Орталық Азияның қауіпсіздік және сыртқы факторлардың геосаяси стратегиялары диплом жұмысы
Жоспар - www.topreferat.com.kz
Қысқартулар
Кіріспе
Орталық азия аймағындағы ұлттық қауіпсіздіктің құрылуы
Қауіпсіздік мәселесінің теориялық аспектілері
Орталық азиядағы қауіпсіздіктің шеткі нүктелері
Орталық Азияның қауіпсіздік және сыртқы акторлардың геосаяси стратегиялары
Ресей, Қытай, АҚШ-тың Орталық Азиядағы
геосаяси мүдделері
Аймақтағы жаһанды қауіптердің алдын алу шаралары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Саясаттану
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
ЖОСПАР
Қысқартулар
Кіріспе
Орталық азия аймағындағы ұлттық қауіпсіздіктің құрылуы
Қауіпсіздік мәселесінің теориялық аспектілері
Орталық азиядағы қауіпсіздіктің шеткі нүктелері
Орталық Азияның қауіпсіздік және сыртқы акторлардың геосаяси стратегиялары
Ресей, Қытай, АҚШ-тың Орталық Азиядағы
геосаяси мүдделері
Аймақтағы жаһанды қауіптердің алдын алу шаралары
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
2
5
5
17
27
27
43
58
61 КІРІСПЕ
Тақырып өзектілігі. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы әлеуметтік-экономикалық модернизация мен
Ынтымақтастықтың түрлі саласындағы және барлық деңгейіндегі қарым-қатынастар, атап айтқанда,
Біріншіден, Орталық Азияның барлық елдерi түгел дерлiк өздерiн түркi
Екіншіден, стратегиялық мақсат ретiнде бiртұтас Орталық-Азиялық геосаяси блогын қалыптастыруды
Үшіншіден, Iшкi аймақтық қақтығыстарды азайту, сенiмдiлiктi арттыру бағытында талпыныс
Төртіншіден, Екiншiден, iрi-iрi сыртқы ойыншыларды жақындастыруға және өзара қарым-қатынаста
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Тарихта қауіпсіздік мәселесі аз зерттелген жоқ.
Қазіргі таңда қоғамдағы қауіпсіздік мәселесі одан әрі зерттеуді қажет
Орталық Азиядағы қауіпсіздік жүйесі мәселелеріне байланысты С.И.Абдулпаттаевтың, Б.Т.Аяғановтың, Р.Б.Әбсаттаровтың,
Бұл еңбектердің осы жұмыс тақырыбын тереңірек ашып көрсетуге жәрдемі
Сонымен қатар қауіпсіздікті қамтамасыз ету процесіне қатысты мына еңбектерді
М.Т. Лаумулиннің «Орталық Азия шетелдік саясаттану мен әлемдік геосаясатта»
Б.Қ.Сұлтановтың редакциялауымен шыққан «Орталық Азия: аймақтық өзара әрекеттестіктің жағдайы
С.К.Кушкумбаевтың «Орталық Азиядағы көпжақты ынтымақтастық және аймақтық қауіпсіздік» атты
Қауіпсіздікті қамтамасыз ету комплексті проблема. Оның тармақтары мен жақтарын
Зерттеу пәні болып Орталық Азиядағы қауіпсіздік процесінің ерекшеліктерін ғылыми
Зерттеудің нысаны қауіпсіздік саясатының ғылыми концепциялары, оның Қазақстан жағдайындағы
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты –
Зерттеудің ғылыми мақсатына жету үшін төмендегідей негізгі міндеттер қойылды:
– қауiпсiздiк аясында аймақтық бiрлестiктердiң экономикалық, саяси және
– Тарихтағы қауіпсіздік концепцияларының және модельдерінің саяси сипатын, оның
– Орталық Азияның қауіпсіздік және сыртқы акторлардың геосаяси
– Аймақтағы өтпелі кезеңдегі саяси жүйесінің ерекшеліктерін талдау және
– тұрақтылықтың шоғырлану шеңберiн Қазақстан мен Орталық Азия төңiрегiнде
Зерттеудің хронологиялық шеңбері Кеңес Одағының ыдырап, аймақ елдерінің
Зерттеудің әдістемелік және теориялық негізі. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелерін
Зерттеу барысында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың еңбектері басшылыққа алынды.
Аймақтағы саяси жүйенің өзіндік дамуымен өзгермелілігін ескере отырып,
Дүниежүзiлiк тәжiрибе көрсетiліп, мемлекеттiк және аймақтық қауiпсiздiктi аймақтың шекара
Орталық Азия аймақ қауiпсiздiктiң еуразиялық жүйесiнiң бөлiгi және ғаламдық
Қауiпсiздiктiң шешушi кiлтi Орталық-Азиялық мемлекеттердiң өздi-өздерiнiң көпжақты қарым-қатынас жүйесi
Қазіргі Ресей, Қытай, АҚШ-тың Орталық Азиядағы геосаяси мүдделері көрсетілген;
Аймақтағы жаһанды қауіптердің алдын алу шараларын жетілдіруге бағытталған негізгі
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспе, екі тараудан, қорытынды,
Орталық азия аймағындағы ұлттық қауіпсіздіктің құрылуы
Қауіпсіздік мәселесінің теориялық аспектілері
Саясаттану ғылымы мен халықаралық қатынастар теориясының басты парадигмаларының бірі
Бұл ұғым қоғамның қарапайым мүшесінен бастап мемлекеттік дейін, одан
Ұлттық қауіпсіздік ұғымы саясаттану ғылымының категориясы болғандықтан, қоғам мен
Ұлттық қауіпсіздік үш деңгейден тұрады: тұлға, қоғам, мемлекет. Мән-мазмұны
Сондай-ақ, ұлттық қауіпсіздік категориясын анықтап алғаннан кейін бұл тұрғыда
Қазақстан Республикасының «Қауіпсіздік туралы» Заңында ұлттық қауіпсіздікке төнетін «қауіп-қатерлер
Қауіпсіздік ұғымы алғаш рет 1940 жылдардың соңы мен 1950
Ұлттық қауіпсіздік мәселесіне арналған белгілі саясаттанушы ғалымдар Г. Моргентаудың,
Ал биполярлық жүйенің екінші жағында, яғни Кеңестер Одағында «қауіпсіздік»
Қауіпсіздік көп қырлы ұғым. Ғылыми категория ретінде ол ең
Қауіпсіздікті зерттеудің классикалық теориясы болып табылатын саяси реализм бағытына
Саяси реализм мектебіндегі орталық ұғымдардың бірі бұл «ұлттық мүдде»
Саяси реализм мектебінің көрнекті өкілі А. Уолферс өзінің «Келіспеушіліктер
Өзінің зерттеулерінде реалистік бағытты ұстанушы канадалық ғалым Алекс Бэттлер
Неореализмнің негізін қалаушы Кеннет Уолц қауіпсіздікті тұлға қауіпсіздігі, мемлекет
«Ұлттық қауіпсіздік» концепциясы негізінде, дәлірек айтсақ, оны теріске шығару
Р. Арон зерттеген халықаралық қатынастар теориясының кейбір тұстарын француз
Саяси реализм бағытының өкілі Бари Бузан «қауіпсіздік» категориясын жалпы
Белгілі американ саясаттанушысы Г. Моргентау мемлекеттердің бақталастығы мен олардың
Қауіпсіздік парадигмасын дамыту мен жетілдіруде либералдық – идеалистік мектептің
Жалпы, көптеген батыстық ғалымдардың пікірінше 1945 жылы Біріккен Ұлттар
Кооперативтік қауіпсіздіктің басты тұжырымдарын алғаш рет АҚШ-тың Брукинг университетінің
Кооперативтік қауіпсіздік теориясының екінші тармағы Р. Кеохейн мен Дж.
Австралиялық зерттеуші П. Дьюиттің пікірінше кооперативтік қауіпсіздік жүйесі мыналарға
Адамзат қауіпсіздігі концепциясы деп те аталатын кооперативтік қауіпсіздік үлгілерінің
Қазіргі заманғы қауіпсіздік теорияларының бір тармағы болып табылатын демократиялық
Қысқаша шолу жасалынған қауіпсіздіктің жаңа теориялары көп жағынан либералдық
Бүгінгі таңда басты зерттелетін нәрселердің бірі, ол қауіпсіздік ұғымының
Біздің пайымдауымызша, кез-келген мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігінің қамтамасыз етілуі халықаралық
Осы себепте А.Уолферс, Б.Бьюзан, және Р.Кеохэн сияқты батыс зерттушілердің
Бұл үш құрамның байланыстылығы айқын және олардың қазіргі әлемде
Кеңес Одағы заман кезінде «геосаясат» ғылымының тағдыры онша мәз
Қоғамдық ғылымдарда қолданылып жүрген «геосаясат» ұғымы көптеген қауіпсіздіктерді қамтамасыз
Кейбір саясаттанушылардың пікірінше, ұлттық қауіпсіздік адамзат пен қоғамның тиімді
«Ұжымдық қауіпсіздік» термині 1922 жылдан бастап халықаралық қатынастар тәжірибесіне
Американдық зерттеуші Б.Бьюзанның есімі халықаралық қатынастар теория ғылымына «кешенді
Ұлттық қауіпсіздіктің түрлі аспектілерінің зерттелуі кезінде ұлттық мүдделер түсінігіне
Мемлекеттік тұрғыдан қарағанда, өте маңызды мүдделерге мемлекеттің тұтастығы мен
Халықаралық жалпы құқықтың нормалары мен қағидалары әлемдік және аймақтық
Қауіпсіздік және ұлттық мүдделер мәселесін қарастыратын арнайы әдебиет құралдарында
Қауіпсіздік мәселесін зерттеу кезінде қауіп-қатерлерді әртүрлі негіздерде сұрыптау әдісі
Қорыта айтқанда, біздің пікірімізше, қауіпсіздік деп аталатын күрделі және
Әлемнің саяси картасында пайда болған жаңа мемлекеттер және олардың
Шекаралардың тұрақсыздылығы төменгідей құбылыстардың нәтижелерден туды: ұлттық қайта өркендеу,
ТМД территориясында ұжымды қауіпсіздік жүйесін құрастыру қажеттілігі туындады, бұл
Қазақстан Республикасы 15 мамырда 1992 ж. Ташкентте ТМД-ның жеті
1991 жылдың жеслтоқсан айының өзінде-ақ ТМД мемлекеттерінің бірлескен Қарулы
Қайта құрылған одақтың әскери мінездемесі бекітіліп қана қоймай ТМД-ның
Өткен 12 жыл көлемін таразыға тарта бағаланды, Шарттың жасалуын,
Шарттың кейінгі дамуындағы маңыздылығы Мәскеу ҰҚШ сессиясы болып өтті.
2003 жылдың сәуір айында Душанбеда ұжымдық қауіпсіздік туралы Шартты
Негізгі акцентті ҰҚШ-тың бірінші нұсқасындағыдай конструктивті қалпын ерекше жағдайларда
Осылайша, төменде келтірілгендей қажетті сәт шешілді: ҰҚШ мүшелерінің Қарулы
Жаңа әскери саясаттық бірлестікке деген қызығушылық бүгінде жайдан жай
Ынтымақтастың жаңа перспективалы бағыты БҰҰ мандаты бойынша орындалатын ұжымды
ҰҚШҰ-ның тиімділігінің жоғарлауына басқа халықаралық бірлістіктермен соның ішінде НАТО
2004 жылдағы кездесудің қорытындысы мен қабылдау ҰҚШҰ нақты мазмұнға
Органдар мен ұжым жұмысының тәртібін регламенттейтін құжаттардың қабылдануы, ҰҚШҰ
ҰҚШҰ қызметінің өзегі оның саяси құрамы болып табылады.
Мемлекеттер-қатысушылар саяси еркіндіктің мәнерін білдіретін Президенттер халықаралық терроризмге қарсы
Бұл Шарт мемлекеттерінің 2001ж. 11 қыркүйегінде болған, Ауғанстандағы талиб
Ұжым болашағын айтатын болсақ, оның алдына қойған сауалдарын шешу
Ынтымақтастық мемлекеттерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің бірі шекараны қорғау болып
1995ж. 26 мамырында ел-басшыларының Кеңесі ТМД-ның мемлекеттер-қатысушылар және Ынтымақтастыққа
Концепция шекаралардағы саясат негізінен, ынтымақтастытың қауіпсіздігін қамтамасыздандырудың негізгі бағыттарын
Ынтымақтас елдерінің бірегей экономикалық және кеден кеңістігі үшін қажетті
Мемлекеттік заңдарға сәйкес Ынтымақтастық мемлекеттері шекаралық саясатты іс-жүзеге асыруындағы
1996 жылы 12 сәуірінде ТМД елдері ынтымақтастық елдер-қатысушыларының сыртқы
Тоқсаныншы жылдардың соңында ТМДның бірқатар елдері олар үшін бұрын
1999-2000 ж.ж. жағдайлардың факторлары – алдымен ішкі әсіресе әлеуметтік
Сонымен қатар саясаттық жүйелердің эволюциясымен, билейтін тәртіптер арасындағы ауыр
ТМД төңірегіндегі қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі алғашқы әрекеттерінің бірі 1993ж.
Сол жылдың 16 қаңтарында бұл Шартқа Қырғыз Республикасы қосылды,
Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан халықаралық құқықтың дербес субъектер ретінде өмір
2002 ж. қараша айында Алматыда Орталық азия Республикалар Президенттерінің
Жаңа интеграциялық құрылым бұрын болған және оған қойған үмітті
2004ж. мамыр айында, Астанада өткен кезекті саммиттің ерекшелігі, «ЦАС»
Ал енді бұл мақсаттың орындалуы шынайы әрі өте қажет.
Сондықтан 2004ж. саммит қарым қатынастағы жайдарлыққа және транспорентікке деген
ОБСЕ-нің географиялық тұрғыда емес бытыраған СССР-дің мұрагерлері ретінде мүшелері
Көкейтесті мәселе мұнда ОБСЕ мемлекеттер-қатысушылар арасындағы қарым қатынастың күшеюі
НАТО-ның Орта-азиялық елдерімен қарым қатынасы дамып, қауіпсіздікпен қамтамасыздандыру бірегей
1994ж. көлемінде «Бейбітшілік жолындағы Ынтымақтастық» Рамалық Бағдарлама құжатына Орталық
Аймақ елдерінің НАТО-мен серіктесуіне талпынысының қалыптаса бастауы, олардың үкіметтері
Өткізген кездесулері семинарлар мен конференцияларға қатысу, қауіпсіздік және демократиялық
Аймақ елдерінің ынтымақтастық кульминациялық кезінің бірі 1995ж. шілдесінде Луизиана
Қазақстан өзінің барлық көрші жатқан елдерімен бірге барлық Орта-азиялық
Міне, осыған байланысты Тәжікстандағы құбылмалар үшін абыржулар пайда болды.
Халықаралық эксперттердің ой пікірінше Алматыдағы тәжікаралық келіссөздер нақты келісушілік
Алматылық 1996 ж. 28 қарашасында қабылданған декларациясында аймақтың бес
Әлемдік ынтымақтастық қарусыздандыру саласындағы келісушіліктерді орындау кезінде жер бетіндегі
Міне осы тұрғыда 1995 ж. сәуір айында Шымкентте өткен
Бұл ықлас алғашында Президентіміз Н.А. Назарбаев БҰҰ бас төрағасының
БҰҰ эгидасымен бейбітшілік батальонын құруға шешім қабылдағанын ұйғарды. Осы
Жағдайдың өршуі 1999-2000 ж.ж. Өзбекстан және Қырғызстан территориясына діни
Орталық азияда қауіпсіздік әсершіл жүйесін құру барысында Қытай позициясын
1996 ж. 26 сәуірінде онда әскери саладағы шекара ауданындағы
Шекаралық әскери ( жасақтар) қысқарылмайды, олар үшін қарулы және
Бұл елдердің территориясы Евразияның 1/5 бөлігін алып жатыр, ал
Алматыда (1998 ж.) жиылған бес елдер-қатысушылардың жетекшілері көрсетілген шарттарды
Кездесудің қатысушылары аталмыш шарттардың кең әрі позитивті екі жақты
Осы бес елдер тұрақтылық, транспаренттік және шекараның үлкен жазықтығы
«Шанхай бестігінің» сан түрлі аймақтағы қызметі Шанхайлық ынтымақтастық ұйымы
Бұл өзгеріс 2001 ж. 15 маусымда тағыда бір қатысушы-Өзбекстанмен
Егер тек ұйымдастыру кезеңдерін алып қарасақ ШЫҰ (сонымен қатар
Сірә соның ішінде ең маңыздысы 2002 ж. 7 маусыммен
2004 ж. маусым айында Ташкентте өткен саммит ШЫҰ-ның институционалды
Карзай салмақты әлеуметтік беделге ие болған ШЫҰ ұйымымен өзінің
Осылайша мемлекет басшылары бейбітшіліктің маңызды факторы болатын Шанхайлық ынтымақтастық
Яғни, Орталық азияда интеграциялық процесстердің қалыптасуы аймақтық мемлекетінің ұлттық,
Осы процестің тұрақтылығын қамтамасыздандыру жолында субаймақтық дәрежеде және ТМД
Тек жабыла, жігерімізді біріктіре отырып, өзара серіктестік тиімді механизмдерін
Орталық Азияның қауіпсіздік және сыртқы акторлардың геосаяси стратегиялары
Ресей, Қытай, АҚШ-тың Орталық Азиядағы геосаяси мүдделері
Әлемде болып жатқан жаһан өзгерістер қауіпсіздік мәселесіне тек әскери
Орталық Азия мемлекеттерінің сыртқы субъекттермен қатынастары аймақтық тұрақтылық пен
Даму процестердің нәтижелері айтарлықтай көрсеткіштерден алшақ болуы Орталық азияның
Экономикалық тоқырау қоғамның жағдайы перманентті түрде нашарлап, жұмыссыздық, кедейшілік
Бұл құбылыс нәтижесінде ірі қаржылық топтар арасындағы саяси конфликтіге
Саясатта билік пен оппозиция арасындағы диалогтың жоқтығы оппозицияның деструктивті,
Орталық Азияның қауіпсіздік, тұрақтылық деңгейі келесідей беталыстарды және қатерлерді
Билік пен қоғам арасындағы едәуір алшақтық, мемлекеттік пен әлеуметтік
Конструктивті оппозицияның жоқтығы, партиялық жүйенің аморфтығы әлеуметтік мәселелерді реттеудегі
Мемлекеттік билік институттарының тұрақсыздығы, бюрократиялық аппараттың өсуі мемлекеттік басқарудың
Билік легитимдігіне сенімсіздіктің пайда болуы;
Әлеуметтік мәселелердің көбеюіне байланысты агрессиялық, маргиналды топтадың көбеюі;
Әскери қатер;
Конфликттік аймаққа жақындығы;
Аймақтың қорғаныс деңгейінің жеткіліксіздігі;
Идеологиялық қатерлер;
Экономикалық қатерлер;
Экологиялық қатерлер;
Сыртқы фактордың ықпалынан қайшылықтар туындау қатері.
Орталық Азия мемлекеттердің қауіпсіздік қатерлеріне қарсы және тұрақтылықты шайқатуға
Ресей: Орталық Азия Ресей Федерациясының мүдделері шоғырланған аймағына жатады.
• Орталық Азияны Ресейдің оңтүстіктегі шекараларының қауіпсіздігін қамтамасыз
• Мұнай факторы және Каспийде ықпалын сақтау Ресей
• Аймақтағы конфликттер пайда болған жағдайда күш ресурсын шоғырлану
• Аймақтың негізгі көлік байланыс жолдарын бақылауын қамтамасыз етуіндегі
• Орталық Азиядағы өзінің геосаяси ықпал етуін сақтап қалу,
• Орталық Азия мемлекеттерінің Ресеймен байланысын, интеграциялық процестердің аясын
2001 жылы 11 қыркүйектен кейін Орталық Азияда геосаяси жағдайдың
Біріншіден, Ресей аймақтағы жалғыз әскери-саяси ықпалға ие мемлекет мәртебесінен
Екіншіден, Орталық Азиядағы АҚШ тек экономикалық күш қана емес
Қытай: Орталық Азияға қатысты мүдделігін білдіріп отырған келесі бір
• Батыстағы тынымсыз шекарасында тұрақтылықты қамтамасыз етпек. Сепаратисттік
• Жоғарыда айтылған мәселелерге қатысты Қытай 1990 жылдары «ашық
• Қытайдың мұнай және газ көздерінің мөлшерінде қажеттілік өсуде.
• ТМД-мен Еуропа нарықтарына шығу үшін көлік коридорын қалыптастыру
• Қытай Орталық Азияға басымдағын күшейту арқылы көшбасшылық позициясын
Соңғы жылдары Қытай әскери және экономикалық жағынан күшейіп аймақтағы
Вашингтонның саясаты мен Орталық Азиядағы АҚШ-тың әскери хұзыры Қытайдың
Біріншіден, ол шетел мемлекеттердің Синьцзяньға жақындығы ұлттық қауіпсіздік пен
Екіншіден, АҚШ-тың аймақта нығаюының нәтижесі Қытайдың батыс аумаққа қатысты
Үшіншіден, Қытай Орталық Азияның ресурстары аса маңызды рөль атқарып,
Мұндай тұрғыда жағдайдың өрбуі Қытайдың энергетикалық қауіпсізігіне зиян келтіретіні
Ресейге РҚҚ аса күшті қатер туырмауынан, ал «зұлымдық өсінде»
АҚШ: Орталық Азия аймағында саясатын жүргізуге мүдделі әлемдік саяси
• Аймақта өз хұзіретін кеңейту АҚШ-тың жалпы стратегиясының элементі
• Өзінің энергетикалық жоспарын жүзеге асыру шеңберінде Каспий аймағында
• Орталық Азия мемлекеттерінің экономикалық және саяси
• Орталық Азияда өз хұзіретін өсіру арқылы
• АҚШ «зұлымдық өсінде» орналасқан мемлекеттердегі басымды позициясы
• Орталық Азия елдерінде АҚШ тауарларын өткізу нарығын нығаюуына
АҚШ геосаясатының басты бағдары «үлкен геосаяси ойынға» Ресей, Қытай
Қазіргі таңда АҚШ үшін Каспий маңызы жоғарылады, өйткені Дж.
Еуропа Одағы: Кеңес Одақтың ыдырауы Еуропа Одағы үшін жаңа
• Посткеңестік кеңістіктің тұрақтылығы;
•Экономикалық көмек беру;
•Плюрализм, демократия, нарықтық қатынастарды жақтау.
Бұл шарттар тікелей экономикалық көмек негізінде жүзеге асумен бірге
Сонымен қатар, әлеуметтік тұрақтылықты шайқайтындай факторлар пайда болып, радикалды
Жоғарыдағы жағдайды ескеретін болсақ, Орталық Азия мүдделі ойыншылар арасында
• Келе-келе ойластырылған модернизация жасау, экономика, саясатта жүйелік реформалардың
• Ашық демократиялық, саяси жүйелерді қалыптастырып, жұмыс істеуін қадағалау;
• Аймақтық, әлемдік құрылымдарға интеграция жасау;
• Терроризм, экстремизм, есірткі бизнесі, заңсыз миграция секілді қауіпті
• Орталық Азия аймағындағы барлық ресейлік және американдық әскери
• АҚШ, Қытай, Ресей, Еуропа Одағы елдерімен құрылымдық
Аталған шарттардан басқа Орталық Азия үшін мүдделер балансы қалыптасқаны
Қауіпсіздікті зерттеуде маңызды аспектілердің бірі болып геосаяси қауіпсіздік табылады.
Қауіпсіздік пен демократия сынды ұғымдар арасында тығыз байланыс бар.
Демократияға өту процесі немесе демократизация бұрынғы авторитарлы жүйенің институттары
Демократия институттары қоғамда бар көптеген мүдделерді айқындауымен бірге, саяси
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі Орталық Азия мемлекеттерінде билік институты едәуір
Мүдделі топтарға өздерінің экономикалық және саяси позицияларын нығайту жолында
Мемлекет керісінше биліктің бір орталықта концентрациясын болдырмайтын бағытты ұстанып,
Орталық Азиядағы демократиялық өзгерістер бағытына түскен мемлекеттердің бірі Қырғызстан
1993 жылдан 1996 жылға дейін ТМД мемлекеттер ішінен Қырғызстан
Демократия принциптері мен құндылықтарын жоғары қойғандығы жөнінде мемлекет Конституциясында
Конституциялық адам құқықтары қоғамдық өмірдің үлгісіне айналуы алыста. Респонденттердің
Ақырында шетел эксперттері республикада реформалар енгізу процесі баяу жүргендігі
Батыс реформалар енгізу моделін жергілікті ерекшеліктерді ескермей енгізуі ішкі
Бұл сепаратисттік беталыстың бастаушысы Джалал-Абад облысының губернаторы Бекмамамт Осмонов
Басқа топтың билікке келуі қайта құру процесіндегі демократиялық институттардың
Өзбекстандағы билік мәселесінің ерекшелігі оның авторитарлы қырларының анық байқалуы
Мемлекеттің суверинитетін қорғаушысы ретінде басшылық ОБСЕ, ЕО және АҚШ-тың
Өзбекстандағы посткеңестік дамуы авторитарлы негізде жүріп жатқандығы саяи жүйесіндегі
Пайда болған жаңа партиялар бағдарламаларында ұқсастықтар өте көп және
Қазақстанның таңдаған стратегиялық бағдар құрамына тұрақтылықпен қатар билік легитимдігі
Электоралды процестердің дамудың мониторингі нәтижесінде бизнес құрылымдарының саяси партия
Қазіргі таңда осы заңдылықты ескермеген салдарынан өтпелі кезеңде болғанқоғамды
Этникалық мәселелер көптеген мемлекеттердің жағдайын тұрақсыздандырушы факторына айналды. 1990-шы
Қырғызстанда көрініс тапқан билік ауысу процесінен кейін революциялық жағдайдың
Бәсекеге негізделген қатынастар ғана демократияның тұрақты дамуын қамтамасыз етуі
2005 жылы 27 ақпанда Тәжікстанның меджілісіне сайлау өтті. Электораттың
Орталық Азия мелекеттерінің жүргізіп отырған ішкі және сыртқы саясаты
Өзбекстанның толығымен Иран, Ирак және Куба сынды мемлекеттерге қатысты
2000 жылдан бастап Орталық Азиядағы геосаяси жағдайдың өзгеруіне әкеліп
Әлемдік деңгейдегі геосаясат, ықпал ету кеңістігі үшін күрес, күштер
АҚШ-тың түсті революцияларды қалай падаланудан тәуелсіз және оның геосаяси
Аймақтағы жаһанды қауіптердің алдын алу шаралары
Америка (НАФТА, УНАСУР), Африка (Африкалық Одақ) және Еуропадағы (Еуроодақ,
Алайда, осындай бірігуге қатысты сын айтушылар Азия елдерінің географиялық,
Сонымен бірге, адамдық, мәдени, экономикалық және де, өкінішке орай,
1992 жылы 5 қазанда БҰҰ-ның 42-ші Бас Ассамблеясында ҚР
БҰҰ Бас Ассамблеясының мінбесінен 1992 жылы бірінші рет тәуелсіз
«Қырғи-қабақ соғыстың» аяқталуымен және шапшаң өзгеріп отырған геосаяси және
Жоғарыда аталған өзіндік салдарға байланысты өңірлік ұйымдардың, мысалы Еуропадағы
ҚР Президентінің тарихи бастамасының негізі берік, ал ең бастысы,
1999 ж. 14 қыркүйекте Алматы қаласында өткен АӨСШК Сыртқы
Бұл бірінші ресми құжат Кеңес үдерісін келешекте дамытудың негізін
2002 ж. 4-ші шілдеде Алматы қаласында өткен АӨСШК-ге мүше
1-ші Саммиттегі азиялық елдер басшыларының сұхбат барысында сенім, құрмет
Самиттен кейін АӨСШК-ің нақты іс-әрекеттерінің негізі болып табылатын -
Азиялық және халықаралық қауіпсіздік саласындағы сарапшылардың пікірінше, 2004 ж.
Әдетте сенім шаралары ретінде, мемлекеттердің арасында орын алып отырған
Сенім шаралар тұжырымдамасы «қырғи-қабақ соғыс» кезеңінде кездейсоқ жағдайда немесе
Негізінде сенім шаралары мемлекеттер арасында шиеліністі азайту мақсатында әскери-саяси
АӨСШК сенім шаралары, алайда, дәстүрлі тұжырымдамалардың шегіне сыймайды. АӨСШК-ге
Осындай кең форматтағы сенім шараларының жиынтығы осы күнге дейін
Азиялық өңірде сенім шараларын дамыту әрекеттері Шанхай ынтымақтастық ұйымы
«Шанхай бестігі» форматында 1996 жылғы 26 сәуірде қол қойылған
Қауіпсіздік мәселелері бойынша мамандырылған АӨФ 1994 жылы құрылған. АӨФ
ҚР АӨСШК-нің бастамашысы, НАТО бағдарламасының мүшесі, ШЫҰ, ЕҚЫҰ және
АӨФ-ың сенім шаралары оның 1995 жылғы Тұжырымдамалық құжатында көрініс
Азиядағы сенім шараларын дамыту бойынша жұмыс атқаратын бағыттардың бірі
2006 жылғы 17 маусымда өткен АӨСШК екінші басқосуы сенім
2007 жылы наурыз айында Бангкок қаласында АӨСШК Аға лауазымды
Аталған құжат АӨСШК-нің Сенім шаралары тізімдемесін және көпжақты форматтағы
Сенім шараларын іске асыру үдерісі төрт әлеуметтік-экономикалық саладан басталды.
Кеңестің 15-жылдығына арналған 2007 жылғы 17 қазан айында өткен
Мерйтой отырысының барысында Қазақстан Сыртқы істер министрі М.Тәжин белгілегендей:
2007 жыл желтоқсанда АӨСШК БҰҰ Бас Ассамблеясының бақылаушысы мәртебесіне
2010 жылы болатын АӨСШК Үшінші Саммитіне дайындалу шеңберіндегі маңызды
Кездесу аса нәтижелі өтті: Иордания мен Біріккен Араб Әмірлігі
ҚР Президенті қазіргі лауазымдағы Төраға ретінде сенім шараларын гуманитарлық,
ҚР СІМ АӨСШК-ге мүше мемлекеттермен ұзақ келіссөздердің нәтижесінде Декларация
Аталған саланы іске асыруға үнді және мысыр тараптары белсенді
Қазақстанның төрағалық мандаты 2010 жылы бітетіні белгілі. Осыған орай
АӨСШК Рәсімдік ережесіне сәйкес, аталған мәселе бойынша мүше мемлекеттер
АӨСШК үдерісінің қосалқы өңірлік тетік ретіндегі серпінді дамуы қазірде
Алайда, АӨСШК-ің форумнан ұйымға айналуы мәселесін күн тәртібіне шығарудан
Түйін сөзге келер болсақ, АӨСШК үдерісінің өңірдегі мәселелер мен
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Назарбаев 2007 ж. 25 қыркүйек БҰҰ
Cонымен, Азиядағы сенім шаралары, жалпы алғанда, АӨСШК, АСЕАН және
АӨСШК-ін дамытудың негізгі кезеңдері мәселесін қозғайтын болсақ, олар бастаманы
1) Өзара іс-қимылдың барлық бағыттары бойынша жүргізілуі шарт емес,
Осы қадамдарды мынадай кесте бойынша: екі жақты қатынастардан -
Жұртқа мәлім, 2007-2009 жылдары АӨСШК адами өлшемде (Қазақстанның үйлестірушілігімен),
2) АӨСШК мәжілістерінің ұйымдастыру мен өткізуге қатысты әзірлік жұмысы.
АӨСШК Сыртқы істер министрлерінің үш кездесуі және екі саммиті
3) АӨСШК жұмысын жандандыру.
2009-2010 жж. экологиялық өлшемде жұмыс бастау (Моңғолияның үйлестірушілігімен), экономикалық
4) АӨСШК-ің мүшелерінің қатарын көбейту.
2004-2008 жж. АӨСШК-ні құрушы 16 мемлекетке Таиланд, Корея Республикасы,
5) АӨСШК-ні Азиядағы қауіпсіздік және ынтымақтастық кеңесі (АҚЫК) шеңбері
2020 ж. дейінгі ҚР Сыртқы саяси ситратегиясында көрсету жоспарланғандай,
Сөз соңында, Азиядағы сенім шараларын құру және құрлықтық қауіпсіздік
Біздің пікірімізше, көптеген сарапшылар кейбір құрылымдардың тиімділігіне күмәнмен қарайды.
Сондықтанда интеграциялық ұйымдардың құрылымы мен саны және конфигурацияларының үнемі
Осы тұста өзінің мерзімімен, дайындығымен және болашағымен көпшіліктің назарын
Бұл ұсыныс аймақ мемлекеттері арасында олардың қуатын пайдалана отырып
Ұсынылып отырған Одақ уақытша саяси және экономикалық бірлестік емес,
Н. Назарбаевтың интеграциялық үрдістердің инициаторы ретінде бұл алғашқы ұсынысы
Сонымен қатар, біз ТМД-ның кейбір мемлекеттері өз беттерінше осы
Қазақстан басшысының интеграциялық мәселелердегі қажырлығы мен табандылығы оны өз
Қазақстан басшысының Орталықазия елдері одағын құру туралы жаңа бастамасы,
Орталықазия елдері одағын құру идеясы болашағының зор болуы оны
Бұл, біріншіден, аймақ мемлекеттерінің тұрақты дамуын қамтамасыз ету мақсатында
Екіншіден, көпжақты ынтымақтастық үрдісімен институционалды сипаттағы әр бір мемлекеттің
Үшіншіден, Н. Назарбаевтың ұсынысын іске асыруға айталықтай ыңғайлы жағдай
Бірақ, тәжірибе көрсеткендей, жоғарыда аталған оң үрдістер біругудің алғышарттарын
Экономикалық реформалардың қарқынындағы айтарлықтай ауытқушылықтарды, аймақ елдерінің түрлі саяси
Біздің ойымызша, орталықазия елдері одағына мүше мемлекеттер Еуро Одақ
Бұл жерде айтарлықтай нәтижелерге қол жеткізу үшін басты назар
Орталық Азия аймағы мемлекеттерінің бірігулеріне қатысты жаңа идеяларды қарастыру
Соңғы кездері түрлі деңгейде ҮОАЫ тұжырымдамасын қалыптастыруда жұмыстар жүріп
АҚШ-тың мұндай жобаларды ұсынып, белсенділік танытуы оның осы аймаққа
Көптеген сарапшылардың пікірінше осы бағыттағы тағы бір көңіл аудармай
Жоба, Жапонияның ресми тұлғаларының пікірінше, қатар екі вектор бойынша
2005 жылдың наурызында Диалогқа қатысушы тараптар ынтымақтастықтың бес негізгі
Жалпы аймақ мемлекеттері үшін бірігу олардың тиімді дамуына және
Соңғы жылдары Азиядағы бірқатар елдер мен ұйымдардың күш салуының
5 қазан тұңғыш рет Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім
Соңғы жылдары АӨСШК-нің даму үдерісінде соны қарқын байқалуда, ол
Келіссөздерге қатысушылардың өзара қарым-қатынастарының негізін 1999 жылы сыртқы істер
АӨСШК-ге мүше елдер мемлекет және үкімет басшыларының 2002 жылғы
“Алматы актісі” алға қойған міндеттерді жүзеге асыру мақсатында Азия
Келіссөз үстелінің басына көпшілігінің өзара қатынастарында әлі де шешілмеген
2006 жылы өткен Екінші саммит аясында қауіпсіздік пен тұрақтылыққа
Салыстырмалы түрде балаң құрылым ретінде Азиядағы өзара ықпалдастық және
Жоғарыда айтылғандай, АӨСШК-нің Екінші саммиті барысындағы айтулы оқиға құрылым
Хатшылықтың аса маңызды және алдыңғы кезектегі міндеттерінің бірі Кеңес
Кеңестің қазіргі төрағасы Президент Нұрсұлтан Назарбаев атап өткендей: “Азия
Қорытынды
Орталық Азия елдеріндегі өңірлік қауіпсіздік қатері туындауының сыртқы шарты
Біріншісі: Орталық Азия өңірі солтүстігінде Ресей, шығысында Қытай мемлекеттерімен,
Екіншісі: оңтүстік-батысында Орталық Азияның Иранмен ортақ шекарасы бар. Қазіргі
Беделді сарапшылардың сөзіне құлақ ассақ, Иранның ядролық алпауытқа айналуға
Өйткені, Иран - Ирак секілді Орталық Азиядан шалғай орналасқан
Бұл мәселеде Орталық Азия Иранды Американың әскери қару күшімен
Үшіншісі: Орталық Азияға тиіп тұрған оңтүстігіндегі қырғи-қабақ соғысы жағдайындағы
Төртіншісі: Каспий төңірегінде қалыптасқан жағдай жағалау елдерінің тарапынан алаңдаушылық
Әзірбайжанның мұндай әрекетке баруы түсінікті де, ел экономикасын ауыр
«Асықпау стратегиясын» Иран қалған мемлекеттерді өз позициясына иландыру, көндіру
Еліміздің маңдай алды сарапшысы Мәулен Әшімбаевтің пікірінше, Каспий өңіріндегі
Бесіншісі: Қазіргі таңда Ауғанстан Еуразияға есірткі таратудың ең қауіпті
Осылайша, Орталық Азиядағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету жайы аса күрделі
Пайдаланған әдебиеттер
Buzan B. People, States and Fear: The National Security
Graham Evans and Jeffrey Newnham. The Penguin Dictionary of
Ашимбаев М. С. Вызовы и угрозы безопасности региона
Ашимбаев М. С. Концептуальные проблемы и угрозы безопасности Каспийско-Центральноазиатского
Байсалбаева Ж. А Геополитический аспект национальной безопасности РК //
Богатуров А. Д. Великие державы на Тихом океане. М.,
Дарбеков Б. К Сущность военной опасности, ее источники для
Замирова Ж. «Безопасные» поправки»// Казахстанская правда от 17.03.05.
Касенов У.Т. Безопасность в Центральной Азии: национальные, региональные и
Косолапов И. Национальная безопасность в меняющемся мире//Мировая экономика и
Кушкумбаев С.К. «Орталық Азиядағы көпжақты ынтымақтастық және аймақтық қауіпсіздік»
Лаумулин М.Т. «Геополитика в Центральной Азии и безопасность Республики
Лаумулин М.Т. «Орталық Азия шетелдік саясаттану мен әлемдік геосаясатта».
Лаумулин М.Т. «Орталық Азия шетелдік саясаттану мен әлемдік геосаясатта,
Лаумулин М.Т. «Время «лагерного» мышления в мировой политике ушло
Лаумулин М.Т. «Запад и Центральная Азия»// Континент, № 11
Назарбаев Н.А. Послание Президента РК народу Казахстана
Назарбаев Н.А. «Казахстан-2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех
Назарбаев Н.А. «Сындарлы он жыл» (( Алматы- Атамұра 2003ж
Нарибаев М.К. «Интеграция жағдайындағы Қазақстанның сыр тқы экономикалық қызметін
Нысанбаев А., Машан М., Мурзалин Ж., Тулегулов А. Эволюция
Рахматулина Г.Г. «Аймақтық интеграция және экономикалық даму» монография
Ретивых А.В. Тугой узел “жизненных интересов” //Саясат. – 2001.
Рябченко О. Г. Региональная безопасность: общественное восприятие проблем экономической
Сұлтанов Б.Қ. жалпы ред. «Қазақстан әлемдік экономикалық үрдістер жүйесінде.»
Сыроежкин К. Мы обречены на соседство// "Континент", № 21,
Сыроежкин К.Л. «Қытай қауіпсіздік мәселелері: әскери қауіпсіздік» монография
Тишков В.А. Этничность, национализм и государство в посткоммунистическом обществе//Вопросы
Токаев К.К. «Тәуелсіздік астында Қазақстанның сыртқы саясаты туралы очерктер».-Алматы:
Фармазян Р.А., Борисов В.В. Военно-экономические аспекты национальной безопасности. М.,
Хамисов В. «О проблемах религиозного экстремизма в Кыргызской части
Хлюпин В. «Средняя Азия: Геополитика «южной угрозы» безопасности
Цыганков П. А. Теория международных отношений, М., 2002 г.
Цыганков П.А. Теория международных отношений. Учеб. пособие. Москва. Гардарики,
«Ұжымды қауіпсіздігі туралы. Шарт» // Халықтар құқығы жайында құжаттар
«ТМД елдер қатысушылардың сыртқы шекара қорғанысы мәселелері бойынша мәліметтер
«БҰҰ эгидасымен ұжымды бейбітшілік батальонын құру және қалыптастыру тура
«Шекра аймағындағы әскери саладағы сенімділіктің күшеюі туралы Қазақстан Республикасы,
«Торговый интерес» //Казахстанская правда от 07.04.05.
«Формула интеграции»// Казахстанская правда от 14.12.04.
«Қазіргі әлемдегі Қазақстан: бүгіні мен келешегі» ҚР Президенті жанындағы
«Орталық Азия: аймақтық өзара әрекеттестіктің жағдайы мен болашағы» Жыл
«Орталық Азиядағы саяси және әлеуметтік-экономикалық өзгерістер жағдайындағы ынтымақтастық пен
«Орталық Азиядағы ынтымақтастық пен қауіпсіздік: жағдайы мен келешегі». –
«Ұлттық қауіпсіздік туралы»
Интернет ресурстары:
www.akorda.kz
www.kisi.kz
www.egemen.kz
www.inform.kz
www.centralasiainstitute.org
www.cacianalyst.org
63
