TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар



МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz

.

Кіріспе 2

1. Тамақтану тәртібін білесің бе? 3

1.1. Теңестірілген тағам теориясы 6

2. Тамақтанудың гигиенасы 6

2.1. Ішек-қарын ауруларының алдын алу. 7

2.2. Ұлттық тағамдардың адам денсаулығын нығайтудағы маңызы. 9

3. Дұрыс тамақтану негіздері 10

3.1. Дұрыс тамақтанудың бірінші принципі – энергия теңдестігі 11

3.2. Дұрыс тамақтанудың екінші приципі – негізгі қоректік заттарға деген қажеттілікті қанағаттандыру. 15

3.3. Дұрыс тамақтанудың үшінші принципі – тамақтану режимі 27

Қорытынды 31

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 32

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Валеология

-----------------------------------------------------------------------------------

КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

 Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім
Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ Ұлттық Техникалық Университеті

Еңбек және тіршілік қауіпсіздігі кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Ұтымды тамақтанудың ғылыми негіздері. Қанатты сөздің шындығы.
Қабылдаған:

Орындаған:

Тобы:

Алматы 2005

Мазмұны.

Кіріспе 2

1. Тамақтану тәртібін білесің бе? 3

1.1. Теңестірілген тағам теориясы 6

2. Тамақтанудың гигиенасы 6

2.1. Ішек-қарын ауруларының алдын алу. 7

2.2. Ұлттық тағамдардың адам денсаулығын нығайтудағы маңызы. 9
3. Дұрыс тамақтану негіздері 10

3.1. Дұрыс тамақтанудың бірінші принципі – энергия теңдестігі
3.2. Дұрыс тамақтанудың екінші приципі – негізгі қоректік
3.3. Дұрыс тамақтанудың үшінші принципі – тамақтану режимі
Қорытынды 31

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 32

Кіріспе

Адам тамақ үшін өмір сүрмейді, өмір сүру үшін
Қазіргі заманымыз да жақсарды, еліміз де жаңарды, тұрмысымыз
Ал, қазіргі уақытта біздің елімізде пайдаланылатын тағамдардың калориялық
Дегенмен, көпшілігіміз тағамды ғылыми тұрғыдан, организм талабына сәйкестеніп
Ал, қазіргі дәуірде әлеуметтік-экономикалық және тарихи жетістіктерге байланысты
Міне, осыған байланысты тағам құрамы, оның сапасы, организмді
Тиімді тамақтану деп организмнің қоректік заттарға деген физиологиялық
Адам тәулігіне қанша тамақ ішу керек? Бұл сауалға
1. Тамақтану тәртібін білесің бе?

Тамақтың - тіршілік атаулыға ауадай қажет екені бәріңе
Сонда не істеу керек дейсіңдер ғой. Бұл үшін
Егер оқушы белгілі мөлшерден тыс ішіп-жесе, толысып кетеді.
Тағамдау институтының мамандары зат алмасу процесі адамдардың іс-қимылына
Білесіңдер ме, мендерде зат алмасу, энергия жұмсау мөлшері
Оқушының жасы, жынысы Қуаттылық (энергия) ккал Белоктар, г.
Барлығы Оның ішінде жәндіктер белогі Барлығы Оның ішінде
6

7-10

11-13 /е/

11-13 /А/

14-17 /е/

14-17 /А/ 2000

2350

2750

2500

3000

2600 69

77

90

82

98

90 45

46

54

49

59

54 67

79

92

84

100

90 10

16

19

17

20

19 285

335

390

355

425

360

Ескерту: е – ер бала, А – қыз
Мысалы, 6 жастағы оқушы тәулігіне 2000 ккал
Оқушының жасы, жынысы Қуаттылық (энергия) ккал Белоктар, г.
Барлығы Оның ішінде жәндіктер белогі Барлығы Оның ішінде
6

7-10

11-13 /е/

11-13 /А/

14-17 /е/

14-17 /А/ 112,3

97,9

83,3

73,5

65,2

55,7 3,9

3,2

2,7

2,4

2,1

1,9 2,5

1,9

1,6

1,4

1,3

1,1 3,8

3,3

2,8

2,5

2,25

1,9 0,6

0,7

0,6

0,5

0,4

0,4 16,0

14,0

11,8

10,4

9,2

7,7

Тамақтану - өмірді, өсіп-өнуді, денсаулық пен адамның жұмысқа
Ұтымды тамақтану – ол жасушалар құрамына қажетті заттармен
1. Тәуліктік қоректі заттардың ара-қатынасының үйлесімді балансын сақтау.

2. Дұрыс тамақтанудың тәртібі.

3. Энергия балансын (тепе-теңдігін) сақтау.

Рационалды (толық мәнді үйлестірілген) тамақтану – ол тамақтың
1.1. Теңестірілген тағам теориясы

Тағам теориясы дегеніміз – адамның ішетін тағамдарының құрамында
Тағамдардың құрылысы адамның ғзасына сәйкес келіп отыруы тиіс.
Дерттердің көпшілігі қант диабеті, қан қысымы жоғарлауы, жүрек
Тиімді тамақтану ағзаның айналаны қоршаған сыртқы орта факторларының
Теңестірілген тағамдардық ролі.

Тағам мөлшерінде (рационында) қалаулы өнімдерде қант, ас тұзы
Мектепте болсын, жоғары оқу орындарда оқыған кезде жақсы
2. Тамақтанудың гигиенасы

Адамның денсаулығы көбінесе оның немен және қалай тамақтануына
Қандай қенеулі заттар астың құрамына кіретінін айтыңдар.

Ас тағамдары әр түлі болуы керек.

Үнемі бір түрлі тамақ ішкенде, оның сіңімділігі төмендеп,
Дәмдеп ішкен ас жылдам және толық қорытылады.

Асқорыту солінің мол бөлінуіне жеміс шырындары мен көкөністер
Тамақтану мезгілі. Асқорыту жүйесінің жақсы жұмыс істеуі үшін
Күніне төрт мезгіл тамақтанған жөн. Ересек адамдар күніне
Есіңде болсын!

Тамақты өте кешігіп ішу және ққұрғақ тағамдарды жиі
Ас кенеулі және әр түрлі болуы керек. Тамақтану
2.1. Ішек-қарын ауруларының алдын алу.

Ішек-қарын аурулары ауру қоздыратын микроптар арқылы пайда болады.
Ішқұрттардан пайда болатын аурудың алдын алу. Жануартанудан құрттарды
Ішқұрт ауруымен ауырған адамдар жылдам шаршап, ұмытшақ болады.
Адамға көбірек жұғатыны ішексорғы, цепен. Бұлар өте сезімтал.
Есіңде болсын!

Ішқұртының ауруларынан сақтану үшін, жеке басыңның гигиенасын сақтай
Астан уланудың алдын алу. Қандай улы саңырауқұлақтарды және
Сапасы төмен тамақтармен тамақтанғаннан кейін көп кешікпей аурудың
Алкоголь мен никотиннің ас қорытуға әсері. Шылым шегудің
Алкоголь - өте жылдам әрсе ететеін улы зат.
Алкоголь бауырдың жұмысына әсер етеді. Алкогольдің әсерінен бауырдың
Шылым шегу, ішімдікке әуестену асқорыту жүйесін мүшелерінің жұмысын
2.2. Ұлттық тағамдардың адам денсаулығын нығайтудағы маңызы.

Қазақ халқы ұлттық тағамдырды дайындаудың ежелгі әдістерін осы
Қыстың боранды күндерінде жылқы етінен тағамдар жасаған (жал-жая,
Ұлттық тағамдардың емдік қасиеттері мемлекетіміздегі тамақтану институтының ғалымдарының
Қонақжайлықтың тәбет ашуға, көңіл-күйді көтеріп, денсаулықты нығайтуға әсері.
Көбіне той, мейрамдарда әр түрлі тағамдардан дастарқан дайындайды
Ұлттық тағамдардың сіңімділігі мен қуатының адам денесіне әсері.
3. Дұрыс тамақтану негіздері

Адам өмір сүру процесінде үнемі жұмыс істейді. Ол
Организмнің жұмыс істеуіне байланысты жұмсалған энергияның тамақтану мен
Адам организмі жұмыс істеп қана қоймайды, онда дененің
Ақырында адам организміндегі кейбір биологиялық активті қосындылар, атап
Сөйтіп, тамақтану организмге оның жұмсаған энергиясының орнын толтыру
Тамақтану процесінде сыртқы ортаның қоректік заттар түріндегі факторлары
Организмге қажетті қоректік заттардың тиімді мөлшерде және қажет
Шын мәнінде, мұның өзі тамақтанудың мынадай негізгі үш
Тамақпен келіп түсетін энергия мен адамның тіршілік ету
Организм қажеттерінің қоректік заттардың белгілі бір мөлшерде және
Тамақтану режімінің сақталуы (тамақты белгілі бір уақытта ішу
осы прициптердің әрқайсысын толығырақ қарастырып көрейік.

3.1. Дұрыс тамақтанудың бірінші принципі – энергия теңдестігі

Адам организміне қажетті бүкіл энергия тамақпен келеді. Тамақтың
Алайда кейіннен қоректік заттардың бір бөлігін организм сіңірмейтіні
Қазіргі ауқытта, бір грамм май – 9, ал
Сөйтіп, тамақтың химиялық құрамын білгеннен кейін адамның бір
Мысал үшін кейбір өнімдердің калориялылығын немесе
Өнім Энергиялық құндылығы, ккал Өнім Энергиялық құндылығы, ккал

Қара бидай наны

Бидай наны

Пирожный

Қант

Сүт

Сары май

Россия сыры

Күнбағыс майы 170

240

320-570

379

59

749

371

899 Піскен картоп

Алма

Піскен сиыр еті

Сосика

Жұмыртқа(1данасы)

Піскен треска

82

39

254

220-320

63

78

Энергияның сақталу заңы – абсолютті заң, ол тірі
Сондықтан дұрыс тамақтану қалыпты тіршілікті қамтамасыз етуге жұмсалатын
Калориялы тамақ аздаған уақыт жетіспеген жағдайда организм өз
Екінші жағынан, калориялы тамақты ұзақ уақыт шамадан тыс
«Шамадан аспау» керек екенін көріп отырмыз. Ол шаманы
Мамандар энергияның организмінде үш түрлі жолмен жұмсалатынын анықтады:
Негізгі алмасу дегеніміз адамға барынша тыныш күйде тіршілік
Тамақтың өзіне тән динамикалық әрекеті. Ғалымдар ешқандай бұлшық
Бұлшық ет қызметіне энергияның жұмсалуы. Дене қызметі энергия
Төменде дене еңбегінің белсенділігі әр түрлі болғанда қанша
Егер адамның салмағы стандатты салмақтан артық болса, соған
Өзінің салмағын қадағалайтын болғанымен, тамақты тоя жегенді жақсы
Қызмет түрі Энергияның жұмсалуы, ккал/сағат Қызмет түрі Энергияның
Ұйықы

Ұйықтамай жатып дем алу

Дауыстап оқу

Хат жазу

Лабораторияда отырып жұмыс істеу

Ыдыс жуу, киім үтіктеу, үй жинастыру секілді үйдегі
65

90

100

100

120-140 Лабораторияда түрегеп тұрып жұмыс істеу

Аяңдап жүру

Жылдам жүру

«Бүлкектеп» жүгіру

Шаңғы тебу

Ескек есу

Суда жүзу

Велосипед тебу

Коньки тебу

160-170

190

300

360

420

150-360

180-400

210-540

180-600

гі тамаққа салмағы 100 грамм және калориялылғы 400
Бұған дейін біз жұмыстан тыс кездегі энергияның жұмсалуы
Егер энергияның жұмсалу (негізгі алмасуға, тамақтың өзіндік динамикалық
18-ге жетпеген балалар мен 60-тан асқан егде адамдарда
Есептеулер мынаны көрсетеді: тамақтың тәуліктік килокалориялылығы энергияның жұмсалуынан
Бұған дейін біз тамақтанудың бір жағы – энергетикалық
Калорияларды қалай алатыны, заттардың қандай топтары есебінен алатыны
3.2. Дұрыс тамақтанудың екінші приципі – негізгі қоректік
Жер шарының халқы алуан түрлі мыңдаған өнімдерді тамақ
Адам рационының энергиялық құны оның құрамына кіретін белоктарға,
Қаңқаның бұлшық еттері мен нерв жүйесі клеткаларының өз
Қазіргі уақытта іс жүзінде дені сау адамның рационында
Жеңіл-желпі дене еңбегімен шұғылданатын ересек адам шамамен алғанда
Төменде 18 - 29* жас арасындағы ересек адамның
Негізгі қоректік заттар Ересек адамның (18 - 19
Белоктар, г.

Майлар, г.

Сіңімді углеводтар, г.

Соның ішінде моно және дисахаридтер

Минералды заттар

Кальций, мг

Фосфор, мг

Магний, мг

Темір, мг

Е (токоферол) мг

Д, мкг 85

102

382

50-100

800

1200

400

14

10*

2,5** Витаминдер

В1 (тиамин), мг

В2 (рибофлавин), мг

РР (ниацин) мг

В6, мг

В12 (кобаламин), мкг

В9 (фолацин), мкг

С (аскобин қышқылы), мг

А (ретионолдық эквивалентке шаққанда), мкг

Энергиялық құндылығы, ккал

1,7

2

19

2

3

200

70

1000

2775

*10 мг – токоферол 15 халықаралық өлшемге тең.

**2,5 мкг Д3 витамині 100 халықаралық өлшемге тең.

Сонымен, біз адамға белоктардың, майлар мен углеводтардың қанша
Рациондағы белоктық компоненттердің ең қолайлы ара қатынасы. Тамақ
Алмастырылмайтын амин қышқылдары мектеп жасына дейінгі балалрдың тамағында
Алмастырылмайтын да, алмастырылатын да амин қышқылдарының бәрі ең
Күнделікті өмірде адам тамаққа әдетте малдан алынатындарын да
Рациондағы май компоненттердің ең қолайлы ара қатынасы. Өсімдік
Дүниежүзілік статистиканың көрсетіп отырғанындай, жоғары дамыған елдер халқының
Тамақ рационында май қышықылдарының мынадай ара қатынасы ең
Углеводтарға деген қолайлы қажеттілік. Адамның тамақ рационының углевод
Қантты тұтыну мен тіс жегісі пайда болуының арасында
Балласт заттарға деген қолайлы қажеттілік. Дені сау адамның
Витаминдерге деген қажеттілік. Бұрынғы уақытта және тіпті осы
Қазіргі кезде кейбір адамдардың, тіпті халықтың кейбір тобының
Көкөністі, жемісті және басқа да тамақ өнімдерін сақтаған
Минералды заттарға деген қажеттілік. Құрамында жеткілікті мөлшерде, жеміс-жидек,
Біздің елімізде және басқа да көптеген елдерде топырағында
Ересек адамның аса маңызды минералды заттарды тәулігіне қанша
Өмірдің әр түрлі кезеңіндегі қоректік заттарға деген қажеттілік.
Мәселен, балалар организмінде қалпына келу процестерімен қатар қайсыбір
Кейде қайсыбір себептерден аналар өз нәрестелерін не жарытпайтын
Балаларда, әсіресе жедел өсе бастаған кезде тәбеті тартпай
1. Балалар мен жас өспірімдердің белокқа, майға, углеводтар
Жасы Белоктар, г. Майлар, г. Углеводтар, г. Энергиялық
1 жастан 3-ке дейін

4 жастан 6-ға дейін

7 жастан 10-ға дейін

11 жастан 13-ке (ұлдар)

11 жастан 13-ке (қыздар)

14 жастан 17-ге дейін (ұлдар)

14 жастан 17-ге дейін (қыздар)

53

68

79

93

85

100

90

53

68

79

93

85

100

90

212

272

315

370

240

400

360

1540

1970

2300

2700

2450

2900

2600

Кейбір балалардың тәттіге тым әуестігі де қауіпті. Мұның
Балаларды дұрыс тамақтандырудың маңыздылығын ескере отырып, балалардың негізгі
2. Балалар мен жас өспірімдердің витаминдерге деген тәуліктік
Жасы Витаминдер

В1 (тиамин), мг. В2 (рибофлавин), мг В6, мг
1 жастан 3-ке дейін

4 жастан 6-ға дейін

7 жастан 10-ға дейін

11 жастан 13-ке (ұлдар)

11 жастан 13-ке (қыздар)

14 жастан 17-ге дейін (ұлдар)

14 жастан 17-ге дейін (қыздар)

0,8

1

1,4

1,6

1,5

1,7

1,6

0,9

1,3

1,6

1,9

1,7

2

1,8

0,9

1,3

1,6

1,9

1,7

2

1,8

1

1,5

2

3

3

3

3

100

200

200

200

200

200

200

10

12

15

18

16

19

17

45

50

60

70

60

75

65

450

500

700

1000

1000

1000

1000

5

7

7

8

7

10

8

10

2,5

2,5

2,5

2,5

2,5

2,5

Екіқабат кезінде және емізулі баласы бар әйелдің қалай
3. Балалардың кейбір минералды заттарға деген тәуліктік қажеттілігі,
Жасы Кальций Фосфор Магний Темір

1 жастан 3-ке дейін

4 жастан 6-ға дейін

7 жастан 10-ға дейін

11 жастан 13-ке (ұлдар)

11 жастан 13-ке (қыздар)

14 жастан 17-ге дейін (ұлдар)

14 жастан 17-ге дейін (қыздар)

800

1200

1100

1200

1100

1200

1100

800

1450

1650

1800

1650

1800

1650

150

300

250

350

300

300

300

10

15

18

18

18

18

18

4. Жасы ұлғайған адамдардың белоктарға, майларға, углеводтар
Жасқа қатысты топтар Белоктар, г. Майлар, г. Углеводтар,
барлығы Соның ішінде малдан алынатыны

60-тан 74-ке дейін еркектер

75-тегі және одан үлкен еркектер

60-тан 74-ке дейінгі әйелдер

75-тегі және одан үлкен әйелдер

69

60

63

57

38

33

35

31

77

67

70

63

333

290

305

275

2300

2000

2100

1900

Негізгі қоректік заттарға деген қажеттілік жас ұлғайған кезде
Минералды заттарды тұтыну нормалары жасы ұлғайған адамдар мен
Витаминдерді алсақ онда егде тартқан адамдарда Д, А,
Жасы ұлғайған адамдардың кейбір витаминдерге деген тәуліктік қажеттілігі.

Жасқа қатысты топтар В1 (тиамин), мг. В2 (рибофлавин),
60-тан 74-ке дейін еркектер

75-тегі және одан үлкен еркектер

60-тан 74-ке дейінгі әйелдер

75-тегі және одан үлкен әйелдер

1,4

1,2

1,3

1,1

1,6

1,4

1,5

1,3

1,6

1,4

1,5

1,3

15

13

14

12

53

50

52

48

Егер келтірілген деректерді еңбекке қабілетті ересек адамдарға ұсынылатын
Тамақтың әр түрлі болуы – денсаулық кепілі. Адамға
Тарихта адамдардың көбіне ылғи бір түрлі өнімдермен қоректенгендіктен
Эндемиялық (яғни белгілі бір өңірге тән) аурулардың бірқатары
Өнімдердің әр түрлі болуы белгілі бір шамада олардың
Сондықтан да тамақтың алуан түрлі болуы қоретік құндылыққа
Кейбір кісілер (бір жақсысы ондайдлар көп емес) тамақтың
Айта кететін бір жай, белоктар да, майлар да,
Майдың біршама артық болуының асқазаннан тамақ қоспасының шығуын
Сөйтіп, тамақтанудың әр түрлі болу принципі әрбір тамақтану
Бірақ тамақты қалай әр түрлі етуге болады? Мұның
Сонымен, мүмкіндігінше әр түрлі тамақтаныңыздар!

3.3. Дұрыс тамақтанудың үшінші принципі – тамақтану режимі

Көптеген адамдар өздерінің тамақтану режимін тәбетіне қарай белгілейді.
Ашығу сезімі адамға ғана емес, барлық дамыған жануарларға
Қазіргі уақытта дамыған (қайталап айтамыз – дамыған) елдерде
Мәселе мынада: біздің тәбетіміз бізге қажетті тамақтың мөлшері
Күнделікті тамақта қайсыбір тағам ұзақ уақыт болмай жүріп
Сөйтіп, біз тәбетіміздің тартуын ескеруге міндеттіміз, бірақ егер
Тәбетті қалай қайтаруға болады? – деген сұрақ жиі
Сонымен, тәбеттің күшеюі денсаулыққа зиян келтіруі мүмкін, бірақ
Тамақты тәбетің тартып ішкен әрқашан жақсы. Тәбетің тарту
Мұндай үзілістер қандай блуға тиіс? Тамақтанған уақытта қанша
Тамақтану режимі негізгі төрт принципке сай құрылуы керек.

Тамақтанудың дұрыс режимінің бірінші принципі – мезгілінде тамақтану,
Тамақтанудың дұрыс режимінің екінші принципі – тәулік
Іс жүзінде дені сау адам тәулігіне тамақты төрт
Тамақтанудың дұрыс режимінің үшінші принципі - әрбір тамақ
Тамақтанудың дұрыс режимінің төртінші принципі – тамақ мөлшерінің
Тәулік ішінде таңертеңгі, түскі, кешкі ас ішетін уақыт
Тәбетіміз тартпағандықтан таңертең дұрыстап тамақ іше алмаймыз деп
Тамақтанудың дұрыс режимі қалып дамып келе жатқан балалардың
Тамақтану режимін өзгермейтін нәрсе деп қарауға болмайды. Тұрмыс
Алайда тамақтану режимінің бұзылатын реттері, ал кейде әжептәуір
Тәулік ішінде тамақтанудың мынадай сипаты режимді бұзудың жиі
Еңбек күші аяқталғаннан кейін кешкісін адамдар энергияны әдетте
Тамақтану режимі бұзылуының, әсіресе әйелдер тарапынан біршама жиі
Қорытынды

Қорыта айтқанда, «Біз, тамақтану үшін өмір сүрмейміз, өмір
Тамақтану организмге оның жұмсаған энергиясының орнын толтыру үшін,
Тамақтану процесінде сыртқы ортаның қоректік заттар түріндегі факторларды
Организмге қажетті қоректік заттардың тиімді мөлшерде және қажет
Шын мәнінде, мұның өзі тамақтанудың мынадай негізгі үш
1. Тамақпен келіп түсетін энергия мен адамның
2. Организм қажеттерінің қоректік
3. Тамақтану режимінің
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Төрегелді Шарманов, Алматы, «Қайнар», 1996 ж., «Ас ішудің
А. Алдашев, Алматы, 1994 ж., «Тағам және денсаулық»

И. М. Скурихин, В. А. Шатерников, Алматы, «Қайнар»,
З. Жөкебайқызы, С. Сейсенбекқызы Алматы, «Рауан», 1993 ж.

С. А. Досмұхамедов, Т. М. Сыздықов, Алматы, «Нұр-кітап»,
1