TOPREFERAT.COM.KZ - Қазақша рефераттар

Жоспар - www.topreferat.com.kz

Кіріспе

Негізгі бөлім:

Ортағасырдағы араб лексикографиясы және Махмут

Қашқари сөздігінің алар орны.

Сөздіктің құрлымы.

Қорытынды.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Тілтану

-----------------------------------------------------------------------------------

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім:

Ортағасырдағы араб лексикографиясы және Махмут

Қашқари сөздігінің алар орны.

Сөздіктің құрлымы.

Қорытынды.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі.

Ғылымда орта ғасырлар ислам әлемінің мәдени өрлеу кезеңі болып
Махмуд Қашқаридің бізге жеткен еңбегі – «Диуани луғат ит-түркі»
М. Қашқари сөздігі түркі тілінің сөздігі. Сөздік құруда автор
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері.

Мақсаты –Махмуд Қашқаридің «Диуани луғат ит-түркі» сөздігінің құрылымдық ерекшеліктерін
Осы мақсатқа жету жолында мынадай міндеттер жүктелуді:

- ортағасырлық араб сөздіктерінің жасалу тарихымен танысу;

- Махмуд Қашқари сөздігіндегі сөздердің түзілу жолдарын қарастырп, сипаттама
- Махмуд Қашқари сөздігіндегі түркі сөздеріне тақырыпты топтама жасау.

Диплом жұмысының дерек көзі. Махмуд Қашқаридің «Диуани луғат ит-түркі»
I тарау Ортағасырдағы араб лексикографиясы және Махмуд Қашқари сөздігінің
Орта ғасырлардағы араб әлемінде қоғамдық ойдың, философия, діни көзқарас,
Араб филологтарының лексикография саласындағы үздіксіз және қарқынды қайраткері сөздерді
Осы кезеңдегі араб әдеби ғылымдарының ішінде лексикографияның бірінші орында
Жалпы араб лексикографиясының пайда болуына байланысты сан пікірлер ғалымдар
Мұндай пікірі туралы Брокельман, Белкин, Кренков сияқты ғалымдар былай
Лексикографияның пайда болғаннан бері, негізгі топтамасы исламға дейінгі жаһиилия
Мұсылман әлемі лексикографияның туындап, даму үшін өте қолайлы орта
1.Топтастырушы сөздіктер.

2.Түсіндірме сөздіктер.

Біріншісінде сөздер мағыналық жағынан (идеологиялық, тақырыпты сөздер) немесе лексикалық,
Алғашқы пайда болған сөздіктердің көп бөлігі бізге жетпеген. Одан
Сөздік авторлары сөздерді жинақтау барысында, олардың мағынасын анықтап грамматикалық
Араб лексикографтарының кейбірі сөздіктерін жүйелі түрде белгілі тәртіп бойынша
Мұндай жүйелі сөздіктер пайдалануда көптеген қиындықтар туғызатыны сөзсіз. Дегенменде
Кейінгі шыққан еңбектерде сөздерді соңғы түбір дауыссызының жалпы қабылданған
Ал - Жауһаридің бұдан басқа елеулі еңбектерінің бірі "Ас
Бұлардан кейінгі осы кезеңдегі ірі лексикограф саласына үлкен үлесін
Фирузабади сөздігі - араб лингвистикасындағы лексикография саласындағы соңғы жетістіктердің
Заман өзгере келе, талап та өзгереді сондықтан ХХ ғасырдың
Мұндай топтастырудағы көптеген кемшіліктерді байқаған Рыбалкин В.С. орта ғасырдағы
I. Мазмұны жағынан:

1. Жалпы түсіндірме сөздіктер.

2. Шағын көлемді пәндік сөздіктер және кең көлемдегі анталогиялық
3. Синонимдер сөздігі.

4. Сирек, аз қолданылатын сөздердің сөздіктері.

5. Ғылыми салалар бойынша жасалған терминалогиялық сөздікдер.

6. Кірме сөздер сөздігі.

7. Қос тілді сөздіктер.

II. Сөздерді топтастыру тәсілі бойынша:

1. Сөздерді лексико - семантикалық және тақырыптық принцип бойынша
2. Сөздерді шартты грамматикалық белгілеріне қарай жинақтайтын сөздіктер.

3. Сөздіктерді олардың құрлысы бойынша орналастырып, тілдің барлық лексикалық
Осындай еңбектер сол кездегі парсы, түрік т.б. мұсылман халықтарының
Махмуд Құсайнұлы Мухаммед Қашқаридің ата - бабасы Барсғанда туған,
О.Прицактың есебі бойынша Махмуд Қашқари 1029 жыл мен 1038
Қашқар – қазіргі Қытай Халық Республикасы, Шыңжан - автономиялық
Енді әлемге әйгілі еңбегіне келетін болсақ, түркі халықтарының түгелге
Түркі ғалымның өз айтуы бойынша: «Диуани луғат ит -
Бұл бір мәңгілік жауынгерлік уа таусылмас – түгелмес, азып
Кітап өз мәтініндегі деректерде хижра бойынша 464 жыл мен
«Диуани луғат ит – түрк» кітабының бізге жалғыз қол
Әрине бұл ғалымдардың «Диуани луғат ит – түрк» еңбегінің
Неміс ғалымы К. Броккельман «Диуани луғат ит – түрктің»
1960 жылдары Ташкентте үш томдық кітабы өзбек тілінде, араб
Ұйғыр халқының зиялылары ежелгі түрік жазбаларын қай - қайсысына
Махмуд Қашқаридің 7203 сөзден тұратын бұл ірі еңбегі -
Махмуд Қашқари өзара бөлінбейтін екі ұғымды біріктіріп, бір -
Махмуд Қашқаридің лингвистикалық зерттеулеріне байланысты оның жұмыс стиліндегі мынадай
Түркі тілдерінің классификациясы еңбекте екі қағидаға негізделген. Біріншісі -
Лингвистикалық қағида бойынша автор әрбір тілді табиғи тазалығымен
Махмуд Қашқари өз еңбегіне тек түркі тіліне тән сөздерді
Киім – кешек пен үй жиһаздары: (
Құрал – саймандары мен шаруашылық бұйымдары: (
Қару - жарақтары мен музыкалық аспаптары: (
Туыстық атаулары мен ру - тайпалар, атақ - дәрежелері:
Үлкен аға. Хақапиялықтар үлкен ағаны
Тағам аттары мен өсімдік аттары: (
Қалалар атаулары мен өзен – су атаулары: (
(
Аурулар мен дәрі - дәрмектер: (
Үй – жануарлары мен жабайы жануарлар. Ойын - сауықтар
А.Н. Кононовтың бағалауы бойынша, ХI ғасырдағы түркі тайпалары мен
Ақыры бұл кітабын Махмуд Қашқари мынадай сегіз бөлікке жіктедім
Енді кітаптың ішіне үңілетін болсақ, ол мынадай сегіз бөліктен
1. Хамза кітабы. (
2. Салим кітабы, (
3. Мудоаф кітабы, (
4. Мисал кітабы, (
5. Үш әріпті сөздер кітабы. (
6. Төрт әріпті сөздер кітабы. (
7. Ғунна кітабы, (
8. Сукундік, (
«Диуани луғат ит – түрк» сөздігі басында айтқанымыздай 7203
Енді жеке - жеке кітаптарға, оның мысалдарымен тоқталып өтетін
II тарау Махмуд Қашқари сөздігінің құрлымы

Хамза кітабы

Хамзалы есімдер кітабының

Екі әріпті сөздер бөлімі

Мысалы: ( ) -
(
(
-Осы бөлімнің мудоафтары: (
-Бұл бөлімдегі төрт әріптілері. (
-Бұл бөлімнің ғұнналылары.

( ) -
( )
Үш әріптілер бөлімі

(
( ) - алып батыр.
Алып Ер тоңа өлді ме?

Жаман дүние қалды ма?

Заман өштік алды ма?

Енді жүрек жыртылар!

(
-Бұл бөлімнің манқустары: (
Ол аттың тағы бір сипаттағы атауы. Атбағарларды (Ат бапкерлерді)
«Ел басы» дейтіні сондықтан. «Бұл уәләят басы» деген сөз
-Бұл бөлімдегі төрт әріптілер (
- Харакаттары ортасындағы сөздер бөлімі.

(
(
(
-Осы бөлімнің мудоафтары. ( )
-Бұл бөлімдегі мисәлдар (
Қою сары, қызғылт сары түсті асыл жібек маталар. Одан
-Бұл бөлімінің басқа бір түрі: (
-Бұл бөлімінің манқустары: (
-Бұл бөлімдегі "(..
Соңы "а"- әріпімен аяқталған сөздер бөлімі.

(
-Ғұнна дыбысты сөздер бөлімі: (.
-Қосымша (үстеме) әріптер сөздер бөлімі.

Әртүрлі харакаттар қолданылатын ( )
-Бір әрпі қайталанатын сөздер
(
-Бұл бөлімнің мысалдары: (
-Басы да, аяғы да «( )»
(
-Бұлардың басқа бір үлгісі: (.
-Бұл бөлімнің төрт әріптілері: (.
-Бұл бөлімінің басқа бір түрі: (.
-Ғұнна бөлімі: (.
-Соңы ғұннаға бітетін сөздер (.
-Бұл бөлімнің мысалдары: (.
Төрт әріптілер бөлімі:

(.
-Ортасы әртүрлі харакатты: (.
(.
-Бұл бөлімнің мысалдары: (.
-«У» әріпі қосылған сөздер: (.
-Бұл бөлімнің манқусы: (.
-Ғұнналылар бөлімі: (.
-Бес бармақ түзу емес: Солар сияқты адамдар да бір
(
-Бұл бөлімнің мысалдары: (.
-Төрт әріптілері (. ) өгей,
Әртүрлі харакатты (.
(
Арпасыз ат қыр алмас, арқасыз алып шерік бастай алмас.
(.
(.
(
-Бұл бөлімнің әртүрлі харакатты (.
-Бұл бөлімнің бір әрпі қайталанған сөздер: (
-Бұл бөлімнің төрт әріптілері: (
( -й ) әрпі (
(
-Бұл бөлімінің басқа бір түрі: (
(
(
-Бұл бөлімнің басында «( )» алиф, соңында «(
(
-Соңында «( )» - «Н» әрпі келген
-Бұл бөлімінің басқа бір түрі: (
(
(
(
Төрт әріптілер бөлімі.

(
(
-Бұл бөлімнің мысалдары: (
(
(
( )
(
(
-Бас әрпі даммалық сөз: (
-Бас әрпі кесра болған сөз: (
(
(
(
(.
өлтіретін жын.

Бес әріптілер бөлімі:

(
ұятты. (
(
бабы:

Бұл бөлім сипаттардың сипаттаушылардан көптеп пайда болатынын көрсетеді. Мұнда
Мысалы: (
-Бұл бөлімнің басқа бір үлгісі: (
(
-Бас әрпі даммалық болған сөздер бөлімі: (
(
-Бұл бөлімнің манқустары : (
-Осы бөлімнің басқа бір түрі: (
-Бұл бөлімнің ғұнналары: ( ) өткен іс, хиқая.
(
(
-Бұл бөлімнің басқа бір үлгісі: (
Махмуд Қашқари әр кітаптарын Аллаһтың атымен қалай бастаса, бітірген
Енді хамзалы етістіктер бөлімі.

Бұл бөлімде екі әріптілер бөлімі - деген де былай
«( ) - к» әріпімен оқылып
(
-Бұл бөлімнің мудоафтары бір әріп қайталанған сөздер бөлімі:

(
-Бұл бөлімнің манқусы: (
-Бұл бөлімнің төрт әріптілері: (
-Бұл бөлімнің ғұннасы: (
Екі әріптілер бөлімінің соңына қарай бұйрық рай жайында кішкене
Үш әріптілер бөлімі.

(
(
-Бір әріпі екі рет қайталанған сөздер бөлімі: (
-Осы бөлімнің манқустары: (
-Осы бөлімнің төрт әріптілері: (
-Осы бөлімнің ғұннасы (
Төрт әріптілер бөлімі.

Ортаңғы және соңғы әріптері сукундік болатын (
-Бұл бөлімнің мудоафтары: (
-Манқустың басқа бір түрі: (
(
-Бұл бөлімдегі төрт әріптілері: (
-Бұл бөлімнің мудоафтары: (
-Осының басқа бір түрі: (
-Төрт әріптіден үш әріпті болғандар ( Үш әріпті сөздердің
(
Ортасындағы біраз қосымшасының осы үш әріптерге қосылған етістікте немесе
-Бұл бөлімдегі ғұнналылары: (
Інген ыңырады.

-Ғұнналардың басқа бір түрі: (
Бес әріптілер бөлімі.

(
-Бұл бөлімнің аз қолданылатын мудоафтары: (
(
-Манқустардың бес әріптілері: (
-Бұл бөлімнің басқа бір түрі: (
-Осы бөлімнің төрт әріптілері: (
-Бұл бөлімнің басқа бір түрі: (
-Бұл бөлімнің ғұнналылары: (
(
-Осының басқа бір түрлісі (
- Тағы бір түрі: (
-Бұл бөлімнің бес әріптері: (
-Бұл бөлімнің екі сүкүнділері: (
-Бұл бөлімнің алты әріптілер түрі: (
-Бұл бөлімнің мудоафтары: (
-Бұл бөлімнің төрт әріптілері: (
Осымен біз хазма кітабын толығымен бітірдік енді, сәлім кітабына
Сәлім кітабы.

Сәлім есімдер кітабы.

Екі әріптілер бөлімі.

( )
Үш әріптер бөлімі.

(
болып келетін, ортаңғы әрпі сүкінді сөздер бөлімі.

( )
Ортасы харакатты сөздер.

•Ортасы (
(
•Алғашқы әріпі мен екінші әріпінің арасында созылып оқылатын әріптер
( )
тілінде. (
(
лайықталған атау, есім. Мақала былай дейді:

(
•Екінші, үшінші әріптерінің арасына түрлі үнді дыбыстар қосылған сөздер
•(
(
•Соңынан әріп қосылған сәлім сөздер бөлімі:

(
(
(
(
(
•Екінші мен үшінші әріптерінің арасына үнді не үнсіз әріптері
•(
(
(
(
(
(
(
(өзегі үш әріптілер бөлімі бітті. Енді (үштен) артық әріпті
•Соңына әріп қосылған сөздер бөлімі.

•(
•(
(
•Екінші әрпі сүкүндік, үшінші әрпі фатхалық сөздер.
(
(
(
(
Бес әріпті сөздер бөлімі.

(
(
•Екінші әрпі харакатты, үшінші әріпі сүкүнді (..
•Үш характты екінші әрпі үнсіз (сүкүндік)

(
-Бұл бөлімдегі сөздердің өзгеше бір түрі. (
Алты әріпті сөздер бөлімі.

•Әртүрлі харакатты (
(
Жеті әріпті сөздер бөлімі.

(
Сәлім етістіктер кітабы.

Екі әріптілер бөлімі.

(
Арасында етістіктердің түрленуі мен сипаттардың баяны және олардың қолданылуы
Үш әріптілер бөлімі.

•Ортаңғы әріпі әртүрлі харакатты (.
(
• "( .) - л" әріпінің үш түрлі
1. Екі әріпті етістікке ( ) әрпі
"(. .)"- н әріпімен жасалғанда мысалы: (
Бұл бөлімдегі етістіктер бірнеше түрлі сипатты болады.

1. Басқаның жәрдемінсіз - көмегінсіз істі жалғыз өзі істегенін
Етістіктің бұл түрі араб тіліндегі: (
Төрт әріптілер бөлімі.

•"(. .) - л" әрпі үш түрлі харакаттың
(
Бес әріптілер бөлімі.

•Ортаңғы әрпі әртүрлі харакатты (
(
(
Екі әріптіге - тсін , - мсін қосымшалары
Алты әріптілер бөлімі.

(
Мудоаф кітабы.

Мудоаф есімдер кітабы.

(яғни бір әрпі қайталанған сөздер кітабы.)

Екі әріпті есімдер бөлімі.

(. .) – тат, бүкіл түріктер ортасындағы
Үш әріптілер бөлімі.

•Ортаңғы әрпі әртүрлі харакатты (
(
-Бұл бөлімнің мысалы.(
Төрт әріптілер бөлімі.

•Әртүрлі харакатты (
(
Музоаф етістіктер кітабы.

Екі әріптілер бөлімі.

(
Үш әріптілер бөлімі.

•Ортаңғы әрпі әртүрлі харакатты (
(
-Бұл бөлімнің мысалдары: (
-Бұл бөлімнің манқустары: (
-Ғұнна бөлімі: (
-Бұл бөлімнің мысалдары: (
Төрт әріптілер бөлімі.

•Әртүрлі харакатты "(. ) - д" әрпі
(
( )
( ) көрік сөзінен
•Түп негізі мудоаф болып келетін сөздердің кейбірі (
•Мудоафтың тағы бір түрі: (
-Бұл бөлімнің мысалдары: (
-Бұл бөлімнің басқа бір түрі: (
-Бұл бөлімнің манқусы: (
-Бұл бөлімнің ғұнналылары: (
Бұл бабтың бұйрық райлы етістігі 4 түрлі.

Мысалы: (
Мисал кітабы.

Мисал есімдер кітабы.

Екі әріпті есімдер бөлімі.

( )
(
(
-Бұл баптың басқа бір түрі: (
Соңғы әрпі дауысты, илла әріптері болып келетін сөздер бөлімі.
( ) - жас
-Бұл баптың басқа бір түрі: (
(
(
•Әртүрлі харакатты (
•Ортасы сүкүнді (
(
-Бұл бөлімнің басы мен ақыры илла әріпті сөздер: (
(
(
(.
(
Төрт әріптілер бөлімі.

•Әртүрлі харакатты (
-Бұл бөлімнің басқа түрі: (
(
(
Бес әріптілер бөлімі.

(
Үш әріпті сөздер кітабы.

Екі әріпті сөздер бөлімі

(
•Әртүрлі харакаттағы сөздер. (
-Бұл бөлімнің соңғы әрпі илла сөздер (.
( ) түбіріндегі
(. ) - терідегі
-Бұл бөлімнің (. ) - и әрпімен
-Бұл бөлімнің илла әрпімен аяқталатын сөздер (
(
(
(
(
(
(
(
Менқұс етістік кітабы ( II 2 ) 245 -263
Екі әріптілер бөлімі : (........) кешікті , (...............)
Бес әріптілер бөлімі

(
Манқус етістік кітабы.

Екі әріптілер бөлімі

(
(
Төрт әріптілер бөлімі:

(
-Бұл бөлімнің алты әріптері: (
Төрт әріпті сөздер кітабы.

Екі әріпті есімдерден жасалған төрт әріпті сөздер кітабы.

Есімдер бөлімі: (
(
Түрлі харакатты (
Түрлі харакатты (
(
(
Бес әріптілер бөлімі:

(
Бұл бөлімнің алты әріптілері: (
Төрт әріпті етістіктер бөлімі.

Екі әріптілер:

(
(
Төрт әріптілер бөлімі.

•Әртүрлі харакатты ортасы сүкүнді болатын (
(
-Бұл бөлімнің манқустары: (
Бұл жерде осы төрт әріптілердің бұйрық райы төрт әріптен
(
(
-Бұл бөлімнің манқустары: (
Бес әріпті есімдер бөлімі.

Бес әріптілер бөлімі .

(
Бұл жерде кішкене бес әріптілердің бұйрық райы туралы, ереже
(.
Ғунна кітабы.

Екі әріпті есімдер бөлімі:

(
(
(.
-Бұл бөлімнің мудоафтары: (
Төрт әріптілері (
•Бастапқы және соңғы әрпі илла әрпі сөздер бөлімі; (
•Соңы ғунна әріптермен келген сөздер: (
•(
Төрт әріптілер: (
(
(
(.
Төрт әріптілер бөлімі.

(
-Бұл бөлімнің ғұнналы сөздер: (
-Бұл бөлімнің манқустары: (
-Бұл бөлімнің "( ) -
(
-Бұл бөлімнің бес әріптілері:

Әртүрлі харакаттағы (
•Соңы ғунналы сөз: (
-Бұл бөлімнің алты әріптілері: (
-Бұл бөлімнің мысалдары: (
-Бұл бөлімнің мудоафтары: (
Ғунналы етістіктер бөлімі.

Екі әріптілер бөлімі: (....... ....) аспандады,
Үш әріптілер бөлімі.

Әртүрлі харакатты (
-Бұл бөлімнің мудоафтары: (
-Төрт әріптілер бөлімі: (
-Бұл бөлімнің бастапқы және ақырғы әріптері илла болатын лефиф
Төрт әріптілер бөлімі.

(.
(
-Бұл бөлімнің басқа бір түрі: (
(
(.
-Бұл бөлімнің басқа бір түрі: (
-Бұл бөлімнің бес әріптілері: (
-Бұл бөлімнің төрт әріптілері: (
-Бұл бөлімнің бес әріптілері: (
-Төрт әріпті мудоафтар: (
Сүкүнді кітабы.

Есімдер бөлімі:

(
-Бұл бөлімнің бір түрі: (
-Бұл бөлімнің тағы бір түрі: (.
-Бұл бөлімнің алты әріптілері: (
-Бұл бөлімнің етістіктері: (
-Бұл бөлімнің төрт әріптілері: (
-Бұл бөлімнің бір түрі:(
•Соңғы әрпі илла (а. ә. дыбысты) сөздер: (
-Бұл бөлімнің етістіктері: (
-Бұл бөлімнің үш әріптілері: (
-Бұл бөлімнің мысалдары: (
-Бұл бөлімнің төрт әріптілері: (
-Бұл бөлімнің бір түрі: (
-Бұл бөлімнің манқустары: (
-Бұл бөлімнің төрт әріптілері: (
Бұл бөлімнің етістіктері.

Мысалы (
Төрт әріптілер
қара шегіртке.

-Бұл бөлімнің бір түрі: (
-Бұл бөлімнің етістіктері: (
Төрт әріптілер (
" (. .) - ч" әріпті ғұнналар:
-Бұл бөлімнің етістіктері: (
Қорытынды

Ғасырлар қойнауынан біздің заманымызға жеткен Махмуд Қашқари сөздігі өз
«Диуани луғат ит – түрк» - өне бойы тұнған
Сөздіктегі сөздердің топталуы араб сөзінің құрылымына оңтайластырылып жазылған. Сондықтан
Махмуд Қашқари бұл сөздікті араб тілді мамандарға арнап
Пайдаланған әдебиеттер тізімі

1.

2. Махпиров В.У. «Имена Далеких предков». Алматы, 1997г.

3. Баскаков Н.А. «Махмуд Кашкари и его « Диуани
4. Атабай Б. «Л.З. Будагов және қазақ тілі» Алматы,
5. Малбақов «Қазақ сөздері»

6. Досмухамедулы Х. «Диуани лугат ат-турк» Ана-тілі, 1993.

7. Егеубаев А. «Түрік сөздігі» Алматы, 1993.

8. Бөкетов Қ., Ибатов Ә. М Қашқари «Түбі бір
9. Егеубаев А. «Кісілік кітабы». Алматы, 1998.

10. Бейсенова Н. «М. Қашқаридің «Диуани» еңбегіндегі төрт түлік
11. Қалиев Қ. «М. Қашқаридің «Түркі тілдерінің сөздігі». Ұлағат,
12. Қоңыртаев Т. «Өшпес еңбек Қашқари және оның «Диуани
13. Хамзин Б. «М. Қашқаридің түркі тілдер сөздігі жайында
14. Кононов А.Н. «Кашгарский и его « Диуани лугат
15. Звегикуев В.А. «История арабского языка»Москва, 1958.

16. Муталлибов С. «Дивани лугат ат-турк». М. Кашкарского. Ташкент.
17. Жүнісова М. Ескі түркі тілінің етіс категориясы. (
18. Боровкова Л. Грамматический очерк языка «Дивани лугат и
19. Фазылова Э.И., Зияева М.Т. Изысканный дар тюркскому языку.
20. Ахметгалеева Я.С. Исследования тюркоязычного памятника «Кисекбаш китабы». Москва,
Белкин В. М. «Арабская лексикология.» Москва 1975

«Диуани луғат ит – түрк» Фансимин, ІІІ том 625б.

Муталлибов, І – том, 89-91б, Кононов 13б, Махмуд кашгари