Вексель арқылы есеп-айырысу операциясы курстық жұмыс
Мазмұны
КІРІСПЕ..................3
1 ВЕКСЕЛЬДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ, ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ВЕКСЕЛЬДІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
1.1 Вексель туралы жалпы түсінік................4
1.2 Төлем құралы ретінде вексельдің түрлері және жіктелуі............5
1.3 Қолма-қолсыз ақша айналымының формалары мен құрылымы.....................8
2 ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ ЖӘНЕ ҚОЛМА –ҚОЛСЫЗ ЕСЕП АЙЫРЫСУ ФОРМАЛАРЫНА ТАЛДАУ
2.1 Вексельдің айналымда қолданылуы........................19
2.2 «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның тәжірибесі негізінде қолма-қолсыз есеп айырысудың нысандары мен түрлерінің дамуына талдау...............23
2.3. Коммерциялық банктердің вексельді есепке алуы және Ұлттық Банкпен вексельді қайта есепке алуы........................36
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫНЫҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ
3.1 Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы және оның даму болашағы................41
ҚОРЫТЫНДЫ..........................43
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР...............44
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 44 бет
Пәні: Соңғы қосылған курстық жұмыстар
-----------------------------------------------------------------------------------
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
КІРІСПЕ..................3
1 ВЕКСЕЛЬДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ, ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ВЕКСЕЛЬДІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
1.1 Вексель туралы жалпы түсінік................4
1.2 Төлем құралы ретінде вексельдің түрлері және жіктелуі............5
1.3 Қолма-қолсыз ақша айналымының формалары мен құрылымы.....................8
2 ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ ЖӘНЕ ҚОЛМА –ҚОЛСЫЗ ЕСЕП АЙЫРЫСУ ФОРМАЛАРЫНА
2.1 Вексельдің айналымда қолданылуы........................19
2.2 «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның тәжірибесі негізінде қолма-қолсыз
2.3. Коммерциялық банктердің вексельді есепке алуы және Ұлттық Банкпен
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫНЫҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ
3.1 Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы және оның даму болашағы................41
ҚОРЫТЫНДЫ..........................43
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР...............44
КІРІСПЕ
Бұл тақырыптың өзектiлiгi: Қазіргі замандағы әр түрлі технология, ақпараттық
Еліміздің нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты экономикадағы ақша айналысын реттеп
Курстық жұмыстың мақсаты: Есеп айырысу барысында пайдаланатын вексельдің түрлеріне
Өйткені вексель қолма-қолсыз төлем құралы ретінде айналыстағы қолма-қол ақшалардың
Біздің осы курстық жұмысты орындаудағы негізгі міндеттеріміз келесідей:
Вексельдің қарыз міндеттемесі ретіндегі жалпы экономикалық сипатын ашу;
Төлем құралы ретінде вексельдің түрлері мен жіктелу құрылымын талдау;
Вексельдің банкте қолданылуын жан-жақты талдау;
Қазақстандағы вексель және вексель айналысына қатысты құқықтық заңдарға талдау
1 ВЕКСЕЛЬДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ, ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ВЕКСЕЛЬДІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
1.1 Вексель туралы жалпы түсінік
Өндірістегі жұмыстың айналымдылығы, яғни өнімді өндіру, оны сату және
А.А. Фельдманның айтуынша: «вексель – мерзімі өткеннен кейін
Вексель – қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген төлем міндеттемесі.
Вексель шығарып және оны пайдалануды дамыту ертеден несие қаржы
Вексель – тауар-ақша қатынастарын және коммерциялық несиені дамытуда ертеден
Вексель төлем дағдарысын реттеп, заттық қорлардың айналысқа түсуін жеделдетіп,
Вексель нарығының қызметі – қысқа мерзімді несие беру арқылы
Басқа қарыз міндеттемелерінен вексельдің үш түрлі айырмашылығы бар:
Біріншіден, вексельдің дерексіздігі, яғни қарызды қандай жағдайға, не мақсатқа
Екіншіден, оның даусыздығы, яғни қарызды қандай жағдайға алғандығына қарамастан
Үшіншіден, вексельді айнымалылығы, яғни вексель иемденуші оны басқа
1.2 Төлем құралы ретінде вексельдің түрлері және жіктелуі
Классикалық вексель айналымының негізін коммерциялық вексель құрайды. Қазақстан тәжірибесінде
Жай вексель (соло) – вексельді ұстаушыға вексельде көрсетілген соманы
Сурет-1 – Жай вексельдің айналысы
Вексельді тауар сатып алушы сатушыға береді (вексель беруші –
Сатушы тауарды тиеп қояды немесе тапсырыс бойынша қызмет көрсетеді
Сатушы белгіленген уақытта вексель бойынша төлем өтеуді ұсынып отырады;
Сатып алушы көрсетілген қызметке, алынған тауарға ақы төлейді, яғни
Жай вексельді пайдаланғанда тек екі жақ (контрагенттер) өзара әрекет
Аудармалы вексель (тратта) – вексельде көрсетілген соманы белгілі бір
Аваль- вексель бойынша кепілдік. Аваль беруші банк вексель беруші
Вексельдерді есептеу және оны кепілдікке алу операцияларының негізінде коммерциялық
Акцепт – есеп айырысуда төлеушінің (акцептанттың) өз қарызын төлеуге
Аудармалы вексельдің айналысын келесі суреттен көре көре аламыз:
6
5
3 4 8 7
2
1
Сурет-2 – Аударым вексельдің айналысы
2-ші суреттегі:
вексель беруші (трассант) төлеушіге (трассатқа) яғни қарызға тауарды және
төлеуші (трассат) вексель бойынша акцепт беріп, оны вексель берушіге
вексель беруші (трассант) акцепттелген вексельді ремитентке – аудармалы
ремитент аудармалы вексельді трассатқа төлемдерді өтеуге жіберіп отырады;
трассат банкке вексельді төлеуге үкім беріп және сонымен бірге
ремитент вексельді несие берушіге жібереді;
несие беруші вексельді ақшаны өз шотына аудару үшін трассаттың
ақша трассаттан несие берушіге несиені өтеу ретінде түседі.
Есеп айырысу барысында пайдаланатын вексельдің түрлеріне қатысты жай және
Бұл айырмашылықтарға келесілер жатады:
Жай вексель – бұл қарапайым түрдегі борышқордың борыштық қолхаты,
Жай вексельде екі тұлға қатынасады: вексель беруші (қарыз алушы)
Жай вексельде вексель беруші – бұл вексель ұстаушыға қатысы
Аудармалы вексельде вексель беруші – бұл кредитор, бірақ та
Осыдан келіп, оның аудармалы деген аты туындайды. Вексель берушінің
Аудармалы вексельде мыналар болуы тиiс:
1) құжат мәтiнiнiң өзiне енгiзiлген және осы құжат жасалған
2) белгiлi бiр ақша сомасын төлеуге ешқандай шарт қойылмаған
3) төлем төлеуге тиiс тұлғаның (төлеушiнiң) атауы;
4) төлем мерзiмiн көрсету;
5) төлем жасалуға тиiс орынды көрсету;
6) кiмге немесе кiмнiң бұйрығымен төлем төленуге тиiс тұлғаның
7) вексель жасалатын уақыт пен орынды көрсету;
8) вексель беретiн тұлғаның (вексель берушiнiң) қолы.
Кесте 1 Вексельдің жіктелуі
Белгілеріне байланысты жіктеу Вексельдің атауы Сипаттамалар
Алынған табысына байланысты Дисконттық
Пайыздық Номиналдық құнынан төмен сатып алынатын вексель.
Номиналы бойынша сатып алынатын вексель табыс алу үшін ұсынады.
Мерзіміне қарай
Қатысушылардың санына байланысты Қысқа мерзімді
Орта мерзімді
Ұзақ мерзімді
Жай
Аудармалы айға дейін
айдан 1 жылға дейін
1 жылдан жоғары
Вексельді ұстаушыға вексельде көрсетілген соманы белгілі бір уақытта немесе
Вексель берушінің (трассанттың) қарызды алушыға (трассатқа) белгілі соманы белгіленген
Мақсатына, мәміленің сипатына және қамтамасыз етілуіне қарай Коммерциялық
Банктік
Қаржылық
Қазынашылық
Кезікпе
Фиктивті
Бронзалық
Достық Сатып алу – сату мәмілесі негізінде туындайтын вексель.
Банктердің түрлі банктік операцияларды жүзеге асырғандағы дәлелдейтін вексельді айтамыз.
Мәні банктердің қаражатты тартуы.
Өзінің шығынын өтеу үшін мемлекеттің айналымға шығарған вексельі.
Қамтамасыз етілмеген вексель.
Қамтамасыз етілмеген вексель.
Кейіннен банкте оларды есепке алу мақсатында бір-біріне беріледі.
Төлем мерзіміне байланысты Ұсынуы бойынша
Нақты күні көрсетілген
Ұсынылғаннан кейін нақты бір күнде Ұсынған кезде төленеді, бір
Вексельді нақты төлеу күні көрсетіледі.
Акцепт күні немесе наразылық білдірген күн бойынша анықталады.
Рәсімдеудің дұрыстығына қарай Жарамды
Жарамсыз Вексельдің реквизиттері көрсетіледі.
Вексель ережесінің орындалмауы.
1.3 Қолма-қолсыз ақша айналымының формалары мен құрылымы
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулар тиісті құжат айналымын сақтау және
төлем тапсырмаларымен есеп айырысу;
төлем талабы-тапсырмаларымен есеп айырысу;
аккредитив арқылы есеп айырысу;
чек арқылы есеп айырысу;
вексель арқылы есеп айырысу.
Есеп айырысу формалары мен тәртібі төлеуші мен қаражатты алушының
Есеп айырысу формасын таңдай мынадай жағдайларда анықталады:
контрагенттердің арасындағы шаруашылық байланыстар сипатымен;
жабдықтайтын өнімнің ерекшелігіне және оны қабылдау шартымен;
мәмілеге қатысушылардың мекен-жайымен;
жүкті тасымалдау тәсілімен;
заңды тұлғалардың қаржылық жағдайымен.
Формаларды таңдауда есеп айырысуды жүргізудің бекітілген ережелеріне сәйкес банк
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу. Бұл қазіргі кезде кеңінен қолданатын
Төлем тапсырмасы – клиенттің өз шотынан белгілі бір соманы
Төлем тапсырмасы оны толтырған күннен бастап он күнге жарайды
Төлем тапсырмасының есеп айырысу сызбасы келесі 3-ші суретте көрсетілген.
1
4 2
Сурет 3 – Төлем тапсырмасы
Сызбасы бойынша тауарлар үшін төлемді сатып алғаннан кейін төлеу
Мұндағы: 1- тауарды (қызметті) жабдықтау; 2- төлем тапсырмасын банкке
Екі жақтың келісуі бойынша төлем тапсырмасы мерзімді, мерзімінен бұрын
Тауарды жөнелкеннен кейін, яғни тікелей келісім беру жолымен (2-ші
1
5
4 2
3
Сурет 4 – Төлем тапсырмасы бойынша тауарлар үшін төлемді
Мұндағы: 1 – алдын ала төлеу барысында тауарды (қызметті)
Төлеуге кепіл болуы мақсатында төлеуші мәміленің шартында төлем тапсырмасына
Төлем талап-тапсырмасы. Бұл қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысудың жаңа
Төлем талап -тапсырмасы бойынша есеп айырысудағы құжат айналымы мынадай
1
3 4
6 2
5
Сурет 5– Төлем талап -тапсырмасы бойынша есеп айырысу
Мұндағы: 1 – тауарды жабдықтау (қызмет көрсету); 2 –
Нарықта сатып алынатын тауарлар мен қызметтер қолма-қол ақшамен де,
2010 жылы екінші деңгейдегі банктер мен «Қазпочта» АҚ төлем
Сурет 5. 2001-2010 жылдардағы төлем құралдары санының
және сомаларының өзгеру динамикасы
Кесте 2 2001-2010 жылдардағы төлем құралдарының пайдаланылуы туралы мәліметтер
Кезеңі
Төлем тапсырма-лары Төлемдік талап-тапсырма-лар Инкассалық өкімдер Төлем карточка-лары Басқа
2001 14 387,8 145,4 2 118,7 14 629,3
2002 13 000,8 104,6 265,9 20 957,5 470,1 34
2003 19 177,4 131,5 200,3 28 748,3 426,2 48
2004 25 862,9 96,0 263,6 36 611,7 437,8 63
2005 30 454,0 120,1 301,2 49 820,4 4 335,2
2006 30 870,4 135,5 341,9 66 826,5 7 867,9
2007 35 239,8 230,4 492,1 86 734,7 9 430,5
2008 36 355,9 475,5 783,6 102 545,0 7 863,9
2009 39 052,9 209,9 357,9 118 076,5 6 077,7
2010 46 656,1 207,9 861,9 136 322,2 3 925,0
Кесте 3. 2001-2010 жылдардағы төлем құралдарының пайдаланылуы туралы мәліметтер
Кезеңі
Төлем тапсырмалары Төлемдік талап-тапсырма-лар Инкассалық өкімдер Төлем карточка-лары Басқа
2001 11 217,2 27,2 3 089,9 147,2 1 023,6
2002 12 332,7 30,3 431,1 251,0 307,8 13 352,9
2003 20 774,5 46,6 288,0 396,2 412,6 21 917,8
2004 32 269,2 93,5 223,9 566,1 901,0 34 053,7
2005 44 929,3 217,2 140,7 848,7 1 498,8 47
2006 53 073,7 42,1 294,0 1 241,8 1 532,9
2007 84 022,5 132,6 187,4 1 897,9 1 810,3
2008 104 552,5 269,9 238,4 2 310,1 2 498,3
2009 82 791,4 372,6 287,2 2 649,6 3 875,5
2010 114 604,7 820,4 523,2 3 347,3 2 738,0
2009 жылмен салыстырғанда пайдаланылған төлем құралдарының жалпы саны 24,1
2001 жылмен салыстырғанда пайдаланылған төлем құралдарының саны 155,4 млн.
Қолданылатын төлем құралдарының түрлері бойынша қолма-қол жасалмайтын төлемдердің құрылымы
Төлемдік талап-тапсырмаларды пайдалану үлесі саны бойынша да, сомасы бойынша
Өңірлер бөлігінде Алматы және Ақмола облыстары барынша белсенділік танытып
Осы үрдіс Қазақстанның аталған өңірлерінің экономика-демографиялық ерекшеліктеріне және осы
Кесте 4. 2010 жылы өңірлер бөлігінде төлем құралдарын пайдалану
(транзакция саны бойынша) (транзакция бірлігімен)
Облыстар атауы Төлем тапсырмалары Төлемдік талап-тапсырмалар Инкассалық өкімдер Басқа
Ақмола 5 301 553 30 649 67 593 323
Ақтөбе 2 235 787 7 791 20 504 121
Алматы
Атырау
Шығыс Қазақстан 2 623 184 7 810 36 896
Жамбыл 1 085 194 4 951 70 631 520
Батыс Қазақстан 1 557
Қарағанды
Қостанай
Қызылорда
Маңғыстау
Павлодар
Солтүстік Қазақстан 1
Оңтүстік Қазақстан 1 998 520
Жалпы жиыны 46 656 109 207 870 861 902
Кесте 5. 2010 жылы өңірлер бөлігінде төлем құралдарын пайдалану
Облыстар атауы Төлем тапсырмалары Төлемдік талап-тапсырмалар Инкассалық өкімдер Басқа
Ақмола 25 716 091,3 9 288,2 40 039,0 172
Ақтөбе 2 804 943,5 8 446,3 2 367,2 154
Алматы
Атырау
Шығыс Қазақстан 1 677 255,6 949,5 2 318,8 7
Жамбыл 586 858,8 7 527,6 14 725,5 4 165,0
Батыс Қазақстан 995 795,4
Қарағанды
Қостанай
Қызылорда
Маңғыстау
Павлодар
Солтүстік Қазақстан 606
Оңтүстік Қазақстан 1 337 104,9
Жалпы жиыны 114 604 682,2 820 447,6 523 190,4
Жоғарыда аталғанның негізінде Қазақстан аумағында төлемдер мен ақша аударымдарын
Аккредитивтік есеп айырысу формасы. Аккредитивпен есеп айрысу жиі
Аккредитив – сатып алушының тапсырысы бойынша сатып алушының (аккредитив
Аккредитивтің келесідей түрлері бар:
Өтелген және өтелмеген.
Қайтарылатын және қайтарылмайтын.
Өтелген (қаражат аударылған) бұл имитент банктің міндеттемесінің іс-әрекетінің барлық
Өтелмеген (кепілденген) – бұл банктердің өзара корреспонденттік қатынастар орнатуы
Қайтарылатын аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз эмитент банктің әмірімен өзгертілуі немесе
Қайтарылмайтын аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз өзгерте немесе күшін жоя алмайды.
1
5
8
6 4 2
3
7
Сурет 6 – Алдын ала қаражаттарды аудару арқылы аккредитив
Мұндағы: 1 – алдын ала қаражаттарды аудару арқылы аккредитив
Чекпен есеп айырысу. Чек – бұл шот иесінің,
Чек арқылы есеп айырысудың қолайлылығы мынада:
Егер де төлеуші тауарды алғанға дейін төлегісі келмей, ал
Сатушы белгісіз болған жағдайда.
Чек берілген күннен бастап он күн ішінде банкке төлеуге
4
3
2
1
5
Сурет 7– Чекпен есеп айырысу сызбасы
Мұндағы: 1 – сатып алушы банкке чектік кітапша беру
Вексель – қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген төлем міндеттемесі.
Вексель шығарып және оны пайдалануды дамыту ертеден несие қаржы
«ҚР-дағы вексель айналысы туралы» (28.04.97 ж.) ҚР-ның Заңына сәйкес
Жай вексель (соло) – вексельді ұстаушыға вексельде көрсетілген соманы
1
2
3
4
Сурет 8 – Жай вексельдің айналысы
Вексельді тауар сатып алушы сатушыға береді (вексель беруші –
Сатушы тауарды тиеп қояды немесе тапсырыс бойынша қызмет көрсетеді
Сатушы белгіленген уақытта вексель бойынша төлем өтеуді ұсынып отырады;
Сатып алушы көрсетілген қызметке, алынған тауарға ақы төлейді, яғни
Қазақстанда банктердің акцептік операциялары дамымаған. Ұлыбритания, Германия және
Акцептік операцияға қарағанда авальдеу банк үшін қолайлы келеді. Аваль
Шетел тәжірибесінде вексельді кепілге ала отырып ссуда беру, белсенді
Вексель бойынша жасалатын операция қатарына Ұлттық банктің вексельді қайта
2 ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ ЖӘНЕ ҚОЛМА –ҚОЛСЫЗ ЕСЕП АУЙЫРЫСУ ФОРМАЛАРЫНА
2.1 Вексельдің айналымда қолданылуы
Аудармалы вексель вексель берушiнiң бұйрығымен ақы төленуге тиiс
Ол вексель берушiнiң өзiне берiлуi мүмкiн.
Ол үшiншi тұлғаның есебiнен берiлуi мүмкiн.
Аудармалы вексель үшiншi тұлғаның тұрғылықты жерiнде немесе басқа бiр
Вексельде проценттiк ставка көрсетiлуге тиіс, мұндай нұсқау болмаған жағдайда,
Егер аудармалы вексельде аудармалы вексель бойынша мiндеттi бола алмайтын
Тұлға атынан iс-әрекет жасауға уәкiлдiк берiлмеген, тұлғаның өкiлi ретiнде
Егер вексель берушi аударым векселiнде "бұйрыққа емес" деген сөздi
Индоссамент жай және ешқандай шарт қойылмаған болуға тиiс. Оны
бланктi не өзiнiң атынан немесе басқа бiр тұлғаның атынан
өз кезегiнде вексельдi бланк арқылы немесе қандай да басқа
вексельдi бланк толтырмастан және индоссамент жасамастан үшiншi тұлғаға бере
Аудармалы вексель кiмнiң қолында болса, тiптi соңғы индоссамент бланктi
Егер индоссаменттiң "валюта алуға", "инкассаға", "сенiм бiлдiрiлген ретiнде" деген
Егер индоссаментте "қамтамасыз етiлуге тиiс валюта", "кепiлдiкке берiлетiн валюта"
Егер тек вексель ұстаушы вексель алғанда борышкерге саналы түрде
Вексель берушi қандай да болсын аудармалы вексельде мерзiмi белгiленген
Вексель берушi бұл соңғы мерзiмдi қысқартуы немесе неғұрлым ұзағырақ
Төлем төлеушi бiрiншi ұсынудан кейiн вексельдi келесi күнi өзiне
Егер вексель ұсынудан кейiн белгiлi бiр уақытта төленуге тиiс
Акцептпен аударым векселiнiң мазмұнына жасалған қандай да болмасын өзге
Төлем төлеушi акцепт арқылы аударым векселiн мерзiмiнде төлеуге өзiне
Алайда, егер төлем төлеушi өзiнiң акцептi туралы вексель ұстаушыға
Жай вексель мыналардан тұрады:
1) мәтiннiң өзiне енгiзiлген және осы құжат жасалған тiлдегi
2) белгiлi бiр ақша сомасын төлеуге ештеңемен шарттастырылмаған уәде;
3) төлем мерзiмiнiң көрсетiлуi;
4) төлем жасалуы тиiс орынның көрсетiлуi;
5) кiмге немесе кiмнiң бұйрығымен төлем жасалуы тиiс тұлғаның
6) вексельдiң жасалған күнi мен орнының көрсетiлуi;
7) құжатты берушiнiң (вексель берушiнiң) қойған қолы.
Алдыңғы бапта көрсетiлгендердiң қандай болса да бiрi жоқ құжат,
Төлем мерзiмi көрсетiлмеген жай вексель ұсыну бойынша төленуге тиiстi
Ерекше нұсқау болмаған жағдайда, құжат жасалған жер төлем төленетiн
Жасалған жерi көрсетiлмеген жай вексель - вексель берушiнiң атауымен
Жай вексельге, бұл құжаттың табиғатына қайшы келмейтiндiктен, аударым векселiне
индоссаментке төлем мерзiмiне төлемге акцептемеген немесе төлем төлемеген жағдайда
Жай вексельге сондай-ақ үшiншi тұлғада немесе төлеушiнiң тұрғылықты жерiнен
Дәл осылай жай вексельге авальға қатысты қаулылар қолданылады соңғы
Ұсынылғаннан кейiн белгiлi бiр уақыт мерзiмiндегi жай вексельдер
Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы Қазақстан Республикасының аумағында жай және
Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы жөнiндегi қатынастар «Женева вексель конвенциясынан»,
2.2 «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның тәжірибесі негізінде қолма-қолсыз
Тәуелсіздікті жариялаған соң, 1990 жылдың желтоқсанында Қазақстан өзінің нарық
Қазақстан Жинақ банкінің тарихы бұл - Қазақстан аумағындағы
1929 жылы Қазақстанның барлық жинақ кассаларының қызметіне басшылықты жүзеге
Әлеуметтік экономикалық және қаржылық қатынастар социалистік қоғамдағы табиғатының өзі
Халыққа жаппай қызмет етудің ғаламдық жүйесі Қазақстан аумағындағы қалыптасқан
Сонымен бірге, жинақ кассаларына кепілдік мемлекеттік займ об-лигациялары және
1960 жылдардың соңына жинақ кассаларындағы салымшылар саны 1770 мыңға,
1960 жылдардың басында жинақ кассаларына халықтың төлемдерін қабылдау: пәтер,
ҚР мемлекеттік тәуелсіздігі мен егемендік алуы үшінші, қайта ұйымдастырылған
1991 жылдың қаңтарында тәуелсіз Қазақстанда банк реформасының бастамасы «Қазақ
1993 жылы Жинақ Банкі жеке заңды құрылым ҚР Үкіметіне
1995 жылы Банк жабық типтегі акционерлік қоғам болып қайта
1995 жылдың соңында Қазақстан Халық Банкі Республикадағы ең ірі
1998 жылы шілдеде жалпы акционерлер жиналысының шешімімен Банк жабық
Акционерлік қоғам Қазақстан Халық Банкінің 1998-2002 жылдарға кезең-кезеңімен жекешелендірудің
2002 жылдың қарашасында ҚР Үкіметі саудада өзінің бақылау пакетінің
Бүгінгі күні Қазақстан Халық Банкі - Қазақстан Республикасындағы ең
2010 жылы Қазақстан Халық Банкіне 85 жыл толады.
Қазақстан Халық Банкі - қазіргі замандағы тарихы бұл тек
Бұл Қазақстан Халық Банкі негізгі міндеттерін шешуге, зейнетақы, айлық
Қазақстан Халық Банкі - клиенттерге банктік қызметтің көптеген түрлерін
АҚ «Қазақстан Халық Банкінің» қаржылық шаруашылық қызмет нәтежиелерін талдауға
Банктің бастапқы принциптерінің бірі - клиентке бағыттылығы, әр клиентке
2010 жылы әлемдік рейтинг агенттіктері «Қазақстан Халық банкі» АҚ-на
Өз қаражаттарын толықтырудың негізгі көзі банктің жарғылық капиталының
Жоғарыда аталған рейтинг компанияларының «Қазақстан Халық банкі» АҚ-на берген
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның 2009-2011 жылдардағы жарғылық акционерлік капитал
Кесте 6 «Қазақстан Халық банкі» АҚ-ның жарғылық
Жарғылық акционерлік капитал. млн теңге
Мерзімі 2009 ж. 2010 ж 2011 ж 2011 ж
65531 65531 143695 54
*Дерек көзі: «Қазақстан Халық банкі» АҚ-ның мәліметтері
2009-2011 жылдардағы жарғылық акционерлік капитал сомасының өсу динамикасы кестеден
«Қазақстан Халық банкі» АҚ-ның тұрақты әрі нәтижелі жұмыс істеуінде
Оны келесі кестеден көруге болады.
Кесте 7 2009-2011 жылдардағы банктің актив сомасының өзгерісі
Мер-
зімі
Активтер млн.теңге
2009 ж. 2010 ж. 2011 ж. 2011 ж
2009 жылға қарағанда (%) 2011 ж
2010 жылға қарағанда (%)
1595075 1651349 2130772 25 22,5
*Дерек көзі: «Қазақстан Халық банкі» АҚ-ның статистикалық мәліметтері
2011 жыл ішінде банк активтерінің біршама өсуі байқалады, өткен
Сурет 9. Банк активтерінің өсу динамикасы
*Дерек көзі: «Қазақстан Халық банкі» АҚ-ның статистикалық мәліметтері
Мұндағы, банк активтерінің өсуі, негізі, ақша қаражаттары және оның
Клиенттер қаржысының көлемі – 46,9 пайызға, капитал –
Пайыздық емес шығыстар көлемі 13,3 пайызға қысқартылды,
Құнсыздану резерві жасалғанға дейінгі клиенттер қарыздары, негізінен, мына секторлар
Кесте 8 2011-2009 жж. салыстырғанда банктің меншікті капиталының өсу
Меншікті капитал млн. теңге
Мерзімі 2009 ж 2010 ж 2011 ж 2011-2009 ж.ж
ж.ж өгерісі (% бойынша
161025 191055 280952 42,6 32
*Дерек көзі:«Қазақстан Халық банкі» АҚ-ның статистикалық мәліметтері.
Кесте 13 нәтижесі бойынша 2011 жылы 2009 жылмен салыстырғанда
Кесте 9 Банктің жалпы табыстары (млн.теңге)
Көрсеткіштер 2009 ж 2010 ж 2011 ж 2011 ж
2009 жылмен салыстыр-
ғанда өсу қарқыны (%)
Табыстар 79522 72026 65688 -17,4
Шығындар 38997 57472 49812 22
Таза табыс 40525 14554 15876 -60
*Дерек көзі:«Қазақстан Халық банкі» АҚ-ның 2010, 2011, 2010 жылдық
2011 жылы табыстар төмендегенмен, таза табыс мөлшері 2010 жылмен
Сурет 8 Банктің таза табысының өсу динамикасының көрінісі
*Дерек көзі: «Қазақстан Халық банкі» АҚ-ның 2009, 2010, 2011
Банктің таза табысының өсуі бұл маңызды мәселе. Мысалы, қолма-қолсыз
Банктің таза табысы 2011 жылы 15876 млн.теңгені құраса, ал
Таза пайданың өсуінің негізі көрсетілген қызметтер мен комиссиялардың өсуінің
Кесте 10 Лауазымды органдардың пруденциалдық нормативтерін 2009-2011 жылдары «Қазақстан
Көрсеткіш 2009 ж 2010 ж 2011 ж
Меншікті капитал (млн. тг) 174948 206622 280952
Бірінші деңгейлі капитал 108764 138442 210952
Меншікті капиталдың жеткіліктілігі коэффициенті (K1>=0,05) 0,070 0,086 0,085
Екінші деңгейлі капитал 66184 68179 72133
Меншікті капиталдың жеткіліктілігі коэффициенті (K1>=0,10) 0,120 0,123 0,121
Бір қарыз алушыға тәуекелдің ең жоғарғы мөлшері, банкпен ерекше
Негізгі құралдар және қаржылық емес активтерге инвестициялардың ең жоғарғы
ҚР бейрезиденттер алдындағы қысқа мерзімді міндеттемелердің максималды шегі коэффициенті
Бейрезиденттер алдындағы міндеттемелерді банктің капитализациялау коэффициенті(K8K9*Дерек көзі: Қазақстан Республикасының қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды
«Қазақстан Халық банкі» АҚ соңғы үш жылдың ішінде арнайы
Банктің негізгі қызметі пайда табу болғандықтан, қолма-қолсыз есеп айырысудың
Кесте 11 Қолма-қолсыз есеп айырысудан түскен түсімдердің көлемі
Есеп айырысу нысаны(млн. тг)
2009 ж 2010 ж 2011 ж 2011 ж
2009 жылға қарағанда өсу қарқыны (%)
Жай вексельдер 5298 - -
Берілген кепілхаттар 34888 32337 64845 46,2
Коммерциялық аккредитивтер 18825 18760 20356 7,5
*Дерек көзі: «Қазақстан Халық банкі» АҚ-ның статистикалық мәліметтер
.
Табыс көздері ретінде коммерциялық аккредитивтердің және берілген кепілхаттардың орны
Мысалы, кепілхаттан түскен сома көлемі жылдан жылға өсіп келуде,
Қолма-қолсыз есеп айырысу нысандарының барлық түрлері банкке белгілі бір
Кесте 12 Қолма-қолсыз есеп айырысу бойынша «Қазақстан Халық банкі»
№ Есеп айырысу нысаны(млн.тг)
2009 ж 2010 ж 2011 ж 2011 ж 2009
1. Банктік аударымдар
8184 8959 8756
6,5
2. Клиент шоттарына қызмет көрсетулер
1433 2407 3340 57
3. Пластикалық карталар қызметінен түскен түсімдер 1575 2386 3172
4. Коммуналдық төлемдерден түскен түсімдер 239 308 335 28,7
*Дерек көзі: «Қазақстан Халық банкі» АҚ мәліметтері.
Түсімдердің ішінде ең көп мөлшерді банктік аударымдар мен клиент
Банктік аударымдар бойына банктің тапқан табысының көлемі 2011 жылы
Қолма-қолсыз есеп айырысу қызметінен түскен түсімдердің ішінде ең алғашқы
Сурет 9. Қолма-қолсыз есеп айырысудан түскен түсімдердің өсу динамикасы
*Дерек көзі: Қазақстан Ұлттық банкі статистикалық мәліметтері негізінде автордың
«Қазақстан Халық банкі» АҚ төлем құжаттарының мынадай түрлері жүзеге
төлем тапсырмасы – нұсқауда белгiленген ақша сомасын бенефициардың пайдасына
төлем талап-тапсырмасы – төлемдi жүзеге асыру тәсiлi, бұл
банктiк шотты тiкелей дебеттеу – төлемдi жүзеге асыру
төлем карточкасы – электронды терминалдар немесе өзге құрылғылар
чек – чек берушi мен алушы банк арасындағы
вексель – бiржақты сөзсiз ақшалай мiндеттеменi бiлдiретiн қатаң
инкассалық өкiм – ақша жөнелтушiнiң банк шотынан оның
Төлем құжаттарының айналысын талдау үшін келесі кестеден олардың сандық
Кесте 13 Төлем құралдарының «Қазақстан Халық банкі» АҚ-да түрлері
Төлем құралдары 2009 2010 2011
саны
(дана) сомасы
(млн.тг) саны
(дана) сомасы
(млн.тг) саны
(дана) сомасы
(млн.тг)
Төлем тапсырмасы 361960 54294 365402 58367 380103 69113
Төлем талап-тапсырмасы 815 2,07 705 1,67 692 1,53
Чек 45765 109,5 50400 92 63211 113
Банктік шотты тікелей дебеттеу
Инкассалық өкім 18400 274 12345 352 10211 271
Төлем ордері 100586 60052 123152 57011 130576 68052
Вексель
Банк шоттарын ашпай аударылған аударымдар 624158 107255 683910 109050
Ақша аударуға өтініштер 23960 172810 28972 192019 33760 180150
Кесте 13 жалғасы
Халықаралық пошта аударымдары 147 821119 142 85512 159 87210
Аккредитивтер 1165,5 104895 1554 124320 1942,5 155400
*Дерек көзі: «Қазақстан Халық банкі» АҚ-ның мәліметтері.
Жоғарыда аталған төлем құжаттарының барлығы «Қазақстан Халық банкі» АҚ-да
Олардың сандық мәліметтері келесідей динамикамен өсті: 2010 жылы 2009
2.3. Коммерциялық банктердің вексельді есепке алуы және Ұлттық Банкпен
Вексельді есепке алу және кепілге беру арқылы коммерциялық несие
Дисконт немесе вексельді есепке алу- бұл операция кезінде
Заң жағымен қарастырсақ вексельді оның барлық кәдімгі салдарымен банк
Вексельді есепке алу үшін барлық заң және экономикалық талаптар
• Вексельді есепке алу банкпен қабылданған, векселді индоссаменттердің аттарынан
• Егер клиент есепке алу үшін банке вексель көшірмесін
• Аудармалы вексельдің акцептельмеген экземпляры ұсынылса, банк акцептельген экземплярын
Құжаттарды қабылдау алдында банк, оған берілетін әр бір вексельдің
Вексельде басқа тұлғалардың жалған қолдар бар болса да, бұл
Барлық тексерулерден кейін банк вексельді есепке алу шешімін қабылдайды.
Операцияларды жүргізу жалпы шарттар негізінде банк, вексельді есепке алу,
Шешім қабылданған соң банк клиентке шешімді жазбаша түрде, шешім
Вексельді банк меншігіне аудару индоссаментті оның пайдасына рәсімдеу болып
Банкте есепке алынған вексель тіркелуі және сақталуы келесі тәртіпте
• әр бір есепке алынған вексельге «вексельдік құжаттама» ашылады
• бұл құжаттамаға вексельге тиісті құжатар тігіледі;
• есепке алынғандар қатал есеп-қисап құжатына жатады.
Банк портфеліндегі вексельдермен келесі операциялар жүргізе алады: қайта есепке
D=N х t x R/360 x 100 = (N
Дисконттық сан формуласы:
q= N x t/100
Дисконттық санды қолдана отырып есеп жүргізу қолайлы, егер де
• 100 мың теңгеден кем емес номиналдық құны бар;
• өтеу мерзімі 6 айдан аспайтын
• Ұлттық Банк қайта есептеген күннен бастап бір жылдан
• бірінші сыныпты элементтердің вексельдерін. Бұл вексельдердің төлеушісі Қазақстан
• қолданбалы вексель. Егер вексельдің реквизиттері Қазақстан Республикасының «Қазақстан
• төлеу орындары Қазақстан Республикасының территориясындағы вексельдер.
Ұлттық банк қайта есепке алынатын вексель, қаржылық жағдайы тұрақты
Ұлттық Банк вексельді қайта қаржыландырудан, келесі жағдайларда, бас тарт
• егер вексель бойынша төлем жасау күніне дейін қалған
• егер вексельді рәсімдеу «Қазақстан Республикасындағы вексель айналымы туралы»
• егер вексель шығарылған вексель қағаз Ұлттық Банктің нормативтік
• вексельде берілген мәліметерден: төлем орны, вексель бойынша міндетті
Банк вексельді Ұлттық Банке қайта қаржыландыруға өткізгенде келесі құжаттарды
• вексельді қайта есепке алу туралы өтініш;
• вексельдердің түпнұсқаларын (егер бар болса, аллонжбен);
• нотариалды расталғанға вексель көшірмесін;
• вексель коммерцилық екенін куәландыратын, шарттың нотариалды расталған көшірмесі;
• жай вексельді берушінің, аудармалы вексель бойынша төлеушінің және
• вексельді қайта есепке алуға ұсынған тұлға атына сенімхат;
• берілген вексель бойынша герб алымын заңға сәйкес төлегенін
Ұлттық Банк вексельді қайта есепке алуға қабылдау алдында, банк
Вексельді қайта есепке алуға қабылдау тәртібі:
• егер банк Ұлттық Банкке қайта есепке алу үшін
• егер Ұлттық Банкке қайта есепке алу үшін, бірнеше
• уәкілетті бөлімшенің жауапты қызметкері құжатарды қабылдау кезінде қайта
• вексельдерді қайта есепке алуға қабылдау немесе қабылдамау туралы
• вексельді қайта есепке алуға қабылдау немесе қабылдамау туралы
• вексельді қайта есепке алу қабылдау туралы мәселе оң
• Ұлттық Банктің пайдасына индосаментпен вексель түпнұсқасы алғаннан кейінгі
• Ұлттық Банктің ресми қаржыландыру мөлшерлемесін есепке ала отырып
D= HxTxP 360 х100
мұнда:
D - дисконт сомасы (теңгемен); Н - вексель сомасы
T - вексельді қайта есепке алу күніне бастап вексель
Р- ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі (пайызбен).
Мысалы: Ұлттық Банк екінші деңгейлі банктен сомасы 100 мың
Р=100 000*60*7% =1166.7тенгеге тең. 100*360
Шетел валютасымен көрсетілген вексельдер Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілеріне
Вексельдерді қайта есепке алу үшін Ұлттық Банкте құжаттарды қабылдау
Ұлттық Банктің портфеліндегі барлық вексельдер келесі критериялар бойынша сыныпталады:
• Индоссамент (атауы мен керекті реквизиттер);
• Вексель бойынша төлеуші;
• Ұлттық Банк (Ұлттық Банктің орталық аппаратының орналасу орны
• Басқа да керекті параметрлер бойынша.
Бүл жағдайда Ұлттық Банк портфеліндегі вексельдермен келесі операцияларды жүзеге
• Вексельді индоссамент бойынша тапсыруға, соның ішінде оны қарызды
• Төлем мерзімі келгенде вексель бойынша төлемді алуға.
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫНЫҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ
3.1 Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы және оның даму болашағы
Қазақстан Республикасындағы қазіргі нарықтық қатынастардың қалыптасуы кезінде, төлем құралдарының
«ҚР-дағы вексель айналысы туралы» (28.04.97 ж.) ҚР-ның Заңына сәйкес
Қазақстан Ұлттық Банкi коммерциялық вексельдердi қайта есепке алу тәртiбiн
Қазақстанда вексель айналысын бiрiншi болып қолданушылардың қатарында Казкоммерцбанк тәжiрибесiн
Сонымен қатар, осы банк 2003 жылы домицилиант ретiнде “Қазақстан
Мұндағы, “домицилиант” – вексельде көрсетiлген төлемдi жүзеге асыратын, вексельде
Трассат тратта бойынша төлеуге келісімін бергеннен бастап борышқор болып
Жай және аудармалы вексель – коммерциялық вексельдің түрлері ретінде
90 жылдың басында және ортасында банктер вексель операциясымен жұмыс
Вексельмен жасалатын коммерциялық банктердің операциясы мынадай түрге болуға болады:
Коммерциялық банктердің кеңінен тараған вексель операциясына - вексельді есепке
Қазақстанда банктердің акцептік операциялары дамымаған. Ұлыбритания, Германия және
Акцептік операцияға қарағанда авальдеу банк үшін қолайлы келеді. Аваль
Шетел тәжірибесінде вексельді кепілге ала отырып қарыз, белсенді банктік
Вексель бойынша жасалатын операция қатарына Ұлттық банктің вексельді қайта
Ұлттық банктің қайта есепке алу саясатын белсенді жүргізуі болашақта
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, вексель айналысы елдің төлем дағдарысын реттеп, заттық
Вексель бойынша жасалатын операция қатарына Ұлттық банктің вексельді қайта
90 жылдың басында және ортасында банктер вексель операциясымен жұмыс
Вексель туралы Заң 1930 жылғы 7 маусымдағы Аударым және
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Мақыш С.Б., Ілияс А.Ә. Банк ісі: Оқу құралы. Алматы.
Банковское дело: Учебник / Под ред. И.О. Лаврушина. –
Банковское дело: Учебник / Под ред. Г.Г. Коробовой. –
Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие: Оқу құралы. Алматы.
Мақыш С.Б., Сұпығалиева Г.И., Керімбекова Н.Н. Ақша, несие, банктер
Мақыш С.Б. Коммерциялық банктердің операциялары: Оқу құралы. Алматы. Издат-маркет.
Мақыш С.Б., Ильяс А.А. Банковское дело: Учебное пасобие. Алматы.
«ҚР Ұлттық банкі туралы» ҚР заңы 30.03.1995.
Мақыш С.Б. Банк ісі. Оқулық. – Алматы: Издат-маркет.
«Ақшалай төлемдер мен аударымдар туралы» ҚР заңы 29.06.1998.
Екінші деңгейдегі банктердің аудармалы және жай вексельдермен операцияларын жүргізу
Мақыш С.Б. Банк ісі. Оқулық. – Алматы: Жеті жарғы.
Володина В.Н. «Банковские услуги в Интернет». //Банковские услуги. №
«ҚР банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы 31.08.1995.
Максимов К. «Выступление
Александрова А. « Народный банк мы взращиваем свойх клиентов»
Марченко Г. «Современное состояние и перспективы развития: финансового рынка
Ширинская Е.Б. Современный коммерческий банк: управление и операции –
Жангелдин Е. «Қазақстанның банк жүйесі: даму кезеңдері және қазіргі
Ахметжанова Г. Маханов Н. «Основные направления развития платежной системы
Абленов Д.О. «Современные методы развития безналичного расчета в банках
Шеремет А.Д. «ҚР Үкіметінің елімізде қолма-қолсыз есеп айырысу жүйесін
ҚР Ұлттық банкінің төлем жүйесі бойынша 2009-2011 жж. статистикалық
«Қазақстан Халық банкі» АҚ қаржылық есептілігі 2009 ж.
«Қазақстан Халық банкі» АҚ қаржылық есептілігі 2010 ж.
«Қазақстан Халық банкі» АҚ қаржылық есептілігі 2011 ж.
45
Вексель иемденуші (сатушы, төлем алушы - несие беруші)
Вексель беруші (сатып алушы төлеуші)
Ремитент
(тратта бойынша ақша алушы)
Несие беруші
(кредитор)
Трассат
(төлеуші)
Трассант
(вексель беруші)
Жабдықтаушының банкі
Жабдықтаушы
ның банкі
Сатып алушы
Сатып алушының банкі
Жабдықтаушының банкі
Жабдықтаушы
Сатып алушы
Сатып алушының банкі
Жабдықтаушының банкі
Жабдықтаушы
Сатып алушы
Сатып алушының банкі
Жабдықтаушы банкi
Сатып алушы
Жабдықтаушы
Сатып алушының банкі
Сатып алушы
Жабдықтаушы
ның банкі
Сатып алушының банкі
Вексель иемденуші (сатушы, төлем алушы - несие беруші
Вексель беруші (сатып алушы төлеуші)
