Шайбани ханның қазақтарға жасаған жорықтары диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ - www.topreferat.com.kz
Кіріспе 3
І Тарау. Шайбани ханның шығу тегі 13
ІІ Тарау. Шайбани ханның сұлтандық дәуірі 20
ІІІ Тарау Орта Азияда Шайбани әулетінің негізін қалаушы алғашқы ханы (1500-1510) 33
Қорытынды 53
Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 55
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Жұмыс көлемі: - бет
Пәні: Тарих
-----------------------------------------------------------------------------------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Шайбани ханның қазақтарға жасаған жорықтары
Мазмұны
Кіріспе 3
І Тарау. Шайбани ханның шығу тегі 13
ІІ Тарау. Шайбани ханның сұлтандық дәуірі 20
ІІІ Тарау Орта Азияда Шайбани әулетінің негізін қалаушы алғашқы
Қорытынды 53
Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 55
Кіріспе
Әрбір халықтың тарихында бұрындары болып өткен, тарихи оқиғалар бар.
Қазіргі таңда еліміз егемендік алғаннан кейін өткен тарихымызға жаңа
Қазақ хандығы дәуірі (XV-XVІІІғғ), Қазақстан тарихындағы қызықты да, өзекті
Мұхаммед Шайбани ханның Қазақстан тарихындағы, соның ішінде Қазақ хандығы
Бітіру жұмысы тақырыбының өзектілігі де осында болып табылады. Бітіру
Бізге белгілі XVІ ғасыр басында Орта Азия тарихында ірі
Олардың қатарына Масуд бен Османи Кухистанидың “Тарих-и Абулхайр-хани”, Бенаидың
Жоғарыда аттары аталып өткен авторлар басында Темір әулетіне қызмет
Аталып өткен шығармалардың ішінен,”Тарих-и Абулхаир-хани”, ”Михман-наме
Сонымен бірге Бенай өз еңбегінде Шайбани ханды қолдаушы бірқатарын
Бенайдың “Шайбани-намесінде”, басқа шығармалардан айырмашылығы XVІ ғасырдын екінші жартысында
Соныменен Бенайдың, Шәді молданың және де анонимді автордың еңбектерінің
Енді келесі Қазақ хандығы мен Мауреннахр арасындағы саяси қатынастар
Бұл шығарманың маңыздылығы тек қазақтарға қарсы жүргізілген жорық жайын
Келесі дерек, Мұхаммед Хайдар Мырза Дулатидің (1499/1500-1551) “Тарихи Рашиди
Негізінен Дулати осы тақырыпқа, яғни бітіру жұмысының тақырыбына қатысты
Әр ғасыр адамзат баласының және жеке халықтардың тарихында өзіндік
Шайбани ханның шығу тегі жайында және де оның жеке
Мұхаммед Шайбани ханның жасаған жорықтары туралы, құнды материал Б.Б.
Қалған зерттеу еңбектерінде негізінен бұл оқиға қазақ хандығы дәуіріне
Енді бітіру жұмысының құрылымына келер болсақ. Негізінен бітіру жұмысы
І Тарау. Шайбани ханның шығу тегі
Тарихи оқиғалар маңыздылығына қарай бөлініп, жіктеліп те жатады. Кейбір
Осы қазақ хандығының ХV ғасыр аяғы-ХVІ ғасыр басындағы саяси
Бірақ бұл пікірмен Б.Г.Гафуровта келіспейді:”Өзбек”терминіне келер болсақ, онда, бұл
А.А.Семеновтың мәліметтері бойынша, араб авторлары Өзбек ханды жеке басының
Дәл осындай араб авторларының екі-үш мәліметтерін келтіре отырып, егерде
А.А.Семенов Өзбек ханнан кейінгі араб тарихшылары Ибн-Дукман (790 /1388жылы
Парсы тарихшылары Өзбек ханның ерте кезегі замандасы, 730-1330 жыл
Осы Хамдуллах еңбегінде Өзбек ханның қарсыласы монғол ел- ханы
Ал енді “Өзбек” атауы Өзбек хан құрметіне байланысты шықты
Бұл шығарма толығымен аңыз және анорхизімге толы. Зеңгі ата
Жоғары да біз жалпылай “өзбек” сөзіне оның қалай пайда
Рузбихан мәліметі бойынша Өзбек халқына Оралдан Ишиммен Сарысу өзендеріне
Ал енді, осы тұста “қазақ” сөзіне байланысты айтып өтер
Керей мен Жәнібекке ілесіп көшіп кеткендерді “қазақтар” яғни, “еркін
Ал, енді Шайбани ханның шығутегіне келер болсақ. Алдымен
Байналдың үш ұлы болған олар: Илак-Темір, Бек-Темір, Есібұқа.
Бахадурдың екі ұлы болған, олар: Жошы бұға, Құтлық бұқа.
Жошы бұғаның төрт ұлы болған: Бадақұл, БекТемір, Есібұқа,…
Бадақұлдың ұлы Мың Темір хан
… Мыңтемірдің ұлы Полад…. Поладтың екі ұлы болған: Ибрагим,
Ибрагимнің екіұлы болған олар: Қызыр хан және Дәулет-Шейх ….
Дәулет-Шейхтың ұлы-Әбілқайыр хан. Оның он бір ұлы болған бүркіт
Шах-Бұдақ сұлтанның екі ұлы болған, үлкенінің аты Әбу-л-фатх
Бұл ханның ұлдары: Мұхаммед Темір бахадұр, және Хұрамшах сұлтан”/27/.
Шайбани ханның шығу тегі туралы мәліметті, Сонымен бірге Әбілғазының
ІІ Тарау. Шайбани ханның сұлтандық дәуірі
ХVІ ғасырдың 20 жылдары, Дешті Қыпшақтың шығыс бөлігінде көшпелі
Енді осы тұста Мұхаммед Шайбани ханның сұлтандық дәуіріне тоқталмас
Кухистанидың “Тарихи Абулхайр хани” еңбегі бойынша Әбілқайыр хан 1412
ХV ғасырдың 30-40 жылдарында Әбілқайыр ханның саясаты жергілікті ру-тайпа
…Бұл жазылып өткендерден басқа, оның құдіреттілігі шарықтаған тұста, ханға
Әбілқайыр ханның қырық жылғы басқарғанына қарамастан, мемлектің ішкі саяси
Екі жас сұлтандар, әкесі Шах-Бұдақ өлгенен кейін, аталары Әбілқайыр
ХV ғасырдың соңынан бастап басында бірнеше жорықтар жасаған,
Хан ауруының беті бері қарамайтынын сезді де, басын қағбаға
Бұл демінен кейін, оның дем алысы қиындай түсті, ол
…елу жеті жасында сегіз жүз жетпіс төртінші жылы,тышқан жылына
Иадгар ханнан кейін таққа Шайх-Хайдар хан келді.Шайх-Хайдар хан тұсында,
Енді жоғарыда айтып өткен Карачин бекпен, екі жас сұлтанға
“Екі жас сұлтаннның өзіне келгенін естіген Қасым хан, оларды
Жоғарыда айтып өткендей, Қасым хан екі жас сұлтанды құтқару
..Сол күні түнде үлкен ұрыс болды, және көптеген жаулар
….Бұл жағдай, яғни оқиға Шайх-Хайдар хан өлгенен кейін, сексенінші
Мұхаммед Шайбани хан мен, оның бауыры Махмұд Сұлтанның аман
Бұл уақытта Түркістан басшысы әмір Мұхаммед Мазид “тархан”екі жас
Сонымен қатар біз жоғарыда, Әбілқайыр Ұлық бектің қызын алған
”Бүкіл жаз бен қысты Түркістанда өткізді, онда көптеген жақтастар
Мұхаммед Шайбани ханның қолы аз құрамды болып, ал қарсы
Шайбани ханның тірі қалған серіктестері жан-жаққа тарап кетті. Хан
Ол уақытта ханда бар жоғы үш жүз адам әскер
Бұрындық хан жақындағанан кейін, өз әскерлерін ретке тұрғызды, ұрыс
Басынды маңғыттармен жағдайды жақсарту үшін, яғни Мұса Мырза Шайбани
Бұл уақыттар арасында Самарқандтық темір Ахмед мырза Ташкент жақтан
Шайбани хан еді Самарқанға жорық ұйымдастырады.Бұл туралы “Шйбани-намеде”
Шайбани хан осы жылы Бұқараны алады. Бұқараны алғанын естіп
ІІІ Тарау Орта Азияда Шайбани әулетінің негізін қалаушы алғашқы
Мұхаммед Шайбани хан Самарханды алғаннан кейін, яғни 1500-ші жылы
Мұхаммед Шайбани хан осы тұста Самархандтық Темір Сұлтан-Ахмет мырзаның
Бірақ та Самарханд Шайбанидың қолында ұзақ болмады. Ол қалаға
А.А. Семенов Бабырдың Самархандтан қалай айырылғанын былай келтіреді: ‘’Бабырдың
Екі жақ жақындаған кезде, жау біздің оң қанаттан ту
Жауға қарсы әлденеше рет ұмтылып, ығыстырып, тығыстырып тастадық та,
Олардың шабуылдағандағы тағы бір әдісі алдыңғылары мен соңғылары, бектер
Біз жоғарыда Бабыр Самархандта жеңіліс тапқанын айтып өттік. Бабыр
Біз сонымен жоғарыда айтып өткен Шайбани ханның қазақтарға жасаған
Сонымен Мұхаммед Шайбани ханның қазақ хандығына жасалған екінші жорығының
Осы үшінші жорыққа тікелей қатынасқан Фазылаллах ибн Рузбихан Исфаханидің
Сыр бойындағы қазақ ұлыстарына жақындаған Шайбани хан Қара-Абдал деген
Өз кезегінде Жаныш Сұлтанында жау шапқыншылығынан хабардар болып,ұрысқа дайындалады.
Екі жақтың ұрысы 1509 жыл наурыз басында болды. қазақтар
Ұрыс кезінде қазақтар жан ұясымен малдарын бір орынға жинап,
Мұндай жеңістен кейін Шайбандық сұлтандар қолға түсірілген мол олжамен
Негізінен Мухамед Шайбани хан бұл үшінші жорығына Мауреннахрдың адам
Соған қарамастан қазақтарда пұтқа табынушылық пен жамандықтың бар екендігін
Жоғарыда айтып өткен Шайбанихан кейін қайтуға рұқсат бермегені, туралы,
Мұндай жеңістерден кейін Шайбани ханға Бұрындық ханның Дешті қыпшақтың
Шайбани ханның үшінші жорығының аяқталғаны туралы Б.Кәрібаев былай дейді:
Сонымен Мұхаммед Шайбани ханның Дешті Қыпшаққа жасаған үшінші жорығы
Осы кезекте сонымен бірге Б.Кәрібаев Шайбаниханның үшінші жорыққа қалай
Мұхамед Шайбани ханның қазақтарға жасаған үш жорығы да нәтижелі
Ал Мұхамед Хайдар мырза Дулати болса бұл төртінші жорықтың
Дулати бұл кездегі қазақ халқының саяси жағдайын былай түсіндіреді:
Осыдан көріп отырғанымыздай Шайбани ханның алғашқы үш жорығына қарсы
Шайбани хан әскерінің Дешті Қыпшақ жеріндегі сәтсіздігі ауа райнының
Бұл жеңіліс туралы, Абдаллах Балхи: «… Шахбхт ханның үлесіне
Бұл жеңілістің себептері Шайбани хан өзіне бағынышты сұлтандардан көріп,
Шайбани хан 1510 жылдың күзінде Мерф қаласында Қызылбас әскерлерінің
Сөйтіп ХVI ғасырдың басындағы қазақ хандығы мен Мауренахрдағы Шайбанилық
Мұхамед Шайбани хан Дешті Қыпшақтағы қазақ хандарының заңсыз түрде
Дерек мәліметтерге назар аударар болсақ Жошы ұрпақтарының шежіресінде ''Жошының
Бұл мәселенің мәнін Б.Б. Кәрібаевтың ''Шайбанилік шежіре қазақ хандығының
Мұхаммед Шайбани хан тарапынан жасалған идеологиялық күрес, тек тарихи
Қорытынды
Сонымен Қорыта келер болсақ, Мауреннахрдағы Шайбани әулетінің негізін салушы
Сонымен қатар қазақ хандығының Шайбани хан тарапынан болған жорықтағы
Еліміз өз тәуелсіздігін алып, ел тарихын жаңа тұрғыдан қарастыру
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
Б.Б. Кәрібаев Әбілхайыр хан (1428-1469) // Түркістан халықаралық энциклопедия
А.А.Семенов Шейбани-хан и зовоевание им империй таджиков //материалы по
Б.Б.Кәрібаев Шайбани ханның қазақтарға қарсы жасаған 4 жорығы //Ақиқат
“Фатых-наме” //материалы по истории Казахстанских Ханств. /Москва 1968 г.,
“Шайбани-наме” //МИКХ стр. 675, 1969 г.
Материалы по истории таджиков и узбеков Средней Азии вып
С.Г. Кляшторный Т.Н. Султанов Казахстан летопись трехтысячилетии. Алматы, 1992
Б.Б.Кәрібаев Шайбани ханның қазақтарға жасаған 4 жорығы Ақиқат №
А.А.Семенов К вопросу о происхождении и состав Узбеков Шайбани
Әбілғазы Түрік шежіресі //А. 1992. 116 бет.
Б.Г.Гафуров таджики (древнейшая древняя и средневековая история) Москва 1972.
Б.А.Ахмедов Государство кочевых узбеков //Москва 1965 г. Стр. 11-12.
МИТУСА стр. 11.
МИТУСА стр 11.
“Тарих – и Кипчаки” // МИКХ стр. 392.
МИТУСА стр. 13.
МИТУСА стр. 13.
В.В.Бартольд Двенадцать лекций по истории турецких народов Средней Азий
МИТУСА стр. 17.
МИТУСА стр. 17.
Фазлаллах Ибн Рузбихан Исфахани “Михман-наме-ии Бухара (Записки Бухарского гостя)
С.Г.Кляшторный, Т.Ш.Султанов … //стр. 225.
Б.А.Ахмедов Государства кочевых узбеков //стр. 16.
Б.Д.Греков, А.Ю.Якубовский Золотая Орда и ее падение //Москва, 1950
МИТУСА стр. 24.
Таварихи гузидаи Нусрат-наме //МИКХ стр. 34-35.
*Тарих – и Рашиди* // МИКХ стр. 180.
МИКХ стр. 34-35.
С.Г.Кляшторный, Т.И.Султанов … // стр. 243.
МИКХ стр. 97.
Әбілғазы … 121 бет.
С.Г.Кляшторный, Т.И.Султанов … 243.
В.В. Бартолод Шайбаниды Сочинение Москва 1964, тон 2, часть
Б.Б. Кәрібаев, Керей мен Жәнібектің көшу себептері туралы //Хабаршы
МИТУСА стр. 24.
МИКХ 16-17 бет.
“Тарихи Абу-л-Хаир-Хани” // МИКХ, 168 стр.
Таварих-и Гузидаи –Нусрат наме Исследование Критический текст аннотированное оглавление
МИКХ стр. 97-98.
МИКХ стр. 98.
МИКХ стр. 98.
М.Х.Абусеитова Казахское ханство во второй половине XVІ века //
МИКХ, стр. 361.
В.В.Бартольд. Абулхайр Соченение 14, 1964 г. том 2, часть
МИКХ, стр 98.
МИКХ, стр 19.
МИКХ, стр 54-55.
Б.А.Ахмедов, Государство кочевых узбеков Москва, 1965 г. стр. 67.
МИКХ, стр. 19.
МИТУСА стр. 41-42.
МИКХ, стр. 59.
МИКХ, стр. 100.
МИКХ, стр. 60.
МИКХ, стр 100-101.
МИТУСА, стр. 42.
МИКХ, стр. 101.
МИКХ, стр. 35.
МИКХ стр. 102.
МИКХ, стр. 103.
МИКХ, стр. 103.
МИТУСА, стр. 43.
МИКХ, стр. 103.
МИКХ, стр. 104.
МИКХ, стр. 104.
С.Г. Кляшторный, Т.И. Султанов … стр. 246.
К.А. Пишулина. Юго-Вост. Казахстан в середине XІV начало XVІ
С.К.Кляшторный, Т.И.Султанов … стр. 246.
История таджикского народа, том 2, часть 2, Москва, 196
МИТУСА стр. 47-48.
В.В. бартольд … том 8, стр. 127.
МИКХ, стр. 121.
МИКХ, стр. 125.
МИКХ, стр. 126.
Бабыр. «Бабырнама» // Алматы 1993, 98 бет.
«Бабырнама» 98-99 бет.
Восточное исторические источникновение и специальные исторические дисциплины вып. 1,
МИТУСА, стр. 51.
МИТУСА, стр 52.
«Бабырнама» 101 бет.
МИТУСА, стр. 53-54.
«бабырнама» 105 бет.
МИТУСА, стр 54.
«Бабырнама» 107 бет.
«Бабырнама» 111 бет.
Восточное исторические …стр. 153-154.
Б.Б. Кәрібаев Шайбани ханның Қазақтарға қарсы … 45-49 бет.
МИТУСА, стр. 57.
Б.Б. Кәрібаев … Шайбани ханның қазақтарға 45-49 бет.
«Бабырнама» 28 бет.
Б.Б. Кәрібаев Шайбани ханның қазақтарға … 45-49 бет.
Фазлаллах Ибн Рузбихан … 101 бет.
Б.Б. Кәрібаев Шайбани ханның қазақтарға, … 45-49 бет.
Фазлаллах Ибн Рузбихан … 101 бет.
Б.Б.Кәрібаев XVІ ғасыр басындағы қазақ хандығымен Шайбанилар әуелі арасындағы
Фазлаллах Ибн Рузбихан … 102-103 бет.
Бұл да сонда, 103 бет.
Бұл да сонда, 103 бет.
МИТУСА, стр. 59.
«Бабырнама» 189 бет.
«Бабырнама» 193 бет.
МИТУСА, стр. 64.
Фазлаллах ибн рузбихан … 103 бет.
Б.Б. Кәрібаев Шайбани ханның қазақтарға … 49 бет.
Прошлое Казахстана в источниках и материалах сбор 1 (в
Фазлаллах Ибн Рузбихан … 111 бет.
Бұл да сонда 63 бет.
Бұл да сонда 56 бет.
Б.Б. Кәрібаев Шайбани ханның қазақтарға … 45-49 бет.
Прошлое Казахстана в источниках и материалах … стр. 138.
Фазлаллах Ибн Рузбихан … 125 бет.
Бұл да сонда, 104-106 бет.
Б.Б.Кәрібаев Шайбани ханның қазақтарға ... 45-49 бет.
Бұл да сонда 45-49 бет.
МИКХ, стр. 133.
МИКХ, стр. 217.
МИКХ, стр. 217.
МИКХ, стр. 134.
МИТУСА, стр. 179.
Б.Б.Кәрібаев, XVІ ғ. басындағы Қазақ хандығы … //Гуманитарлық ғалымдар
МИКХ, стр. 33.
Б.Б.Кәрібаев XVІ ғ. басындағы Қазақ хандығы … // Ғылыми
Утемиш Хаджи Чингиз-наме Алматы, 1992. Стр. 92.
4
