Абайтану ілімі реферат
Жоспар - www.topreferat.com.kz
I.Кіріспе.
II.Негізгі бөлім.
1.Абай танудың алғашқы кезеңі.
2.Абайтану ілімінің қалыптасу тарихы.
3.Абай өлеңдерінің төңкеріске дейінгі жариялануы.
III.Қорытынды.
Жұмыс түрі: Реферат
Пәні: Соңғы қосылған рефераттар
Жұмыс көлемі: - бет
-----------------------------------------------------------------------------------
РЕФЕРАТТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ
Жоспар
I.Кіріспе.
II.Негізгі бөлім.
1.Абай танудың алғашқы кезеңі.
2.Абайтану ілімінің қалыптасу тарихы.
3.Абай өлеңдерінің төңкеріске дейінгі жариялануы.
III.Қорытынды.
Кіріспе.
Қазақ әдебиетінің ұлы классигі Абай шығармалары
Халық мұңын жырлаған Абай поэзиясын революцияға
Абай ержетіп, ел ісіне араласқан дәуірде
Абайдың әр білімі елден астпы,
Әр жерде-ақ сіздің елмен к,арсыласты.
Имансыз ит болмасаң өзің куә,
Талай тантық найманның көңілін басты.
Абайдан құтыларлық ебің бар ма,
Сендердің көмек болар кебің бар ма?
Балқыбек, Бақанаста съез болса,
Аттанған айып бермей күнің бар ма,
—дейді.
Яғни Абайдың Балқыбек пен Бақанаста болып
Мұқыр сайлауында Абайды қара күштің қорлауына
Бұл әрекетті рушыл ақын Қуанышбай:
Рас, Абайға біздің ел қылар қастык,
Ойластық оның түбі дәулет, мастық.
Онда найман оңа ма түбі оңбаған,
Талассақ мәртебеге біз таластық,—
— деп ол оқиғаға рушылдық сана
Кешегі елден озған біздің қажы,
Молда алып, дін үйретті қысы-жазы,—
— деп дін таратудағы әрекетін құптайды.
Мың-мыңнан ауыл басы жылқы өреді,
Малы жүр Қүнекемнің жерге сыймай.
Уақ, керей, найманды отарлайды
Төрт болыс тобықтының жері жетпей,—
— дец өмір бойы өз руының
Баласы Құнакемнің Ибраһим,
Найманға не қылғаны жүртқа дайын,
Пысқырған пысығының мұрнын кесіп,
Мың-мыңнан айып алды топ бас сайын,—
— деп тарихи шындықты
Дүғай сәлем айтамын
Тобықтыда Құнанбай,
Осы дәулет барында
Талап қылсын мекені
Ақыреттен құр қалмай, —
— деп аға сұлтанға қазақ даласындағы
Болыпты бір ақсақ, таз және соқыр,
Құранды мысық сопы молда оқыр.
Болғанда ақсақ — дария, соқыр —
Ортасын дарияның к,арға шоқыр,—
деп Құнанбай әрекетін халықтық тұрғыдан аяусыз
Абайдың әлеуметтік бетін бүркемелейтін рулық салт-санаға
Абайға әділетті жетті жаным,
Ісімнің болар дедім бір мәнісі,—
деп ескі салттың қанды шеңгелінен құтқарушы,
Рушыл ақын Қуанышбай: «Абайдың әр білімі
Абайке, арызымды айттым сізге,
Данышпан даңқы шыққан бұл үш жүзге,-
деп Абайды бүкіл қазақ халқының құрметіне
Бір ауыз Абай айтқан әділ сөзді
Жүреміз үлгі қылып жас пен кәрі,
Таласқан тар кезеңде бәйге әперген,
Абайды неге ұмытсын әйел табы,—
деп, Абайдың әйел теңдігіне ат салысуын
Жоғарыда сөз болған ақындар мен кейбір
Біржан — шын мәнінде, Абай шығармалары
Ал Қуанышбай ақын Абайдың әлеуметтік бетін
Момынға зәбір, жапа қыласың деп,
Жіберген жер аударып залымдардьі,
деп дұрыс тануы, ұлы ақынның әлеуметтік
Абайдай тумас адам сөзге зерек,
Зейіні түпсіз дария көзің жетпес,—
дейді.
Абай заманында-ақ ақынның өз басы мен
Абайдың әдеби мұрасын тану жолында ақын
Көлемі шағын болғанымен,Абай мұрасының революцияға дейінгі
Газеттің Абай мұрасына қарым-қатысы тереңірек үңіле
Абайдың «Дала уәлаятында» жарияланған «Жаз», «Болыс
Мысалы, Абайдағы:
Күйішілерім сөз айтса,
Бас изеймін шыбындап,—
деген жолдарда образды түрде берілген сыншылдық,
Күштілерге ұшырасуға
Кайраты жок, болған соң,
Бата алмайды шыбындап,—
деп өз танымына қарай жұмсартып, «өңдейді».
Бай байғұсым десін деп,
Шақырып қымыз берсін деп («Жаз»),
немесе
Оңашада оязға
Мақтамаймын елімді.
Өз еліме айтамын,
Бергемін жок, деп белімді,—
деген әлеуметтік сарында толғайтын өлең -жолдары
Өтірік, ұрлық,
Үкімет зорлық,
Кұрысын көзің ашылмас,—
деп отаршыл үкіметтің жүгенсіздігін ашына жазуы,
«Біраз сөз қазақтың түбі қайдан шыққаны
Абайға ақындық өнерге қүлай берілген тұсында
Дәл осы күнге дейін Абайдың көзі
1) «Семей уезі. Шыңғыс елінің қазағы
2. «1888 жылғы май айында Ақшатау
Қиссада кітап авторының аты-жөні берілмейді, тек
Ажалға сабыр болса ықтияр,
Шығарамыз мұнан соң қисса «Бақтияр»,
Құдай берсе талай кітап шықса керек,
Қисса ретінде жазылған тағы даяр,—
деп дерек беретіні бар. Келешекте «Бақтияр»»,
«Кнәз блан Зағифа» қиссасы қыз бен
— Тағы да мен отырмын жұмбақ
Дүлдүлді сахараға қойдым байлап.
Басында бұлбүл отыр үйдің сайрап,
Дарияның құрағы бар тұрған саулап,
Жел тисе жанып кетер өрттей қаулап,—
деп жұмбақтаса, оны:
— Болғанда ақылың — дария, кеудең
Басында сайрап тұрған тілің бұлбұл.
Дарияның жанып кеткен құрақтары—
Адамның қатты шыққан ашуы дүр,—
деп шешеді.
Бұл жұмбақ та қисса шығарушы ақындық
Көңілі жолдасна толғаннан соң,
Атымен тура айтады құстың жайын,—
деп, алғыр құс пен жүйрік аттың
Насихат қып шығардым осы сөзді,
Бозбала, осыны оқы, сөз таппасаң,—
деп, Абайдың көзі тірісінде-ақ ұлы ақын
Қиссадағы Абай өлеңінде кездесетін өзгерістер, өлең
Мысалы Абайда
Аяңы тұмақты алшы кигізгендей,
Кісіні бол-бол қағып жүргізгендей,—
болса, қиссада:
- Алшынан тұмақы кигізгендей,
Шадыландырып жігітті күлгізгендей,—
болып, өлеңнің бірінші жолында бір сөз
Қордан ақ, мақпалдап қара болса,
Әдемі мінген сайын жарау болса.
Сат десе мың тілдаға сатпас едім.
Кимайтын досым келіп қаламаса, —
деген бір шумақ өлең қисса авторының
Қар аппақ, бүркіт қара, түлкі қызыл,
Ұқсайды қаса сұлу шомылғанға,—
деген өлең жолындағы көркемдіктің қуаты мол
Бүркіт —қара, қарда түлкі қызыл,
ҮҰсайды қызға жігіт қосылғанға
Аппақ бет, жалаңаш ет, құмырсқа бел
Бауырыңа кіріп кетер к,ымтағанда.
Ақыл, көрік, мінезі бірдей болса,
Бозбаланың арманы жоқ жалғанда.
Кадірі болмас сөздің көп мақтасаң,
Суретін біле алмайсың көп бақпасаң.
Калмай ма көңіліңізде айтқан сезім,
Бір ұстап әр сөзімді салмақтасаң ,—
деген өлең жолында келтірілген сөздер Абай
Канатын қара бүркіт жаюшы еді,
Түлкіні көрген жерден қағушы еді.
Болғанда қыздар — түлкі, жігіт —
Астында жұмарланып қалушы еді
Түлкінің тұмсығына кез келгенде,
Алдырмай жер басарын қайтушы еді,
өлең жолдарында қисса авторы, негізінде, Абай
Оқушыны қызықтырып, ойландыратын нәрсе — 1897
Қисса авторы Абайдың басқа өлеңдерінен де
Тегінде табиғатынан жүйрік ат, алғыр құсқа
Бұл өлең 1897 жылы Қазанда басылуы
Абайдың Бектұрған жариялаған екі өлеңінің тағдырына
Ал Абай өлендері Зейнелғабиден қолына түпнұсқасың
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1.Жұмалиев Қ. Абайға дейінгі қазақ поэзиясы
2.Абай Қүнанбайүлы. Толық жинақ. Қызылорда, 1933,
3.ӘуезовМ.Уақыт және әдебиет. Алматы,1962, 371-бет.
4.Абай Құйанбайұлы. Толық жинақ. Қызылорда, 1933,
5. Абайдың революцияға дейінгі басылған өлеңдері
1963, № 5, 147—153-6.
6.Қазақтың халық жұмбақтары. Алматы, 1959, 6,
7.Жұмалиев.К.Қазақ әдебиеті тарихының мәселелері және Абай
позиясының тілі. Алматы, 1960.
8.Әуезов М. Абай Қүнанбаев.-Қазақ әдебиетінің тарихы.
Алматы, 2 том. 1961.
18
