ынталандырып, мемлекет басшылары экономиканы макро
Өздерінің және шетел тәжірибесін зерттеп, үкімет реформаны өзгелердің әдістері
Қытайдың жоспарлы шаруашылықтан нарықтық жүйеге көшудегі негізгі стратегиясы біртіндеп
“Екі торапты” әдіс – жоспарлы бағытпен қатар нарықтық бағытты
Жоспарлы төмен бағамен мемлекеттік жеткізудің көлемін өзгертпей ашық нарықты
Нарықтық баға деңгейіне жету үшін бірте-бірте жоспарлы бағаларды өзгерту.
1978 ж.(алғашқы реформалар жүргізілген кезең) елеулі субсидиялар алған Қытайдың
Қытайлық “екі тораптық” әдістің жағына қолдайтын аргумент келесідей болып
Қытай экономикасы құрылымының “артта қалу артықшылықтарына” толықтыру ретінде басқада
Реформаның басы терең макроэкономикалық кризис пен қатал үнемдеу тәртібін
Қытайдағы жинақтау нормасы тіпті шығысазиялық стандарттар бойынша өте жоғары
Екі радикалды науқан – “алға жылжудың үлкен серпілісі”(1958-1962 жж.)
Отанда және шетелде тұратын қытайлықтардың арасындағы отбасылық байланыстың болуы
Бізге белгілі болғандай Қытайдағы реформа 1978 жылдан бастау алды.
Халықтың нақты табысы жыл сайын 7,7 пайызға өсіп отырды
Мүлкі жоқ халықтың саны 1980 жылғы 300 млн-нан 21
Ауыл шаруашылығында өте үлкен алға жылжу болды. Аграрлық өнім
Аграрлық сектордың құрылымы да жақсара бастады. Алқап шаруашылығының
Алқап шаруашылығының үлесі жалпы ауыл шаруашылық өнімінде 80-нен 58
Өнеркәсіптегі табыстар да елеулі болды. 1990 жж. өнеркәсіпке құйылған
Элктр энергиясын өндіру 256,6 млрд кВт/сағаттан (1978ж) 1166,2 млрд-қа
Өңдеуші өнеркәсіп елеулі түрде модернизацияланды. Қытай қазіргі таңда көптеген
Көлік пен байланыс дамуында елеулі алға жылжулар байқалды. 21
Бүкіл мемлекет бойынша әлемдік ең мықты магистральдарына дес бермейтін
Телекоммуникация саласында нағыз революция орын алды. 1980 ж. 100
Жалпы қорыта айтқанда Қытай Халық Республикасының әлемдік деңгейде жетістікке
Елдегі жұмыссыздықтың салдарынан, жұмыс күшінің ұсынысының көп болуы, шетел
2.2 Қытай экономикасының қазіргі проблемалары
Қытай экономикасынның қазіргі ең басты мәселелерінің бірі энергетикамен байланысты.
Энергоресурстарды тұтынудың әлемдік тенденциялары келесідей, жақын онжылдықта әлемдік қауымдастық
Қытай экономикасының қарқынды дамуы және оның өнеркәсіп пен қызмет
Қазіргі таңда Қытай экономикасы 75%-ға тас көмір өндірісне тәуелді.
Мұнай. Қытайдың негізгі ішкі мұнайы (120 млн. т.) елдің
1980-1984 жылдары Оңтүстік Қытай теңізінде жасалған зерттеулер жұмыстары (120
Бастапқы көңіл барлау мен шельфтегі сынақтық эксплуатациялық жұмыстарға бөлінді,
Мұнай іздеуде Қытай Оңтүстік Қытай теңізімен қатар, көп көңілді
Үш жағынан таулармен қоршалған Тарим кен орнының аса
ҚХР қомақты табиғи ресурстарға ие болғанына қарамастан, жан басына
90-шы жылдардағы Қытайдағы мұнай өндірісі мен тұтынылуы бойынша мәліметтері
Қайнар көзі: Современная ситуация в нефтегазовой промышленности Китая Рахимов
ҚХР құрылғалы бері мұнай өндірісі біртіндеп өсті, алайда соңғы
2000 жылы Қытай 70 млн. тонна мұнайды негізінен Таяу
Осылайша Қытайдың өспелі экономикасы мұнайға мұқтаж: 8%-дық экономикалық өсу
Газ өнеркәсібі. Энергия тасушы ресурстарға сұраныстың қарқынды өсуі және
Түрлі болжамдар бойынша 2020 жылы энергия тұтынудағы газдың үлесі
ҚХР газ өнеркәсібі дамудың бастапқы сатысында тұр. Соңғы 10
Қайнар көзі: Современная ситуация в нефтегазовой промышленности Китая Рахимов
Қытай мамандарының бағалауы бойынша, Қытайдағы табиғи газдың потенциалды
Қытай жер қойнауы жеткілікті дәрежеде зерттелмегендіктен, шамамен 150 кен
Жақын арада газ өндіретін Қытай ұлттық мұнайгаз компаниясы дәлелденген
Соңғы 5 жылда 1996 жылдан бастап Қытайда газ
ҚХР-ң 10-шы бесжылдық әлеуметтік-саяси дамудың жоспары (2001-2005жж.) газды өндіру
Қазіргі кезеңде Қытайдың алдында тұрған басты міндет газға деген
ҚХР экономикасындағы қазіргі таңдағы табиғи газды пайдалану оның өндірісінің
Халықаралық қуат агенттігінің бағалауы бойынша Қытайда 2010 жылға таман
Ұлттық экономиканың газ саласын ілгері дамыту мақсатында ҚХР
Өзіндік газ өндірісін өсіру
Газ тұтыну нарығын қалыптастыру үшін газ инфрақұрылымын құру, ең
Газ дефицитінің орнын толтыруға қажетті табиғи газдың көлемін импорттау,
Қытайдың жаңа газ кен орындарын игеру мен газ тұтынуын
Қытай жылына 150 млрд. куб м. өткізу мүмкіншілігі бар
Қытай экономикасы қарқынды дамығанымен шешілмей келе жатқан проблемалар мен
Экономикалық өсім көбіне ресурстар мен қоршаған ортаға байланысты. 2003
Халық табысындағы айырмашылық үлкеюде. Шаруалардың табысы баяу өсуде. Ал
Сондай –ақ келесідей проблемаларды да атап өткен жөн:
Реформалау қарқыны баяу жүріп жатқан экономиканың салаларының болуы. Бұл
Өсімнің жоғары қарқынымен қатар экономикалық тиімділктің төмен дәрежесі мен
Ішкі нарық динамикалық түрде кеңеюде. Дегенмен шетел өндірушілері
Экспорттың қарқынды дамуы мен отандық өндірушілердің эффективтілігінің төмендігі әсерінен
Батыс және шығыс аймақтардың айырмашылығы өсуде.
Экономика масштабының үлкеюіне қарамастан, жұмыссыздық өсуде, мемлекеттік кәсіпорындардағы
Көптеген экологиялық проблемалар шешілмеген. Олардың үстіне жаңалары қосылуда.
Қытайдың еңбек нарығы үлкен, алайда оның сапалық жағы нашар.
Келесі нарықтар дамымаған: қаржы-валюталық, жылжымайтын мүлік және маманданған кадрлар
Білім беру жүйесінде олқылықтар көп.
Жоғарыда аталған мәселерді Қытай үкіметі барынша шешуге тырысуда және
3. Қытайдың әлемдік экономикаға әсері.
3.1 ҚХР-сының әлемдік экономикадағы экономикалық көшбасшылығының қалыптасуы.
XXI ғасырда жетекшілік орын Қытайға беріледі деген ой соңғы
ҚХР – ның қаржылық жүйесі Батыс Еуропа елдерінің қаржылық
Егерде ҚХР-ның экономикалық саясатының түп негізін алып
Тек қана өздерінің пайдасына көзделген Қытайдың ашық саясатының нәтижелері
Жыл сайынғы ҚХР – ның экономикалық даму деңгейі
Ал Дүниежүзілік Банк пен ХВҚ сияқты ұйымдардың болжамынша, 2015-2020
ҚХР – ның экономикалық саясаты отандық өнеркәсіпті дамытуға, экспортқа
Есептесудің және төлемдердің барлық түрлері тек қана Қытай банктерінде
Әрине, осындай жетістіктермен қатар Қытай экономикасы біршама қиыншылықтарды басынан
Доллардың юаньға айналдыруы қолдау тапса, оған керісінше юаньның долларға
1998-2002 жылдар аралығында Қытайдың Ішкі жалпы өнімі(ІЖӨ) 7,9 пайызды
Осы орайда, мына құбылысқа назар аудара кеткен жөн. Бүгінде
«Morgan Stanly» сараптау орталығының болжамдарына жүгінсек, жоғарыда аталған
Қытай экономикасының сыртқы әлемді жаулап алуы негізінен экспортқа шығатын
Экспорттың бұлайша жоғарғы мөлшерде болуына бұл елге АҚШ-тан әкелінетін
Қытайдың ірі экономикалық серіктестері саналатын АҚШ пен Еуро Одақтың
Қытай экспортының тауарларына техникалық құрал-саймандар, электронды жабдықтар мен тұтыну
Соңғы үш жылда Қытай өндірісінің көлемі 50 пайызға өссе,
Қытай экономикасының қуатты өркендеуі шикізатқа деген үлкен сұраныс тудыруда,
2003-2004 жылдар барысында байқалған Америка валютасының курстық бағам тұрғысынан
Сол уақытта Қытайдың әлемдік нарықтағы тауарларының аралық және ақырғы
Мұнай тұтыну көлемі жөнінен Қытай бүгінгі таңда АҚШ-тан кейінгі
Әлемдік нарыққа зерттеу жүргізетін сарапшылар алдағы біраз жылдар бойы
Қытайдың ДСҰ-ға шетел инвестициясының бұл елдегі тұтыну нарығының потенциялына
Сурет 7 - Қытайға инвестиция ең көп құйыған 15
Қайнар көзі: Дорога в Поднебесную: Made in China -
Шетелден келген инвестициялық қаражат Ұлы қорған елінің телекоммуникация, электротехника,
Қытай экономикасының дамуындағы дисбаланс тек халықаралық саудамен шектелмейді. Аспанасты
Елдегі жұмысбастылық сол жылы бар болғаны 6,9 миллион адамды
« Paribas Peregrine BNP» инвестициялық банкісінің сарапшылары 2010 жылы
Сол уақытта халықтың таптық жағдайы айқындала түспек. Бұл процесс
Қытай шет мемлекеттер үшін азиялық иірімге толы, менталитеті көнеден
Он жылға жуық уақыт оқшауланған экономикалық кеңістікте өмір сүрген
Әлемдік нарықта негізгі бәсекеге түсетін екі держава бар. Оның
Қытайда жұмыс күші құны төмен, дегенмен ол жерде ақша
Соңғы жылдары шетел компаниялары Қытайдың өндіріс саласына қомақты инвестициялар
IDC зерттеу фирмасының мәліметтері бойынша, 2003 жылдың екінші жартысында
Автокөлік құрылысы саласы да көтеріліп келе жатыр. Қытайдың ұлттық
Көріп отырғанымыздай Қытай келешекте тек қана еңбек сыйымдылығы жоғары
Оның бір айғағы келесі мәлімет. Қытай АҚШ-ты басып озып,
Сондай-ақ Қытай келесі бір экономикалық мықты держава нарығын жаулауда.
Статистикалық мәліметтерге жүгінетін болсақ, 2005 жылдың бірініші ширегінде Қытайдан
Жоғарыда көрсетілген мәліметтерге назар аударсақ қазіргі экономикалық шайқаста Қытайдың
Қытайдағы әлі күнге дейін шешілмей келе жатқан мәселелер болғанымен,
3.2 ҚХР-ң Қазақстандағы мүдделері
Қазақстан мен Қытай арасындағы сауда-экономикалық қатынастардың дамуы нольдік деңгейден
Кейіннен орын алған Кеңес Одағының ыдырауы бұл экономикалық келісім
1990-шы жж. басында Қазақстанда пайда болған өткір тауар дефицитін
1992-1993 жж. Қазақстанға қытайлық «көпшілік қолданатын тауарларының» келуінің өсуімен
Қазақстанмен байланыстарды дамыта отырып, Пекин тек қана экономикалық мақсатты
Қазақстан мен Қытай арасындағы сауда-экономикалық қатынастары жалпы алғанда сәтті
Қазақстанның Қытайдан әкелінетін импортының құрылымы келесідей: текстиль және трикотаж
Қазақстанның түсті металлургия саласындағы кәсіпорындары ҚХР компанияларымен негізінен
Қазақстан-Қытай қатынастары үшін маңызды және болашағы мол салалардың бірі-химия
Жылына Қытайға 300 мың тонна минералды тыңайтқыштарды біріккен кәсіпорыдар
Қазақстан Қытайдың оңтүстік провинцияларындағы ірі фирмалармен байланыстарды қайта
Қазақстынның Каспий теңізі аймағында үлкен мұнай мен газ қорларының
Кейбір болжамдар бойынша, Азия-Тынық мұхиты аймағында мұнай импортының өзі
Қазірдің өзінде Қытай Орталық Азия мен Каспий теңізінің мұнай
Мұндай қорытындылар Қытайдың СРРЕІ жобалық институтының жүргізген зерттеулерінен
Орталық Азия елдерінің арасындағы пайдалы қазбаларға ең бай, әрі
1993 жылы қазанда ҚР мен ҚХР арасында қол қойылған
Екі мемлекет басшылары Қазақстан мен Қытай арасындағы орнатылған қарым-қатынастың
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы - ТМД және Шығыс Еуропа
90-шы жылдардан бастап Қазақстан аймағына ене бастаған Қытайдың кіші
Соңғы жылдары Қытай үкіметі барынша елдің батыс аудандарының экономикалық
Қазақстан мен Қытай шекараларының ұзындығы 1700 шақырымды құраса, соның
Қазіргі кездегі ШҰАА-ның халық саны 18,76 млн. адам. Ауыл
Қытай мен Қазақстанды байланыстыратын темір жол артериясы тура осы
Екі мемлекет арасында Қытайдың Ляньюньган теңіз портын Оңтүстік-Шығыс Азия,
Екі жақты саудамен қамтамасыз етумен Қазақстанның транзиттік-көліктік әлеуметін неғурлым
Қазақстанның статистикалық көрсеткіштері бойынша, Достық/Қазақстан/-Алашанькоу/Қытай/ стансасы арқылы өткізілген ауыр
Көлік жолдарын диверсификациялауға үлкен маңызды болып табылатын Трансқазақстандық темір
«...біз трансқазақстандық темір жол магистралінің құрылысын бастауды жоспарға алып
Шыңжаңға орталық үкіметтің бюджетіне тыс, жергілікті үкіметтер мен ірі
Осы орайда 2004 жылғы 19 мамырда Қазақстан Республикасы Индустрия
Үрімші қаласында алғашқы қазақстандық шырын өндіретін «Райымбек Фуд
1992 жылдан бастап Қытай мен Қазақстан арасындағы шекара маңындағы
Қазіргі кезде екі елдің мамандары «Қорғас» шекара маңы ынтымақтастығы
2004 жылғы мамырда Қытайдың темір жол министрлігі және Қазақстан
Мұның сыртында Қазақстан астығын Қытай нарығына шығару бағытында белсенді
Қорытып айтқанда, Қазақстан мен Қытай арасындағы сауда-экономикалық ынтымақтастық жылдан
Дегенмен де даму барысындағы бүркемеленіп жатқан жағымсыз факторлардың екі
Қорытынды
Қытай Халық Республикасынының экономикасының ерекшеліктерін қарастырғаннан соң, келесідей қорытындылар
Қытай Халық Республикасының соңғы жылдардағы айтарлықтай үлкен жетістіктері ел
Реформаның қазіргі нәтижелерін қарастыра отырып, оның басты ерекшелігі ауыл
Жұмыс барысында Қытай алдында тұрған өткір мәселе энергетика саласы
Қытай елі көптеген көрсеткіштер бойынша әлемнің алдыңғы қатарлы елдерін
Дегенмен жұмыста көрсетілгендей Қытайдың экономикасы қарқынды дамығанымен, ол елде
Осындай экономикалық жағынан мықты елдердің арасындағы шайқасы кезінде, Қытай
Сонымен жұмыстың басты мақсаты Қытай әлемдік экономикаға елеулі өзгерістер
Енді Біздің еліміздің алдында тұрған басты мақсат, экономикалық майдан
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Селищев А.С., Селищев Н.А. Китайская экономика в XXI веке.
Справочник-Китай// Издательство “Синь син” 1999 год
Мейірманова Г.А. Қытайдағы аграрлық реформаның жүргізілуі(1978-2000 жж.)//ҚазНУ хабаршысы, Тарих
Ли Ли и Кондрашова Л. Демократизация прав собственности: китайский
Справочник - Китай//издательство “Синь син” 2004 год
Яо Цзинъюань: новые проблемы, стоящие перед экономикой Китая -
Чжоу Синьчэн Экономическая реформа в Китае: достижения и задачи
Дорога в Поднебесную: Made in China - http://k2kapital.com
Хуан Дингуй Китай: подходы и особенности экономических преобразований -
Рахимов Р.К. Современная ситуация в нефтегазовой промышленности Китая//АльПари-2003 год-
Қаражанова Ж. Қ. Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасының
Садуақасов А. Қытай экономикасның құпиясы неде?//Дала мен қала -
Макаренко И.П.Прогноз ИЭЭ. Китай. – iee.org.ua
Китай перехватил у США лидерство на мировом рынке ПК
Касымжомарт Токаев «Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации» -
Сидоров О. Казахстано-китайские отношения: проблемы и перспективы сотрудничества. -
Танирбергенов А. Казахстан и Китай: добрососедство и взаимодействие//Саясат-2004-№3 -
Электронная энциклопедия Кругосвет// раздел «Страны» - Китай
Ақатаева А. Қытай-Қазақстан инвестициялық ынтымақтастық мәселелері// ҚазНУ хабаршысы. Шығыстану
Кулахметов А. Региональные интересы Китая в Казахстане//АльПари 2002 год
Бельчук В. Вновь об оценке реформ в Китае//Мировая экономика
Құйғанбай Қ. ҚХР нарықтық экономиксындағы дамыған сыртқы сауда//Ағайын-2001жыл-№1 -
Брилев С. Казахстано-китайские отношения: сотрудничество или великая миссия. -
Титаренко М. Постепенное создание многоукладной экономики – фактор успеха
Андрей Островский Догнать и перегнать Америку. Новые горизонты китайской
Әмірбекұлы Ж. Қытай: экономикалық реформа тәжірибелері//ҚазНУ хабаршысы. Экономика сериясы-1998
Рахимов Р.К. Энергетичесоке сотрудничество Китая с Россией и Казахстаном//АльПари-2004
Сыроежкин К. Китайские сюрпризы// Континент.- 2004-29 сентябрь-12 октябрь- 33-35-стр.
Ермекбаев Н. О внешнеэкономических связях Китайской Народной Республики (КНР)//
Тим Луард Китай - новая сверхдержава? - news.bbc.co.uk
63
Ауылдағылар үлесі
Қаладағылар үлесі
