Омар Хаям шығармашылығы курстық жұмыс
МАЗМҰНЫ www.topreferat.com.kz
КІРІСПЕ 3
І. Дана ойшыл – Омар Хаям 6
1.1. Омар Хаямның өмірі 6
1.2. Омар Хаямның тағандары 9
ІІ. Омар Хаям еңбектері мен шығармашылығына шолу 11
2.1. Омар Хаям еңбектері мен шығармашылығы 11
2.2. Омар Хаям шығармашылығының қазақ тіліне аударылуы 15
Қорытынды 20
Әдебиеттер тізімі 22
Қосымша
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 21 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Мазмұны
КІРІСПЕ
І. Дана ойшыл – Омар Хаям
1.1. Омар Хаямның өмірі
1.2. Омар Хаямның тағандары
ІІ. Омар Хаям еңбектері мен шығармашылығына шолу
2.1. Омар Хаям еңбектері мен шығармашылығы
2.2. Омар Хаям шығармашылығының қазақ тіліне аударылуы
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Қосымша
КІРІСПЕ
Дүниенің саф асылы, сарасы – біз,
Мақсаты, майса гүлі, санасы – біз.
Бұл жаһан дөп-дөңгелек жүзік болса,
Жауһардай жанған соның шарасы – біз.
Біздің заманымыз бен ол тіршілік еткен кездің арасында
Омар Хаям – тәжік және парсы халықтарының орта
Омар Хайям туралы айтылған да жазылған да сөздер
1859 жылы ағылшын әдебиетшісі Эдвард Фитцджеральд өз ақшасына
Бірақ «Омар Хайямның рубаяттары» ағылшынның белгілі баспагері
Орыс тілінде Омар Хайям тұңғыш рет 1891 жылы
Сонда Омар Хайям деген кім, неліктен ол әлемдегі
Тақырыптың өзектілігі: Омар Хайям - тəжiк жəне парсы
Омар Хайям өз тақырыбына байланысты Аристотельдің, Фарабидің, Птоломейдің,
Біз, яғни қазақ тілді оқырмандар Омар Хайям рубаиларын
Зерттеудің мақсаттары: тәжік және парсы халықтарының ұлы кемеңгері
Зерттеудің міндеттері:
1. Омар Хайям өмірі мен шығармашылығына жалпы шолу.
2. Омар Хайямның тағандарын сипаттау.
3. Омар Хайямның шығармашылығының өзіндік ерекшелігі.
4. Омар Хайям шығармашылығының қазақ тіліне аударылуы.
Зерттеудің нысаны: Омар Хаям еңбектері мен шығармашылығы.
Зерттеудің дереккөздері: : Омар Хаям шығармашылығы және оның
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы: Қазақстанда да
Зерттеудің әдістері: зерттеу жұмысының барысында сипаттама, салыстыру, лексика-семантикалық
Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы: Омар Хаям шығармашылығы
Жұмыстың құрылымы: кіріспе, екі тараудан, қорытынды мен пайдаланған
І. Дана ойшыл – Омар Хаям
1.1. Омар Хаямның өмірі
Омар Хайям - парсы математигі , астрономы
Ақынның толық аты Гийас ад-Дин Абу-л-Хатх Омар ибн
Ол шамамен 1048 жылы Нишапур қаласында дүниеге келген
Омардың балалық шағы осы қалада өткен, оның әкесі
Оның негізгі ұстазы Нишапурдың белгілі ғалымы Насыреддин шайх
Жас кезінде жақсы отбасының тәрбиесінде болған, әрі өлеңге
Ғалымның жігіттік шағы Балх қаласында өткен, ол онда
Омар Хайям – жасынан тынығу дегенді білмеген жан,
Жас шағында Омар Хайям Бұхара мен Самарқанда тұрды.
Исфаханда Омар Хайям арнайы философиямен шұғылданады. Ол, әсіресе,
Хайямның өмір сүрген дәуірі ел тағдырында елеулі із
Алайда ғанзалықтардың дәурені шолақ болды, олар сәджүктердің шоқтарына
«Біз ғалымдардың қырғынға ұшырауының куәсі болдық, олардан тек
Омар Хайямның ғалым ретінде қалыптасуына Орта Азия ғылымы
Сәлжүк сұлтандары ғылымнан хабарсыз, кейбіреулері тіпті сауатсыз болатын.
Қызметке алынып, сәлжүктердің астанасы Исфаған қаласында салынған астрономиялық
1092 жылы қазанда бақталас уәзірлер әл-Мүлікті өлтірді, бір
Хайям қайтып келгеннен кейін (бұл кезде обсерватория жабылып
Көзі тірісінде Омар Хайямды ақын ретінде мойындамаған. Оны
1.2. Омар Хаямның тағандары
Омар Хайям аса дарынды ақын болған. Бірақ ол
Хайям өлеңдері – 4 жолмен шумақталып отырады, 3-ші
Омар Хайям барша әлемге аян төрт тағандардың (рубай
Ақын өмір мен өлім, жақсы мен жаман,
Оның рубайлары адамгершілік ұстанымдарға негізделген, ол әділетсіздікке қарсылық
Өз ойын жеткізу үшін белгілі дәрежеде бейнелеу тәсілдерін
Ақын өлеңдерінде махаббатты жырлау арқылы метафоралық терең ой
19 ғасырда Э.Фицджеральд ақын өлеңдерін ағылшын тіліне аударды
Омар Хайям рубайларының І.Шаңғытбаев аударған нұсқасы (325 рубай)
Омар Хайям есімі аталғанда бірден оның рубаяттары еске
Имам Шығыс пен Батыс философтарының патшасы Абу-л-Хатх Омар
Бұл хаттың мақсаты Омар Хайямды исламның маңызды діни
Бұл әлемде алла тағаланың бар екендігін мойындай отырып,
Бірде Омар Хайямнан «Сен мұсылмансың ба? Сен
ІІ. Омар Хаям еңбектері мен шығармашылығына шолу
2.1. Омар Хаям еңбектері мен шығармашылығы
Омар Хайям - тәжік және парсы халықтарының Орта
Омар Хайям 50 шақты кітап жазған, олардың көпшілігі
1080 жылы Омар Хайям алғашқы философиялық еңбегін жазды.
«Болмыс және болатын істер туралы трактат».
«Үш сұраққа жауап: мәңгілік және детерменизм, әлемдегі қайшылықтың
«Жалпы ғылымның пәні туралы ақыл жорығы».
«Ғұмыр туралы трактат».
«Қажетті кітап (бар нәрселер хақында)».
Бұлар өте қысқа, кейбіреулері бірнеше беттен ғана тұрады.
Ғұмыры Балх, Самарқанд , Мерв, Исфаһан, т.б. қалаларда
Араб , парсы тілдерін қатар меңгерген ол:
“Болмыс және борыш туралы трактат” (1080):
“Үш сауалға жауап”;
“Жалпы ғылыми пән туралы ақылдың нұры”;
“Өмір сүру туралы трактат” (1980 – 91);
“Наурызнама” (1095 – 98);
“Өмір сүрудің жалпылық қасиеті туралы трактат” (1105 –
Хайямның математикадан жазған 2 ірі еңбегі белгілі. Олар:
«Алгебра мен әлмүкбәла есептерінің дәлелдемелері туралы».
«Евклид кітабындағы қиын постулаттарға түсіндірмелер».
Алдыңғысында алгебра, соңғысында геометрия мәселелері қозғалады.
Хайям өз тақырыбына байланысты Аристотельдің, Фарабидің, Птоломейдің, Евклидтің,
Хайямның араб тілінде «Зергерлік қоспалардағы алтын мен күмістің
Соңғы кітапшасының 2 қолжазба нұсқасы бар. Олардың бірі
Салжұқ сұлтанының тапсыруымен күнтізбеге реформа жасады. Хайям математикатерден,
Бұл күнтізбе бойынша әрбір 33 жылда 8 кібісе
Омар Хаямның календары – дүние жүзі халықтарында болған
Омар Хайям еңбектерінің басым бөлігі математика ғылымының үлесінде.
Оның түсіндіруінше: «Алгебра мен әлмәкүбәла өнері, - дейді
Омар Хайямның түсіндіруінше, алгебра – алгебралық теңдеулерді шешу
“Қатынастарды құру және оларды зерттеу” туралы кітабында шамалардың
Хайямның еңбектері үшінші, төртінші, бесінші дәрежелі теңдеулерді сызықсыз,
Хайямның геометриялық еңбегі – «Рисәлә фи шарх мә
''Қатынастарды құру жəне оларды зерттеу'' туралы кiтабында шамалардың
Үш кітаптан тұратын “Евклид еңбектеріндегі қиын тұжырымдарға
“Қатынастар, пропорциялар және олардың нақтылы мәні туралы” атты
“Қатынастарды құру және оларды зерттеу” туралы кітабында шамалардың
Омар Хайям еңбектеріндегі жаңалықтарды Әбу Жафар ат-Туси, т.б.
Омар Хайям еңбектерiндегi жаңалықтарды Насреддин Туси т.
Омар Хайям Аристотель мен Ибн Синаның философиялық көзқарасын
Хайямның дүниеге көзқарасын сипаттарлық материал жеткілікті емес. Оның
Хайям жұлдыздар бойынша бал ашушы – астролог болған.
2.2. Омар Хаям шығармашылығының қазақ тіліне аударылуы
Парсы поэзиясы дүниеге Омар Хаям мен Фирдоусиімен, Хафиз
Ғасырлар бойы ақындар мектебі әбден қалыптасқан, шайырлар елі
Әдетте поэзиядағы аударманың арқалар жүгі ауыр келеді. Мұндайда
Парсыша көркемдік жағынан әбден кестеленіп, дестеленген өлең жолдары
Омар Хайямның төрт тағандарын зерттеушілер әр түрлі түсіндіреді.
Омар Хайям рубайларының түркі тілдеріне аударылған кейбір шумақтары
Математик ғалым Мыңбай Ысқақовтың дəлелдеулерi мен зерттеулерiне
Екiншiсi - Евклид кiтабындағы қиын тарауларға түсiндiрмелер. Алдыңғысында
Омар Хайям тұнғыш календарь жасаған ғалым. Календарьдың
түзеушiлердiң бiрi Омар Хайям.
Парсы аңызы бойынша, адам бұдан сегiз мыңдай
Хайям календарында наурызды әрдайым 22 наурызға келетін етті,
Хайям календарының екi ерекшелiгi бар. Бiрi - оның
Орыс тілінде Омар Хайям тұңғыш рет 1891 жылы
Омар Хайям əлемге əйгiлi төрт тағандардың
1. ''Өмiр мен өлiм'', ''Жақсы мен жаман''.
2. ''Жастық пен кəрiлiк''.
3. ''Қанағат пен озбырлық''.
4.''Махаббат пен зұлымдық'', ''Құштарлық пен тақуалық'', парқын
Қазіргі таңда белгілі ақын ОмарХайямның шығармаларының, оның өз
Оның төрт тағандары - адам өмiрiнiң
Омар Хайям жеке бастың азаттығын жырлады және дүниедегi
Хайям өмiр сүрген дəуiрде ортаны, халықты,
''Еңбек, бiлiм, тəрбие
Басын қоссаң мəндi де
Үшеуiн бiрдей меңгерсең
Жiбермес Сенi-өлiмге!
Үшеуiнiң мəңгiлiк категория, тəрбиенiң еңбек, адамгер-шiлiк,
Мәселен, қазақ өлеңдерінің бірінде:
«Сұрасаң менің атым Құлтума-ды,
Момыннан Құлтумадай ұл тумады.
Келгенше 83 ән шырқадық,
Көмекей сонда дағы жыртылмады»-
делінеді. Бұдан өлеңнің авторы Момын руынан шыққан Құлтума
«Молдалар бастарына салған шалма,
Айтады – ақыреттен ғапыл қалма! –
Тамықпен жұрттың бәрін қорқытады,
Жұмақтан хабар алып келген бар ма?
Өмірден өтіп кетті талай жандар,
Неше рет күндер батып, атты таңдар.
Солардың бірі келіп жөнін айтса,
Тоқтар еді-ау дау, талас, айтыс, жанжал».
Хайям өлеңдерінің жалпы сарыны осылайша келеді.
Қазақ әдебиетінің тарихында Хайям өлеңдерінің тәжік тіліндегі түпнұсқасын
Оның барлық өлеңдерiн, бүгiнгi педагогикалық тұрғыдан
Мұнысы бейнелеп салыстыру арқылы адамдық,
Қорытынды
Жұмысымызды қорытындылай келгенде, Омар Хаям – ол тәжік
Оның ғылыми зерттеулері математика мен астрономияны жаңа сатыға
Қазір Азияның, Европаның және Американың кейбір елдерінде Омар
«Ғалым Омар Хайям. Өлген уақыты ай Хиджрасының 516
Хайямның моласына тізеңді бүк,
Тілек тіле, ойдағы қайғыңды ұмыт.
Ескерткіштің уақытын білгің келсе,
Соңғы жолдың сандарын жинақтап шық».
Омар Хайямның ғалым ретінде қалыптасуына Орта Азия ғылымы
Омар Хайям 50 шақты кітап жазған, олардың көпшілігі
Омар Хайям Ибн-Сина сияқты философиялық жүйе жасамаған. Бүгінгі
Қазақ әдебиетінің тарихында Хайям өлеңдерінің тәжік тіліндегі түпнұсқасын
Хайям өмiр сүрген дəуiрде ортаны, халықты,
Оның өлеңдерiн, бүгiнгi педагогикалық тұрғыдан қарасақ
Мұнысы бейнелеп салыстыру арқылы адамдық,
Жалпы. бізге ғана емес, әлемге алдымен ағылшындар арқылы
Орта ғасырда Омар Хайямды ешкім де ақын санамаған,
Әдебиеттер тізімі
Аманжолов А. Түркі филологиясы. Алматы, Санат,1996.
Гулиа Георгий . Омар Хайям туралы аңыз. -
Жұртбай Т. Дулыға.1-кітап. Алматы, Жалын, -1994
Жолдасбеков М. Асыл арналар. Алматы, Жазушы,
Исаев С. Қазақ әдеби тілінің теориясы. –Алматы. Мектеп.-1989.-190б.
Қазақ әдебиетінің қысқаша тарихы. –Алматы.-Қазақ университеті.
-2001.-467б.
Қыраубайқызы А. Ежелгі дәуір әдебиеті. Алматы, Мектеп
Қыраубайқызы А. Ежелгі дәуір әдебиеті «Өнер» баспасы,-2008ж
Келімбетов Н. Қазақ әдебиетінің ежелгі дәуірі.- 1981
Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: «Аруна Ltd.»
Сүйіншәлиев Х. Қазақ әдебиетінің тарихы. Алматы, Санат, 1997.
Түбі бір түркі тілі. (Аударғандар:Қ.Бекетаев, Ғ.Ибатов). - Алматы,
Тәшенов Т. Ұлы шайырдың рубаиларын қалай түсініп жүрміз?
Ысқақов Б. Сөнбес жұлдыздар. –Алматы. Қазақстан.-1989.-277б.
Ысқақов Б. Орта Азия мен Қазақстанның ұлы ғалымдары.
Хасенов Ә. Қазақ тарихының бес мың жылдық баяны.Алматы,Қазақ
21
