Қаржы секторын дамыту проблемалары және оларды шешу жолдары
«Қазақстан — 2030 Барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы» Қазақстан халқына Жолдауында Елбасы Үкімет алдында қазақстандықтардың өмір сүру сапасының өсуіне және бәсекеге қабілетті мемлекет құруға бағытталған бірқатар маңызды стратегиялық міндеттерді қойды.
Қойылған міндеттерді шешуде бюджеттік жүйеге маңызды рөл тиесілі. Еліміздің басты экономикалық ведомстволарының бірі және бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган болып табылатын Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі ең алдымен салық салу, бюджеттің атқарылуы, бюджеттердің атқарылуы туралы есеп пен есептілік саласында мемлекеттік саясатты іске асыруды қамтамасыз етеді.
Осыған байланысты бірқатар проблемаларды шешу қажет.
Салық салу саласында мынадай проблемаларды шешу қажет:
— салық төлеушілерді есепке алуды жүзеге асыру және жеке шоттарын жүргізу кезінде;
— салық есептілігін электрондық түрде берген және жеке шоттарға қашықтықтан қатынауды ұйымдастыру кезінде;
— ҚҚС бойынша электрондық камералдық бақылауды жүзеге асыру кезінде;
— «Салық аудитін электрондық бақылау» (САЭБ) біріктірілген салықтық ақпараттық жүйенің (БСАЖ) мамандандырылған құрауышының көмегімен салық тексерулерін жүргізу және тексеру рәсімдерін құжаттандыру кезінде;
— жұмыс істемейтін салық төлеушілердің банктік шоттарында ақшалай қорлардың қозғалысы туралы ақпаратты алу жөнінде екінші деңгейдегі банктермен жұмыс істеу кезінде автоматтандырылған өзара іс-әрекеттің болмауы болып табылады;
— салықтық әкімшілік жүргізудің ақпараттық жүйелерін қолданудың тиімділігіне теріс әсер ететін ақпараттық технологияларды ағымдағы пайдалану кезінде.
Сондықтан бірінші бағыт ретінде қаржы ресурстарын жұмылдыру бөлінді, оның мақсатына нәтижелік көрсеткіштеріне, салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық түсуін қамтамасыз ету кіреді.
Осы бағытты іске асыру үшін салықтардың жиналуын арттыру және олардың бюджетке барынша түсуін қамтамасыз ету, салық және бюджетке түсетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін электрондық бақылауды енгізу және уәкілетті органдармен өзара іс-әрекет ету кезінде ақпараттық технологияларды кеңінен пайдалану қажет.
Жыл сайын экономиканы дамытуға бағытталған бюджет қаражатының көлемі өсіп отырғандығын ескере отырып, оларды пайдалану нәтижелері және басқару барынша тиімді және айқын болуы тиіс, осыған байланысты екінші стратегиялық бағыт болып мемлекеттік қаржы ресурстарын тиімді пайдалануды және басқаруды қамтамасыз етуді анықтау шешілді.
Осы бағыттың шеңберінде ішкі бақылау қызметінің жұмысын жақсарту, мемлекеттік активтерді, мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген борышты, үкіметтік талаптар мен міндеттемелерді тиімді басқаруды қамтамасыз ету, нәтижелік көрсеткіштеріне, бюджеттердің атқарылуы туралы есептілікке және т.с.с. әсер ететін факторларына талдау жүргізу арқылы бюджеттің шығыс бөлігінің атқарылуы жоспарланады.
Көрсетілген бағыттың мақсаттарына бюджеттің атқарылу нәтижелігінің көрсеткіштеріне әсер ететін факторларды талдау енеді.
Осы бағытты іске асыру үшін республикалық бюджеттің уақтылы және тиімді атқарылуын қамтамасыз ету, бюджеттің атқарылу мониторингі процесінде бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерімен және жергілікті атқарушы органдармен өзара іс-әрекет ету, бюджеттің атқарылу бөлігінде бюджет заңнамасын жетілдіруді қамтамасыз ету қажет.
Айталық, бюджеттік бағдарламалардың атқарылуы бөлігінде мынадай проблемалар бар:
— бюджеттік бағдарламаларды тиімсіз іске асыруға әкеп соқтыратын бюджетті атқару кезінде бюджеттік рәсімдердің көп сатылығы мен күрделігі (бюджеттік бағдарламалардың іс-шаралары бойынша шешімдер қабылдаудан түпкі есептеулерге дейін);
— бюджеттік бағдарламаларды уақтылы орындау проблемасы күрделі болып қалып отыр. Мемлекеттік органдарға әкімшілік әрекет ету шараларын күшейту арқасында осы мәселеде бюджеттік тәртіпті кейбір арттыруға қарамастан, бюджеттік бағдарламалардың іс-шараларын іске асыру үшін мерзімдер мен ресурстарды жоспарлауда жетіспеушіліктер орын алып отыр.
Қазіргі уақытта қаржылық бақылаудың тиімділігіне әсер ететін жекелеген проблемалар бар. Ең алдымен, бұл соманы өтеуге анықтау өлшемдеріне қатысты, өйткені заңнамада заңсыз пайдаланылған қаражатты өтеу ұғымдары мен рәсімдері нақты анықталмаған. Сонымен қатар бақылау объектілерінің анықталған жолсыздықтарды жою жөніндегі өкімдері уақтылы орындалмай отыр. Осыған байланысты, Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне тиісті бап енгізу жолымен мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының шешімдерін орындамағаны үшін жауапкершілік шараларын белгілеу қажет.
Бұдан басқа, бүгінгі күні мемлекеттік органдар тарапынан тиісті бақылаудың болмауы және оларға ведомстволық бағыныстағы ұйымдардың Қазақстан Республикасының заңнамасын сақтамауы салдары болып табылған проблемалар пайда болды.
Қазіргі уақытта көптеген компаниялар мемлекеттік меншікте қалып отыр және қазақстанның экономикасында маңызды рөл ойнайды, олардың бірқатары басқа ұйымдардың табысты жұмыс істеуі үшін қажет инфрақұрылымды қамтамасыз етеді.
Сондықтан осы мемлекеттік компаниялар қызметінің тиімділігі Қазақстан экономикасының дамуы үшін маңызды мәнге ие.
Осы мақсатта Қазақстан Республикасының Үкіметі мақсат қойды – бұл мемлекеттік компанияларды қызмет тиімділігінің барынша жоғары деңгейіне шығару. Мемлекеттік холдингтік компанияны құру тұжырымдамасының негізіне Сингапур, Испания, Ұлыбритания сияқты елдердің халықаралық тәжірибесі салынды.
Бүгінгі күні акциялардың мемлекеттік пакеттердің, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің қатысу үлестеріне кірістердің, республикалық мемлекеттік кәсіпорындардың таза кірісінің бір бөлігі аударымдарының түсімдері мемлекеттік активтерді басқару саласындағы қазіргі ахуалға сүйене отырып қалыптастырылды. Бұл ретте осы көрсеткіштер ұлттық холдингтерге, ұлттық басқарушы компанияға, әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияларға және бәсекелес ортаға берілетін мемлекеттік меншік объектілерінің тізбесін бекіткеннен кейін ғана түзетілуі мүмкін.
Осы бағытқа қол жеткізу шеңберінде мемлекеттің қатысуы бар компанияларда корпоративтік басқарудың дүниежүзілік стандарттарын енгізу, мемлекеттік жеке серіктестікті дамыту үшін мемлекеттік активтерді пайдалану жөнінде жұмыс жүргізілуде.
Мемлекеттік меншік объектілерін концессияға беру жөніндегі жұмыс тиісті тізбені қалыптастырғаннан және бекіткеннен кейін мүмкін болады.
Соңғы жылдары мемлекеттік басқарудың төмен тұрған деңгейлеріне берілетін қаражат көлемінің артуына байланысты бюджетаралық қарым-қатынастарды топталған кодтардың толық көлемімен қамтамасыз ету үлкен мәнге ие. Осыған байланысты, бюджеттердің атқарылуы туралы дұрыс және шынайы есептілікті алу, оны беру жөніндегі қызметтерді сапасын жақсарту үшін Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігімен өзара іс-әрекет етуді күшейту жолымен бірыңғай бюджеттік сыныптаманы жетілдіру, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдармен әдістемелік және түсіндіру жұмыстарын жетілдіру талап етіледі.
Бюджет жүйесінің және бүкіл бюджет процесінің айқындылығын арттыру мәселесінің маңыздылығына сүйене отырып, «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» ҚР Заңына сәйкес оларды заңды тұлғалардың есептілігіне арналған талаптарға жақындату үшін бюджеттік есептіліктің құрамы мен мазмұнынан қойылатын талаптарды біріздендіру қажет.
Екінші жағынан бюджеттің атқарылуынан басқа Қаржы министрлігінің маңызды функциясы жоғары тұрған органдардан бастап заңды және жеке тұлғаларға дейін алушылардың жеткілікті кең аясына түрлі сипаттағы мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді беру болып табылады.
Осыған байланысты, тағы бір стратегиялық бағыт бөлінді – басқа қызметтермен қатар ХҚЕС енгізу, кедендік ресімдеу мен қазынашылық қызмет көрсетудің сапасын арттыруды бөліп көрсетуге болатын мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің сапасы мен қол жетімділігін арттыру.
