TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz

КІРІСПЕ

1.НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА ЕҢБЕК АҚЫНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ НЕГІЗДЕРІ

Жалақының мәні, атқаратын қызметтері және ұйымдастыру қағидалары

Еңбек ақыны ұйымдастырудың нысандары мен жүйелерінің экономикалық мазмұны

Қазақстан Республикасында жалақыны мемлекеттік реттеу

2 «Южнефтегаз» АҚ ЕҢБЕК АҚЫНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ

2.1 «Южнефтегаз» AҚ тарихы мен қызметінің қысқаша сипаттамасы

2.2«Южнефтегаз» АҚ экономикалық сипаттамасы

2.3 «Южнефтегаз» АҚ-нда еңбек ақыны ұйымдастыру ерекшеліктерін талдау

3 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ЕҢБЕК АҚЫ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

3.1 Еңбек ақы төлеуді ұйымдастырудың шет ел тәжірибесі

3.2 «Южнефтегаз» АҚ-нда еңбек ақы төлеуді ұйымдастыруды жетілдіру жолдары

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗДЕРІ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Бухгалтерлік іс

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1.НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА ЕҢБЕК АҚЫНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ НЕГІЗДЕРІ

Жалақының мәні, атқаратын қызметтері және ұйымдастыру қағидалары

Еңбек ақыны ұйымдастырудың нысандары мен жүйелерінің экономикалық мазмұны

Қазақстан Республикасында жалақыны мемлекеттік реттеу

2 «Южнефтегаз» АҚ ЕҢБЕК АҚЫНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ
2.1 «Южнефтегаз» AҚ тарихы мен қызметінің қысқаша сипаттамасы

2.2«Южнефтегаз» АҚ экономикалық сипаттамасы

2.3 «Южнефтегаз» АҚ-нда еңбек ақыны ұйымдастыру ерекшеліктерін талдау

3 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ЕҢБЕК АҚЫ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

3.1 Еңбек ақы төлеуді ұйымдастырудың шет ел тәжірибесі
3.2 «Южнефтегаз» АҚ-нда еңбек ақы төлеуді ұйымдастыруды жетілдіру жолдары

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗДЕРІ

КІРІСПЕ

Меншік нысандарының трансформациялануы және әлеуметтік-еңбектік қатынастардың екі жаңа субъектілері
Жоспарлы жүйе жағдайында қалыптасқан еңбек ақыны төлеу мен еңбекті
Нарықтық экономика жағдайында жұмысшы күші ерекше тауар ретінде қарастырылады.
Тәжірибе көрсетіп отырғандай, нарықтық экономикасы дамыған елдерде еңбекке ақы
Қазақстан Республикасындағы болып жатқан өзгерістердің сипаты әлеуметтік әріптестік шеңберінде
Сонымен жалақының мәнін жұмыс күшінің бағасы немесе құны ретінде
- жұмыс күші қайта өндіруді кеңінен қамтамсыз ету тек
- еңбек нарығының жұмыс күшіне бағасын көрсететін еңбек ақыны
- еңбек ақы көлеміндегі айырмашылықтарды объективті есептеу.

Жоғарыда келтірілген шарттар бір-бірімен тығыз байланысты және оны іске
Еңбекақының жұмыс күшінің бағасы ретіндегі жанама түсінігі оның объективті
Өз еңбегіне, істеген жұмысына, өндірген өніміне жұмысшы еңбек ақы
Сонымен, еңбек ақы екі түрлі рөл атқарады: бір жағынан,
Жоғарыда аталған себептердің барлығы жұмыскерлердің еңбек ақысын ұйымдастыру қажеттілігі
Курстық жұмыстың мақсаты – еңбек ақының экономикалық табиғаты туралы
-еңбек ақының мәні мен ұйымдастыру функцияларын, оларды жүйелеудің тәжірибелік
-еңбек ақы нысандары мен оны басқару мен реттеу жүйесін
-"Южнефтегаз" кәсіпорнының қызметін және ондағы еңбек ақыны ұйымдастыруды
-еңбек ақыны төлеудегі кемшіліктері және Қазақстан Республикасындағы еңбек ақыны
Курстық жұмыс кіріспеден, үш негізгі бөлімдерден және қорытынды мен
Екінші бөлім Қазақстан Республикасында бүгінгі таңдағы қалыптасқан еңбек ақы
Үшінші бөлімде еңбек ақыны төлеудегі шетелдік тәжірибесі және Қазақстан
Қорытынды бөлім курстық жұмыстың мазмұнына сәйкес оның барлық бөлімдері
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА ЕҢБЕК АҚЫНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
1.1 Жалақының мәні, атқаратын қызметтері және ұйымдастыру қағидалары

Жалақының мәнін қарастырған кезде оның жалдамалы жұмыскерлерге, яғни өз
Жалақы - бұл жалдамалы жұмысшының табыс алу элементі, өзіне
Нарықтық экономика жағдайында жалақының көлеміне нарықтық және нарықтық емес
Нарыққа өткеннен кейін еңбек ақыға қатысты жаңа қатынастар пайда
Еңбек бірлігінде нарықтық баға - уақыт бірлігіне нақты кәсіби
Жалақының негізгі элементі – жалақы мөлшерлемесі. Бірақта ол еңбек
Жұмысшы үшін жалақы жоғарыдағыға қосымша айтсақ отбасының жақсы тұрмысын
Жұмыс берушіге өз жұмысшыларына еңбекақы төлеу ол жұмысшы күшін
Жалақының нақты көлемі нарықта, әлеуметтік қатынастарда, өндірісте пайда болатын
Адамның өз еңбегі үшін алатын ақша саны негізінде жұмыс
Төменгі деңгейге өмір сүруге қажетті қаражат сомасы жатады.
Жоғарғы жұмысшы күші шегі ол кейбір елдерде әдет-ғұрыпты болатын
Жалақының мәнін атқаратын қызметтерінен айқын көре аламыз. Ол: өндірісте,
1. Ұдайы өндіру

2. Ынталандырушы

3. Өлшеулік-бөлуші

4. Ресурсты-орналастырушы

5. Төлем қабілеті бар халық сұранысын қалыптастырушы

1. Ұдайы өндіру қызметті. Бұл жұмысшыларды және де олардың
2. Ынталандырушы қызметі. Оның мәні жұмысшының еңбек үлесіне байланысты
3. Өлшеулік-бөлуші қызметі. Бұл қызмет өндіріс құралдарының иелері мен
4. Ресурсты-орналастырушы қызметі. Бұл функцияның мәні қазіргі уақытта айтарлықтай
5. Төлем қабілеті бар халық сұранысын қалыптастырушы қызметі. Бұл
1-сурет Жалақының атқаратын қызметтері және ұйымдастыру қағидалары
Көбінде жалақыны ұйымдастыру қағидаларын атқаратын қызметтерімен бірге қарастырады. Себебі
1.2 Еңбек ақы нысандары мен жүйелерінің экономикалық мазмұны

Әр түрлі меншік нысанындағы кәсіпорындарда еңбекке ақы төлеудің кең
Кесімді нысаны - өнімнің әрбір данасына төлем немесе атқарылған
Кесімді және мерзімді еңбек ақы төлеудің нысандарын жүйелі түрде
1- кесте - Еңбек ақының жүйелері мен нысандары

Еңбекақының төлеудің жүйелері мен нысандары

Кесімді
Қарапайым кесімді Қарапайым мерзімді. Ол:

Кесімді сый ақылы а) Сағаттық

Жанама кесімді ә) Күндік Аккордтық б) Апталық

Кесімді үдемелі Мерзімді сый ақылы

Жеке дара
Көптеген жағдайларда еңбек ақы төлеудің керекті нысандарын таңдап алған
Кесімді еңбек ақыны қолдану жағдайлары:

- нақты жұмысшыға байланысты жұмысшының сандық көрсеткішінің болуы.

- орындалған жұмыстарды дәл есептеуге мүмкіндіктің болуы.

- нақты бөлімдегі өнім шығаруды немесе жұмыс атқаруды көбейту
- нақты өндірістік бөлімшеде жұмысшыларды өнім көлемін немесе атқарылатын
Кесімді еңбек ақыны қолдану төмендегі жағдайларға әкелсе, онда оны
- өнімнің сапасының төмендеуіне;

- технологиялық режимнің бұзылуы;

- құрал-жабдықтарды күтудің төмендеуі;

- техника қауіпсіздігі талаптарының бұзылуы;

- шикізат пен материалдың үлкен шығыны;

Мерзімді еңбек ақыны қолданудың жағдайлары:

- өнім шығаруды көбейту мүмкіндігінің жоқтығы;

- өндірістік процестің қатаң уақыты белгіленген;

- жұмысшының функциясы технологиялық процесті бақылауға
- өнім шығаруды көбейту немесе сапасының төмендеуіне алып келеді;

Енді еңбек ақы формасы қолданғанда еңбек ақы қалай анықталатының
Тікелей кесімді жүйеде немесе қарапайым кесімдіде еңбек өндірген өнімнің
Өнімнің бір данасына жеке кесімді баға былай анықталады:
Зед = Зч х Tн ;
мұнда, Зч - орындалатын жұмыстың разрядына сәйкес белгіленетін сағаттық
Вч - берілген өнімді өндірудің сағаттық нормасы;

Tн - өнімнің бір данасына уақыт нормасы, сағ.;

Жұмысшының жалпы жалақысы кесімді бағаны өндірген өнім көлеміне көбейту
Кесімді-сыйақылы жүйеде жұмысшы жалақысын тікелей кесімді баға және қосымша
Көрсеткіштер санын жоғарлатуға болады, сол немесе басқа көреткішті қолдану
Жанама-кесімді жүйеде жұмысшының жалақысы кесімді жұмысшылар еңбек көрсететін еңбек
Жанама-кесімді баға Зк жұмысшыларға қызмет көрсету нормасы арқылы формуламен
Зк = Зч / Вчр ;
мұнда, Зч - қызмет көрсетілетін жұмысшының сағаттық тарифтік стафкасы;

Вч - өнімнің данасына байланысты қызмет көрсеттін жұмысшының сағаттық
Р - қызмет көрсететін жұмысшылар саны қызмет көрсету нормасы.

Жалпы табыс жұмысшы ставкасын қызмет көрсететін кесімді жұмысшылардың
Зжал = Зч х Фкөм Y / 100
мұнда, Зжал – жұмыстың жалпы жалақысы, теңге;

Зч - жұмысшының жалпы тарифтік ставкасы;

Фкөм – берілген жұмышының нақты істелінген адам-сағат саны;

Y – берілген жұмысшының қызмет көрсетуінің нормасын атқарудың орташа
Аккоррдтық кесімді еңбек ақыда қолданылып жүрген уақыт нормасы мен
Кесімді прогрессивті жүйеде жоспардан көбірек жасалған өнімге жоғары расценкалар
Кесімді прогрессивті жұмысшының жалақысы Зсп қабылданған прогрессивті төлеу жүйеге
Зсп = Pтс+[ Зтс (jн-jбаз)gпр]/jн
мұндағы, Зтс – тікелей кесімді бағамен есептелген жұмысшының негізгі
Зтп – жұмыстың бір бөлігіне тікелей кесімді бағамен есептелген
Jn – жұмысшылардың норманы орындауы, %;
jбаз – норманың базалық деңгейі, бұдан жоғары болған сайын
qпр – белгіленген нормадан асыра орындағанын көрсететін коэффициент;

Кесімді прогрессивті еңбек ақыны төлеуді қолданғанда айрықша назарды бастапқы
Еңбек ақының кесімдік формасы нақты бір жұмысшыға, керек десе
Мерзімді жалақыда жұмысшы атқарылған уақыт көлеміне байланысты ақша алады,
- тарифтік ставка уақыт бірлігіне байланысты әртүрлі топтағы және
- Тарифтік торлар біліктілік деңгейіне байланысты еңбек ақы қатынасына
Мерзімді жалақының екі жолы бар: қарапайым мерзімді және сыйақылы
Жұмысшының жалақысы қарапайым мерзімді жүйеде Зп берілген разрядтағы жұмысшының
Зп= Зм/t'ж х tж ;
мұнда, Зм – жұмысшының айлық мерзімдік жалақысы, теңге;

tж – берілген айда график бойынша жұмысшылар сағаттар саны;
t'ж – жұмысшы нақты жұмсаған сағаттар саны

Назарды мынаған аударуды айта кеткен жөн, шетелдік кәсіпкерлер жұмыстардың
Соңғы кездерде Батыс Европа елдерінде жалданушы еңбекті төлеуде мәнді
Қазақстан Республикасында жалақыны мемлекеттік реттеу

Қазіргі уақытта жалақыны ұйымдастыру мемлекеттік реттеуді қажет етеді.
- Қазақстанда жұмысшы күшіне төмен бағаның болуынан себепті;

- Жалақының ең төменгі деңгейін тағайындауда;

- Жұмыссыздық жайлы нақты мәліметтерді көрсететін жұмысшы күшінің ұсынысы
- Жалақыны келісім шарт реттеудің тиімді механизмінің жоқ болуы;

- Еңбек ақы төлеудің заңды базасын құрудың толық
Қазақстанда жалақыны мемлекеттік реттеудің негізгі бөлігі ол халықаралық нормаларын
Сонымен №95 Конвенция «Жалақыны қорғау туралы» онда «ақшалай жалақы
- бұл заттай төлем жұмысшының және оның жанұясының тұтынуына
- бұл төлем заңды және еңбекақыға тең болу керек.

Жұмыс берушілер қызметкерлердің құқығын шектемеу керек. Кәсіпорынның банкрот
Қазақстанда мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары:

- халықты құқықты және әлеуметтік қорғау;

- өмір сүру минимумы сай келетін жалақының минималды деңгейін
- шет ел жұмысшы күшінің кіруін реттейтін шаралар қолдану;

- шаруашылық субъекті жұмысшылар жалақысына тиімді салық салу жүйесін
- зейнетақыны, стипендияны, қосымша төлемді есептеу үшін орнатылған есептеу
- кедейлік сызығын анықтау және халыққа әлеуметтік көмек көрсету;

Мемлекеттік ретеудің қағидалары болып төмендегілер табылады:

- заңнамалық және нормативтік актілер негізінде мемлекеттің жалақыны сатып
- еңбек ақының ынталандырушы функциясын орындауға мемлекеттік әсерді күшейту;

- макроэкономикалық үрдіске әсер ету;

- еңбек ақының минималды ставкаларын бекіту;
Сонымен бірге осы кодекс Қазақстан Республикасында еңбек қызметін жүзеге
Кодексте жұмыс уақыты түрлері мен ұзақтығы анықталған. Жұмыс уақыты
Жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы аптасына 40 сағаттан аспауы керек.
Жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы мынадай уақытқа қысқартылады:

аптасына 16 сағатқа – он алты жасқа дейінгі қызметкерлер
аптасына 5 сағатқа – I және II топтағы
аптасына 4 сағатқа – он алты жастан он сегіз
аптасына 4 сағатқа және одан артыққа – Қазақстан Республикасы
Қызметкер мен жұмыс берушінің келісімі бойынша жұмысқа орналасқан кезде,
Жұмыс уақытының барынша ұзақтығы 36 сағаттық жұмыс аптасы кезінде
Түнгі уақыттағы жұмысқа 22 сағаттан таңғы 6 сағатқа дейінгі
Ең төменгі жалақы ең төменгі күнкөріс негізіндегі тиісті қаржы
Қазіргі уақытта кәсіпорында жалақының қорын мемлекеттік реттеу ретінде әлеуметтік
2 – сурет Қазақстанда еңбек ақы төлеуді реформалаудың жолдары

Оны кәсіпорындар, құрылымдық бөлімшелер, ерекше кәсіпорындар, заңгерлер төлейді. Мұнда
-Жұмысшылардың зейнетақы қорына төленетін төлемі;

-Кәсіби оқу үшін мемлекеттік бюджеттен төлеу;

-Екі қабат әйелдерге төленетін әлеуметтік ақы

-Іс-сапарға төленетін компенсация

-Вахталық жұмыста тұрмыс жайды жалға алуға кеткен шығын
-Дәрігерлік қызмет үшін материалды көмек.

Мүгедектер жұмыс істейтін арнайы ұйымдарда мүгедектер үшін әлеуметтік салық
2. «ЮЖНЕФТЕГАЗ» АҚ ЕҢБЕКАҚЫ ТӨЛЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ

2.1 «Южнефтегаз» АҚ тарихы мен қызметінің қысқаша сипаттамасы

«Южнефтегаз» акционерлік қоғамы жекешелендірудің екінші сатысы шеңберінде «Мемлекет иелігінен
«Южнефтегаз» АҚ бастапқы жарғылық қоры бір акцияның атаулы құны
жарғылық қордың шамасының 10% артықшылығы бар акция түрінде қайтарымсыз
жарғылық қордың шамасының 90% қарапайым акция түрінде мемлекеттік
Кейіннен, 1995 жылдың 9 маусымындағы мемлекеттік мүлікті басқару бойынша
«Қараөзек» шаруашылық серіктестігінің құрылтайшыларының хаттамасына сәйкес, мемлекеттік мүлік бойынша
1996 жылдың 15 тамызындағы мемлекеттік мүлікті басқару бойынша Қазақстан
1996 жылдың 28 тамызында жекешелендіру бойынша ҚР комитетімен ұсынылған
«Южнефтегаз» АҚ өнімі болып мұнай өнімдеріне (бензин, мұнай отыны,
«Южнефтегаз» АҚ- ның келесідей өндірістік құрылымы бар:

Негізгі өндіріс:

мұнай мен газ өндіретін цех (МГӨЦ);

мұнайды дайындайтын және қотаратын цех (МДҚЦ);

қабатты қысымды ұстап тұратын участок (ҚҚҰТУ);

орталық инженерлік-техникалық қызмет (ОИТҚ);

қабаттарға мұнай беруді арттыру бойынша және скважиналарды капиталды жөндеу
Қосалқы өндіріс:

орталық ғылыми-зерттеу лабораториясы ( ОҒЗЛ);

өндірістік қызмет көрсету базасы (ӨҚКБ);

құрал-жабдықты іске қосу мен электрмен қамтамасыз етудің прокатты-жөндеу цехы
дефектоскопия участогы;

отттегін шығару және жеткізу бойынша участок;

кондиционерлерді, сауда-технологиялық және мұздату құрал-жабдығын жөндеу және қызмет көрсету
Құмкөл цехындағы ЖС және К (жылу, су және канализация);

Қызылорда қаласындағы ЖС және К цехы;

автоматика және байланысты өндірістік басқару (АЖБӨБ);

Аталған саланың ерекшелігі мұнда өндіріс үрдісі үздіксіз болып табылады.

Жасап шығарудың басынан бастап кен орнының эксплуатациялық қоры 278
Материалдық базасын күшейту және өмірдің әлеуметтік деңгейін арттыру мақсатында
«Южнефтегаз» АҚ негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері 1-кестеде көрсетілген.

Кестеде көрсетілгендей, 2005ж. тауарлық өнімнің шығарылуы 2004 жылдағы шығарудың
2005 жылғы жұмыс істейтіндердің саны 1300 адамды құрады, 2004
Қазіргі уақытта кәсіпорында жалақының қорын мемлекеттік реттеу ретінде әлеуметтік
2004 жылы НҚ бастапқы құны 2294920 мың теңгені құрады,
1-кесте. 2004-2005 жж-ғы «Южнефтегаз» АҚ негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері

Көрсеткіштер

Өлшем бірлігі 2004 жыл 2005 жыл Ауытқулар

-; + 2004 ж-ға

2005 ж- ға %

1. Тауарлық өнім мың тг. 5191005 5150543 - 40462
2. Мұнай өндіру көлемі мың тн. 1944,7 1930,8 -
3. Мұнайдың тауарлық көлемі мың тг. 1930,2 1914,7 -
4. Жұмысшылардың саны адам 975 1300 325 133

оның ішінде ӨӨП адам 808 1109 301 137

5. Еңбек өнімділігі мың тг. 6424,5 4644,3 - 1780
6. Орташа айлық жалақы теңге 45756 74807 29051 163

7. Негізгі қор құны мың тг. 2294920 327806 -1967114
8. Негізгі қорлар тозуы мың тг. 650401 683807 33406
9. Негізгі қордың қалдық құны мың тг. 1644519 2587999
10. Негізгі қордың тозу құны % 28,3 20,9 -
11. Қор қайтарымдылығы теңге 2,26 1,57 0,69 69,4

12. Қор сыйымдылығы теңге 0,44 0,63 0,19 143

13. Қормен жарақтануы мың тг. 2840,2 2950,2 110 104

14. Тауарлық өнімнің өзіндік құны мың тг. 3103556
оның ішінде материалдық шығындары мың тг. 2456235 2256120 -200115
15. Материал сиымдылығы теңге 0,47 0,44 - 0,03 93,6

16. Тауарлық өнімнің 1 теңгесіне кететін шығындар теңге 0,59
118,6

17. Өткізілген өнім өндірісіне кеткен шығындар мың тг. 3604931
78,2

18. Өнімді өткізуден түскен түсім мың тг. 5159885 4794277
19. Өнімді өткізуден түскен табыс мың тг. 1554954 1973533
20. Басқа да өткізуден түскен пайда мың тг. 627771
21. Өткізу операцияларынан тыс түсетін пайда мың тг. -2166
22. Баланстық пайда мың тг. 2180559 2452627 272068 112,5

23. Өткізілген өнімнің рентабельділігі % 43,1 69,9 26,8 162
2005 жылы НҚ әрбір теңгесі тауарлық өнімнің 1,57 теңгесін
НҚ пайдалану тиімділігін қор сыйымдылығы көрсеткішінің көмегімен түсіндіруге болады,
Еңбектің қор жарамдылығы ӨӨП-дың бір жұмысшысына 2840,2 мың теңгеден
Қор жарамдылығының өсуіне қарамастан, талдау кәсіпорынның НҚ жеткілікті түрде
Өнімнің өзіндік құны 2004жылы 3103556 мың теңгені, ал 2005
Осылайша, тауарлық өнімнің 1 теңгесіне кеткен шығындар 2004 жылғы
Өнімнің материал сыйымдылығы, яғни тауарлық өнімдегі материалдық шығындардың үлес
«Южнефтегаз» АҚ тауарлық өнімінің жылдық шығарылуы оны өткізудің жылдық
Осылайша, 2004 жылы өнімді өткізуден түскен түсім 5159885 мың
Өнімді өткізуден түскен түсім мен оның өндірісіне кеткен шығындар
Басқа да өткізулердің нәтижесі 2005 жылы 612054 мың теңгені,
Осылайша, 2004 жылдың баланстық пайдасы 2180559 мың теңгені, ал
Қызмет етудің технико-экономикалық көрсеткіштерін талдаудан келесідей қорытындылар жасауға болады:
2.2 «Южнефтегаз» АҚ жұмысшылардың еңбек ақысын ұйымдастыруды талдау

«Южнефтегаз» АҚ басқармасы мен жұмысшылар арасындағы еңбек, әлеуметтік-экономикалық және
«Южнефтегаз» АҚ жұмысшыларының еңбек ақысын төлеу қаражаттарының көзі болып
Тұтыну қоры еңбек ақы қоры мен таза пайдадан тұрады.
Еңбек ақы төлеу қорынан төленетін ораташа айлық жалақы –
Орташа айлық жалақы өнеркәсіптік-өндірістік персонал мен өнеркәсіптік-өндірістік емес персоналдың
Өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың орташа айлық жалақысы 81222 теңгені құрады, өнеркәсіптік
2 –кесте – «Южнефтегаз» АҚ бойынша 2005 жылғы жұмысшылардың
Цехтар Жұмысшылардың орташа тізімдік саны, адам Орташа айлық жалақы
1. МГӨЦ 121 71706

2. МДКЦ 58 66423

3.ҚҚҰТУ 177 65786

4.ҚМБАБ және СКЖБ 67 69788

5. АЖБӨБ 123 63456

6. ҚЖІК мен ЭҚЕПЖЦ 80 63291

7. Құмкөл цехындағы ЖС және К 60 58776

8. Қызылорда қаласындағы ЖС және К 50 56974

Барлығы 736 64525

2-кестеден көрініп тұрғандай, жұмысшылардың санында пластты қысымды ұстау цехының
Жұмыс уақытының қорын пайдалануды талдау 3-кестеде көрсетілген.

Бұдан көрініп тұрғандай, жұмыс уақытының номиналды (календарлы) қоры (календарлық
3-кесте – «Южнефтегаз» АҚ 2004-2005 жылғы жұмыс уақытының балансын
Көрсеткіштердің аты өлшем бірлігі 2004 жыл 2005 жыл

Орташа тізімдік саны .............................. адам 975 1300

Календарлық күндердің саны адам/күн 355875 475800

Календарлық жұмыс емес күндерінің саны........... 110175 146900

Календарлық жұмыс күндерінің саны....... 245700 328900

Белгілі бір себептер бойынша жұмысқа келмеу........... 27037
Жұмыс уақытының жоғалтулары........... 526 303

Нақты түрде жұмыс істегені............ адам /сағат 218137 282827

Жұмыс уақытының орташа ұзақтығы........ сағат 8,2 8,2

Жұмыс уақытының нақты ұзақтығы......... 8,15 8,17

Жұмыс уақытының қолда бар қоры 2005 жылы 283130 адам/күнін
«Южнефтегаз» АҚ-да еңбек ақы төлеудің екі нысаны қолданылады: бригадалық-кесімді
Кәсіпорында 20 разрядты тарифтік тор қолданылады. Келісіммен орнатылған тарифтік
Нақты жалақыға шығындар құрылымын есепке алу және шекарасын белгілеу,
1) тарифтік бөлігі;

2) шаруашылық қызметтің нәтижелері бойынша сыйақылар;

3) еңбек заңнамасымен негізделген және еңбек қызметімен байланысты жеке
Жалықының тарифтік бөлігі мыналардан тұрады:

1) тарифтік ставка (жалақы);

2) кәсіби шеберлігі үшін тарифтік ставкаға деген қосулар;

3) еңбек жағдайлары үшін тарифтік ставкаға (жалақыға) қосымшалар.

«Южнефтегаз» АҚ жұмысшыларының бірегей тарифтік торы 4-кестеде көрсетілген.

Аталған кестеден көрініп тұрғандай, жұмысшылардың айлығын төлеу үшін «Южнефтегаз»
Бастапқы тарифтік ставка = 63360/2,98 = 21261 теңге.

4-кесте – 2005 жылдағы «Южнефтегаз» АҚ жұмысшыларының бірегей тарифтік
Разряд

Тарифтік

коэф-т Кесімді Тарифтік Мерзімді

сағат күн ай коэф-т сағат күн ай

1 1,19 160,9 1287 25301 1,1 135,2 1081,5 23387

2 1,28 173 1384,3 27215 1,17 143,8 1150,3 24875

3 1,4 189,3 1514,1 29766 1,25 153,6 1229 26575

4 1,56 210,9 1687,1 33168 1,34 164,7 1317,4 28490

5 1,77 239,3 1914,2 37633 1,43 175,7 1405,9 30403

6 2 270,4 2163 42523 1,53 188 1504,2 32529

3 разрядтағы кесімді жұмысшының айлық тарифтік ставкасы бастапқы тарифтік
21261 × 1,4 = 29766 теңге.

3 разрядтағы мерзімді жұмысшының айлық тарифтік ставкасы мынаған тең
21261× 1,25 = 26575 теңге.

Сағаттық тарифтік ставканы орнату үшін айлық ставканы 173-ке бөледі
26575 /173 = 153,6 теңге – 3-разрядтағы жұмысшының сағаттық
Күндік тарифтік ставканы орнату үшін сағаттық тарифтік ставканы 8
Басқармаға маңызды жұмысты орындау (оның орындалу кезеңіне) немесе жоғары
Еңбектің нашар жағдайларында жұмыс істейтін жұмысшылар үшін зияндылық дәрежесіне
5-кесте.Түнгі уақытта жұмыс істегені үшін қосымша төлемдер

% сағат Қосымша төлемдер

күн ай

Зиянды жағдайларда жұмыс істегені үшін 4 6,144 49,152 1062,9

8 12,288 98,304 2125,8

12 18,432 147,456 3188,7

16 24,579 196,608 4251,6

Түнгі уақытта 20 22,3

Аталған кәсіпорында жұмыстардың барлығы зияндылығына байланысты бөлінеді. Зияндылықтың 4
Зияндылықтың өсуіне байланысты пайыз, сәйкесінше қосымша төлемдердің шамасы өседі.
153,6 × 0,04× 173 = 1062,9 теңге.

16%-ға тең зияндылық деңгейі үшін айлық қосымша төлем 4251,6
Түнгі уақыттағы жұмыс үшін қосымша төлемдер түнгі уақытта жұмыс
513,6×0,2 =30,7 теңге.

Еңбектің ауыр және зиянды жағдайлары, еңбектің аса ауыр және
Қосымша ынталандыру, жеңілдіктер, индексация, жалақы, бір ретті шаруашылық келісімдерді
Аталған кәсіпорынның жұмысшылары үшін 15%-ға тең аудандық коэффицент және
Кәсіптерді біріктіргені үшін орнатылған негізгі ставкаға деген қосымша төлем
Демалыс және мейрам күндеріндегі жұмыс үшін жұмыс уақытынан тыс
кесімділерге – екі еселі кесімді бағалар үшін;

мерзімділерге – екі еселі сағатты немесе күндік ставка мөлшерінде.
Мейрам күні жұмыс істеген жұмысшының қалауы бойынша оған демалыстың
«Южнефтегаз» АҚ кесімді еңбек ақыны төлеуді талдау көрсеткендей, аталған
Кесімді ұжымдық жалақыны есептеу және оны бригада мүшелері арасында
Кесімді жұмыс істеу мен сыйақыға еңбектік қатысу коэффицентін (ЕҚК)
бригаданың әрбір мүшесінің тарифтік жалақысын анықтаймыз, ол үшін жұмысшының
1. Пушилин Р.
2. Семенов А.
....................

3. Ахметов Р.
Кесімді жұмыс істеу мен сыйақыны бөлу үшін есептік көрсеткіштерді
1. Пушилин Р.
2. Семенов А.
....................

3. Ахметов Р.
11 графада алынған нәтижелерді сомалап, 238379 теңгені аламыз.

2 пунктта алынған сумма бірлігіне келетін бригаданың кесімді жұмыс
102485,3: 238379 = 0,429 теңге.

әрбір жұмысшыға есептелетін кесімді жұмыс істеуі мен сыйақыны анықтаймыз,
1. Пушилин Р.
2. Семенов А.
....................

3. Ахметов Р.
5) әр ай үшін әрбір жұмысшының жалақысын анықтаймыз, ол
1. Пушилин Р.
2. Семенов А.
....................

3. Ахметов Р.
Барлығы бригада бойынша есептелген: 49317,2 +61349,9 +....... +32339 =
Талдаудың берілгендерінен кесімді жалақыны бөлу тарифтік ставкаға яғни разрядқа,
«Южнефтегаз» АҚ жұмысшыларының мерзімді еңбек ақысын талдау көрсеткендей, еңбек
Жұмысшылардың мерзімді жалақысын ұйымдастыруды талдауды кешенді дайындау мен мұнайды
Нақты жұмысшының – 5 разрядтағы электромонтер А.Есимовтың жалақысы есептелген.
Бірақта электромонтердің еңбек жағдайлары аса ауырға жатады, осыған байланысты
30403 × 0,12 = 3648,3 теңге.

Мысалға, Есимов А. Аталған ай ішінде түнгі уақытта 6
6 × 22,3 = 133,8 теңге

Осылайша, тарифтік торға сәйкес тарифтік ставка мен барлық қосымша
Сәйкесінше, 5 разрядтағы электромонтер А.Есимовтың жалақысы келесідей түрде болады:

(30403 +30403 × 0,12 +6 × 22,3) × 1,4
Мерзімді жұмысшыларға сонымен қатар кәсіби шеберлік үшін жоғарылатылған тарифтік
орындалған жұмыстардың жоғары сапасы кезіндегі өндірістік тапсырмаларды орындау;

ауысымды кәсіптерді, операцияларды меңгеру, өндірістік қажеттілік жағдайындағы оларды
еңбек, өндірістік және технологиялық тәртіпті ұстану.

Мысалы, пластты қысымды ұстау бойыша участокта 4 разрядтағы
Негізгі жұмыстан босатылмаған кесімді жұмысшылар мен мерзімді жұмысшылар қатарындағы
«Южнефтегаз» АҚ жұмысшыларына сыйақыны төлеуді талдау. Шаруашылық қызметтің негізгі
Мұндай ереже әр жылы енгізіледі және оның келесідей мақсаттары
өнімді тасымалдау және өнім сапасының техникалық деңгейін арттыру бойынша
еңбек өнімділігінің өсуі;

өнімнің (жұмыстың) өзіндік құнын төмендету;

барлық материалдық ресурстардың экономиясы.

Жұмысшыларға сыйақы төлеу қалдық құны есебінен сыйақының орнатылған көрсеткіштерін
2005 жыл үшін «Южнефтегаз» АҚ мұнай мен газ өндіру
7-кесте - «Южнефтегаз» АҚ мұнай мен газ өндіру
Сыйақыны төлеу көрсеткіштері

Сыйақы мөлшері (тарифтерге %)

1. Мұнайды өндіру бойынша жоспарды орындау

30,0

2. Мұнайды өндіру бойынша айлық тапсырманы 0,5%-ға артық орындау
3. Техника қауіпсіздігі және еңбекті қорғау ережелерін ұстану

25-тен жоғары, бірақта 60-тан жоғары емес

Мысалы, 3 разрядты Ещанов Р. деген жұмысшының айлық жалақысы
39624,8 × 0,3 = 11887,4 теңге. Ещанов Р-дың жалпы
Сыйақыны есептеу үшін негіз болып бухгалтерлік есептің берілгендері табылады.
Шаруашылық есептеу бригадаларына сыйақы төлеудің мақсаты болып ең аз
Сыйақы төлеудің көрсеткіштері болып бір ай немесе нормаланған тапсырманы
Еңбекке қатысу коэффицентін қолдана отырып, тұтыну қорынан сыйақының жалпы
Жұмысшылар үшін арттырушы факорларға мыналарды жатқызады: өндірістік тапсырманы орындаудың
Төмендетуші факторлар келесідей болып анықталаған: құрал-жабдықты тиімсіз пайдалану, техника
Осылайша, сыйақыны талдау көрсеткендей, кәсіпорында сыйақыны төлеудің бірнеше көрсеткіштері
«Южнефтегаз» АҚ сонымен қатар сыйақыларды жылдың қорытындылары бойынша төлейді,
3 жылдан 6 жылға дейін – 1,3;

6 жылдан 20 жылға дейін - 1,7;

20 жылдан артық – 2.

Коэффицент бірлігінің құны деп 0,06 теңге белгіленді. Төмендетуші факторлары
Еңбекті ұйымдастырудың кейбір кездерін қарастыра отырып, «Южнефтегаз» АҚ қолданылатын
Қолдағы берілгендерден шыға отырып, әкімшілік-басқарушы персоналдың ең жоғары болып
Мерзімді жұмысшылардың орташа айлық жалақысы кесімді жұмысшылардың айлық жалақысының
3. НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ЕҢБЕК АҚЫ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

3.1 Еңбек ақы төлеуді ұйымдастырудың шет ел тәжірибесі

Қазақстанда еңбек ақыны төлеу және оған қатысты сұрақтарды шешу
Шетелдерде еңбек ақының әртүрлі жүйелерін қолданудың үлкен тәжірибесі жинақталған.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде кәсіпорын қызметкерлерін ынталандыру жүйесінің екі
-Өндірістік көрсеткіштердің өсімін ынталандыру;

-Жұмыс күші сапасының жоғарлауын ынталандыру;

Өндіріс тиімділігін өсіруді ынталандыруға бағытталған жүйелердің ішінде алғашқы орындардың
Сәйкес келісім шарттарда (қызығушылық туралы, өнімділік туралы келісім шарттар)
Капиталистік елдер жеке шығарымға байланысты еңбекақы төлеудің дәстүрлі формаларынан
Швецияда қызметтің жалпы нәтижелерімен байланысты жалақының айнымалы бөлігі жоғарылады,
Германияда еңбекті ұйымдастырудың икемді формаларына басқа мамандықтарды біріктіріп орындағаны
Францияда қатаң индексациядан бас тартты, және ұжымдық (кәсіпорынның экономикалық
Францияда жалақыны жекелеу тәжірибесі бір-біріне сай келетін келесі формалардан
Жеке шығарым үшін төлем;

Кепілденген минимумнан (80%) және айнымалы бөліктен (20%) тұратын жалақы,
Соңғы жылары «кадрларға» (Батыста басқарудың барлық деңгейінің мамандарын осылай
Жалақының белгіленген бөлігі қызметкердің біліктілігіне байланысты, ал айнымалы бөлігі
Жалақыны жекелеудің соңғы формасы қосымша үстемелердің барлық түрлерін пайдалана
Жалақы саясатында сіңірген еңбегі үшін жүйесін де пайдаланады. «Қызметкерді
Жұмысты бағалау компанияның персоналын басқару үшін оның негізгі кадрлық
Қызметкердің қаржылық қатысуының әртүрлі формалары олардың фирма жұмысына қызығушылығын
Қаржылық қатысу бағдарламаларына кәсіпорындардың қоятын талаптары келесідей: қатысу кепілділігі;
АҚШ кәсіпорындарының (ірі және орташа фирмаларының) қаржылық қызметіне қатысудың
АҚШ-тың ірі және орташа жеке фирмаларындағы табысқа қатысу жүйесі
Жұмыс күшінің сапасын жоғарылатуды (персоналды дамыту) ынталандыру келесілерге бағытталған
жалдау бойынша кадрларды тарту және таңдау;

кадрларды жүйелі түрде аттестациялау;

кәсіпорынға кадрларды бекіту;

кәсіпорындарда сәйкес ұйымдастырушылық-техникалық және әлеуметтік-экономикалық еңбек жағдайларын жасау;

қызметкерлердің кәсіби-квалификациялық деңгейінің үзіліссіз өсуін материалдық ынталандыру.

Сонымен, еңбек өнімділігінің өсуін ынталандыру мен жұмыс күшінің сапасын
3.2 «Южнефтегаз» АҚ-нда еңбек ақы төлеуді ұйымдастыруды жетілдіру жолдары

Ең алдымен бұл жерде белгілі бір жұмысшы категориясы үшін
Осындай модельді шығару жұмысшылардың бойындағы қасиеттердің көбеюіне әкеледі және
Ол модельге мынадай критерийлер кіруі мүмкін: .

-жұмысқа және өндіріске бейімделуі;

-жұмысқа күнделікті келуі;

-жұмыс уақыты тәртібін сақтау;

-құрылғыларға дұрыс қатынасу;

-әріптестік;

-сенімділік;

-жауапкершілік;

-денсаулық;

-бастамашылдық;

-ұқыптылық;

-жұмысты жақсы білу;

-жұмыс сапасы;

-орындалған жұмыс көлемі;

-қауіпсіздік техникасы тәртібін сақтау;

-жанжақтылық;

-кез келген тапсырмаға кірісуге дайындығы;

-тапқырлық;

-өте жақсы тәртіп;

-ескертусіз жұмыс істеу.

Әрине, ұйымдағы қызметкерлердің жұмыс нәтижесін бағалауға көп көңіл бөлу
Ұйым қызметкерлерінің жұмысының нәтижесін бағалаудың объективтілігін қамтамасыз ету үшін
Менің ойымша бұл әдіс бағалау комиссиясын құрғаннан қарағанда тиімдірек.
Сонымен қатар көптеген оқу құралдарын қарап отырсақ, оларда аттестацияны
Яғни басшылар мен мамандарды бағалауда автоматтандарылған аттестациялау жүйесін қолдансақ,
Егер аттестациялау жиілігі өзгерсе, мысалға жылына 1 рет немесе
Еңбекті ынталандыру тиімділігін жоғарылату әсіресе өтпелі экономика жағдайында маңызды.
Еңбек ақы төлеуді ұйымдастырудың қарастырылған шетелдік тәжірибесінің негізінде Франция
«Южнефтегаз» АҚ кәсіпорынында жеке еңбек шарты бар екендігін айта
Қазіргі кезде «Южнефтегаз» АҚ-нда еңбекақы төлеудің дәстүрлі формасы қолданылады:
-Қызметкердің еңбекақысының деңгейі жұмыстың коллективтік нәтижелері бойынша есептелетін жалақы
-Әрбір қызметкерге оның квалификациялық деңгейін кешенді сипаттайтын, осы квалификациялық
Тарифсіз вариантта әр қызметкердің жеке жалақысы жалақының бүкіл коллективтің
Кәсіпорында еңбек өнімділігін арттыру үшін қызметкерлердің еңбек мотивациясын күшейту
Кәсіпорынның тиімділігн жоғарылату жолдары деп оны дамыту бағыттары, шығындардың
Кәсіпорынның шаруашылық байланыстары оның өндіріс тиімділігіне үлкен әсер етеді,
Шығарылған өнімнің жоғары сапасын сақтап қалу үшін жеткізілетін материалдар
Кәсіпорында еңбекақы төлеуді жетілдіру үшін біріншіден кәсіпорыннң табысы, тиімділігі
Егер 2006 және 2007 жж кәсіпорында осындай өзгерістер байқалатын
Көрсеткіш 2004ж. 2005ж. 2006ж.болжам 2005ж% 2004ж-ға 2006ж% 2005ж-ға

Өндіріс рентабельділігі, % 8,9 12,1 18,5 135,9 152,6

Таза табыс,

мың теңге 84,01 285,96 997,5 340,9 350

Көріп отырғанымыздай жылдан жылға кәсіпорын рентабельділігі 35,9 % және
7 – сурет - Өндіріс рентабельділігін болжау

Осы көрсеткішке сүйене отырып еңбекақы қорының және жұмысшылардың еңбекақы
8 – сурет – Еңбекақы қорын болжау

Суретке қарап отырсақ еңбекақы қорының өсу айқын көрінеді. Бұл
Ал біз жоғарыда айтып кеткендей бұның барлығы тиімділікке байланысты.

ҚОРЫТЫНДЫ

Еңбек ақы – бұл жұмысшының және оның отбасы мүшелерінің
Қазақстан Республикасында еңбек ақы төлеудің сәйкестігін талдау керектігі туындайды,
Мемлекеттің жалақыны аймақтық деңгейде реттеу саясаты территориялық айырмашылықтар мен
Салалық аспектіде еңбек ақы төлеу өзгешелігінің талдауы тағы да
1998-2005 жылдары ҚР-да орташа еңбек ақының 77%-ға өсуі байқалады,
Орташа және минималды еңбек ақы деңгейінің динамикасын, 1998-2005 жылдар
Мемлекеттен минималды еңбек ақы мөлшерін белгілеу кедейлікті жоюға кері
Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы жолдауында еңбек ақы
Қазіргі кезде еңбек ақыны белгілеудің бүкіл жүйесі жеке жұмыс
Еңбек ақының ынталандырушы функциясын дұрыс түсіну үшін оның жұмысшыларға
Еңбек ақы төлеуге пайдаланылатын, өндірілген өнімдегі үлесті көбейту мәселесі
ҚР-сы мен РФ-сы экономикасының көптеген факторларының, атап айтқаанда, экономикалық
Дамыған елдердің тәжірбиесі еңбек ақыны ұйымдастырудың саласындағы мәселелерді шешудің
ҚР-да еңбек ақы азаматтардың игіліктерінің негізгі көзі және еңбек
1) кепілденген минималды еңбек ақыны нақты өмір сүру минимумының
2) кәсіпорын табысын еңбек пен капитал, кәсіпкер мен жұмысшы,
3) сала, кәсіп және аймақ бойынша минималды және орташа
4) еңбек ақы мөлшері мен құрылымында инфляция қарқыны мен
5) салық органдарының, жұмысшының еңбек ақысын мемлекеттік бюджет табысына
Әлеуметтік және экономикалық сұрақтарды шешуде үш тараптың - үкіметтің,
Өз елінің азаматы, негізгі салық төлеуші бола отырып, әрбір
2

Орталықтанған келісім

Әлеуметтік серіктестіктің дамуы

Зауыттық тариф жүйесін құру

Икемді жалақы элементтерін қолдану

Ынталандырудың прогрессивті жүйесін құру

Жалақыны болжау

Еңбек ақы төлеуді құру тұжырымдамасы

Мемлекеттік реттеу

Шет ел жұмысшы күшінің кіруін реттеу

Жалақыны салықтық реттеу

Ең төменгі жалақыны жоғарылату.

БТЖ құру

Еңбек ақы төлеуді реформалаудың заңнамалық базасын құру

Еңбекақыны мемлекеттік реттеу

Сәйкес еңбекке сәйкес төлем

Халықтың төлем қабілеті бар сұранымды қалыптастыру

Ынталандырушы

Өндіріс және еңбек тиімділігің өсуіне байланысты нақты жалақыны
Еңбекақы жүйесінің қарапайымдылығы, оңтайлы болуы

Еңбек өнімділігі өсу темпінің орташа жалақы өсу темпінен жоғары
Еңбек нарығын әрекеттік есепке алу

Өлшеулік - бөлуші

Ұдайы өндіру

Ресурстык-орналастырушы

Кәсіпорын қызметінің нәтижесіне қосқан үлесі, еңбек жағдайы мен мазмұндылығы,
Жеке еңбек шарты

Ұжымдық келісім-шарт

Салалық келісім

Аймақтық келісім