НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ӘДІЛЕТТІК
Қоғамдағы дамудың бастапқы кезендерінде шаруашылық пporpecі кебінесе теңсіздік пен эдшетаздокке негізделетіні белгілі. Осы күні қалыптасып отырған нарықтық қатынастар да әлеуметтік эдшеттнси қамтамасыз ете бермеді.
XVIII-XIX ғасырларда өткен eHflipic революциясы нарықтық қатынастарды ете қуып дамытты. Нарықтық қатынастардың дамуы бас бостандығы мен еркіндікке, әлеуметтік әділеттікке жол ашып берді. Еркіндік идеологиясың насихаттайтың қоамдық-саяси ағымдар қалыптасты. Осының барлығы индустриялды елдерде әлеуметтік теңсіздікті азайту заңдылығын қалыптастырды. Батыста және Шыгыстың дамыған елдерінде орташа дэулетп әлеуметтік топ қальптасып, оның үлec салмағы артты. Мысалы, АҚШ-та осы күш табысы орташа әлеуметтік топтың үлес салмағы тұрғындардың 70%-н кұрайды. Жалпы алғанда, нарықтық экономиканың осы күнгі моделі біршама әлеуметтік теңестіруді коздещп деп айтуға болады. Бұл жерде, біріншіден, қоғамдық сананың нарық, деген — оған қатысушылардың өзара келісімге келуі екенін ұғыну денгейіне жеткенін көрсетеді. Соңғылар дербес, өз ерігімен бip-бipiнe қарсы тұрады (қарама-қарсы ыңталы болғандықтан), бірақ біp-бipінe тәуелді олардың мақсаттары қарсы ушыраратьш қажеттіктерді қанағаттандыру арқылы ғaнa icкe асады. Екіншіден, нарықтың әбден толған және бәсекелестіктің қатты дамыған жағдайында тауар мен қызмет өндірушілер тұтынушылардың табысы жоғары болуына мүдделі.
Бipaқ, осы жағдайды лекцияда керсеткенде мына бip мәселені баса айтқан жөн сияқты: нарық, пен толық теңдік үйлесімге келмеді. Біріншіден, бұл нарыққа шығушылардың жеке бас ерекшеліктеріне байланысты болады. Ерекшелпсгер адамдардың әлеуметтік, биологиялық және психологиялық та-биғатына байланысты келеді. Екіншіден, нарық механизмдерінің мәніне, нарықтық кұң мен нарықтық бағаның қайшылықтарына, жұмыс күшін сату мен сатып алудың ерекшеліктеріне және басқаларға байланысты.
Соңымен, осы күнгі дамыған нарық, қатынастары салыстырмалы түрдегі әлеуметтік’ теңдіктің қалыптасуына мүмкіндік береді. Бipaқ, оларды icкe асыру белгілі 6ip принциптер тұтастығына негізделген мақсаттық шараларды қажет етеді. Осы шаралар әлеуметтік саясат, немесе мемлекет саясатының әлеуметтік acпeктici болып табылады.
Қоғамда еңбекке араласу мүмкіндіктері шектеулі азаматтарды бipire қорғау (табыстарды мүмкін болғанша қайта бөліп теңестіру арқылы) міндетін атқара отырып қана экономикалық еркіндікке қол жеткізуге болады.
Нарықтық экономика әр адамға, оның қабілеттілігіне қарай, өзінің экономикалық емфш кұру үшін толық еркіндік береді. Бipaқ, бұл еркіндік қоғамның басқа мүшелерінің еркіндігі мен құқығына және мүддесіне қайшы келмеуі, кедергі болмауы қажет.
Екінші принцип, мемлекеттің әpтүpлi қоғамдық топтар мүдделері арақатынасың аңықтауына байланысты. Экономикалық саясаттың, оның ішінде әлеуметтік саясаттың алдында қоғамдағы әртүрлі мүдделер арасындағы ең ыңғайлы уйлеЫм-дшкт1 табу міндеп турады. Мемлекеттік билистің институционалдық; құрылымы барлық тұрғындардың ықыдас-мүдделерін ecкepyi қажет. Bipaic;, әpбip жеке тұрғынды есепке алу мүмкін емес, сондьқтан оларды әлеуметтік топ денгейіне дейін жеткізіп жинақтайды. Соңымен, экономикалық, саясат, біріншіден, топтар мүдделерінің өзінен-өзі кке асуы үшін құқықтың және ұйымдық (институционалдық) жағдай жасауы, ал екіншіден, оларды жалпы даму бағытымен сәйкестендіруі қажет.
Әлеуметтік бағдарламаларды жасағанда және оларды icкe асыру кезінде тұрақты қоғамдық бақылау, институционалдық күштердің тепе-теңдігі, қоғамда демократиялық мәдениеттің жоғары деңгейі қажет болады.
