Лизосомалардың және рибосомалардың қызметтері курстық жұмыс
Жоспар - www.topreferat.com.kz
Кіріспе..................................................................................................................................3
І.Жасаушының негізгі функциялық аппараттары....................................................5
1.1Жасаушыа ішілік қорыту аппараттарына жалпы түсініктеме..........................6
1.2Лизосомалардың және рибосомалардың қызметтері............................................8
1.3Пераксиомалар-сфера пішінді көбікшелер және олардың басты қызметтері........................................................................................................................13
ІІ. Лизосомалар мен рибосомалардың құрылысына тәжірибелік жұмыс.
2.1. Эндосомалар макромалекулаларды тасымалдау механизмі..........................14
2.2. Эукоритті жасушалардың тірі организмдегі жалпы маңызы........................17
2.3. Жасушаның энергиялык аппараты: митохонлриялар....................................23
ІІІ. Қорытынды...............................................................................................................30
Пайдаланған әдебиеттер................................................................................................31
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 30 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Жоспар
Кіріспе..................................................................................................................................3
І.Жасаушының негізгі функциялық аппараттары....................................................5
1.1Жасаушыа ішілік қорыту аппараттарына жалпы түсініктеме..........................6
1.2Лизосомалардың және рибосомалардың қызметтері............................................8
1.3Пераксиомалар-сфера пішінді көбікшелер және олардың басты қызметтері........................................................................................................................13
ІІ. Лизосомалар мен рибосомалардың құрылысына тәжірибелік жұмыс.
2.1. Эндосомалар макромалекулаларды тасымалдау механизмі..........................14
2.2. Эукоритті жасушалардың тірі организмдегі жалпы маңызы........................17
2.3. Жасушаның энергиялык аппараты: митохонлриялар....................................23
ІІІ. Қорытынды...............................................................................................................30
Пайдаланған әдебиеттер................................................................................................31
Кіріспе
Біртұтас бірлігі ретінде жасушаның өмір сүруін қамтамассыз етеді.
Цитоплазманың құрамдас бөліктері. Цитоплазма цитозольден, оның ішінде қалқып
Цитозоль (гиалоплазма, цитоплазмалық матрикс, жасушаның сөлі, негізгі заты)
а) құрамындағы молекулалар мен иондарымен жасушаның ішкі ортасын
қалыптастырып, биохимиялық реакциялардын, физиологиялық процестердің
тиімді өтуіне қажет оның оқтайлы көрсеткіштерінің
(тұрақтылығын) қамташсыз ету;
б) энергия алмасу процесінің алғашқы кезеңі - глюкозаның
немесе оттексіз ыдырауын, яғни - гликолизін өткізу;
в) май қышқылдарының синтезін цитозольде және жасушаның өз
мүддесіне қажет ақуыздардың, мысалы гемоглобин, протеинкиназаның
синтезін осында орналасқан еркін рибосомаларда өткізу.
Қосындылар -
Трофикалық (қоректену, нәрленіс) қосындылар энергия қоры болып тиылатын
Секреторлық қосындылар - жасушаның сыртына шығарылып, организмнің тіршілік
Экскреторлық қосындылар - гранулдар мен көбікшелер түрде жасушаның
Пигменттік қосындылар - цитоплазмаңың табиғи боялған заттары: оларды
І.Жасаушының негізгі функциялық аппараттары.
Органеллаларды құрылысы және ұшырасуына қарай классификациялайды (жіктейді). Құрылысы
Ұшырасуына қарай, органеллалар жасушалардың кез келген түрінде кездесетін
Органеллалар комплекстерге (кешендерге) бірігіп, ядро бақылауымен жасушаның маңызды
1-сурет. Эукариот жасуша құрылысының көлемді үлгісі.
1.1. Жасуша ішілік қорыту аппараты
Жасуша ішілік қорыту ақпараты ерекше органеллалар - эндосомалар
а) ішіндегі гидролазалық ферменттердің белсенділігін күшейтуге қажет қышқыл
б)құрамында гидролазалық, транспорттың көбікшелерді және фагосомаларды танып, олармен
в) қорытылған макромолекулалардың ұсақ молекулалы өнімдерін цито-
зольге қарай диффузия арқылы өтуін қамтамасыз етуі;
г) бүтін жағдайда мембраналары лизистік (ыдыратқыш) ферменттердің
әсерінс резыстентті (төзімді) және олардың цитозольге өтуіне тосқауыл
болуы.
Эндосомалар - жасуша бетінен макромолекулаларды лизосомаларға тасымалдайтын және
Ерте кездік (перифериялық) эндосомалар - плазмалеммадан енді бөлініп
Кеш кездік (перинуклеаралық) эндосомалар ерте кездік эндосомалардан
Сонымен, эндосомалар жүйесінде заттардын тасымаллану және ыдырау жолын
1.2. Лизосомалардың және рибосомалардың қызметтері
Лизосомаларды 1955 жылы швед биохимигі Де Дюв дифференциалдық
2-сурет.Лизосомалардың электрондық микрофотографиясы (26000 есе үлкейтілген):
1-лизисомалар, 2- митохондриялар
Бір лизосоманың өзінде гидролазалардың көптеген саны болады. Соңғы
Лизосомалардың төрт түрін ажыратады: алғашқы лизосомалар, екінші лизосомалар
Жануарлар клеткаларыңда үнемі аутолизосомалар (аутофагосомалар) кездеседі. Морфологиясы жағанан
Рибосомалар - ұсак, өлшемі 12*25 нм, ядрошықта синтезделетін
Әрбір рибосома үлкен және кіші суббірлікіперден тұрады (2-сурет;
Рибосомалардын кызметі - трансляция, яғни белок синтезделу процесі
молекуласы бойында орналасқан бірнеше рибосомалар тізбектеліп, полирибосома (полисома)
месе мембранамен байланысқан түрде орналасуы мүмкін. Цитозольдің еркін
ал, грЭПТ-мен байланысқан рибосомалар мен полирибосомалар - экспортқа(сыртка)
Қарапайым микроскоп аркылы зерттегенде, кейбір жасушалар типінін ци-топлазмасы
3-сурет. Рибосоманың үш өлшемді моделі (А). Кіші суббірлік
Көп рибосомалардың бір т РНҚ-мен байланысуы нәтижесінде полисома
Мұндай көрініс көбінесе дифференцияланға (кемелденген, пісіп жетіліен), яғни
Рибосоманын маркер-ферменті (яғни, цитохимиялық реакция арқылы анықталатын осы
1.3. Периоксиомалар- сфера пішінді көбікшелер және олардың басты
Пероксисомалар- бір кабатты мембранамен қапталған, өлшемі 0.05-3,5 мкм
Пероксисомалар агрЭТП-ның бөлігінен бұршақталу жолымен қалыптасады, ал, ішіндегі
1) молекулалық оттек катысуымен жасуша ішінде өтетін әртүрлі
2) пайда болатын сутек асқын тотығының (H2О2) жасуша
ІІ. Лизосомалар мен рибосомалардың құрылымына тәжірибелік жұмыс
2.1 Эндосомалар макромалекулаларды тасымалдау механизмі
Лизосомалар (гр. Lysis - еріту, зота - дене)
Фаголизосомалар кеш кездік эндосомалар немесе лизосомалардың құрамында
Субстратты ыдырату процесі гетерофагия деп аталады.
Лизосомалық ферменттердің дефициті (тапшылығы) кейбір заттардың (гликоген, гликолипидтер,
Бұл жасушаларда лизосомалык ферменттср жетіспегенде немесе белсенділігі төмен
4-сурет. Жасушанын корыту аппараты - эндосомалар мен лизосомаларлың
Аутофаголиосомалар (гр.аutоs - өзі, рhаgеіn - жеу, soma
Мультивезикулалық денешелер (лат.multi- көп,vesikula - көбікше) -ішінде ұсақ
Қалдық денешелер - ішінде қорытылмаған заттары (қалдықтары) бар
2.2. Эукариотты жасушалардың тірі организмдерге жалпы маңызы.
Электрондық микроскоптың көмегімен ашылған органоидтардың бірі рибосомалар —
Рибосомалар — прокариоттар мен эукариоттардың клеткаларында болатын диаметрі
Рибосомалар бөлшектерінің үлкендігін ультрацентрифугада бөлшектер шөгуінің жылдамдығын сипаттайтын
Ультрацентрифуганы тұңғыш рет ойлап шығарған және ультрацентрафугалаудың ғылыми
Рибосомалар үлкендігі әр түрлі екі құрылымдық суббірліктен құралған
Белоктарды жедел синтездейтін клеткаларда рибосомалар көп болады. Сол
Рибосомалар үнемі қозғалыста болады. Рибосомалар митохондриялардың, Гольджи аппаратының
Гранулды (түйіршікті) эндоплазмалық тор (грЭПТ.) - сыртқы бетінде
а) экзоцитоз 2) арқылы экспортқа ұшырайтын ақуыздарды
б) синтезделген ақуыздарды цитозольден оқшауландырып, цистерналар ішімен жасушаның
бетіне) тасымалдау ~ транспорттық қызмет(4-сурет);
в) плазмалемма құрамындағы мембраналық ақуыздар мен лизосомалардың ыдыратқыш
ГрЭПТ-ның фермент-маркері - глюкоза-6-фосфатаза.
Агранулды (тегіс,түйіршіксіз) эндоплазмалық тор (агрЭПТ)-бетінде рибосомалары жоқ, бір-бірімен
а) стероид гормондарын, липидтерді, көмірсуды (гликоген) синтездеу;
б) Са2+ ионының депосы; яғни цитоплазмадан Са2+ үнемі
т.б. ұшырасады.
6-сурет. Эндоплазмалық тор (ЭПТ) - табақшалар, түтікшелер түрінде
в) детокситция (уытсыздандыру) - уытты заттарлы арнайы ферменттермен
АгрЭТХІ-иьщ түтіктері көбінесе грЭПТ-ның көбікшелері мен цистерналарына жалғасады,
7-сурет. ГрЭПТ-мен байланысқан рибосомаларда өтетін акуыздар синтезі: а)
Гольджи аппаратын 1898 жылы италиялық невронатолог К.Гольджи күміс
8-сурет. Гольджи аппараты диск тәрізді жалпақша келген 3-6
Саны 6-дан 30-ға дейін жететін иілген диск тәрізді
ГрЭТП-ның цистерналарынан бөлініп шыққан ұсақ транспорттық көбікшелер ондағы
2.3. Жасушаның энергиялык аппараты: митохонлриялар.
Митохондрия - жасуша және бүкіл организмнің тіршілік әрекеттеріне
Электрондық микроскоп арқылы зерттеген жағдайда, митохондрияның кабырғасы, арасында
Митохондрияның сыртқы мембранасы (10-сурет,В) арқылы циалоплазмадан мембранааралық кеңістікке
Митохондрияның ішкі мембранасы матрикске қарай қыртыстар - крис-талар
9-сурет. Митохондрия - субстраттарды тотықтыру арқылы энергияны өндіретін
Митохондриялық матрикс - митохондрия қуысын толтыратын, жүзден астам
Митохондриялардың басты қызметі - органикалық заттарды т-тыңтыру және
Митоховдриялардың маркер-ферменттері - сукцинатдегидрогенеза (СДГ) және цитохромоксидаза.
Митохондрияның ДНҚ-сы мутацияға ұшыраған жағдайда, "митохондриялық аурулар" дамиды.
Центриольдер, базальді денешелер, кірпікшелер мен ширақшалар бірге қарастырылады,
Центриольдер интерфазалық жасушаның ядросы жанында орналасады (1; 9-Б;
Базалъді денешелердің құрылысы центриольдерге ұқсас - кірпікшелер мен
Аксонема (өзек жіпшесі) – перифериясы (кабырғасы) 9 жұп
Кірпікше - ұзындығы 5-10 мкм, қалындығы 0,2 мкм,
а) кеңірдек пен бронхтарда кілегеймен қоршалуан бөгде заттарды
б) жатыр түтігінде аналық жасушаны жатыр қуысына бағыттап
жыту ;
в) жасушалар бетінде сүйықтық ағынды қалыптастыру.
Кірпікшелер бұзылған жағдайда (мысалы, шылым тарту, инфекция әсерінен),
. Ширақша (бұрау; орысша - жгутик) - адам
11-сурет. Микротүтікшелерден құрылған органеллалар. Центриольдер мен базальді денешелердің
Қорытынды
Эукариотты жасушалардың протоплазма деп аталатын тірі заты ядродан
а)қоректік заттардың ыдырауы - лизосомаларда;
б)жасушаға қажет заттардың сипглнзделуі - рибосомаяарда, гр- және
в) олардың модификацияга ұшырап, шығарылуы - Гольджи аппаратында;
г) химиялық реакцияларға, қимыл әрекеттеріие, дененің температурасын сақтауға
д) жасушаның сыртқы ортамен және өзара байланыстарын (рецепция,
Бұл реакциялардың басым көпшілігі ядрода орналасқан генетикалык (тұқым
Бұл пигменттің мөлшері адамның жас мөлшеріне қарай өседі,
Органоидтар дегеніміз, жасуша тіршілігіне маңызды қызметтерді атқаруға мамандандырылган
Әдебиеттер тізімі
Антипчук Ю. П. Гистология с
Мануилова Н. А. Гистология с
Рақышев А. Организмнің нәзік
Сапаров К Жалпы
Токин Б. П. Общая
Хэм А, Кормак Д. Гистология. т.
Ченцов Ю. Общая цитология. М.,
Шубникоөа Е. А. Лекция по гистологии.
Ажаев С.А. Гистология
Нұрышев.М.Х.Цитология.-Алматы,1999.
Ңұрышев.М.Гисталогия және эмбриология негіздері.-Алматы,1998.
25
