TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz

ШАРТТЫ БЕЛГІЛЕР ТІЗІМІ....................................................................................

КІРІСПЕ......................................................................................................................

БӨЛІМ І. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ...........................................................................

1.1 Өндіріс орнының орналасу ауданына және кәсіпорынға жалпы сипаттама..........................................................................................................

1.2 Атмосфераны ластағыш көзі ретінде мекемеге қысқаша сипаттама беру....................................................................................................................

1.2.1 «Ұшқатын» кен орны......................................................................................

1.2.2 ЖКБК орталық өндіріс ауданы.......................................................................

1.2.3 «Жомарт» кен орны..........................................................................................

1.3 Негізгі ластаушы заттарға сипаттама.............................................................

1.4 Қоршаған ортаның антропогендік өзгерістерінің адам денсаулығына әсері..................................................................................................................

БӨЛІМ ІІ. ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ МЕН ЖКБК ЖҰМЫСКЕРЛЕРІНІҢ ДЕНСАУЛЫҚ ДЕҢГЕЙІ.....................................................................................

2.1 Атмосфераның ластану деңгейінің анализі мен есебі...................................

2.1.1 Атмосфераның ластануының анализі...........................................................

2.2 ЖКБК жұмыскерлерінің денсаулық көрсеткіштері.......................................

2.3 Аурушаңдылықты зерттеу әдістемесі.............................................................

БӨЛІМ ІІІ. ДЕНСАУЛЫҚҚА ЗИЯН ЛАСТАУШЫ ЗАТТАРДЫ АЗАЙТУҒА АРНАЛҒАН ШАРАЛАР..................................................................

3.1 Кәсіпорынның санитарлық қорғау белдемі.....................................................

3.2 Өнеркәсіптен шығатын қалдықтарды заласыздандыру.................................

3.3 ЖКБК цехтарының ластаушы зат шығаруын азайтуға арналған шаралар.....................................................................................................................

ҚОРЫТЫНДЫ.........................................................................................................

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ҒДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.......................................................

Шартты белгілер тізімі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: 60 бет
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

МАЗМҰНЫ

ШАРТТЫ БЕЛГІЛЕР ТІЗІМІ....................................................................................

КІРІСПЕ......................................................................................................................

БӨЛІМ І. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ...........................................................................

1.1
1.2
1.2.1 «Ұшқатын» кен орны......................................................................................

1.2.2 ЖКБК орталық өндіріс
1.2.3 «Жомарт» кен орны..........................................................................................

1.3
1.4
БӨЛІМ ІІ. ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ МЕН ЖКБК ЖҰМЫСКЕРЛЕРІНІҢ ДЕНСАУЛЫҚ
2.1 Атмосфераның ластану деңгейінің анализі мен есебі...................................

2.1.1 Атмосфераның ластануының анализі...........................................................

2.2 ЖКБК жұмыскерлерінің денсаулық көрсеткіштері.......................................

2.3 Аурушаңдылықты зерттеу әдістемесі.............................................................

БӨЛІМ ІІІ. ДЕНСАУЛЫҚҚА ЗИЯН ЛАСТАУШЫ ЗАТТАРДЫ АЗАЙТУҒА АРНАЛҒАН ШАРАЛАР..................................................................

3.1 Кәсіпорынның санитарлық қорғау белдемі.....................................................

3.2 Өнеркәсіптен шығатын қалдықтарды заласыздандыру.................................

3.3 ЖКБК цехтарының ластаушы зат шығаруын азайтуға арналған шаралар.....................................................................................................................

ҚОРЫТЫНДЫ.........................................................................................................

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ҒДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.......................................................

Шартты белгілер тізімі

ЖКБК – Жайрем кен – байыту комбинаты

ЗЗ – зиянды заттар

ҚҰСҚ – қозғалмалы ұсақтап - сырыптау қондырғылары

МОФ – марганец өндіруші фабрика

МЖБ – механикалық жөндеу базасы

ССБ – санитарлы сақтау белдемі

ТӨӨФ – тәжірибелі-өнеркәсіпті өндіруші фабрика

ТЖЦ – темір жол цехы

УЕЖ – уақытша еңбекке жарамсыздық

ІҰК – ірі ұсақтау корпусы

ШРК – шекті рауалы концентрация

ШТШ – шекті рауалы шығарынды

КІРІСПЕ

Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық прогрестің қарыштап алға басуы адамзат өмірін
Адам және табиғат бір-бірімен тығыз байланысты ұғымдар екенін білеміз.
Бір сөзбен айтқанда, адам өзінің өмір сүруін жақсарту үшін,
Өнеркәсіптің дамуы, әсіресе, ауа қабатының ластануына әсер етеді. Атмофераның
Актуалдылық.

16.07.1997 ж. «Қоршаған ортаны қорғау» туралы заңда, басты назар
Қазіргі кезде ең басты табиғи орта компонентінің бірі –
Қазақстандағы ең ірі өнеркәсіп орталықтың бірі Қарағанды қаласы және
Міне, осы Орталық Қазақстанда, Қарағанды облысының құрамына кіретін Жайрем
Осындай мәселелерге байланысты, менің жұмысымның мақсаты – Жайрем кен
Бұл мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылды:

1. Жайрем комбинатының жұмыс істеу
2. Комбинаттағы зиянды заттардың шығарылу
3. өндіріс орнындағы жұмыскерлердің денсаулық
4. Жайрем кеншарының жағдайын жақсартуға
БӨЛІМ І. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

1.1 Өндіріс орнының орналасу ауданына және
ААҚ «Жайрем кен-байыту комбинаты «Қазцветмет», АҚ « Сары-Арқа
Негізгі өндірістік шаруашылығы темір-марганец кендерін өндіру мен өңдеу болып
ААҚ « Жайрем кен-байыту комбинаты » Қарағанды облысы Жанаарқа
Өнеркәсіптен батысқа қарай 220 шақырымда (ірі кен) мыс өндіру
60 шақырым жерде шығысқа қарай темір кешін өндіруші өнеркәсіпті
Кен орнының ауданы құм-төбелі тізбекті және ұсақ шоқылы жазықты
Ландшафты жартылай шөл далалы, ағаш өсімдіктері өспейді.

Топырақ жамылғысы нашар дамыған. Ашық каштан топырақты, жоғарғы қабаттағы
Жалғыз тұрақты ағын-су – Сарысу (кен орнынан 20 шақырым
Темір-марганецті және барий-қорғасындағы “Ұшқатын” кен орны мен Жәйрем барий-полиметалды
«Ұшқатын» руднигінің өндіріс алаңының теміржол тармағы Жарық-Жезқазған магистралімен жалғасқан.
Барлық алынған кен орынның өндіріс ауданында марганец өндіру фабрикасы
Атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың стационарлы көздері «ЖКБК» 4 учаскесінде
 «Ұшқатын»
 Орталық
 «Жомарт»
 Жайрем
1.2 Атмосфераны ластағыш көзі ретінде мекемеге
Негізгі өнеркәсіптің шаруашылық ретінде темір-марганец кендерін өндіру мен өңдеу
Комбинаттың шикізат базасы ретінде «Ұшқатын» және «Жомарт» кен орындары
1.2.1 «Ұшқатын» кен орны

«Ұшқатын» кен орны комбинат орталық өндіріс зонасынан солтүстік-шығысқа қарай
1. Карьер, барлық кен және
2. Кен орнының технологиялық комплексі;

3. Транспорттық жұмыстар.

Кен жұмыстары.

Кен жұмыстары «Ұшқатын» кен орнында ашық әдіспен өндіру 1982
Жұмыс істеу мерзімдері үздіксіз. 365 күн, 8 сағаттан 3
«Ұшқатын» карьерінің кен жұмыстары бұрғылау және жару көмегімен жүргізіледі.
 гранулотол

 игдонит (гранулит – Э) қолданылады.

Шарлы бұрғылау қондырғыларының артықшылығы мынада: беріктігі жоғары және орташа
Кесте 1. Карьердегі жарылыс жұмыстарының шығаратын шаңдары

( гранулотолуол)

Есептеу параметрінің атауы өлшем бірлігі Параметр мәні

Зиянды заттар атауы

Гранулотол

Жарылған заттар саны (А) т 904,4

Жарылған тау массасының көлемі (V) м3 1 615 000

Зиянды заттардың салыстырмалы шығыны кг/м3 0,56

1т жарылғыш заттан бөлінетін қатты бөлшектердің салыстырмалы бөлінуі

т/т

0,105

1т ЖЗ, күкірт оксидінің салыстырмалы бөлінуі т/т 0,009

1т ЖЗ, азот оксидінің салыстырмалы бөлінуі т/т 0,0025

өлшеусіз коэффициент «К»:

Қатты бөлшектер үшін

0,16

Газ тәрізді

1

Шаң басқыш заттар тиімділігі (п)

0,5

өлшеусіз коэффициент (а):

Көміртегі оксиді үшін

1,5

Азот оксиді үшін

1

Қатты заттар үшін

1

Көміртегі оксидінің бөлінуі

Мсо = Мсо * 1 000 000 / 12
Көміртегі оксидінің жылдық бөлінуі

Мсо = а*К*А*(1-п) т/г 6,10

Азот оксидінің бөлінуі

МNO = MNO * 1 000 000 / 12
Азот оксидінің жылдық бөлінуі

МNO = а * К * А * (1-п)
Қатты бөлшектердің бөлінуі

МҚБ = МҚБ * 1 000 000 / 12
Қатты бөлшектердің жылдық бөлінуі

МҚБ = а * К * А * (1-п)
Кесте 2. Карьердегі жарылыс жұмыстарының шығаратын шаңдары
Есептеу параметрінің атауы

өлшем бірлігі

Параметр мәні

Зиянды заттар атауы

Игданит

(гранулит – Э)

Жарылған заттар саны (А) т 6992,95

Жарылған тау массасының көлемі (V) м3 7 361 000

Зиянды заттардың салыстырмалы шығыны кг/м3 0,95

1т жарылғыш заттан бөлінетін қатты бөлшектер т/т 0,92

1т ЖЗ, күкірт оксидінің салыстырмалы бөлінуі т/т 0,001

1т ЖЗ, азот оксидінің салыстырмалы бөлінуі т/т 0,0025

өлшеусіз коэффициент «К»:

Қатты бөлшектер үшін

0,16

Газ тәрізді

1

Шаң басқыш заттар итімділігі (п)

0,5

өлшеусіз коэффициент «а»:

Көміртегі оксиді үшін

1,5

Азот оксиді үшін

1

Қатты бөлшектер үшін

1

Көміртегі оксидінің бөлінуі

МСО = МСО * 1 000 000 / 12
Көміртегі оксидінің жылдық бөлінуі

МСО = а * К * А * (1-п)
Азот оксидінің бөлінуі

МNO = MNO * 1 000 000 / 12
Азот оксидінің жылдық бөлінуі

МNO = а * К * А * (1-п)
Қатты бөлшектердің бөлінуі

МҚБ = МҚБ * 1 000 000 / 1
Қатты бөлшектердің жылдық бөлінуі

МҚБ = а * К * А * (1-п)
1 және 2 кестеде жарылғыш заттар гранулатуол мен игданиттің
Бұрғылау жұмыстары жылына 365 күн екі ауысымда 12 сағаттан
Кен жұмыстары атмосфераға тастау көздері бойынша ұйымдаспаған. Бұрғылау нәтижесінде,
«Ұшқашын» кен орнында 01.01.2001 жылдан бастап 13 үйінді бар:

Кесте 3. Кен үйінділерінің өлшемдері

Ұйінді

Биіктігі, м

ұзындығы, м

Ені, м

Ауданы, га

«Солтүстік»

«Оңтүстік»

№1

№2

№3

№4

№5

№6

№7а

№8

№9а

№10

№11 30

7

7

3,1

2-5

5,5

7

10

13

18

2

8,5

800

60

65

80

130

130

140

120

300

400

100

115 1 5550

30

30

31

60

34

130

160

410

175

60

90 130

0,2

0,1

0,2

1,0

0,3

1,8

3,3

4,5

3,98

0,6

1,0

Бұл кестеде «Ұшқатын» кен орнының үйінділерінің қанша және қандай
Осы үйінділерге карьерлерден кенді БелАЗ-мен әкеледі. Ұйінді жасау бульдозерлерімен
Ұйінділер атмосфераға неорганикалық шаң бөлінеді.

Технологиялық комплекс.

«Ұшқатын» кен орнының өндіріс аймағында мынадай обьектер орналасқан:

 административті күнделікті-тұрмыс комбинаты (АКТК);

 котельная;

 шахта суларының насос станциялары;

 механикалық участок;

 марганец өңдеуші фабрика;

 ҚұСҚ – 3, рельс қасындағы
 ҚұСҚ – 4;

 ҚұСҚ – 5; дайын өнімді
Жоғарыда айтылған объектілердің атмосфераға З.З шығару көздері ретінде: ҚұСҚ
«Ұшқатын» кен орнының котельниі жыл бойы жұмыс істейді Қысқы
Кательнаяда бір парлы қазан қондырылған КВМ – 400 маркалы.
Механикалық участок орташа қиын бөлшектерді жөндеуге арналған. Осы жұмыстарды
Механикалық участоктың жұмыс нәтижесінде атмосфераға: металл шаңы, түсті металл
Сварка участоктары автокөлік жөндеуде металлдарды газды кесуге, электр біріктіруге
Атмосфераға сварка аэрозолі, фторлы сутек, марганец және оның оксидтері.

Марганец өндіруші фабрика – бұл жерде марганец кендерін алу
Кенді тасу үлкен жүк автосамосвалдармен, БелАЗ маркасы арқылы жүргізіледі.

Әкелінген кен қабылдағыш бункерге тиеледі, сыйымдылығы 50 т. Жіңішке
МОФ өнімділігі жылына 200 мың тонна

Негізгі З.З. қатарына, арту-түсіру жұмыстарының нәтижесінде неорганикалық шаң, марганец
Қозғалмалы ұсақтап-сұрыптау құрылғылары №3 темір-марганец кендерін өңдеуге қолданады.
1. Ірі класс 40-100 мм;

2. Орташа класс 10-40 мм;

3. ұсақ 0-10 мм;

ҚұСҚ-4,5 кендерді сұрыптау мен ұсақтауға арналған.

өңдеудегі негізгі атмосфераға неорганикалық шаң, марганец және темір оксидтері
Кесте 4. 2004-2008 жылдар аралығында «Ұшқатын» карьеріндегі ашу
Көрсеткіштер

атауы өлшем

бірліктер 2003 2004 2005 2006 2007 2008

1 2 3 4 5 6 7 8

Жыныстарды

алу Мың м 7300 7420 7420 7420 7420 7420

Кен өндіру Мың т 1400 1350 1350 1350 1350
4 кестеде «Ұшқатын» карьерінде 2004 жылдан бастап кенді бір
1.2.2 Жәйрем кен байыту комбинатының орталық
Орталық өндіріс зонасының территориясында мынадай ғимараттар мен құрылыстар орналасқан:
Артық бөлшектер мен құрылғылар қоймасында трактор техникасының саймандары мен
Орталық өндіріс зонасында зиянды заттардың көздері ретінде:

-
-
-
-
-
Төменде осы участоктардың жұмыс істеу технологиясына қысқаша сипаттама беріледі.

ІұҚ-1. Кендерді ұсақтауға және оларды кластарға бөлуге қолданады. Жабық
Автокөлікті цех.

-
-
Әр участокта БелАЗ маркалы ауыр жүкті автосамосвалдарды жөндейді (10,
Жұмыс барысында түсті металл және шойын шаңы бөлінеді.

ЖМБ зиянды зат шығару көздеріне сваркалық, ұсталық және токарь
Токарлық участоктың жұмысы нәтижесінде абразивті, шойын және түсті металдар
Сваркалық участокте атмосфераға: сваркалық аэрозоль, марганец оксиді, азот оксиді,
ұсталық участокте отты ұсталық көрігі орналасқан. Көріктің жұмысы нәтижесінде
1.2.3 «Жомарт» кен орны

«Жомарт» кен орны Жайрем поселкасынан 18 шақырымда орналасқан. Атмосфераға
-
-
-
Кен жұмыстары.

Жұмыс мерзімі 365 күн, үш ауысымда 8 сағаттан. Жұмыстар
Кесте 5.

2004-2008 жж аралығындағы «Жомарт» кен орнының карьеріндегі ашу және
Көрсеткіштер атауы өлшем бірліктер 2003 2004 2005 2006 2007
1 2 3 4 5 6 7 8

Жыныстарды алу мың м3 1625 1625 1625 1625 1625
Кен өндіру мың т 325 325 325 325 325
1.3 Негізгі ластаушы заттарға сипаттама

Адамзатқа кері әсер ететін, жануарлар дүниесіне және өсімдіктер әлеміне
Оларды зерттеу арқылы заласыздандыруға және атмосферада олардың концентрациясын азайтуға
Күкіртті газ – көмір , мұнай және оның өнімдерін,
Күкірт диоксиді (күкірт оксиді SO2) – суда ерігенде қышқыл
2SO2 + O2 → 2 SO3 + 185
Мұнай мен көмірді жаққандағы олардың құрамындағы күкірт тотықтанады да,
Азот оксиді – NO және NO2 көп мөлшері
Азот диоксиді – сары түсті тұрақты газ, көбіне қалаларда
2NO + O2 → 2NO2 + 120 кДж

Сумен араласып азот қышқылын түзеді:

4 NO2 + 2 H2O + O2 = 4
Азот диоксиді өкпелердің ісіп кетуін және тыныс жолдарын зақымдайды.

Тыныс жолдарының созылмалы аурулары (эмфизема, астма), және де
Азот оксиді фитохимиялық түтіннің пайда болуына қатысады. Фитохимиялық
Көміртегі оксиді (СО) – тұрмыста улы газ аталатын, -
СО-нің ең ірі көздері – автокөлік. Тағы бір көзі
Көмір тотығы ауамен және темекі түтінімен жұтылып, қанға түседі,
Қатты қосылыстар (аэрозоль). Бұл категорияға анорганикалық шаңды жатқызуға болады.
өнеркәсіп шаңдарының құрамында әртүрлі металл оксидтері (марганец, қорғасын, молибден,
Аэрозольдерді физикалық-химиялық қасиеті бойынша: шаң күш (қатты бөліктер), түтін,
Аэрозольдің құрамында 4 гр зат: күкірт, органикалық қосылыстар, қатты
Күйе қалыптасқаннан кейін бірнеше микрометре табиғаттың тағы бір бөлігінің
Күйе тек қана адамдардың денсаулығына ғана емес, сонымен қатар
Антропогендік қалдықтар жалпы баланс уақыт өткен сайын артып келеді
Қазіргі кезде биосфера антропогендік қорғасынмен уланған.

Атмосфераға түскен химиялық заттар бір-бірімен реакцияға түсіп жоғары токсикалық
Жалпы атмосфераның ластануының техногенді ластануы 1 млрд.т. аэрозоль және
1.4 Қоршаған ортаның антропогендік өзгерістерінің адам
Қазіргі кезде адам денсаулығы мен қоршаған ортаның ластануының арасында
Қоршаған орта туралы және қоршаған орта дамуы туралы Бұұ-
Денсаулық мәселесінің маңыздылығы соңғы 10-15 жылда көтеріледі. Қазіргі кезде
- денсаулықты сипаттайтын барлық
- эпидемиялық емес патологиялық
- жаңа демографиялық өзгерістер
- аурулардың жоғары көрсеткішті
- бұрын сирек кездесетін
- инфекциялық аурулардың жоғарлауы
- патологиялық көп тенденциялардың
ҚР өндіруші және өңдеуші өнеркәсіптердің көп болуы қоршаған орта
Негізінде бірінші кезектерде тыныс органдарының аурулары, содан кейін асқорыту
Балалар өлімі республикалық деңгейде 10%-дан жоғары. Аналар өлімі жоғары.
Өнеркәсіптік қалаларда қатерлі аурулардан өлім деңгейі артуда. Атмосфераның ластануы
БӨЛІМ ІІ. ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ МЕН ЖКБК ЖҰМЫСКЕРЛЕР ДЕНСАУЛЫҚ ДЕҢГЕЙІ

2.1 Атмосфераның ластану деңгейінің анализі мен есебі

Жайремкен байыту комбинаты Қазақстан Республикасының орталығында орналасқан, өнімді ашық
Атмосфераны ластаушы зиянды заттардың максимальды концентрациясын есептеуде ЖКБК-ның 4
Атмосфераның төменгі қабатында зиянды заттардың таралуы есебін НПФ «Логос»
2.1.1 Атмосфераның ластану деңгейінің анализі

«Ұшқатын» кен орнында үш зат бойынша есеп жүргіздік. өйткені
Марганец және оның қосылыстарының максимальды концентрациясы ауада ШРК-ның 108,01
Төменде 6-кестеде «Ұшқатын» кен орнының қандай жұмыс орнында қанша
Заттың атауы Максимальды концентр. беруге үлес қосқан қайнар көздер
Марганец және оның қосылыстары

46.8 % ҚұСҚ – 4

ҚұСҚ-5

ұсақтау компл.

Темір үш хлориді 46.4 % ҚұСҚ-4

ҚұСҚ-5

Анорганикалық шаң (45.4 % ҚұСҚ-4

ҚұСҚ-5

Карьер

№4 үйіді «Ұшқатын»

«Ұшқатын» кен орнында бұдан басқа да ластағыш заттар шығарылады.
Газдардың ішінде азот оксиді, күкірт оксиді, күкіртті сутек және
Кесте 7.

«Ұшқатын» кен орнындағы атмосфераға тасталатын заттардың көрсеткіші

Ластауыш заттар Қайнар көздер шығатын ластауыш заттардың саны

ШРК, мг/м3

Қауіптілік классы

Код

Атаулары

г/с

т/жыл Бір жолдық максимальдылық Орта тәуліктік

1 2 3 4 5 6 7

Барлығы 193,47 2519,68

Оның ішінде

Қатты заттар 163,84 2460,59

0122 Темір үш хлориді 0,97 27,38

0,04 3

0143 Марганец және оның қосылыстары (марганец IV) оксиді

10,08

285,956

0,001

2

0184 Қорғасын және оның анорганикалық қосылыстары

0, 000001
0,0000059

0,0010

0,003

1

0328 Қара көміртегі (күйе) 4,32 106,3438 0,15 0,05 3

1668 Қалайы тотығы 0,00010 0,0000032

0,02 3

29,09 Анорганикалық шаң 148,36 2040,425 0,50 0,15 3

Кестенің жалғасы

1 2 3 4 5 6 7

2981 Темір ерітіндісінің шаңы 0,06 0,4164

0,02 4

2987 Латунь шаңы 0,04 0,0222

0,003 4

8011 Сварка аэрозолі 0,0064 0,06761

0,001 2

Газ тәрізді және сұйық 29,63 59,09

0301 Азот (IV) оксиді (Азот диоксиді) 0,26 6,20 0,09
0304 Азот (ІІ) оксиді (Азот оксиді) 13,06 9,87 0,40
0330 Күкірт диоксиді

(күкірт ангидриді)

0,75

18,29

0,50

0,05

3

0333 Күкіртті сутек 2,05*10-8 2,05*10-8 0,01

2

0337 Күкіртегі оксиді 15,56 24,52 5,00 3,00 4

0342 Фтордың газ тәрізді қосылыстары 0,00 0,20 0,02 0,01
2704 Бензин 0,00002 0,007 5,00 1,50 4

2735 Мұнай минералының майы 0,0017 0,014

0,05 3

Орталық өндіріс зонасының атмосфераға тасталатын зиянды заттар бойынша максимальды
Ауада марганец және оның қосылыстарының максимальды концентрациясы ШРК-ның 49,9
Анорганикалық шаң (Қара күйінің максимальды концентрациясы 1,04 ШРК-ның бөлігін құрайды. [4]

Кесте 8. «Орталық өндіріс зонасындағы» қанар көздерден шығатын
Заттардың атауы Максимальды концент. беруге үлес қосқан қайнар көздер
Қайнар көздер атауы

Марганец және оның қосылыстары

46,76% ІұҚ – 1

ІұҚ – 2

МөөФ

Темір үш хлориді

41,5% ІұҚ – 1

ІұҚ – 2

МөөФ

Анорганикалық шаң

57,45% ІұҚ – 1

ІұҚ – 2

МөөФ

Қара күйе 61,18% МЖЦ котельниі, МЖБ

Кесте 9.

Атмосфераға шығарылатын заттардың көрсеткіші

Ластауыш заттектер Қайнар көздерден шығатын ластаушы заттардың мөлшері

ШРК, мг/м3

Қауіптілік классы

Код Атаулары г/с т/жыл Бір жолдық максимальдылық Орта тәуліктік

1 2 3 4 5 6 7

Барлығы 37,19 1172,98

Оның ішінде

Қатты заттар 35,82 1129,49

0122 Темір үш хлориді 0,87 27,56

0,04 3

0143 Марганец және оның қосылыстары (марганец (VI) оксиді) 13,32
0,00 2

0184 Қорғасын және оның анорганикалық қосылыстары 0,00 2,2
0328 Қар күйе 0,93 29,242 0,30 0,10 3

1668 Қалайы тотығы 0,000 000 39 1,23 Е-5

0,02 3

2909 Анорганикалық шаң 20,68 652,1047 0,50 0,15 3

2981 Темір ерітіндісінің шаңы 0,01 0,26

0,02 4

2987 Латунь шаңы 0,000 108 0,0034

0,0030 4

8011 Сварка аэрозолі 0,002383 0,075162

0,0011 2

Газ тәрізді және сұйық 1,378 995 43,49

0301 Азот (IV) оксиді (Азот диоксиді) 0,172 501 5,44
0304 Азот (ІІІ) оксиді (Азот оксиді) 0,003 139 0,099
0322 Күкірт қышқылы (H2SO4) 0,000 317 0,01 0,30 0,10
0330 Күкірт диоксиді ( күкірт ангидриді) 0,347 282 10,9519
Кестенің жалғасы

1 2 3 4 5 6 7

0333 Күкіртті сутек 0,000 382 0,01204 0,01

2

0342 Фторлы газ тәрізді қосылыстар 0,000 649 0,0204 648
0337 Көміртегі оксиді 0,534 773 16,86 459 5,00 3,00
2704 Мұнай бензині 0,002 000 0,06 5,00 1,50 3

0616 Ксилол (изомерлер қосылысы) 0,008 498 0,27 0,20

3

0621 Толуол 0,000 758 0,0239 088 0,60

3

1302 Бензоальдегид 0,003 049 0,096 14 0,04

3

2735 Мұнай минералды майы (машина, цилиндр) 0,000 406
0,05 3

2754 Көміртекті сутек 0,312 569 9,86 1,00

4

9-кестеде орталық өндіріс зонасында қанша және қандай көлемде, қандай
Көміртегі оксидінің (СО) қан улаушы топқа жататыны, оның патологиялық
СО иіс газының бір бөлігі болғандықтан, тұрмыста улану болады.
«Жомарт» кен орны.

Бұл кен орнында маңызды ластағыштарға темір үш хлориді, марганец
Анорганикалық шаңның максимальды концентрациясы -32,52.

Темір үш хлоридінің ауадағы максимальды концентрациясы ШРК-ның 14,49 бөлігін
Кесте 10. «Жомарт» кен орнындағы атмосфераға шығарылатын зиянды заттар
Ластаушы заттектер Қайнар көздерден шығатын ластаушы заттардың саны
ШРК , мг/м3

Қауіптілік классы

Код

Атаулары

г/с

т/жыл Бір жолдық максималдылық

Орта тәуліктік

1 2 3 4 5 6 7

Барлығы: 59,16 1400,436

Оның ішінде:

Қатты 59,16 1400,436

Кестенің жалғасы

1 2 3 4 5 6 7

0122 Темір үш хлориді 0,327 9,41028

0,04 3

0143 Марганец және оның қосылыстары (марганец (IV) оксиді) 3,41
0,001 2

2909 Анорганикалық шаң

(‹ 20% SiO2) 55,42
Жайрем поселкесінде атмосфераға азот диоксиді + күкірт ангедриді және
Күкірт диоксиді (күкірт ангидриді) Жайрем поселкасының максимальды концентрациясы 0,015,
Кесте 11. «Жайрем» поселкесіндегі қайнар көздердің шығаратын ластауыш заттардың
Заттың атауы Максимальды концентрация беруге үлес қосқан қайнар көздер
Қайнар көздер атауы

Қара күйе 99,5 Гараж

Азот диоксиді 41,1

14,7

14,6 Гараж

«Весна» қонақ үйі

«Ұшқатын» қонақ үйі

Күкірт диоксиді 63,3 Гараж

Күкірт диоксиді +

азот диоксиді 47,1 Гараж

11-кестеде жалпы ШРК-дан асатын асатын заттардың тізімі көрсетілген. Ал
Кесте 12. Атмосфераға шығарылатын заттардың жалпы көрсеткіштері

«Жайрем» поселкасы

Ластауыш заттар Қайнар көздерден шығатын ластаушы заттардың мөлшері

ШРК, мг/м3 Қауіптілік классы

Код Атаулары г/с т/жыл Бір жолдық мах.
1 2 3 4 5 6 7

Барлығы 1,726 54,42

Оның ішінде

Қатты 0,93 29,3523

0328 Қара күйе 0,93 29,3523 0,3 0,1 3

Газ тәрізді және сұйық 0,79 25,07

0301 Азот (IV) оксиді 0,12 3,70983 0,085 0,04 2

0330 Күкірт диоксиді (күкірт ангидриді) 0,31 9,6294 0,5 0,05
0337 Көміртегі оксиді 0,37 11,73 5 3 4

Басым ластағыш заттар: марганец және оның қосылыстары, темір үш
2.2 ЖКБК жұмыскерлерінің денсаулық деңгейі

«Денсаулық» көп мағыналы, оның медициналық анықтамалары әлеуметтік белсенділік пен
Денсаулықты анықтайтын міндетті шаралар қатарына таза су мен ауа,
ЖКБК-ның жұмыскерлерінде қандай аурулар басым екенін қарастыру үшін біз
Енді біз ЖКБК-ның жұмыскерінде қандай аурулар басым екенін қарастырайық.

2002 жыл 12 айға есеп. ЖКБК-дағы жұмыскерлер саны –
Оның ішінде:

1. Тыныс жолдарының түберкулезі –
Себебі: 1) жиі суық тию; 2) қауіпсіздік ережесін сақтамау:
2. Перефириялық нерв жүйесінің аурулары
Себебі: 1) Суық цех: 2) Цехта температураның төмендеуі.

3. Көз аурулары – 27
Себебі: 1) Сварка: 2) Аллергия.

4. Гипертония – 36 адам.

5. Жүрек аурулары – 28
Себебі: 1) Жүйкенің шаршауы.

6. Пневмония – 45 жағдай.

7. Бронхит – 35 жағдай.

Себебі: шаңдылық, салқын болу, температураның төмендеуі.

8. Асқазан язвасы – 25
9. Гастрит – 43 адам.

10. Бауыр аурулары – 26 жағдай.

11. Бүйрек аурулары – 116 адам.

12. Тері инфекциясы – 54 жағдай.

13. Суйек - бұлшықет аурулары – 89 (радикулит;
14. өндірістік жарақаттану – 8 жағдай.

15. Тұрмыста улану мен жарақаттану – 168 жағдай.
Осы ауруларды ЖКБК-да бөлінетін улы заттардан пайда болады. Тыныс
Көміртегі оксиді комбинатта ШРК-дан артық өндірілетінін қарастырдық. Міне, қан
Бауыр аурулары толуол, бензол бөлінгеннен болады.

Енді, 2003 жылдың 12 айға берілген есебін қарастырайық. Жалпы
1. Нервтің перифериялық аурулары –
2. Көз аурулары – 34.

3. Гипертониялық аурулар – 78
4. Жүрек ишимиялық аурулары –
5. Тыныс жолдарының аурулары –
6. Пневмония – 27.

7. Бронхит және астма –
8. Асқазан язвасы – 23
9. Гастрит – 46 адам.

10. Бауыр аурулары – 26.

11. Бүйрек аурулары – 158 жағдай.

12. Тері инфекциясы – 61 адам.

13. Сүйек – бұлшықет аурулары – 96 адам.

14. өндірістік жарақаттану – 5 жағдай.

15. Тұрмыста улану және жарақаттану – 170 жағдай.

Осы 2003 жыл бойынша 1833 адам еңбекке қабілетсіз күндері
Соңғы 2004 жылда қандай өзгерістер болғанын қарастырайық. «ЖКБК» барлық
Еңбекке жарамсыз жағдайлардың барлық саны – 1452, еңбекке жарамсыз
1. Көз аурулары + 37,5
2. Тыныс жолдары аурулары +
3. Асқазан язвасының көтерілуі +
4. Сүйек – бұлшықет жүйесінің
5. Тұрмыста улану мен жарақаттану
Кесте 13.

АҚ «Жайрем кен байыту комбинаты» өндірісіндегі жарақаттану кестесі

№

Көрсеткіштер атауы

Жылдар

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
1 Осы аралықтар жұмыскерлер саны 2222 2262 1989
1.1 Оның ішіндегі әйелдер 540 543 483 427 475
2 Кездейсоқ жағдайлардан зардап шеккен адамдар, еңбек қабілеттерін бір
13

13

15

13

11

6

7

8

8

8

3 өндіріс аумағында болған кездейсоқ жағдайлардың саны

845

794

718

993

734

444

691

603

890

900

4 өндірістегі кездейсоқ жағдайлардың саны

13

13

15

12

11

6

8

8

13

14

Оның ішінде

4.1 Ауыр жарақат 1 - - - - -
4.2 өліммен аяқталу - - 2 2 - -
5 Мүгедектік берілген жұмыскерлер саны

3

3

2

2

2

2

2

3

3

5

5.1 Бірінші группа - - - - - -
5.2 Екінші группа 2 2 - 2 2 2
5.3 Ұшінші группа 1 1 2 - - -
кестенің жалғасы

1
6 1000 жұмыскерлерге жарақаттардың жиілік коэффициенті (%)

5,85

5,74

7,54

3,32

2,44

3,95

2,9

6,01

3,98

7,55

7 Жарақат ауырлығының коэффициенті (%)

47,87

54

61,07

65

66,2

66,73

74

75,37

76,38

98,7

8 Кездейсоқ жағдайлардан өлім көрсеткіші (%) - - 0,47
9 Жарақаттануға байланысты еңбекке жарамсыздық коэффициенті (%) 0.16 0.21
10 Барлық аурулар саны 1452 1298 1320 1520
2002 жылы бір жыл ішінде есептегенде қандай ауру түрлерінің
Жылдан жылға осы көрсеткіштер жоғарылап, жұмыскерлер денсаулығы күннен күнге
2.3 Аурушаңдылықты зерттеу әдістемесі

Кен байыту комбинатындағы 3 жыл бойы үзіліссіз жұмыс істеген
Аурушаңдылықты талдау кезінде 3 жылдық 100 жұмысшының уақытша
Жоғарыда айтылған барлық зерттеулерде алынған нәтижелерді сараптау Стьюдент (t),
БӨЛІМ ІІІ. ДЕНСАУЛЫҚҚА ЗИЯН ЛАСТАУШЫ ЗАТТАРДЫ АЗАЙТУҒА АРНАЛҒАН ШАРАЛАР

3.1 Кәсіпорынның санитарлық қорғау белдемі

Темір және марганец өндірісі атмосфералық ауаны, жер беті мен
Өнеркәсіп орындарында жел маңызды фактор екені белгілі. Сондықтан да
ЖКБК маңында көбінесе солтүстік – шығыс жел басым, жылына
Кесте 15. Атмосфераны ласташы заттардың таралуын анықтайтын метеорологиялық сипаттамалар
Сипаттама Мөлшері

Атмосфера стратификациясына тәуелді коэффициенті, А 200

Жергілікті жер бедерінің коэффициенті 1

Кестенің жалғасы

Жылдың ең ыстық айының орташа максимальды температурасы, ТоС
Жылдың суық айының орташа максимальды тепературасы, ТоС -15

Орташа жылдық жел розасы, %

Солтүстік 14

Солтүстік – шығыс 27

Шығыс 10

Оңтүстік – шығыс 7

Оңтүстік 10

Оңтүстік – батыс 14

Батыс 10

Солтүстік- батыс 8

Жел жылдамдығы (V*), м/с 4,5

Осы жел розасына байланысты біз санитарлық сақтау белдемін
Жел розасына тәуелді.Желдің соғу бағытына қарай оның ұзындығы әртүрлі
L= Lo* P/Po * м

Бұл жерде Р > Ро,

Р-белгілі бағытта тұратын желдің қайталанылулығы (%),

Ро- бірқалыпты айналма жел бағытының қайталанылулығы, %
L-есептелінетін ССБ-нің ұзындығы, м;

Lо-CCБ нормативтік шамасы, ол кәсіпорынның жататын класына байланысты 2000м,
Келесі кестелерде (16, 17, 18 ) ССБ есепке ала
 «Ұшқатын» кен орнына ;

 Орталық өндіріс белдеміне;

 «Жомарт» кен орнына арналған мөлшерді
ССБ аумағын технологияны өзгерткенде, тиімділігі жоғары және сенімді тазарту
Санитарлық сатау белдемі- атмосфераны ластайтын кәсіп рындарды елді мекеннен
ЖКБК бес класстық ССБ-нің ІІ класына жатады.

ССБ сыртында зиянды заттектердің ауадағы мөлшері шекті рауалы концентрациядан
Адамның денсаулығы мен қоршаған ортаға өнеркәсіп орындардың химиялық және
Кесте 16.

«Ұшқатын» кен орнына арналған ССБ жобалық есебінің өлшемі.

Көрсеткіштер әріптік белгілеу Жел бағытының көрсеткіштері

С СШ Ш ОШ ОБ О Б СБ

1 2 3 4 5 6 7 8 9
Жел розасының орташа жылдық қайталануы,%

Р

13

27

10

7

14

10

10

8

Айналмалы жер розасындағы жел бағыттарының қайталануы, %

Ро

12,5

12,5

12,5

12,5

12,5

12,5

12,5

12,5

Есептеу коэффициенті (Р/Ро)

1,04 2,16 0,8 0,56 1,12 0,8 0,8 0,64

ССБ құрылыстан бағыты

О ОБ Б СБ СШ С Ш ОШ

Айналмалы жел розасындағы ССБ бағыты Lo 2640 3.5 3024
Жел розасын есепке алғандағы ССБ-ның өлшемі, м

L

2745,6

7,56

2419,2

1622,88

2399,04

2116,8

1915,2

1370,88

Жоба бойынша қабылданған ССБ өлшемі

1000 1000 1000 100 1000 1000 1000 1000

Кесте 17.

«Орталық өндіріс белдеміне» арналған ССБ жобалық есебінің өлшемі.

Көрсеткіштер әріптік белгілеу Жел бағытының көрсеткіштері

С СШ Ш ОШ ОБ О Б СБ

1 2 3 4 5 6 7 8 9
Жел розасының орташа жылдық қайталануы,% Р 13 27 10
Айналмалы жер розасындағы жел бағыттарының қайталануы, %

Ро

12,5

12,5

12,5

12,5

12,5

12,5

12,5

12,5

Есептеу коэффициенті (Р/Ро)

1,04 2,16 0,8 0,56 1,12 0,8 0,8 0,64

ССБ құрылыстан бағыты

О ОБ Б СБ СШ С Ш ОШ

Айналмалы жел розасындағы ССБ бағыты Lo 3200 3900 3700
Жел розасын есепке алғандағы ССБ-ның өлшемі, м
3328

8424

2960

2072

4256

3200

2720

2048

Жоба бойынша қабылданған ССБ өлшемі

1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000

Кесте 18.

«Жомарт» кен орнына арналған ССБ жобалық есебінің өлшемі

Көрсеткіштер әріптік белгілеу Жел бағытының көрсеткіштері

С СШ Ш ОШ ОБ О Б СБ

1 2 3 4 5 6 7 8 9
Жел розасының орташа жылдық қайталануы,% Р 13 27 10
Айналмалы жер розасындағы жел бағыттарының қайталануы, %

Ро

12,5

12,5

12,5

12,5

12,5

12,5

12,5

12,5

Есептеу коэффициенті (Р/Ро)

1,04 2,16 0,8 0,56 1,12 0,8 0,8 0,64

ССБ құрылыстан бағыты

О ОБ Б СБ СШ С Ш ОШ

Айналмалы жел розасындағы ССБ бағыты Lo 2100 2075 2050
Жел розасын есепке алғандағы ССБ-ның өлшемі, м

L

2184

4482

1640

1176

2464

1720

1740

1344

Жоба бойынша қабылданған ССБ өлшемі

1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000

16, 17, 18- кестелерде ЖКБК-ның санитарлы сақтау белдемінің жобалық
Ауа шекарасыз, үнемі жылжымалы түрде болатынына байланысты оны қорғау
3.2. Өнеркәсіптен шығатын қалдықтарды заласыздандыру

Атмосфера маңызды сарқылмайтын экологиялық ресурс екені ақиқат. Қаншалықты сарқылмайтын
Зиянды заттектердің ауадағы мөлшерін азайтудың ең тиімді жолдарының бірі
Әр өнеркәсіп өндірістері өнім өндіруге ғана назарларын аударып қоймай
Өнеркәсіп орны болғандықтан қалдықсыз болмайды. Бұлар халықтың денсаулығы мен
Қалдықтар өте көп мөлшерде пайдалы кендерді шығарғанда және байытқанда
Жанатын пайдаға асырылатын қалдықтарды зиянсыз түрге айналдыру үшін камералық
Жанбайтын заттарды көмеді. Радиоактивті және едәуір улы қалдықтарды мүлде
1-сурет. Қалдықтарды меңгеруге бағытталған жолдар.

Міне, осындай шаралар арқылы қалдықтарды азайтуға болады.

Төменде енді Жайрем кен-байыту комбинатының атмосфераға зиянды заттар шығаруына
3.3 ЖКБК цехтарының ластаушы зат шығаруын азайтуға арналған
Бұл бөлімшеде шаң және газдармен күресу жолдарының шаралар жиынтығы
Шаң мен газдардың бөлінуі карьерлерде бұрғылап – жару арқылы
Шаңды газдардың түзілуін жарылғыш саңылаулардың гидрозабойкаларын қолдану қарастырылуда.

Технологиялық сипатта мынадай шараларды қолдану керек:атылғыш заттың көлемін бір
Кесте 19.

Атмосфераға ластағыш заттарды шығаруда төмендету шаралары

өнеркәсіп, цехтың атауы

Шаралар тізімі Шараларды орындау мерзімі, жыл

Заттар атауы

Басы Аяғы

1 2 3 4 5

«Ұш-қатын» кен орнының котельниі 1.Түтін сорғыштарға тексеріс жүргізу және
2. Газ тастауға және ауаны ластағыш заттарды жоятын күлұстағыш
3. Корпус қабырғаларындағы, бункерлердегі, конустағы, кіру коллекторындағы шаңдарды тазарту.
Жыл сайын

Жыл сайын

өлшенген заттар

МОФ 1. СИОТ маркалы құрғақ инерциялы шаң ұстағыш қондырғы
2. Әрдайым шаң ұстағыш қондырғыларға тексеріс жүргізу, бұзылған
3. Корпус қабырғаларындағы, бункерлерде,
2004 ж

2005 ж

Анорганикалық шаң.

Кестенің жалғасы

«Жомарт» және «Ұшқатын» карьерлеріндегі кен жұмыстары. Бұрғылау. Жұмыс
әрдайым

әрқашанда

Анорганикалық шаң

ТООФ 1.Шаң ұстағышты жиі тексеру және жөндеу жұмыстарын жүргізу.

2.Корпус қабырғаларындағы, бункерлерде, кіру коллекторларындағы шаңдарды тазарту. Тазалау дәрежесін
ІІІ кв. 2004 ж.

2005 ж .

Анорганикалық шаң

Осы кестеде ЖКБК-ның өндірісі орталықтарында жүргізу шаралары көрсетілген.

Осы бөлімді қорытындылай келсек, халық денсаулығына қанша зиянды ластағыш
ҚОРЫТЫНДЫ

Бүгінгі таңда экология мәселелері қоғам үшін көкейкесті проблема болып
Міне, осы Жайрем кен-байыту комбинатының жұмыс процессін зертей отырып,
1.Жайрем кен-байыту конмбинатының негіздік өндірістік қызметі темір-марганец рудаларын өндіру
2. Жайрем кен-байыту комбинатының басты ластағыш заттары ретінде
3. Осы себептерге байланысты Жайрем кен шарының тұрғын халқының
4. Бұдан әрі қоршаған орта мен адам денсаулығын жақсарту
Сондықтан да бүгінгі күннің ең басты мәселесі – адам
«Қанағат – қарын тойғызады, қанағатсыздық – жалғыз атын сойғызады.»
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Ақбасов А.Ж., Сайнова Г.Ғ.
2. Атмосфералық ауаны қорғау туралы
3. Антонова К.Л. Влияние общей
4. Атмосфералық ауаны ластаушы заттардың
5. АДЗРК Х2 1.04.2001. Гигиенические
6. Арустамов Э.А. Природопользование /
7. Алтынбеков Б.Е., Сраубаев Е.Н.,
8. «Әртүрлі өнеркәсіптердің атмосфераға ластаушы
9. Бейсенова Э., Самақова А.
10. Бейсенова Э.С. Шілдебаев Ж.Б. Экология негіздері. –
11. Владимиров А.М. Охрана окржающей среды. / А.М.
12. Воронков Н. А. Экология общая, социальная, приклодная.
13. Гончарук Е.И. Изучение влияния факторов окружающей среды на
14. Грунфикель В.С., Коц Я.Н., Шик М.Л. Регуляция
15. Жакатаева В.Т. Асобенности и прогнозирование загрязнения воздушного
16. Жатқанбаев Ж.Ж. Экологиялық сөздік, 2002.

17. Коньюктурлық шолу. «Заболеваемости работников ОАО «ЖГОК» за
18. Коптюг В.И. Итоги конференции ООН по окружающей
19. Кочанова Е.И., Вермель А.Е., Папоян С.Ш. Влияние
20. Кулкыбаев Г.А. Медицинские аспекты экологии. – Алматы:
21. «Қоршаған табиғи ортаны қорғау туралы» ҚР заңы.
22. Құрылыс индустриясы мекемелерінің атмосфераға ластаушы заттарды шығарыун
23. Мазур И